Ұлттық экономикадағы тұтыну және жинақтау
ЖОСПАРЫ
КІРІСПЕ
І ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ ТҰТЫНУ ЖӘНЕ ЖИНАҚТАУ
1.1 Жиынтық сұраныс және ұсыныс
1.2 Тұтыну және жинақтау
ІІ ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКА КӨЛЕМІНДЕ ТҰТЫНУ МЕН ЖИНАҚТАУ
2.1 Инвестициялардың функционалдық ролі
2.2 Тұтынуға бейімділік
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
І ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ ТҰТЫНУ ЖӘНЕ ЖИНАҚТАУ
1.1 Жиынтық сұраныс және ұсыныс
1.2 Тұтыну және жинақтау
ІІ ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКА КӨЛЕМІНДЕ ТҰТЫНУ МЕН ЖИНАҚТАУ
2.1 Инвестициялардың функционалдық ролі
2.2 Тұтынуға бейімділік
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Елiмiздiң нарықтық экономикаға өтуiне байланысты нарықтық қатынастар күрделенiп, олардың қызметтерiнiң сан-салалы бағыттары пайда бола бастады. Нарық экономикасының қызмет етуiндегi бiрiншi және өте маңызды элемент - өндiрушiлер мен тұтынушылар болып табылады.
Нарық механизмiнiң қызмет етуiнiң негiзi сұраныс пен ұсыныс болса, ал сол сұранысты тудыратын басты фактор тұтыну мен жинақтау iс-әрекетi болып табылады. Нарықтық экономиканың ерекшелiгi де сол, онда сұраныс бiрiншi орында тұрады, ал ұсыныстың қызметi сұранысты қанағаттандыру болып табылады.
Кез келген тұтынушы нарықта ұнатымдылығымен артық көруiне сүйену және өзiнiң табысы мен бағаға сүйенуi арқылы анық айқын тұтыну жоспарын жасайды. Осы жоспарды iске асырса ол тұтынушы өзiнiң қажетiн ең жоғарғы деңгейде қанағаттандырады деп есептелiнедi.
Бiрақ шын мәнiнде тұтынушылардың табысына байлаынсты олардың бюджеттiк шектеу қисығы орын алып, тұтынушылардың таңдау деңгейi әр түрлi болып және ол ылғи да өзгерiп отырады. Яғни нарықта көптеген тұтынушылардың таңдауы әр түрлi болып келедi. Сонымен, сұраныс – бұл тұтынушының немесе сатып алушының бiр тауарды сатып алу ойымен жасайтын жоспарын және олардың сатып ала алатын тауар бағасы мен оның көлемi арасындағы тәуелдiлiк.
Бұл тақырыптың өзектiлiгi, нарықтық экономикада тұтыну мен жинақтау арқылы әр елдiң адамдардың жалпы өмiр сүру деңгейiн, соған байланысты сұраныс қалыптастырушы ретiндегi экономикадағы маңызды орнын ескерiп өту болып табылады.
Елiмiздiң нарықтық экономикаға өтуiне байланысты нарықтық қатынастар күрделенiп, олардың қызметтерiнiң сан-салалы бағыттары пайда бола бастады. Нарық экономикасының қызмет етуiндегi бiрiншi және өте маңызды элемент - өндiрушiлер мен тұтынушылар болып табылады.
Нарық механизмiнiң қызмет етуiнiң негiзi сұраныс пен ұсыныс болса, ал сол сұранысты тудыратын басты фактор тұтыну мен жинақтау iс-әрекетi болып табылады. Нарықтық экономиканың ерекшелiгi де сол, онда сұраныс бiрiншi орында тұрады, ал ұсыныстың қызметi сұранысты қанағаттандыру болып табылады.
Кез келген тұтынушы нарықта ұнатымдылығымен артық көруiне сүйену және өзiнiң табысы мен бағаға сүйенуi арқылы анық айқын тұтыну жоспарын жасайды. Осы жоспарды iске асырса ол тұтынушы өзiнiң қажетiн ең жоғарғы деңгейде қанағаттандырады деп есептелiнедi.
Бiрақ шын мәнiнде тұтынушылардың табысына байлаынсты олардың бюджеттiк шектеу қисығы орын алып, тұтынушылардың таңдау деңгейi әр түрлi болып және ол ылғи да өзгерiп отырады. Яғни нарықта көптеген тұтынушылардың таңдауы әр түрлi болып келедi. Сонымен, сұраныс – бұл тұтынушының немесе сатып алушының бiр тауарды сатып алу ойымен жасайтын жоспарын және олардың сатып ала алатын тауар бағасы мен оның көлемi арасындағы тәуелдiлiк.
Бұл тақырыптың өзектiлiгi, нарықтық экономикада тұтыну мен жинақтау арқылы әр елдiң адамдардың жалпы өмiр сүру деңгейiн, соған байланысты сұраныс қалыптастырушы ретiндегi экономикадағы маңызды орнын ескерiп өту болып табылады.
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Ашимбаев Т.А. Государственное регулирование перехода к рыночным отношением. // Известия HAH РК. Серия «Общественные науки» — Алма-Ата, 1993. №2.
2. Валовой Д. Кремлевский тупик и Назарбаев - М.: Молодая гвардия, 1993.
3. Владимирова Л.П. Прогнозирование и татрование в условиях рынка. - М. Дашков и К, 2000.
4. В. Клаус. Десять заповедей чешасой реформы: // Известия. 1994. 5 апреля.
5. Казахстанская правда, 1997. 25 декабря.
6. Деловая неделя. 1997. №12,
7. Государственное регулирование экономики / Под общ. ред. д.э.н. проф. В.И.Кушлина и д.э.н., проф. Н.А. Волгина. — М.: Экономика, 2000.
8. Государственное регулирование рыночной экономики / Под.ред. Петрова Р.П. СПб, 1999.
9. Джкевич А.К. К осмыслению опыта экономического развития Япоти // Российский экономический журнал. 1992. №10.
10. Елемесов P., Жатканбаев Е. Государство и рынок: Учебное пособие. — Алматы: Каржы-Каражат, 1997.
11. Есиркепов Г.А. Приватизация государственной собственности в Республике Казахтан в условиях перехода к рынку. — Алматы, Уни-верситет «Туран», 1999.
12. АльПари. 1997. №10.
13. Вопросы экономики. 1990. №5.
14. Заявление Кабинета Митстров Республики Казахстан об эконо-мической политике в 1994 г. // Казахстанская правда. 1994. 5 февраля.
15. Ихданов Ж.О., Сансызбаева Г.Н., СахановаАН. Пмново-финансовые механизмы регулирования экономики. ~ Алматы: Экономика, 1998.
16.Казахстан 1991 — 2001 годы: Информационно-аналитичесский сборник. Агентства PK no статистике. — Алматы: Экономика, 1998.
17.Калиев Г. Аграрная реформа в Казахстане: история, современностъ, перспективы. — Алматы: Бастау, 1998.
18. Кейнс Дж. Общая теория занятости, процента и денег. М., 1995.
19. Класс Эклунд. Эффектная экономика — шведская модель: (Пер. со швед.).- М.: Экономика, 1991.
20. Кошанов А.К. и др. Формирование государственного предприни-мателъства в Республике Казахстан в условиях смешанной экономики. — Алматы, 2000.
