Жұмыссыздықтың экономикалық-теориялық негізі

Жоспар
Кіріспе

Мазмұны:

Кіріспе

І.Жұмыссыздықтың экономикалық.теориялық негізі
1.1.Жұмыссыздықтың экономикалық мәні және мазмұны.
1.2.Жұмыссыздықтың құрылымы және қызметі
1.3.Шетелде жұмыссыздық мәселесінің ерекшеліктері

ІІ.Қазақстан Республикасында жұмыссыздықты талдау.
2.1.Қазақстан Республикасының еңбек нарығының қалыптасуы
мен дамуы
2.2.Қазақстан Республикасының еңбек нарығындағы 2009 жылғы жұмысыздық көрсеткіштеріне талдау

ІІІ.Қазақстан Республикасының жұмыссыздық мәселелерін шешу жолдары.
3.1. Жұмыссыздық мәселелерін шешудегі мемлекеттің саясаты

Қорытынды

Пайдаланған әдебиеттер

Кіріспе
Жұмыссыздық әлемдегі орталық проблеммалардың бірі болып табылады. Және де ол бір жүйеден екіншісіне өтетін елдерде кең байқалады.
Мысалға мұндай процес Қазақстанда жүріп жатыр. Ол өзімен бірге бірқатар жаңа проблемаларды алып келеді. Сонымен қатар жұмыссыздық проблеммасы адамдармен тығыз-байланысты және соларға тікелей әсер етеді. Жұмысынан айрылу олардың табысының азаюына, өмір сүру деңгейінің төмендеуіне, сонымен қатар психологиялық стреске алып келеді. Осы себепті көптеген саясат адамдары өзінің сайлауалды компанияларында жұмыс орындарын жасауға көп көңіл бөледі.
Жұмыссыздықты зерттеу олардың пайда болу себептерін аныктайды, мемлекеттің тарапынан шараларды анықтайды. Бірақ сонымен қатар көптеген экономистердің ойынша жұмыссыздық қажет нәрсе, оны зұлымдық ретінде қарастыруға болмайды.
Өйткені жұмыссыздықтың ең маңызды пайдалы жақтарына оның сапалы еңбекті, бәсекені туындыратыны болса керек. Менің жұмысымның мақсатына осы жатады.
Курстық жұмыстың бірінші бөлімінде жұмыссыздықтың экономикалық сұрақтары қарастырылады, еңбек нарығының мазмұны аштым, еңбек нарығының құрылымы мен қызметі анықтадым. Және шетелдік дамыған мемлекеттердің іс-тәжерибесіне қарай отырып, олардың жұмыссыздықтың дамуы мен ерекшеліктерін қарастырдым.
Екінші бөлімде, Қазақстан Республикасының еңбек нарығында жұмыссыздықты мемлекеттік реттеу бағыттарын қарастырдым және 2009 жылғы жұмыспен қамтылған және жұмыссыздық көрсеткіштеріне талдау жасадым.
Курстық жұмыстың үшінші бөлімінде, Қазақстан Республикасындағы жұмыссыздық мәселелерін шешудегі мемлекет саясатын қарастырдым.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны:

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .
І.Жұмыссыздықтың экономикалық-теориялық негізі ... ... ... ...
1.1.Жұмыссыздықтың экономикалық мәні және
мазмұны ... ... ... ... ... ... ...
1.2.Жұмыссыздықтың құрылымы және
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 1.3.Шетелде
жұмыссыздық мәселесінің ерекшеліктері ... ... ... ... .
ІІ.Қазақстан Республикасында жұмыссыздықты талдау.
2.1.Қазақстан Республикасының еңбек нарығының қалыптасуы
мен
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..
2.2.Қазақстан Республикасының еңбек нарығындағы 2009 жылғы жұмысыздық
көрсеткіштеріне
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .
ІІІ.Қазақстан Республикасының жұмыссыздық мәселелерін шешу жолдары.
3.1. Жұмыссыздық мәселелерін шешудегі мемлекеттің саясаты

Кіріспе

Жұмыссыздық әлемдегі орталық проблеммалардың бірі болып табылады.
Және де ол бір жүйеден екіншісіне өтетін елдерде кең байқалады.