21. Ливщиц А. Государство в рыночной экономике (краткий спецкурс) // Российский экономический журнал. 1993. №1.
22. Лю Гогуанъ. Регулирование китайской экономики и судьба реформы // Вопросы экономики. 1989. № 10.
1. Ашимбаев Т.А. Государственное регулирование перехода к рыночным отношением. // Известия HAH РК. Серия «Общественные науки» — Алма-Ата, 1993. №2.
2. Валовой Д. Кремлевский тупик и Назарбаев - М.: Молодая гвардия, 1993.
3. Владимирова Л.П. Прогнозирование и татрование в условиях рынка. - М. Дашков и К, 2000.
4. В. Клаус. Десять заповедей чешасой реформы: // Известия. 1994. 5 апреля.
5. Казахстанская правда, 1997. 25 декабря.
6. Деловая неделя. 1997. №12,
7. Государственное регулирование экономики / Под общ. ред. д.э.н. проф. В.И.Кушлина и д.э.н., проф. Н.А. Волгина. — М.: Экономика, 2000.
8. Государственное регулирование рыночной экономики / Под.ред. Петрова Р.П. СПб, 1999.
9. Джкевич А.К. К осмыслению опыта экономического развития Япоти // Российский экономический журнал. 1992. №10.
10. Елемесов P., Жатканбаев Е. Государство и рынок: Учебное пособие. — Алматы: Каржы-Каражат, 1997.
11. Есиркепов Г.А. Приватизация государственной собственности в Республике Казахтан в условиях перехода к рынку. — Алматы, Уни-верситет «Туран», 1999.
12. АльПари. 1997. №10.
13. Вопросы экономики. 1990. №5.
14. Заявление Кабинета Митстров Республики Казахстан об эконо-мической политике в 1994 г. // Казахстанская правда. 1994. 5 февраля.
15. Ихданов Ж.О., Сансызбаева Г.Н., СахановаАН. Пмново-финансовые механизмы регулирования экономики. ~ Алматы: Экономика, 1998.
16.Казахстан 1991 — 2001 годы: Информационно-аналитичесский сборник. Агентства PK no статистике. — Алматы: Экономика, 1998.
17.Калиев Г. Аграрная реформа в Казахстане: история, современностъ, перспективы. — Алматы: Бастау, 1998.
18. Кейнс Дж. Общая теория занятости, процента и денег. М., 1995.
19. Класс Эклунд. Эффектная экономика — шведская модель: (Пер. со швед.).- М.: Экономика, 1991.
20. Кошанов А.К. и др. Формирование государственного предприни-мателъства в Республике Казахстан в условиях смешанной экономики. — Алматы, 2000.
21. Ливщиц А. Государство в рыночной экономике (краткий спецкурс) // Российский экономический журнал. 1993. №1.
22. Лю Гогуанъ. Регулирование китайской экономики и судьба реформы // Вопросы экономики. 1989. № 10.
ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ ТҰТЫНУ ЖӘНЕ ЖИНАҚТАУ
ЖОСПАРЫ
КІРІСПЕ
І ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ ТҰТЫНУ ЖӘНЕ ЖИНАҚТАУ
1.1 Жиынтық сұраныс және ұсыныс
1.2 Тұтыну және жинақтау
ІІ ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКА КӨЛЕМІНДЕ ТҰТЫНУ МЕН ЖИНАҚТАУ
2.1 Инвестициялардың функционалдық ролі
2.2 Тұтынуға бейімділік
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Елiмiздiң нарықтық экономикаға өтуiне байланысты нарықтық қатынастар
күрделенiп, олардың қызметтерiнiң сан-салалы бағыттары пайда бола бастады.
Нарық экономикасының қызмет етуiндегi бiрiншi және өте маңызды элемент -
өндiрушiлер мен тұтынушылар болып табылады.
Нарық механизмiнiң қызмет етуiнiң негiзi сұраныс пен ұсыныс болса, ал
сол сұранысты тудыратын басты фактор тұтыну мен жинақтау iс-әрекетi болып
табылады. Нарықтық экономиканың ерекшелiгi де сол, онда сұраныс бiрiншi
орында тұрады, ал ұсыныстың қызметi сұранысты қанағаттандыру болып
табылады.
Кез келген тұтынушы нарықта ұнатымдылығымен артық көруiне сүйену және
өзiнiң табысы мен бағаға сүйенуi арқылы анық айқын тұтыну жоспарын жасайды.
Осы жоспарды iске асырса ол тұтынушы өзiнiң қажетiн ең жоғарғы деңгейде
қанағаттандырады деп есептелiнедi.
Бiрақ шын мәнiнде тұтынушылардың табысына байлаынсты олардың бюджеттiк
шектеу қисығы орын алып, тұтынушылардың таңдау деңгейi әр түрлi болып және
ол ылғи да өзгерiп отырады. Яғни нарықта көптеген тұтынушылардың таңдауы әр
түрлi болып келедi. Сонымен, сұраныс – бұл тұтынушының немесе сатып
алушының бiр тауарды сатып алу ойымен жасайтын жоспарын және олардың сатып
ала алатын тауар бағасы мен оның көлемi арасындағы тәуелдiлiк.
Бұл тақырыптың өзектiлiгi, нарықтық экономикада тұтыну мен жинақтау
арқылы әр елдiң адамдардың жалпы өмiр сүру деңгейiн, соған байланысты
сұраныс қалыптастырушы ретiндегi экономикадағы маңызды орнын ескерiп өту
болып табылады.
І ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ ТҰТЫНУ ЖИНАҚТАУ
1.1 Жиынтық сұраныс және ұсыныс
Нарықтық механизмнің қызмет етуі барлық тауарлар, қызмет-тер және
өндіріс факторларының нарығындағы тепе-тендікті тек орнатумен бітпейді, ол
сонымен қатар экономикалық жүйенің тұтас оптималды дамуын қамтамасыз етеді.
Осыған дейін нарықтық тепе-тендікті жекелеген жергілікті нарықтарда,
салыстырмалы қарағанда, бір-бірінен тоуелсіз және автономиялы түрде
орнайтын тепе-тендік деп жеңіл түсінгенбіз. Шынында, бұл процесс омірде дол
осылай жүрмейді.
Ұлттық экономиканың кандайында болмасын, барлық нарық-тардың дамуы мен
реттелуіне бағытталған әрекеттер мезгіл мен экономикалык кеңістікте түрақты
түрде бір-бірімен келісімді бо-луға тисті. Осы мәселелерді дүрыс шешу үшін
экономикалық жүйенің жекелей жоне жалпы тепе-тендік болмысын арнайы бөліп
алып талдау керек. Тауарлар нарығы тепе-тендік жағдайда болу үшін, болып
түрған баға дәрежесінде болжам етілген өнімнің щығарылуы жиынтық сұранысқа
немесе жоспарланған жиынтық шығындарға тен. болуы керек.
Жиынтық сұраныстың екі нысаны болады: натуралдық-заттық және құндық.
Жиынтық сураныстың натуралдық-заттық нысаны халық-тың, фирмалардың
және мемлекеттердің тауарлар мен қызметтерге қоғамдық қажеттігін көрсетеді.
Оның қүрылымы, біріншіден, жеке және басқа өндірістік емес қажеттерді
қамтамасыз ететін өнімдер мен қызметтердің белгілі түрлерін алуы мүмкін;
екіншіден, барлық өндірістік құралдар мен өндірістік қызметтердің
(технологияны жетілдіруге бағытталған ғылыми зерттеулер мен дайындықтар,
өндіріске қызмет ететін информация, байланыс және т.б.) жиынтығы болуы
мүмкін.
Жиынтық сұраныстың қун жагының мазмуны жиынтық табыстың әр дәрежесіне
тағайындалған отандык тауарлар мен қыз-меттер үшш жоспарланған шығындардың
сомасымен аныкталады.
Жиынтық сураныс (AD) — бұл нарықта ақша формасында орын алып отырған
халыклың, кәсіпорындардың және мемлекеттің қажеттері. Жиынтық сұраныстың
экономиканың секторларына сәйкес болінуіне қарай, оны (AD) төрт топқа
белуге болады:
тұтыну (С ) — үй шаруашылықтарының сұранысы;
инвестициялар (I) - кәсіпкерлердің күрделі жабдықтарға сұра-нысы;
мемлекеттің сатып алуы (G) — мемлекеттің тауарлар мен қызметтерге
сұранысы;
таза экспорт (X) — отандық тауарларға шетелдіктердің сұраны-сы мен
шетел тауарларына отандастардың сұранысының айырымы.
Басқаша айтқанда, AD түпкі өнімдерге сұраныстың жалпы сомасына тең
болады:
С + I = G + X.
Егер сатып алушының табысы ессе, оның нақты тауарға сұранысы да өседі.
Осы сияқты, егер жалпы ұлттық өнім кобейсе, жиынтық сұраныс та өседі. Ал,
AD мен ЖҰӨ қатынастарын сипаттаудан бүрын, ЖҰӨ-нің өзгеруіне әсер ететін
жағдайлармен таны-сайық.
Макроэкономиканың фундаменталдық пропорцияларының біреуі, ол белгілі
уақыт мерзімінде барлық сатылудың құн мөлшері — ақша ұсынысының, оның осы
мерзімдегі экономиканың барлық секторларының арасындағы айналу санының
көбейтіндісіне тең болуға тиісті. Басқаша: егер бір жылда барлық ақша
массасы толык 5 айналым жасаса, яғни әрбір ақша бірлігі орта есеппен 5 рет
экономиканың бір секторынан басқасына өтіп отырса, онда елдегі түпкі
тауарлардың жылдық сатылымының көлемі 5-тің ақша ұсынысына кобейтілгеніне
тең болады. Біздің мысалда V = 5 жылдык айналымға. Айтайық, ақша ұсынысы
(М) 200 млрд ақша бірлігі, сонда:
MxV=20Qx5=1000 млрд ақша бірлігі=бір жылда сатылган барлық түпкі
тауарлардың құны;
MxV - бага дорежесі х Q = ЖҰО;
бүнда 0 - бір жылда өндірілген тауарлар мен қызметтердіН мөлшері.
Қорытып келгенде:
MxV=PxQ;
бүнда Р — бағаның дәрежесі.
Осы теңдіктен мынадай маңызды жағдайды айқындаймыз: жиынтық сұранысқа
ақша массасының көлемі және оның эконо-миканың секторларының арасындағы
айналысының шапшаңдығы әсер етеді.
Жиынтық ұсыныс (AS) кәсіпкерлер нарыққа жеткізген мате-риалдық
игіліктер мен қызметтердің санымен белгіленеді. Осы жағдайда кәсіпкерлер
ондірістің потенциалдық көлеміне жетуге тырысады, өйткені экономикалық
жүйенің қандайы болмасын осыны мақсат түтады. Ал өндірістің бұл колемін
ендірістік шы-ғындардың молшері белгілейді. Осының ішінде (шығындардың)
еңбек пен капиталдың орны маңызды болады. Осындай жағдайда жиынтық ұсынысты
ЖҮӨ-нің көлеміне теңестіруге болады:
А8=ЖҰӨ=баганың дәрежесіх2; А8=жалақы + рента + процент + пайда.
Жиынтық ұсынысқа әсер ететін факторлар: өндірістің технологиясы, жеке
тауарлар нарығында өзгерістер тудыратын шығындар.
Ұзақ мерзімде өндірістің нақты көлемі үшін жиынтық сұраныстың маңызы
елеулі емес фактор болып табылады. Жиынтық сұраныс бағаның дәрежесін
өзгертеді, бірак ол ЖҮӨ-нің нақты көлемін өзгерте алмайды. Сондықтан
Үкіметтің микродәрежедегі басты міндеті — жиынтық сұраныс пен жиынтық
ұсынысқа әсер ететін факторларды дүрыс белгілеп және соған сәйкес шараларды
жүзеге асыру болып табылады.
Нарық жағдайындағы ұлттық өндірісті реттеу механизмнің екі негізгі
бағыты бар. Бірінші — нарық жүйесі өзін-өзі автоматты түрде реттейді дейтін
классикалық бағыт. Осының өкілдері Д.Ри-кардо, Д.Стюарт-Милль, Ф.Эджворт,
А.Маршалл, А.Лигу. Екінші — кейнстік — нарық жүйесіне мемлекет қажетті
түрде араласуға міндетті (әсіресе депрессия жағдайында) деп есептейтін
бағыт.
Экономист-классиктер баға, жалақы, проценттік ставка икемді деп
түсінген, яғни, сұраныс пен ұсыныстың балансын сипаттап, жалақы мен баға оз
еркімен жоғары және төмен жылжып отырады. Бұлардың айтуы бойынша, жиынтық
ұсыныс AS, ЖҮӨ-нің потен-циалдық көлемін керсететін тік түзу сызық түрін
алады. Бағаның төмендеуі жалақыны томендетеді, сондықтан толық жұмыспен қам-
ту сақталады. Нақты ЖҰӨ-нің көлемі азаймайды. Осында барлық өнім баска
бағамен сатылады. Баскаша айтқанда, жиынтық сұра-ныстың төмендеуі ЖҮӨ және
жұмыспен қамтуды темендетпейді, ол тек бағаны төмендетеді. Сойтіп,
классикалық теория бойынша, мемлекеттің экономикалық саясаты тек бағаның
дәрежесіне әсер етеді, ол өндірістің колемі мен жұмыспен қамтуға әсер
етпейді. Сондықтан мемлекеттің өндіріс колеміне және жұмыспен камту
процестеріне кірісуі қажет емес.
Экономикалық тепе-тендік туралы кейнстік кезқараспен та-нысайық.
Экономикалық ғылымда классицизм 30-жылдарға дейін үстемдік еткен. Осы
жылдары жарық көрген Дж.М.Кейнстің Жұмыспен қамту, процент және ақшаның
жалпы теориясы де-ген еңбегінде классикалық теорияның негізгі түжырымдары
сы-налды. Біріншіден, Кейнстің дәлелі бойынша, неоклассикалық үлгілерде
көрсетілгендей, экономика кедергісіз дамып отырмайды, ал жалақы мен бағалар
сонша икемді емес. Екіншіден, инвестиция-лар, жинақ және проценттің
ставкалары арасындағы негізгі байла-ныстар күмән тудырады. Осылардың
нәтижесінде, Кейнс бойын-ша, мемлекеттің кірісуінсіз, автоматты түрде тепе-
тендікке жету мүмкін емес. Жалақының қысқарылуыньщ арқасында толық жұмыс-
пен қамтамасыз етілу мүмкіндігіне Кейнс сенбейді. Оның түжы-рымы бойынша,
жұмыссыздықтың болуына қарамастан, жалақы төмендемейді және нарық тепе-
тендіксіз жағдайда қалады. Жалақының томенгі шегі болуына байланысты
жұмыссыздықтың белгілі қөлемі ылғи болады. Осындай жұмыссыздықты жою үшін
жиынтық сұранысты кеңейту керек, бұл жағдай еңбекке сұранысты өсіреді.