Мысалға мұндай процес Қазақстанда жүріп жатыр. Ол өзімен бірге бірқатар
жаңа проблемаларды алып келеді. Сонымен қатар жұмыссыздық проблеммасы
адамдармен тығыз-байланысты және соларға тікелей әсер етеді. Жұмысынан
айрылу олардың табысының азаюына, өмір сүру деңгейінің төмендеуіне, сонымен
қатар психологиялық стреске алып келеді. Осы себепті көптеген саясат
адамдары өзінің сайлауалды компанияларында жұмыс орындарын жасауға көп
көңіл бөледі.

Жұмыссыздықты зерттеу олардың пайда болу себептерін аныктайды, мемлекеттің
тарапынан шараларды анықтайды. Бірақ сонымен қатар көптеген экономистердің
ойынша жұмыссыздық қажет нәрсе, оны зұлымдық ретінде қарастыруға болмайды.

Өйткені жұмыссыздықтың ең маңызды пайдалы жақтарына оның сапалы еңбекті,
бәсекені туындыратыны болса керек. Менің жұмысымның мақсатына осы жатады.

Курстық жұмыстың бірінші бөлімінде жұмыссыздықтың экономикалық сұрақтары
қарастырылады, еңбек нарығының мазмұны аштым, еңбек нарығының құрылымы мен
қызметі анықтадым. Және шетелдік дамыған мемлекеттердің іс-тәжерибесіне
қарай отырып, олардың жұмыссыздықтың дамуы мен ерекшеліктерін қарастырдым.
Екінші бөлімде, Қазақстан Республикасының еңбек нарығында
жұмыссыздықты мемлекеттік реттеу бағыттарын қарастырдым және 2009 жылғы
жұмыспен қамтылған және жұмыссыздық көрсеткіштеріне талдау жасадым.

Курстық жұмыстың үшінші бөлімінде, Қазақстан Республикасындағы
жұмыссыздық мәселелерін шешудегі мемлекет саясатын қарастырдым.

Жұмыссыздықтың экономикалық-теориялық негізі.

1.1.Жұмыссыздықтың экономикалық мәні және мазмұны

Жұмыссыздық – еңбек нарығының біртұтас элементі болып табылады.
Жұмыссыздық өте күрделі құбылыс және қоғамның дамуы барысында әр түрлі
экономикалық мектептердің көзқарастары әр түрлі болған.
Қазіргі жағдайда монетарлық теория өзі туралы барынша айқын көрсете
білуде. Осы теорияны жақтайшылар жұмыссыздық себебін мемлекеттің ақша
саясатын дұрыс жүргізбеуінде екендігімен түсіндіреді. Ақша массасын дұрыс
басқара отырып, өндіріс процесін реттеуге болады. Олардың ойынша, түзу
инфляция өндірісті ынталандырады және жұмыссыздықты басады. Мысалы, жаңа
зеландиялық экономист Олбен Филлипс осы тәуелділікті математикалық тілде
қисық түрінде көрсетті, кейінірек ол Филлипс қисығы деп аталды.