Кейнстің дәлелдеуі бойынша, бағаның төмендеуі экономиканы қүлдыраудан
автоматты түрде алып шыға алмайды және проценттің ставка дәрежесі қолма-қол
ақшаның сұранысы мен ұсынысына тоуелді болады. Басқаша айтқанда,
тұтынушылар өз табыстарынан жинақ жасауға шешім алғанда, олар тұтынуға
тағай-ындалған табыстарының колемінен жинақ жасайды. Проценттің ставкасы
қандай икемді болмасын, ол жиынтық сұраныстың төмендеуін тоқтата алмайды.
Сондыктан, тепе-теңдікке жұмыспен қамтамасыз ету толык болмаған жағдайда
жету мүмкін.
Осы аталған екі концепцияның экономикалық даму үшін қандайы қолайлы
деген сұрақ туады. Осылардың мынасы дүрыс, ал мынау олай емес деуге
болмайды. Нарық барлық жағдайды озі ғана, мемлекеттердің кірісуінсіз шешеді
деп айту оңай емес. Кейнстің корсетуі бойынша, мемлекет нарық экономикасына
әсер ете алады жоне бұл үшін оның қарамағында кажет қүралдар бар.
1.2 Тұтыну және жинақтау
Жоғарыда айтылған болатын, тұтыну мен инвестициялар жи-ынтық
сұраныстың маңызды күрамы болып табылады. Ал инвес-тицияларға жинақтау
манызды осер етеді.
Мынадай орынды сұрақ туады: I мен S-тің тепе-тендігінің классикалық
үлгісінін кейнстік үлгіден айырмашылығы неде?
Айырмашылықтары мынада:
Біріншіден, классикалық үлгі бойынша, соншама ұзақ мерзімді
жұмыссыздық болуының мүмкіндігі аз деп есептеледі. Бағаның иксмділігі
бүзылған тепе-тендікті орнына келтіріи отырушы еді. Ал Кейнс ұсынған үлгі
бойынша, 1 мен S-тің тең болуы жұмыс-пен толық қамтамасыз етшмеген жағдайда
мүмкін болады. Толык жұмыспен қамтылған жағдайда тепе-тендікке жету
инвестициялык процесс жанданғанда мүмкін болады.
Екіншіден, классикалык үлгі нарыққа икемді баға механизмінщ болуы тон
деп түжырымдайды. Кейнс бүндай жағдайдың болуына сенімсіздік бшдірді:
кәсіпкерлер өздерінің өнімдеріне сұраныстың күлдырауына тап болып, бағаны
томендетпейді. Олар ондірісін қысқартып, жұмыскерлерді азайтады. Бұл оған
тон барлық әлеуметтік-экономикалық зардаптармен жұмыссыздықты тудырады.
Үшіншіден, жинақтар тек проценттің ғана емес (классиктердің
айтк.анындай), олар табыстардың да функциясы болып табылады.
Инвестициялардың өсуі ЖҮӨ-ді есіреді және толық жұмыс-пен қамтамасыз
етілуге көмек береді. Осының негізінде мульти-пликатордың эффекті
(тиімділігі) жатады.
Мультипликатор деп табыстың озгерулерінің инвестициялар-дың
озгерулерінен тәуелді екенін корсететін коэффициент аталады.
Мультипликатор концепциясының мәні мынада: автономия-лық
инвестициялардың өзгерістері мен жалпы ұлттық өнім өзгерістерінің арасында
түрақты байланыс болады.
Мультипликатордың эффекті мынадай жағдаймен байланыс-ты:
инвестициялардың өсуі ұлттық табыстың осуіне әкеледі. Бірақ, ұлттық
табыстын осуінің мөлшері инвестициялардың алғашқы өсуінен артық болады.
Экономиканы тепе-тендік жағдайға жеткізетін жалпы ұлттық өнімнің
оптималдық колемін анықтайтын кейнстік теория мынаны корсетеді,
Инвестициялар оскенде, ЖҰӨ-нің өсуі инвестициялардыц бастапқы қосымша
осуінен анағүрлым көп өседі. Инвестициялар эффектің (тиімділіктің) үдеи
түсуіне, ұлғая түсуіне әкеліп соғады. Бастапқы эффектіден болек (басқа),
екіншілік, үшіншілік эффект туады — бір сферада жасалған шығындар, басқа
сфераларда өіщірістің кеңейіп, жұмыспен қамтудың жоғарылауына осер етеді.
Мультипликатор инвестициялардың өсуінен табыстардың осуінің артығын
корсететін сандық коэффициент болып табылады.
Мысалы, инвестицияның өсімі 10 млрд тсң болсьш, ал бұл ЖҰО-ді 20 шірд
осірсш. Сонда, мулыишшкатор 2 болады. Егер ЖҮО 30 млрд оскен болса,
ммультшіликатор 3 болады.
Мулътипликатор = ЖҮӨ-нің өсіміМнвестіщиялардың,0сімі == АЖҮ
Ажвестициялар өсімі.
Бастапқы инвестициялар жұмыспен қамтудың колеміне осер етеді. Тауарға
сұраныстың өсуі өндірушілерді, ондірісті кеңейтуге, жабдықтар сатып алуға,
жұмыскерлер жаддауға итермелейді. Сойтіп, бастапқы инвестициялар ұзақ
мерзімде жаңа инвестицияларды, жаңа жұмыс орындарын тудырып және ЖҮО-ді
өсіріп, үлғаймалы үдайы өндірісті жандандырады. Жабайы мысал келтірейік.
Айтайык, жолдар жасау үшін мемлекет 1 млн инвестиция жүмсады. Егер қоғамда
қалыптасқан МРС 0,8 тең болса, онда мультипликатор К мынадай болады:
К = ІДІ-МРС) = 1(1-0,8)=10,2=5.
Ал ЖҮӨ-нің есімі қандай болады? Ол мынаган тең болады:
ДҮ=ДІхК= 1000000x5=5 млн.
Мынадай жағдай есте болғаны жөн. Мультипликатордың эффекті жұмыспен
толык қамтамасыз етілмеген экономикада орын алады. Осы қорытындының
заңдылық негізі бар. Шынында, егер қоғамның барлық ресурстары толық іске
тартьшған болса, қосым-ша жұмысшьшар жоне қосымша өндірістік қуаттар қайдан
келеді?
Классикалық теорияның жинақ пен гашестициялар процестеріне көзқарасы
жинақтың көп болуының үнамды екенін сипаттайды. Жинақтар жоғары болғаны
инвестициялардың көзінің мол екенін керсетеді. Сондыктан, классиктердщ
айтуы бойынша, жинақ жасауға икемділіктің жоғары болғаны ұлттың коркеюіне
жол ашады.
Бірак, жинақтың мол болуы қоғамды қашан болмасын байыта бермейді.
Осыған дейін оңгіме автономиялық инвестициялар, яғни ЖҮӨ-нщ көлемі мен
динамикасына тәуелді емес, капиталдық салымдар гуралы болған. Автономиялық
инвестициялар, кобінесе, техникалық жаңалықтарды еңгізудің нәтижесіндегі
капиталдык салымдар түршде болады.
Жаңашыл адамдар жасаған осы жобалар, шынында, ЖҮӨ-нің жағдайымен жоне
оның колемімен байлаиысты болмайды. Осыдан басқа, автономиялык
инвестициялар мемлекеттщ капиталдық еа-лымы болады.
Нақты жағдайда инвестициялар мен табыстардың озара әсері орын алады.
Бастапқы салымдар түрінде жасалған автономиялық инвестициялар,
мультипликатордың эффектшің аркасында ЖҮӨ-нің осуіне океледі. Іскерлік
белсенділіктің жандануы, жұмыспен қамтылудың осуі кәсіпкерлердщ әр түрлі
топтарының инвестиция жасауға икемділігін өсіреді. Мше, дәл осындай
инвестицияларды туынды (іоуелді, екіншілік) деп атау орын алған. Олар ЖҮӨ-
нің динамикасына тәуелді болады. Туынды инвестициялар, автоно-миялықтармен
қосылып, экономикалық өсуді шапшандатады, оны тездетеді және акселератордың
эффекті деген атақ алады (акселе-ратор — жылдамдатушы). Бірақ жылдамдатудың
бағыты басқа жаққа бүрылып кетуі мүмкін. Мультипликация мен акселерация
эффектінщ нотижесінде табыстың томендеуі туынды инвестиция-ларды да
қысқартады. Ал, осы жағдай ондірістің тоқырауына океліп соғады.
ІІ ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКА КӨЛЕМІНДЕ ТҰТЫНУ МЕН ЖИНАҚТАУ
2.1 Инвестициялардың функционалдық ролі
Макроэкономикалық пропорциялардың оптималды болуы сұра-ныс пен ұсыныс
механизмі арқылы жүзеге асырылады.
Фирмалар, капиталдың окілі бола отырып, өнім ондіреді, оны сатып ақша
алады жоне жұмысшы күшіне сұраныс білдіреді. Жұмыскерлер жұмысшы күшін
ұсынады. Осы үшін акы алады және ондірілген өнімге сұраныс жасайды.
Фирмалар мен үй шару-ашылықтарының өзара әсерінің негізінде тауарлар мен
қызметтер нарығында ЖҮӨ-нің тұтыну мен жинаққа боліну пропорциясы
қалыптасады.
Тұтыну деп адамдардың материалдык жоне рухани қажеттерін
канағаттандыруға бағытталған тұтыну игіліктерін индивидуалдык түрде және
бірлесіп пайдалануы аталады. Құндық нысаны бойын-ша, бұл адамдардың
материалдық игіліктер мен қызметтер үшін жүмсайтын ақшасының сомасы болып
табылады. Сойтіп, тұтынуға жинаққа кетпейтін, салық түрін алмайтын, шетел
есеп-шотында орналаспағандардың барлығы жатады. Адамдар, бүгіннен кері
болашақтағы пайдальшык молырақ болуы мүмкін деп қазіргі тұтынуын шектеуге
тырысады. Отбасы тұтынудың бастапқы үясы болып табылады. Отбасының
шаруашылығында жалпы тұтыну бюджеті, түрмыстық және жинақталған мүлік ортақ
болады.
Адамдардың тұтынуы экономиканың дамуын белгілейтін басты
көрсеткіштердің біреуі болып табылады. Жалпы ішкі өнімнің 23-нен 34-не
дейіні тұтынуға тағайындалады. Бұл адамдардың тұтынушылық тәртібін
калыптастырады. Тұтынушылық тәртіпті бағалау үшін тұтынушылық көңіл деген
корсеткіш қолданылады. Осы көрсеткіш экономикалық циклды болжаудың негізін
қүра-тын маңызды макроэкономикалық корсеткіштерге жатады. Бұл бизнестің
қандайы болмасын қысқа мерзімдегі жоспарлауда және мемлекеттің экономикалық
саясатын аныктауда кең қолданылады.
Жинақтар деп кейінге қалдырылған немесе осы мерзімде тұтынылмайтын
табыстар бөлшегі аталады. Жинақтар табыстар
мен ағымды тұтынудың айырымына тең болады. Жинақтар бола-шақтағы
ондірістік жоне тұтынулык. қажеттіктермен байланысты процесс болып
табылады.
Сойтіп, жинақтар — инвестиция жасаумен байланысты,эконо-микалық
процесс; ағымды өндірістік және тұтынулық қажеттер шығындарының
пайдаланылмай қалған табыстары жинақталады. Жинақтарды фирмалар және үй
шаруашылықтары жасайды. Фир-малар жинақты инвестиция жасау үшін - өндірісті
кеңейтіп, пайданы көбейту үшін жасайды. Үй шаруашылықтарының жинақ
жасауының бірнеше себептері болады: ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ЖОСПАРЫ
КІРІСПЕ
І ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ ТҰТЫНУ ЖӘНЕ ЖИНАҚТАУ
1.1 Жиынтық сұраныс және ұсыныс
1.2 Тұтыну және жинақтау
ІІ ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКА КӨЛЕМІНДЕ ТҰТЫНУ МЕН ЖИНАҚТАУ
2.1 Инвестициялардың функционалдық ролі
2.2 Тұтынуға бейімділік
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Елiмiздiң нарықтық экономикаға өтуiне байланысты нарықтық қатынастар
күрделенiп, олардың қызметтерiнiң сан-салалы бағыттары пайда бола бастады.
Нарық экономикасының қызмет етуiндегi бiрiншi және өте маңызды элемент -
өндiрушiлер мен тұтынушылар болып табылады.
Нарық механизмiнiң қызмет етуiнiң негiзi сұраныс пен ұсыныс болса, ал
сол сұранысты тудыратын басты фактор тұтыну мен жинақтау iс-әрекетi болып
табылады. Нарықтық экономиканың ерекшелiгi де сол, онда сұраныс бiрiншi
орында тұрады, ал ұсыныстың қызметi сұранысты қанағаттандыру болып
табылады.
Кез келген тұтынушы нарықта ұнатымдылығымен артық көруiне сүйену және
өзiнiң табысы мен бағаға сүйенуi арқылы анық айқын тұтыну жоспарын жасайды.
Осы жоспарды iске асырса ол тұтынушы өзiнiң қажетiн ең жоғарғы деңгейде
қанағаттандырады деп есептелiнедi.
Бiрақ шын мәнiнде тұтынушылардың табысына байлаынсты олардың бюджеттiк
шектеу қисығы орын алып, тұтынушылардың таңдау деңгейi әр түрлi болып және
ол ылғи да өзгерiп отырады. Яғни нарықта көптеген тұтынушылардың таңдауы әр
түрлi болып келедi. Сонымен, сұраныс – бұл тұтынушының немесе сатып
алушының бiр тауарды сатып алу ойымен жасайтын жоспарын және олардың сатып
ала алатын тауар бағасы мен оның көлемi арасындағы тәуелдiлiк.