Р

И
Н
Ф Рн N
Л
Я W
Ц
И Uн
Я жұмыссыздық деңгейі, %
%
U

Филлипс қисығы

Жұмыссыздық – бұл жұмыс күшіне деген сұраныс пен оның ұсынысының
арасындағы айырмашылықтан туындайтын нәтиже. Экономикады жұмыс күші
жұмыспен қамтылған және жұмыспен қамтылмағандардан құралады.
Жұмыссыздық деңгейі – экономикалық тұрғыдан белсенді халық санындағы
жұмыссыздар санының пайызбен өлшенген үлесі.
Шетелдік мамандар жұмыссыздың себептерін талдый отырып, оның әр түрлі
нысандарын тудыратын нақты факторларын қарайды. Жұмыссыздықтың мынадай сан
алуан нысандары болады: жасырын, фрикциондық, маусымдық, құрылымдық,
технологиялық, табиғи және т.б.
Батыс елдерінің мамандары жұмыссыздықды екі топқа бөледі:
• Жиынтық сұраныстың жетіспеуіне байланысты;
• Жиынтық сұраныстың өзгеруіне байланысты.
Тұрақты даму тұжырымдамасын жүзеге асырудың маңызды жағдайы әлеуметтік
бағдарланған рыноктік экономиканы құру болып саналады. Елдің тұрақты дамуы
– адамдардың жұмыспен тұрақты түрде қамтылумен, еңбек саласындағы әр алуан
қисылтаяң ахуалдар көрінісінің алдын алумен тікелей байланысты. Қазіргі
кезде экономиканың нақтылы секторында жұмыссыздықпен күресу мәселесі жұмыс
орындарын құрумен, жұмыспен қамтудың белсенді саясатын жүргізумен
жұмыссыздықтан қорғаумен біртұтас түрде қаралуға тиіс. Рыноктік қатынастар
пайда бола бастаған кезде мемлекеттің әлеуметтік саясатының ең маңызды
міндеттерінің бірі – еңбеккерлердің жұмыссыздықтан әлеуметтік қорғау
жүйесін жасау болып табылады. Жұмыссыздықтан әлеуметтік қорғау жүйесі
дамыған елдерде қазіргі ғасырдың басынан-ақ белсенді түрде қолданыла
бастаған болатын.
Қазақстандағы жұмыссыздық бойынша әлеуметтік қорғау жүйесін дамыту
үшін халықаралық тәжірибені талдау жасаудан басқа, оның мәнін, мағынасын,
қызметін және оның қызмет істеу үдерісін анықтау қажет.
Жұмыссыздықтан қоғау жүйесінің негізгі мақсаты – жұмыспен тұрақты
қамтуды қаржымен қамтамасыз ету. Ол өзінің қызмет ету белгісіне қарай екі
түрлі бөлек жүйеден тұрады:
• Бірінші бөлек жүйе өзінің үшкі мағынасы бойынша жұмыссыздарға
материалдық көмек көрсету қызметін атқарады.
• Екіншісі, жұмыссыздықтың өсуіне жол бермеу жөніндегі шұғыл
шараларды жүзеге асырады.
Жұмыссыздық бойынша қоғау жүйесі үш негізгі көзден қаржыландырылады –
жұмыс берушілер, жұмыскерлер және мемлекет. Егер бірінші бөлек жүйе
экономикалық тұрғыдан жоғарыда аталған үш көздің есебінен қолдау тапса,
екіншісі негізінен жұмыс берушілер есебінен алады. Рыноктік экономикасы бар
елдерде жұмыссыздық жөніндегі қорғау жүйесін құру негізінен өзара
бағынышсыз екі себепке байланысты:
• Өндірістің рыноктік тәсілі үшін жұмыссыздық болмай қалмайтын
әлеуметтік-экономикалық құбылыс және барлық жалдамалы
жұмыскерлер жұмыссыз қалу қатеріне ұшырайды. Оның бола қалуы
нақтылы жұмыскерге немесе кәсіпорынға байланысты емес. Көптеген
жағдайда ол сыртқы әлемдік-экономикалық факторларға бағынышты.
• Мемлекеттік органдардың өз азаматтарына еңбекке құқығын
қамтамасыз етуге конституциялық міндеті болып саналады.
Халықты жұмыспен қамту айрықша міндет. Жұмыссыздық неге көп? Неліктен
осылай болып отыр? – дегенде, кейбір саяси мәселелердің толық
шешілмегендігінен емес, жұмыспен қамтамасыз етілуінің экономикалық
тетіктерінің әлі де ойдағыдай қалыптаспағандығынан екеніне біздің сеніміміз
мол. Жұмыспен қамту қызметі адамдарды еңбекке орналастыруға, жұмыс
берушілерді жаңа жұмыс органдарын жасағаны үшін ынталандыруға бағдар беру
керек. Бұрын жұмыспен қамту мемлекеттік қызметі болды, ол осы іспен
шұғылданды, ал қазір мұнымен кәсіпорын құқығын пайдаланатын биржалар
шұғылданады. Ал олардың атқарып жүрген қызметі нашар. Көбінесе, кәсіпорын
жұмысқа алған адамдарды биржа қызметкерлері жұмысқа арнайы орналастырды
деген жалған анықтамалар жинайды екен. Сол үшін мемлекет бюджетінен олар
ақша алады. Шағын несие беру, импорттың орнын басу сияқты мәселелер де
бар.Ол мәселелер кедейшілікпен күрес бағдарламасында өз орнын тапты. Бұл
бағдарламада, қазіргі кезде тек дүниежүзілік банктің, халықаралық валюта
қорының ұсыныстарына ғана сүйенуге болмайды.
Қазіргі кезде басты мәселе не? Ол – жмыс орнының жетіспеушілігі.
Жұмысшы күші жағынан ұсыныс көп, бірақ оларға деген сұраныс өте аз.
Еңбек рыногі саясатының балсенді шараларының басымдығы бар деп
танылғанымен, барлық қаржылық міндет жергілікті бюджеттерге жүктеледі. Олар
көп жағдайда белсенді шараларды атқару үшін қажетті қаражатты таба алмайды.
Аудандық деңгейде жұмыспен қамту қызметінің ұйымдық құрамы мен қаржыландыру
туралы мәселе әлі күнге дейін толық шешілген жоқ. Қазіргі кездегі негізгі
міндет осы шаралардың нәтижесі мен тәжірибесін бағалауда болуға тиіс. Осы
талдау негізінде еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі үшін
кеңестер мен ұсыныстар жасалуға тиіс, ол атап кеткен салық саясаты, ақша
саясаты, инвестиция саясаты сияқты мәселелер жұмыспен қамту саясатының
маңызды құралдары болып саналады. Осы құралдар арқылықазақстандықтар мұқтаж
болып отырған жаңа жұмыс орындарын құруға ықпал етіп жасай алады.