Бұл тақырыптың өзектiлiгi, нарықтық экономикада тұтыну мен жинақтау
арқылы әр елдiң адамдардың жалпы өмiр сүру деңгейiн, соған байланысты
сұраныс қалыптастырушы ретiндегi экономикадағы маңызды орнын ескерiп өту
болып табылады.
І ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ ТҰТЫНУ ЖИНАҚТАУ
1.1 Жиынтық сұраныс және ұсыныс
Нарықтық механизмнің қызмет етуі барлық тауарлар, қызмет-тер және
өндіріс факторларының нарығындағы тепе-тендікті тек орнатумен бітпейді, ол
сонымен қатар экономикалық жүйенің тұтас оптималды дамуын қамтамасыз етеді.
Осыған дейін нарықтық тепе-тендікті жекелеген жергілікті нарықтарда,
салыстырмалы қарағанда, бір-бірінен тоуелсіз және автономиялы түрде
орнайтын тепе-тендік деп жеңіл түсінгенбіз. Шынында, бұл процесс омірде дол
осылай жүрмейді.
Ұлттық экономиканың кандайында болмасын, барлық нарық-тардың дамуы мен
реттелуіне бағытталған әрекеттер мезгіл мен экономикалык кеңістікте түрақты
түрде бір-бірімен келісімді бо-луға тисті. Осы мәселелерді дүрыс шешу үшін
экономикалық жүйенің жекелей жоне жалпы тепе-тендік болмысын арнайы бөліп
алып талдау керек. Тауарлар нарығы тепе-тендік жағдайда болу үшін, болып
түрған баға дәрежесінде болжам етілген өнімнің щығарылуы жиынтық сұранысқа
немесе жоспарланған жиынтық шығындарға тен. болуы керек.
Жиынтық сұраныстың екі нысаны болады: натуралдық-заттық және құндық.
Жиынтық сураныстың натуралдық-заттық нысаны халық-тың, фирмалардың
және мемлекеттердің тауарлар мен қызметтерге қоғамдық қажеттігін көрсетеді.
Оның қүрылымы, біріншіден, жеке және басқа өндірістік емес қажеттерді
қамтамасыз ететін өнімдер мен қызметтердің белгілі түрлерін алуы мүмкін;
екіншіден, барлық өндірістік құралдар мен өндірістік қызметтердің
(технологияны жетілдіруге бағытталған ғылыми зерттеулер мен дайындықтар,
өндіріске қызмет ететін информация, байланыс және т.б.) жиынтығы болуы
мүмкін.
Жиынтық сұраныстың қун жагының мазмуны жиынтық табыстың әр дәрежесіне
тағайындалған отандык тауарлар мен қыз-меттер үшш жоспарланған шығындардың
сомасымен аныкталады.
Жиынтық сураныс (AD) — бұл нарықта ақша формасында орын алып отырған
халыклың, кәсіпорындардың және мемлекеттің қажеттері. Жиынтық сұраныстың
экономиканың секторларына сәйкес болінуіне қарай, оны (AD) төрт топқа
белуге болады:
тұтыну (С ) — үй шаруашылықтарының сұранысы;
инвестициялар (I) - кәсіпкерлердің күрделі жабдықтарға сұра-нысы;
мемлекеттің сатып алуы (G) — мемлекеттің тауарлар мен қызметтерге
сұранысы;
таза экспорт (X) — отандық тауарларға шетелдіктердің сұраны-сы мен
шетел тауарларына отандастардың сұранысының айырымы.
Басқаша айтқанда, AD түпкі өнімдерге сұраныстың жалпы сомасына тең
болады:
С + I = G + X.
Егер сатып алушының табысы ессе, оның нақты тауарға сұранысы да өседі.
Осы сияқты, егер жалпы ұлттық өнім кобейсе, жиынтық сұраныс та өседі. Ал,
AD мен ЖҰӨ қатынастарын сипаттаудан бүрын, ЖҰӨ-нің өзгеруіне әсер ететін
жағдайлармен таны-сайық.
Макроэкономиканың фундаменталдық пропорцияларының біреуі, ол белгілі
уақыт мерзімінде барлық сатылудың құн мөлшері — ақша ұсынысының, оның осы
мерзімдегі экономиканың барлық секторларының арасындағы айналу санының
көбейтіндісіне тең болуға тиісті. Басқаша: егер бір жылда барлық ақша
массасы толык 5 айналым жасаса, яғни әрбір ақша бірлігі орта есеппен 5 рет
экономиканың бір секторынан басқасына өтіп отырса, онда елдегі түпкі
тауарлардың жылдық сатылымының көлемі 5-тің ақша ұсынысына кобейтілгеніне
тең болады. Біздің мысалда V = 5 жылдык айналымға. Айтайық, ақша ұсынысы
(М) 200 млрд ақша бірлігі, сонда:
MxV=20Qx5=1000 млрд ақша бірлігі=бір жылда сатылган барлық түпкі
тауарлардың құны;
MxV - бага дорежесі х Q = ЖҰО;
бүнда 0 - бір жылда өндірілген тауарлар мен қызметтердіН мөлшері.
Қорытып келгенде:
MxV=PxQ;
бүнда Р — бағаның дәрежесі.
Осы теңдіктен мынадай маңызды жағдайды айқындаймыз: жиынтық сұранысқа
ақша массасының көлемі және оның эконо-миканың секторларының арасындағы
айналысының шапшаңдығы әсер етеді.
Жиынтық ұсыныс (AS) кәсіпкерлер нарыққа жеткізген мате-риалдық
игіліктер мен қызметтердің санымен белгіленеді. Осы жағдайда кәсіпкерлер
ондірістің потенциалдық көлеміне жетуге тырысады, өйткені экономикалық
жүйенің қандайы болмасын осыны мақсат түтады. Ал өндірістің бұл колемін
ендірістік шы-ғындардың молшері белгілейді. Осының ішінде (шығындардың)
еңбек пен капиталдың орны маңызды болады. Осындай жағдайда жиынтық ұсынысты
ЖҮӨ-нің көлеміне теңестіруге болады:
А8=ЖҰӨ=баганың дәрежесіх2; А8=жалақы + рента + процент + пайда.
Жиынтық ұсынысқа әсер ететін факторлар: өндірістің технологиясы, жеке
тауарлар нарығында өзгерістер тудыратын шығындар.
Ұзақ мерзімде өндірістің нақты көлемі үшін жиынтық сұраныстың маңызы
елеулі емес фактор болып табылады. Жиынтық сұраныс бағаның дәрежесін
өзгертеді, бірак ол ЖҮӨ-нің нақты көлемін өзгерте алмайды. Сондықтан
Үкіметтің микродәрежедегі басты міндеті — жиынтық сұраныс пен жиынтық
ұсынысқа әсер ететін факторларды дүрыс белгілеп және соған сәйкес шараларды
жүзеге асыру болып табылады.
Нарық жағдайындағы ұлттық өндірісті реттеу механизмнің екі негізгі
бағыты бар. Бірінші — нарық жүйесі өзін-өзі автоматты түрде реттейді дейтін
классикалық бағыт. Осының өкілдері Д.Ри-кардо, Д.Стюарт-Милль, Ф.Эджворт,
А.Маршалл, А.Лигу. Екінші — кейнстік — нарық жүйесіне мемлекет қажетті
түрде араласуға міндетті (әсіресе депрессия жағдайында) деп есептейтін
бағыт.
Экономист-классиктер баға, жалақы, проценттік ставка икемді деп
түсінген, яғни, сұраныс пен ұсыныстың балансын сипаттап, жалақы мен баға оз
еркімен жоғары және төмен жылжып отырады. Бұлардың айтуы бойынша, жиынтық
ұсыныс AS, ЖҮӨ-нің потен-циалдық көлемін керсететін тік түзу сызық түрін
алады. Бағаның төмендеуі жалақыны томендетеді, сондықтан толық жұмыспен қам-
ту сақталады. Нақты ЖҰӨ-нің көлемі азаймайды. Осында барлық өнім баска
бағамен сатылады. Баскаша айтқанда, жиынтық сұра-ныстың төмендеуі ЖҮӨ және
жұмыспен қамтуды темендетпейді, ол тек бағаны төмендетеді. Сойтіп,
классикалық теория бойынша, мемлекеттің экономикалық саясаты тек бағаның
дәрежесіне әсер етеді, ол өндірістің колемі мен жұмыспен қамтуға әсер
етпейді. Сондықтан мемлекеттің өндіріс колеміне және жұмыспен камту
процестеріне кірісуі қажет емес.
Экономикалық тепе-тендік туралы кейнстік кезқараспен та-нысайық.
Экономикалық ғылымда классицизм 30-жылдарға дейін үстемдік еткен. Осы
жылдары жарық көрген Дж.М.Кейнстің Жұмыспен қамту, процент және ақшаның
жалпы теориясы де-ген еңбегінде классикалық теорияның негізгі түжырымдары
сы-налды. Біріншіден, Кейнстің дәлелі бойынша, неоклассикалық үлгілерде
көрсетілгендей, экономика кедергісіз дамып отырмайды, ал жалақы мен бағалар
сонша икемді емес. Екіншіден, инвестиция-лар, жинақ және проценттің
ставкалары арасындағы негізгі байла-ныстар күмән тудырады. Осылардың
нәтижесінде, Кейнс бойын-ша, мемлекеттің кірісуінсіз, автоматты түрде тепе-
тендікке жету мүмкін емес. Жалақының қысқарылуыньщ арқасында толық жұмыс-
пен қамтамасыз етілу мүмкіндігіне Кейнс сенбейді. Оның түжы-рымы бойынша,
жұмыссыздықтың болуына қарамастан, жалақы төмендемейді және нарық тепе-
тендіксіз жағдайда қалады. Жалақының томенгі шегі болуына байланысты
жұмыссыздықтың белгілі қөлемі ылғи болады. Осындай жұмыссыздықты жою үшін
жиынтық сұранысты кеңейту керек, бұл жағдай еңбекке сұранысты өсіреді.
Кейнстің дәлелдеуі бойынша, бағаның төмендеуі экономиканы қүлдыраудан
автоматты түрде алып шыға алмайды және проценттің ставка дәрежесі қолма-қол
ақшаның сұранысы мен ұсынысына тоуелді болады. Басқаша айтқанда,
тұтынушылар өз табыстарынан жинақ жасауға шешім алғанда, олар тұтынуға
тағай-ындалған табыстарының колемінен жинақ жасайды. Проценттің ставкасы
қандай икемді болмасын, ол жиынтық сұраныстың төмендеуін тоқтата алмайды.
Сондыктан, тепе-теңдікке жұмыспен қамтамасыз ету толык болмаған жағдайда
жету мүмкін.
Осы аталған екі концепцияның экономикалық даму үшін қандайы қолайлы
деген сұрақ туады. Осылардың мынасы дүрыс, ал мынау олай емес деуге
болмайды. Нарық барлық жағдайды озі ғана, мемлекеттердің кірісуінсіз шешеді
деп айту оңай емес. Кейнстің корсетуі бойынша, мемлекет нарық экономикасына
әсер ете алады жоне бұл үшін оның қарамағында кажет қүралдар бар.
1.2 Тұтыну және жинақтау
Жоғарыда айтылған болатын, тұтыну мен инвестициялар жи-ынтық
сұраныстың маңызды күрамы болып табылады. Ал инвес-тицияларға жинақтау
манызды осер етеді.
Мынадай орынды сұрақ туады: I мен S-тің тепе-тендігінің классикалық
үлгісінін кейнстік үлгіден айырмашылығы неде?
Айырмашылықтары мынада:
Біріншіден, классикалық үлгі бойынша, соншама ұзақ мерзімді
жұмыссыздық болуының мүмкіндігі аз деп есептеледі. Бағаның иксмділігі
бүзылған тепе-тендікті орнына келтіріи отырушы еді. Ал Кейнс ұсынған үлгі
бойынша, 1 мен S-тің тең болуы жұмыс-пен толық қамтамасыз етшмеген жағдайда
мүмкін болады. Толык жұмыспен қамтылған жағдайда тепе-тендікке жету
инвестициялык процесс жанданғанда мүмкін болады.
Екіншіден, классикалык үлгі нарыққа икемді баға механизмінщ болуы тон
деп түжырымдайды. Кейнс бүндай жағдайдың болуына сенімсіздік бшдірді:
кәсіпкерлер өздерінің өнімдеріне сұраныстың күлдырауына тап болып, бағаны
томендетпейді. Олар ондірісін қысқартып, жұмыскерлерді азайтады. Бұл оған
тон барлық әлеуметтік-экономикалық зардаптармен жұмыссыздықты тудырады.
Үшіншіден, жинақтар тек проценттің ғана емес (классиктердің
айтк.анындай), олар табыстардың да функциясы болып табылады.
Инвестициялардың өсуі ЖҮӨ-ді есіреді және толық жұмыс-пен қамтамасыз
етілуге көмек береді. Осының негізінде мульти-пликатордың эффекті
(тиімділігі) жатады.
Мультипликатор деп табыстың озгерулерінің инвестициялар-дың
озгерулерінен тәуелді екенін корсететін коэффициент аталады.
Мультипликатор концепциясының мәні мынада: автономия-лық
инвестициялардың өзгерістері мен жалпы ұлттық өнім өзгерістерінің арасында
түрақты байланыс болады.
Мультипликатордың эффекті мынадай жағдаймен байланыс-ты:
инвестициялардың өсуі ұлттық табыстың осуіне әкеледі. Бірақ, ұлттық
табыстын осуінің мөлшері инвестициялардың алғашқы өсуінен артық болады.
Экономиканы тепе-тендік жағдайға жеткізетін жалпы ұлттық өнімнің
оптималдық колемін анықтайтын кейнстік теория мынаны корсетеді,
Инвестициялар оскенде, ЖҰӨ-нің өсуі инвестициялардыц бастапқы қосымша
осуінен анағүрлым көп өседі. Инвестициялар эффектің (тиімділіктің) үдеи
түсуіне, ұлғая түсуіне әкеліп соғады. Бастапқы эффектіден болек (басқа),
екіншілік, үшіншілік эффект туады — бір сферада жасалған шығындар, басқа
сфераларда өіщірістің кеңейіп, жұмыспен қамтудың жоғарылауына осер етеді.
Мультипликатор инвестициялардың өсуінен табыстардың осуінің артығын
корсететін сандық коэффициент болып табылады.