1.2 Жұмыссыздықтың құрылымы және қызметі.

Анықтама бойынша жұмыссыздық - халықтың активті бөлігінің жасауға
қабілетті жұмыс таба алмау.

Жұмыссыздық негізінен жұмыс орнына сай келетін адамдардың азаюынан,
адамдардың санының көбеюінен пайда болады. Жұмыссыз ретінде жұмыссыздар
биржасында тіркелген, жұмыс табуға нақты мүмкіндігі жоқ адамдар айтылады.

Жұмыссыздықтың келесі түрлері бар:

• Фрикционды

• Структуралық

• Циклдық

• Сезондық

• Аймақтық

Фрикционды жұмыссыздық. Бұл жұмысшының бір жұмыстан екінші жұмысқа
ауысуынан пайда болады. Бұл экономикада тұрақты түрде болады. Бұл
жұмыссыздықты ақпараттық қамтамассыз ету арқылы, жұмыс берудің структурасы
жақсарту арқылы жетуге болады

Структуралық жұмыссыздық. Бұл сұраныс структурасы мен еңдіріс технологиясы
өзгеруінің салдарынан болады. Ол негізінен жаңа процестер есебінен
жұмысшылардың профессиясын жаңартуға итермелейді.

Циклдық жұмыссыздық. Бұл өндірістің циклды түрде төмендеуімен байланысты
болады. Сонда өндірісті аздаған инвестицияның есебінен өсіруге болады.
Өйткені еңбек ресурстары өте көп.

Жүмыссыздық пен өндірістен шығындар арасында 0укен заңдары жүреді.
Ол=ВНП*2,5% потенциальный выпуск.

1.3.Шетелде жұмыссыздық мәселесінің ерекшеліктері.
Американдықтар еңбек ететін өмірі бойына, орта есеппен 7,5 рет жұмысына
ауыстырады. Жапонияда, бір бөлігі өмірлік жалдаумен қамтылған жұмысшылар
2,6 рет жұмысын ауыстырады екен.
Батыс Еуропада бұл көрсеткіш Жапонияға қарағанда жоғары, бірақ
АҚШ – тағыдан төмен бұл процесс, нарықтық принциптерге көшіп жатқан
экономикаға тән көрініс. Мысалы, Финляндия өндірісте және басқа салаларда
жұмыс істейтіндердің үштен бірі – мамандықтарын ауыстырады немесе басқа
жұмысқа ауысады. Жұмыссыдықтың әлеуметтік және саяси өткірлігін азайту
үшін соңғы 30 жыл бойына нарық қатынастары дамыған елдердің үкіметтері
жұмыссыздарға жәрдем берудің бірнеше түрлерін қолдануда. Халықты еңбекпен
қамтудың мемлекеттік реттеу механизімі, оның құқықтық негізін жасауды,
әртүрлі мамандандырылған мекемелердің, экономикалық тұтқалардың кең
жүйесін қолдануды қажет етеді. Осылармен бірге, мемлекет, қайта
мамандандыру, жаңа жұмыс орындарын құру және жұмыссыздыққа байланысты
жәрдемақы төлеу сияқты, әлеуметтік саясат шараларын жүзеге асыру қажет.
Жұмыссыздықа берілетін жәрдем ақшаның мөлшері мен оны төлеу мерзімі: АҚШ-та
– 26-34 апта бойына жалақының 50%, кейбір штаттарда 47аптаға дейін;
Жапонияда – жұмыссыздық жасына және басқа көрсеткіштеріне қарай 3-12 ай
бойына жалақының 60-80%-ын; Францияда – 1-2,5 жыл бойына жалақының 42
пайызын, оған қосымша күніне 40 франк жәрдем ақша; Ұлыбританияда – 52 апта
бойына 28,5 фунт стерлинг құрады. Жұмыс істейтіндердің еңбек ақысынан
ұстап қалу есебінен арнаулы қорлар құру арқылы да жұмыссыздыққа байланысты
жәрдем ақша беріледі.
Нарық қатынастары дамыған көп елдерде еңбек нарығы әр түрлі
топтағы адамдарды, әсіресе, жастарды жұмыспен қамтамассыз етудің, жеке
шараларын жүзеге асырады.Осы мақсатта кәсіпкерлердің қатысуымен жастар
үшін жалақы шығындары бөлінеді және оларды кәсіптік мамандыққа
дайындайтын шығындарды мемлекет толық өз мойынына алады.
АҚШ конгресінің экономикалық статистикалық комиссиясының
жүргізген зерттеулерінің мәліметі бойынша, қазір шет елдерде
жұмыссыздықтың 70-ке жуық нысандары және олардың болуының ерекше
себептері де бар екен. Батыс елдерінің мамандары жұмыссыздықтың
нысандары 2 үлкен негізгі топқа бөледі:
1.жиынтық сұранымның жетіспеуіне байланысты болатын, соның ішінде ең
алдымен, циклдық жұмыссыздықты жатқызады;
2.жиынтық сұранымның өзгеруіне байланыссыз болатын жұмыссыздықты
жатқызады.
Дамыған шет елдерде жұмыссыздық зардабын бәсендететін факторлардың бірі
– ғылыми – техникалық өрлеу, жаңа қосымша жұмыс күшін қажет ететін жаңа
өндіріс түрлері мен шаруашылық салаларын тудырады,ол материалдық өндіріс
саласында еңбек етуге қабілеті бар тұрғындарды жұмыс пен қамтамасыз етуді
көбейтеді. Жалпы ғылыми-техникалық революция жағыдайында жұмыспен қамтуды
тұрақты түрде өсіру, негізінен өндірістік емес салалардың дамуы арқылы
жүзеге асырылады. Оның ұлғаюы, тұрғындардың әртүрлі қызмет түрлеріне
деген шығынның тез өсуімен және халық шаруашылығының орташа
көрсеткішіне қарағандағы жоғарғы еңбек ауқымдылығымен сипатталады.
Мысалы, 2000 жылдары жұмыспен қамтуды көбейтуде, өндірістік емес
саласы АҚШ пен Жапонияда – 80-90 % ал Еуропада 100% құрады.
Дүние жүзінің әрбір мемлекетінде еңбекке қабілетті адамдардың
заңменен белгіленген. Мәселен, Ресейде әйелдер – 16-55, ал ерлер – 16-
60 жас аралығында, ал Қазақстанда әйелдер - 16-58, ерлер -16-63 жасқа
сәйкес келеді. АҚШ –та әйелдер мен ерлер үшін бірдей 16-65 жас аралығы
еңбекке қабілетті болып табылады. Кейбір елдерде еңбекке қабілеттілік 15
жастан басталады. Ал оның жоғарғы шегі көбінесе халықтың орта жасының
ұзақтығына тәуелді.
Сол сияқты мемлекеттердің егде адамдарды зейнетақы мен қамтамасыз
етуді қаржылық мүмкіндігіне байланысты болады. БҰҰ енгізген экономикалық
белсенді халық санатына жалпы өндірістік және өндірістік емес саладағы
еңбекке тартылған әрі еңбек етуді қалайтын адамдар жиынтығын жатқызамыз.
Бұл тұрғыда оның құрамына жұмыссыздар, яғни қызмет орны жоқ еңбекке
қаблетті жастағылар, жұмыспен қамту қызметінің көмегімен немесе өз бетінше
жұмыс іздеп жүрген адамдар тобы да кіреді.
Экономикалық белсенді халық арасында жұмыссыздық деңгейі
Украинада-8,8%; Ресейде-7,6%; АҚШ-та -6,7%; Батыс Еуропа елдерінде 5%-дан
(Швейцария) 18%-ға (Финляндия) дейін көтерілген. Ал кейбір дамушы елдерде
бұдан да жоғары дәрежедегі жұмыссыздық көрсеткіштері әдеттегі жәйт. Оны
толығырақ Кестеден көреміз. (Қосымша №1)
Қазіргі таңда халықтың еңбекке қабілетті бөлігі мен осы жасқа
дейінгілер және одан жасы асқандар арасындағы салмақ үлесі тең емес. Мұндай
арақатынас демографиялық жүктеме деп аталады. Орта есеппен дүние жүзіндегі
еңбекке қабілетті 100 адам өз еңбекақысымен 70 бала мен зейнеткерді
асырайды. Дамушы елдерде бұл көрсеткіш тепе-тең болса, яғни 100-ге 100-ді
құраса, ал Жапонияда 100-ге 40-тан келеді.
АҚШ пен Канадада жұмыс орындарының қысқартылуын реттейтін арнайы
ережелерінің көптеген түрлері бар және көп жағыдайларда олар екі
объектіге бағытталған: 1) жұмыс орындарының үнемі қысқартылуына жол бермеу
немесе азайту; 2) жұмыстан шығарылған жұмыскерлерге кездесетін
қиындықтарды жұмсарту бойынша шаралар қабылдау.
Соңғы жылдары дамыған нарықтық экономикасы бар елдер және
көптеген дамушы елдер көбейіп келе жатқан жұмыссыздықпен жұмысқа қабілетті
адамдардың, әсіресе әйелдердің тез өсіп келе жатқан санына қарағандка
қажетті жұмыс орындарының екі есе азайуы мәселелеріне шалдықты. Адамның
жұмыстан кететін орта жасыда өсті.

ІІ.Қазақстан Республикасында жұмыссыздықты талдау.
2.1 Қазақстан Республикасының еңбек нарығының қалыптасуы мен дамуы.
Осы уақытқа дейін біздің елімізде еңбек нарығы болмады.
Мамандары қайта дайындаудың тым қарапайым жүйесінін болуы - тұрғындарды
толық, бірақ тиімсіз түрде жұмыс пен қамтуға жағыдай туғызды, өмір сүру
ресурстарын бөлуге теңгермеушілікке жол берді,ал ол белгілі бір дәрежеде
қоғамның өндіргіш күштерінің дамуын тежеді. Әкімшілдік - әміршілдік
басқару жүйесі жағыдайында мемлекет, жұмыспен қамту мәселесін өндіргіш
күштерді орналастыру бағдарламасына сәйкес орталықтандырылған жоспар
бойынша, өндіріс салалары мен аймақтарына бөлу арқылы шешіп отырады.
Жаңа жұмыс орындарын жасау, еңбек етуге қабілетті әр тұрғындардың
санынан асып кетіп отырады, ал ол өз кезегінде жұмыс күшіне деген
сұраным еркіндігі қатаң шектелді. Мемлекет жұмыскерлердің белсенділігі
мен қозғалысына қатаң бақылау жасап отырды, оларды өздерінің жұмыс
күшін қолдануға тек қана мемлекет белгілеген еңбек нысандарының
шеңберінде ғана рұқсат етілді.
Қазақстан Республикасы нарықтық, экономикаға көшу кезінде,
бұрынғы экономикаға тән емес көптеген қиыншылықтар мен өзгерістерге тап
болды. Мемлекетте жаппай дағдарыс көрініс алды, жоспарлы экономикаға
үйренген ел жаңа өзгеріске, өз бетінше, ешқандай дайындықсыз бет бұрды.
Нарықтық экономикаға тән көріністер орын ала бастады, өнеркәсіптер мен
кәсіпорындар тұрып, теңге тұрақсыздандырып, инфляция өсіп, жұмыссыздар
саны кәсіби, халық өз уақытында төлемдер мен зейнетақысын ала алмайтын
халге түсті. Ел экономикасы құлдырау шегіне жетті. Осыдан экономиканың
негізгі құраушы бөлшегі, мемлекеттің негізгі мақсаты- адам, адам
факторларына ерекше көңіл бөлу, оны еңбекпен қамтамасыз ету. Бұдан
экономиканың құраушы бөлшегінің бірі еңбек нарығы болып табылады.
Кәсіпорындардың жекешеленуі, тәуелсізденуі және өз бетінше
кеңеюі кезінде көптеген экономикалық мәселерге ерекше көңіл бөлу керек
болды, соның ішінде еңбек нарығына деген сұрақтар көбеймесе,азаймады.
Қазақстанда өтпелі кезең экономикасындағы еңбек нарығының
ерекшеліктері. Қазақстан экономикасының нарыққа көшуінің әлсіз басқарылуы
барлық әлеуметтік-эконмикалық және ең алдымен жұмыс күшін ұдайы өндірумен
байланысты процестеге теріс ықпалын тигізді. Әсіресе осы ықпалды еңбек
және жұмыспен қамтылу саласындағы реформалардың нәтижелелерінен көруге
болады: соңғы жылдары жұмыссыздықтың деңгейі және еңбек қоры едәуір өсті.
Республикамыздағы 2005 жылдардың басындағы жұмыспен қамтылудың
жоғарғы деңгейі орнына бүгінгі таңда көп салалы нарық шаруашылығының
дамуы, экономикада жаңа секторлар мен буындардың қалыптасуымен байланысты
еңбек коньюнктурасындағы елеулі ауытқулар келді. Осы кезеңге еңбек және
кәсіптік коньюнктурасының жаппай жұмыспен қамтылуды қолдау кезінде
жинақталған еңбек қорының белгілі бөліктерін әшкерелеген айқын байқалатын
парамерлі республикалық еңбек рыногының пайда болуы да жатады.
Қазіргі нақты жағыдай еңбек нарығының барлық элементтерінің
қайта жаңартудың қажеттілігін көрсетіп отыр, 2000-жылдың бірінші
шілдесінен бастап, Қазақстанда барлық жерде тұрғындарды еңбекпен қамту
қызметі жұмыс істей бастады. Нарыққа бейімделу ең алдымен еңбекпен қамтуды
реттеу механизімдерінің ұйымдастыру құрылымдарының жетілдіруді қажет етеді.
Сол себеппен 2000 жылы Қазақстанда еңбекпен қамту қызметі құрылды және
жұмыссыздық бойынша жәрдемақы төлеуді қаржыландыру механизімі белгіленді.
Жұмыссыздық бойынша жәрдемақы төлеу, жұмыспен қамтамасыз ету, кәсіптік
даярлау және жаңа жұмыс орындарын ашу бағдарламаларын қаржыландыру үшін
бюджеттен тыс Жұмыспен қамту қоры құрылды. Мемлекет иелігінен алу және
жекешелендіру қызметкерлердің жұмыстан босауына әкеп соқты (негізінен –
кәсіби даярлығы төмендер есебінен), кейінен жекшеленген кәсіпорындарда
өндіріс құрылымын өзгерту және жаңа функцияларының буындары пайда болуына
байланысты жұмысшыларға деген сұраныс артты. Осы кезде шағын және орта
бизнес саласында оң өзгерістер пайда болды, ірі банк және салааралық
құрылым, холдингілік компаниялар ашу басталды. Бұл кадірлерге деген
сұранысты арттырды. Жұмысшыларды қысқарту тенденциясының тұрақты басымдылық
алуы жұмыспен қамтылу деңгейінің төменденуіне әкеп соқты. Жұмыссыз қалу
айқындаушы факторға айналды. Бұл мемлекеттік емес сектордың жұмыспен қамту
сондай-ақ өзін-өзі жұмыспен қамтуда елеулі өзгерістерге себепкер болды.
Қазақстандағы жұмыссдар арасында әйелдер басым (70%). Бұның себебі
кәсіпорындардың штаттық қысқаруына және меншіктің нысаны өзгеруіне
байланысты жұмыстан босаған қызметкерлер арасында әйелдер саны көп
болуында. 13 жуығы білікті мамандар: қол еңбегімен айналыспайтын
жұмысшылардың, мамандар мен басшы қызметкерлердің жұмыссыздардың 25,10
және 1% құрайды. Жұмыссыздардың 13 жуығының он жылдан асатын еңбек
тәжірибесі бар.
Жұмысынан айырылған азаматтарының жартысынан көбі қалада тұрады.
Жұмыссыздық тұрақты сипат алды. Еңбек биржалары жұмыс іздегендердің бәрін
жұмыспен қамтамассыз ете алмайды. Басқа факторлар да республикалық жұмыспен
қамту жүйесін қайта құруға өз ықпалын тигізуде. Еңбек етуге қабілетті
тұрғындар санының өсу қарқынды едәуір бәсеңдетті. Ал, егде тартқан
тұрғындар саны өсе түсті, бұл мемлекеттік бюджеттің әлеуметтік баптарына
түсетін салмақты ауырлатты. Жұмыспен қамту жүйесінің қалыптасуы және әрекет
етуі еңбек ресурстарының территорияларына байланысты. Республика
аймақтарының экономикалық бағытты жұмыспен қамту жүйесін қалыптастыруға
белгілі ықпалын тигізді. Сол себеппен жұмыс күшінің сұраныс пен ұсынымның
арақатынасы және экономикалық аймақтар бойынша әртүрлі. Ірі индустриялық
аймақ болып саналатын Орталық және Солтүстік Қазақстанда жұмыс күшіне деген
сұраныс ұсыныстан 1,8-2 есе артады. Республикамыздың оңтүстік обылысында –
Алматы, Қызылорда, Оңтүстік Қазақстанда – жұмыс орындарының саны мен ұсыныс
арасындығы айырмашылық едәуір, әрі бос жұмыс орынына 3-тен 10-ға дейін
жұмыссыздан келеді. Жұмыссыздықтың ең жоғарғы деңгейі Семей обылысында 2005
жылы тіркелген болатын – 6,7%; ең төмен деңгейі – Алматы қаласында – 0,5%.
Республика тұрғындарын жұмыспен қамтылуындағы қайшылықтардың себебі
экономиканың жетілмегендігінде. Экономиканыңң минералдық шикізаттық бағыты
түпкі өнім өндіретін салалардың, сондай-ақ өндірістік және әлеуметтік
инфрақұрылымның көп уақыт бойы артта ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.