Мысалы, инвестицияның өсімі 10 млрд тсң болсьш, ал бұл ЖҰО-ді 20 шірд
осірсш. Сонда, мулыишшкатор 2 болады. Егер ЖҮО 30 млрд оскен болса,
ммультшіликатор 3 болады.
Мулътипликатор = ЖҮӨ-нің өсіміМнвестіщиялардың,0сімі == АЖҮ
Ажвестициялар өсімі.
Бастапқы инвестициялар жұмыспен қамтудың колеміне осер етеді. Тауарға
сұраныстың өсуі өндірушілерді, ондірісті кеңейтуге, жабдықтар сатып алуға,
жұмыскерлер жаддауға итермелейді. Сойтіп, бастапқы инвестициялар ұзақ
мерзімде жаңа инвестицияларды, жаңа жұмыс орындарын тудырып және ЖҮО-ді
өсіріп, үлғаймалы үдайы өндірісті жандандырады. Жабайы мысал келтірейік.
Айтайык, жолдар жасау үшін мемлекет 1 млн инвестиция жүмсады. Егер қоғамда
қалыптасқан МРС 0,8 тең болса, онда мультипликатор К мынадай болады:
К = ІДІ-МРС) = 1(1-0,8)=10,2=5.
Ал ЖҮӨ-нің есімі қандай болады? Ол мынаган тең болады:
ДҮ=ДІхК= 1000000x5=5 млн.
Мынадай жағдай есте болғаны жөн. Мультипликатордың эффекті жұмыспен
толык қамтамасыз етілмеген экономикада орын алады. Осы қорытындының
заңдылық негізі бар. Шынында, егер қоғамның барлық ресурстары толық іске
тартьшған болса, қосым-ша жұмысшьшар жоне қосымша өндірістік қуаттар қайдан
келеді?
Классикалық теорияның жинақ пен гашестициялар процестеріне көзқарасы
жинақтың көп болуының үнамды екенін сипаттайды. Жинақтар жоғары болғаны
инвестициялардың көзінің мол екенін керсетеді. Сондыктан, классиктердщ
айтуы бойынша, жинақ жасауға икемділіктің жоғары болғаны ұлттың коркеюіне
жол ашады.
Бірак, жинақтың мол болуы қоғамды қашан болмасын байыта бермейді.
Осыған дейін оңгіме автономиялық инвестициялар, яғни ЖҮӨ-нщ көлемі мен
динамикасына тәуелді емес, капиталдық салымдар гуралы болған. Автономиялық
инвестициялар, кобінесе, техникалық жаңалықтарды еңгізудің нәтижесіндегі
капиталдык салымдар түршде болады.
Жаңашыл адамдар жасаған осы жобалар, шынында, ЖҮӨ-нің жағдайымен жоне
оның колемімен байлаиысты болмайды. Осыдан басқа, автономиялык
инвестициялар мемлекеттщ капиталдық еа-лымы болады.
Нақты жағдайда инвестициялар мен табыстардың озара әсері орын алады.
Бастапқы салымдар түрінде жасалған автономиялық инвестициялар,
мультипликатордың эффектшің аркасында ЖҮӨ-нің осуіне океледі. Іскерлік
белсенділіктің жандануы, жұмыспен қамтылудың осуі кәсіпкерлердщ әр түрлі
топтарының инвестиция жасауға икемділігін өсіреді. Мше, дәл осындай
инвестицияларды туынды (іоуелді, екіншілік) деп атау орын алған. Олар ЖҮӨ-
нің динамикасына тәуелді болады. Туынды инвестициялар, автоно-миялықтармен
қосылып, экономикалық өсуді шапшандатады, оны тездетеді және акселератордың
эффекті деген атақ алады (акселе-ратор — жылдамдатушы). Бірақ жылдамдатудың
бағыты басқа жаққа бүрылып кетуі мүмкін. Мультипликация мен акселерация
эффектінщ нотижесінде табыстың томендеуі туынды инвестиция-ларды да
қысқартады. Ал, осы жағдай ондірістің тоқырауына океліп соғады.
ІІ ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКА КӨЛЕМІНДЕ ТҰТЫНУ МЕН ЖИНАҚТАУ
2.1 Инвестициялардың функционалдық ролі
Макроэкономикалық пропорциялардың оптималды болуы сұра-ныс пен ұсыныс
механизмі арқылы жүзеге асырылады.
Фирмалар, капиталдың окілі бола отырып, өнім ондіреді, оны сатып ақша
алады жоне жұмысшы күшіне сұраныс білдіреді. Жұмыскерлер жұмысшы күшін
ұсынады. Осы үшін акы алады және ондірілген өнімге сұраныс жасайды.
Фирмалар мен үй шару-ашылықтарының өзара әсерінің негізінде тауарлар мен
қызметтер нарығында ЖҮӨ-нің тұтыну мен жинаққа боліну пропорциясы
қалыптасады.
Тұтыну деп адамдардың материалдык жоне рухани қажеттерін
канағаттандыруға бағытталған тұтыну игіліктерін индивидуалдык түрде және
бірлесіп пайдалануы аталады. Құндық нысаны бойын-ша, бұл адамдардың
материалдық игіліктер мен қызметтер үшін жүмсайтын ақшасының сомасы болып
табылады. Сойтіп, тұтынуға жинаққа кетпейтін, салық түрін алмайтын, шетел
есеп-шотында орналаспағандардың барлығы жатады. Адамдар, бүгіннен кері
болашақтағы пайдальшык молырақ болуы мүмкін деп қазіргі тұтынуын шектеуге
тырысады. Отбасы тұтынудың бастапқы үясы болып табылады. Отбасының
шаруашылығында жалпы тұтыну бюджеті, түрмыстық және жинақталған мүлік ортақ
болады.
Адамдардың тұтынуы экономиканың дамуын белгілейтін басты
көрсеткіштердің біреуі болып табылады. Жалпы ішкі өнімнің 23-нен 34-не
дейіні тұтынуға тағайындалады. Бұл адамдардың тұтынушылық тәртібін
калыптастырады. Тұтынушылық тәртіпті бағалау үшін тұтынушылық көңіл деген
корсеткіш қолданылады. Осы көрсеткіш экономикалық циклды болжаудың негізін
қүра-тын маңызды макроэкономикалық корсеткіштерге жатады. Бұл бизнестің
қандайы болмасын қысқа мерзімдегі жоспарлауда және мемлекеттің экономикалық
саясатын аныктауда кең қолданылады.
Жинақтар деп кейінге қалдырылған немесе осы мерзімде тұтынылмайтын
табыстар бөлшегі аталады. Жинақтар табыстар
мен ағымды тұтынудың айырымына тең болады. Жинақтар бола-шақтағы
ондірістік жоне тұтынулык. қажеттіктермен байланысты процесс болып
табылады.
Сойтіп, жинақтар — инвестиция жасаумен байланысты,эконо-микалық
процесс; ағымды өндірістік және тұтынулық қажеттер шығындарының
пайдаланылмай қалған табыстары жинақталады. Жинақтарды фирмалар және үй
шаруашылықтары жасайды. Фир-малар жинақты инвестиция жасау үшін - өндірісті
кеңейтіп, пайданы көбейту үшін жасайды. Үй шаруашылықтарының жинақ
жасауының бірнеше себептері болады: ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz