Деректер базасын жобалау

Мазмұны:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.БӨЛІМ. Пәндік облысты зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1 Delphi ортасына жалпы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2. Delphi программасының негізгі өнімдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.3 Программалар код терезесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 8
1.4 Деректер базасын жобалау бойынша жалпы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1.5 Деректер базасының ER диаграммасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
2.БӨЛІМ. Қазақстанның «Қызыл кітабын» Delphi 7 бағдарламасында жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
2.1.BDE.нің құрылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
2.2. Data Base Desktop 7.0 бағдарламасы арқылы «Қызыл кітап» кестесінің құрылымын құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
2.3. «Қызыл кітап» деректер базасының формасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
2.4.Деректер базасында іздеу мен сұрыптауды ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ..21
2.5.Есепті құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
2.6. Қолданушыға нұсқау жасау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
3.БӨЛІМ. Қолданушыға нұсқау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
3.1. «Қызыл кітап» анықтамалық жүйесінің тағайындалуы, құрамы және мүмкіншіліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26
3.2.Навигатор ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26
3.3 Мәзір ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
3.4. Баспа ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
3.5. «Іздеу» және «Сұрыптау» мәзір пункті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
Қосымшалар

Қолданылған әдебиеттер тізімі

1. А.Д. Хомоненко, В.М. Цыганков «Базы данных», Санкт-Петербург, 2004г
2. А. Я. Архангельский «Программирование в Delphi 7», Москва Издательство БИНОМ, 2005
3. А. Я. Архангельский «Приемы программирование в Delphi», Москва Издательство БИНОМ, 2003
4. Гофман В., Хомоненко А. «Delphi 6» СП БХВ – Петербург, 2003г.
5. Гофман В., Хомоненко А. «Delphi. Быстрый старт», СП БХВ – Петербург, 2003г.
6. Фаронов В.В. «Delphi. Программирование на языке высокого уровня», Питер, 2003г.
7. Грофф Дж., Вайнберг П.Энциклопедия SQL. 3-е изд+CD. СПб: «Питер»,2003.
8. Гайдамакин Н.А. Автоматизированные информационные системы, базы и банки данных.
9. Вводный курс: Учебное пособие.–М.: Гелиос АРБ, 2002.
10. Аллен Дж. Тейлор SQL для «чайников» , Диалектика, 2005
11. Хомоненко А. Д., Цыганков В. М., Мальцев М. Г. Базы данных: Учебник для высших учебных заведений /Под ред. проф. А. Д. Хомоненко. Спб.: КОРОНА принт, 2000.
12. Ульман Дж. «Основы систем баз данных», Финансы и статистика, Москва,2003г
13. Крёнке Д.Теория и практика построения баз данных, 8-е изд. СПб: «Питер», 2003.

Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе

XXI ғасыр – бұл жаңа технологиялар мен жаңа мүмкіндіктер дәуірі.
Технологиялармен қатар соған сәйкес ақпарат түрлері де көбейе түсті. Бұл
ақпараттарды өңдеу технологиялары жыл санап өндіріліп жаңаруда.
Соның ішінде кең тараған программалау тілінің бірі – Delphi
интерактивті жобалау ортасы. Delphi – CASE-технологиясының RAD-құралы
(Rapid Application Development - Қосымшаны тез құру құралы) класына
жататын программалау тілі және ортасы.
Ақпараттар дәуірінің қажеттіліктерін толықтыруда Delphi программалау
ортасының атқаратын рөлі өте зор. Delphi- бағдарламалау тілі ретінде Delphi
тілі қолданылатын жылдам өңдеу ортасы. Delphi тілі- қатал типтелген
объектілі-бағдарланған тіл. Ал бұның негізін программисттерге жақсы Object
Pascal құрайды. Клиент-сервер технологиясын пайдалану біршама қорларды
сақтайды, сонымен қатар керекті ақпаратты алудың уақытын қысқартып,
басқаруды оңайлатады. Осы функцияларды орындау үшін арнайы құралдар-
мәліметтер базасын басқару жүйелері (МББЖ) құрылған. Қазіргі МББЖ- зор
ауқымды ақпаратты бір немесе бірнеше қолданушыға игеруге мүмкіндік беретін
мәліметтер базасын басқару жүйелері. Delphi программалау ортасында
өндірілген арнайы жобалар қазіргі уақытта ұйымдар мен мекемелерде жұмыс
барысын автоматтандыру мақсатында кеңінен қолданылып келеді. Әртүрлі
агенттерде ақпарат жинауға, сақтауға, өңдеуге және таратуға осы Delphi-мен
құрылған программалар өте қолайлы болып келеді.
Курстық жобаның мақсаты – Қызыл кітап мәліметтер қоймасын құру.
Мәліметтер қоймасын Paradox мәліметтер қоймасын басқару жүйесін қолданып
құрып, оны Delphi 7.0 интерактивті жобалау ортасында бейнелеп көрсету.
Курстық жобаның міндеттері:
- Пәндік облысты зерттеу;
- Деректер базасын жобалау ортасын қарастыру;
- ER диаграммасын құру;
- Database Desktop-тан кестесін құру;
- Secondary Index , Referential Integrity байланысын құру;
- Delphi- ден жобасын жасау;
- Деректер базасын жобалауда іздеуді және сұрыптауды ұйымдастыру;
- Қолданушыға нұсқау жасау;

1-БӨЛІМ. Пәндік облысты зерттеу
1.1. Delphi ортасына жалпы түсінік

Delphi өте көп мүмкіндіктерге ие, ол форма жобалауыштан бастап
көптеген мәліметтер базасының форматын игере алады. Delphi ортасы Windows-
тің пиктограмма, белгі және диалогтық панелі сияқты компоненттерін қайта
программалау қажеттілігін жояды.
Delphi ортасында қосымшаларды құру технологиясы жобалаудың жаңа
деңгейіне шықты және визуальді жобалауды қолданады. Ол программалардың
интерактивті зерттеуіне жауап береді, компоненттерді визуальді формада
орналастыру және тышқан көмегімен оларды басқаруды білдіреді. Қосымшаның
программасын орындағанда, сонымен қатар компиляция басталмай тұрып экранда
визуальді компоненттер пайда болады. VCL визуальді және визуальді емес
компоненттердің кітапханасы қолданушы интерфейсін дайындауға рұқсат береді.
Визуальді жобалаудың құралдары арқасында объектілермен жұмыс кезінде
оларды көз алдында ұстап және нәтижелерді бірден қарауға болады. Программа
жүріп жатқан кезде де объектілерді сол жобалау кезіндегі түрде көру
көптеген операцияларды қолмен жазу қиындығынан құтқарады.
Мәліметтер базасын құру нысанаға бағытталған программалау тілі –
Delphi интерактивті жобалау ортасында деректер базасында құрылды. Оның
ерекшелігі- интернет жүйесіне бағдарлама жасауды жеңілдету үшін жаңа
технологияларды енгізу. 7-ші версияның бір ерекшелігі – автоматтандырылған
бағдарламаны жасау CASE атты құрал, басқаша айтқанда Modal Moker. Modal
Moker құралы барлық жұмысқа да ыңғайлы. Мысалы, ол компьютерде жұмыс
жасаған адамға мағыналы мысалдарды орындай отыруға көмектесіп, өзі басқа
қара жұмысты орындап отырады.
Бірнеше өзгерістерді есептемегенде 7-ші версияның ең басты ерекшелігі
- кроссплатформалық көмекші құралдардың жақсы деңгейде ұсталуы және де CASE
құралдарын енгізу туралы. Delphi бағдарлама жасаудың бірыңғай жүйесі болып
келеді. Басқа да өзіне сәйкес жүйе сияқты жаңадан бағдарлама жасауға
арналған Delphi жүйесінің өте бір жақсы ерекшелігі бар. Олар: ол жасаған
бағдарлама тек қана Windows арқылы жұмыс жасап тұрмайды, ал өзі
бағдарламаны түзетіп жасаудың құралдары түріне жатады. Delphi жүйесі
Visual Basic тілінен айырмашылығы қатал түрдегі бірыңғайлылығы. Бұл
ерекшелік компиляция жасалғанда көптеген қателерді тауып беруге көмек
береді. Delphi жүйесінің 7 версиясының мүмкіншіліктері өте көп: рет саны
бойынша ең төменгі үлгісінің жұмысын ең биіктегісі де жасай алады, бірақ
қарсы түрде олай бола алмайды.
Delphi-іске қосқан кезде төмендегідей терезелер(1.1-сурет) шығады:
1) негізгі терезе;
2) объектілер тармағының терезесі;
3) объектілер инспекторының терезесі;
4) браузер терезесі;
5) формалар терезесі;
6) программа кодының терезесі;

1.1-сурет. Delphi ортасының жалпы терезесі.
Программа кодының терезесін көру үшін F12 клавишын басу жеткілікті.
Delphi-ді алғаш шақырғаннан кейін Intprise-бен байланысты Delphi Direct
терезесі барлық терезенің үстіне шығады. Осы терезенің көмегімен Inprise
корпорациясының Web+беттеріне кіруге мүмкіндік туады.
Негізгі терезе. Негізгі терезе құрылатын программаның жобаларын
басқаратын негізгі қызметті атқарады. Бұл терезе экранда барлық уақытта
болады және ең жоғарғы бөлігінде орналасады. Негізі терезеде Delphi
ортасының бас менюі пиктографиялық командылық батырмалар жиынтығы,
компоненттер палитрасы орналасқан.
Бас меню жобаны басқаруға арналған барлық қажетті командалардан
тұрады. Бас менюдің барлық операциялары екінші деңгейде ашылатын
операциялар тақырыбын қамтиды. Бас терезенің барлық элементері арнайы
панельдерде орналасқан, оның сол жақ бөлігінде басқару батырмалары
орналасқан.
Панельде көрінетін батырмалардың құрамын өзгерту үшін оған курсорды
келтіріп, тышқанның оң жақ батырмасын басу жеткілікті. Бұдан ашылған
көмекші меню терезесінде барлық панельдердің аттары келтірілген және
олардың статусы көрсетілген(жалаушалар). Олардың ішінен Customise-ды
(Настройка) таңдағаннан кейін баптау терезесі пайда болады. Енді қажет емес
батырмаларды алып тастауға болады, Commands терезесіндегі тізімнен қажетті
батырмаларды таңдап, оны экранға тасып апаруға болады.
Негізгі терезеге жиі пайдаланылатын пиктограммаларды орналастырған
ыңғайлы Project\Syntax Check – программа командаларының синтаксисін
тексеру; ViewDebugWindowsWatches – откладкалық режимді бақылау
терезесіне кіру және т.б.
Пиктографикалық батырмалар бас менюдің негізгі опцияларына жылдам
кіруге мүмкіндік береді. Олар басқару белгілері бойынша 7 топқа бөлінген.
Әрбір топ бір панельде орналасады. Олар: Standard тобы; View тобы; Debug
тобы; Custom тобы; Desktops тобы; Internet тобы. Бұл топтардың Delphi
ортасында маңыздылығы өте жоғары болып табылады.

1.2. Delphi программасының негізгі өнімдері

Мәліметтер базасының қосымшаларын өңдеушілер ең алдымен осы қосымшаны
құруға болатын құралдарға көңіл аударады. Ол құралдарға қойылатын
талаптарды “жылдамдық, қарапайымдылық, нәтижелік, сенімділік” деп жалпы
көрсетуге болады.
Қосымшаларды өңдейтін әр түрлі өнімдердің ішінде Delphi алдыңғы
қатарлы орындардан табылады. Әр түрлі жұмыс тәжірибесі, мамандық бойынша
көзқарасы бар өңдеушілер Delphi-ді таңдайды. Delphi-дің көмегімен өте көп
қосымшалар жазылды және ондаған фирмалар, мыңдаған программистер Delphi
үшін қосымша компоненттер жасау үстінде.
Delphi басқа программалау жүйелеріне қарағанда жоғарыда келтірілген
талаптарға сай келеді. Қосымшалар Delphi көмегімен жылдам өңделеді,
өңдеушінің Delphi интерактивті ортасымен жұмыс істеуі комфорт түйсігін
қалыптастырады. Өңдеуші белгілі бір ережелерді сақтаса Delphi қосымшалары
өнімді келеді. Бұл қосымшалар сенімді әрі қолдану кезінде жақсы жұмыс
істейді.
Delphi пакеті – Borland корпорациясының Pascal тілі компиляторының
жалғасы болып табылады. Pascal тіл ретінде өте қарапайым, ал мәліметтер
типтерін қатаң қадағалау қателіктерді тез тауып, сенімді әрі өнімді
программалар құруға мүмкіндік береді.
Программалау ортасы Visual Basic пакетіне ұқсас. Сіздің қол астыңызда
бірнеше бөлек-бөлек терезелер бар: меню және құрал-саймандар тақтасы,
Object Inspector (бұл жерден объект қасиеттері және олармен байланысты
оқиғаларды көруге болады), интерфейсті визуальды құру терезесі (Visual User
Interface Builder), Object Browser (кластар иерархиясын, олардың өрісі,
әдісі және қасиеттері тізімін қарауға болады), жобаны басқару терезесі
(Project Manager) және редактор.
Қосымша құру жолдары өте қарапайым. Форманы таңдап (формаға кәдімгі,
диалогтық және MDI терезелері кіреді), оның қасиеттерін өзгертіп, оған
керекті компоненттерді (меню, құрал-саймандар тақтасы, т.б.) кірістіріп
алып, олардың қасиеттерін өзгерту арқылы редакторда оқиғаларды енгізу
қажет.
Object Browser сияқты терезелер объектті-ақпаратты тілдерде
программалау жүйесінің бөлінбес бөлігі болып қалыптасты. Қосымша құрған
кезде олармен жұмыс жасау бірден мүмкін болады.
Projeсt Manager – жобаның құрамына кіретін модульдер мен формалар
көрсетілетін бөлек терезелер. Әрбір модульде бастапқы текст орналасқан
каталогқа маршрут көрсетіледі. Өзгертілген, бірақ әлі сақталмаған жоба
бөлігі қою шрифтпен белгіленеді. Терезенің жоғарғы жағында қосу, жою,
бастапқы текстті көрсету, форманы көрсету, опцияларын тағайындау және
терезенің берілгенін жоба файлының текстімен, яғни Pascal тіліндегі басты
программамен келістіру батырмалары жиынтығы бар.
Опциялар (компиляция режимін қосқанда) барлық жоба үшін беріледі. Бұл
жерде С тілінің компиляторында қолданылатын дәстүрлі make-файлдар біршама
икемді.
Visual Component Library (VCL). Қолданушы интерфейсін құрудағы
объектілердің палитрамен қамтамасыз етілуі – визуальды программалауда
құралдарды таңдаудың бір негізгі факторы. Сонымен бірге қолданушы үшін
ортаға кіріктірілген элементтер саны да, нарықтағы сәйкес форматтағы
элементтің төмен бағалылығы да бірдей маңызды.

1.3. Программаның код терезесі

Код терезесі – программа мәтінін құрып, жөндеуге арналған. Бұл мәтін
арнайы ережесі бойынша құрылады және программаның жұмыс алгоритмін
сипаттайды. Мәтінді жазу ережелерінің жиынтығы программалау тілі деп
аталады. Delphi жүйесінде Object Pascal программалау тілі пайдаланылады. Ол
кеңінен таралған Pascal тілінің кеңейтілген, жетілдірілген нұсқасы, оны
алғаш рет швейцариялық ғалым Н. Вирт 1970 жылы ұсынған және оны Borland
корпорациясының қызметкерлері жетілдірді.
Ең алғаш код терезесінде толыққанды Windows терезесі ретінде бос
форманы басқаруды жүзеге асыратын алғашқы толықтырулар жасайды.
Тіпті қарапайым программа құру үшін программа кодын құрып өзгертуге,
жөндеуге тура келеді, төменде код терезесімен жұмыс істеудің негізгі
тәсілдері келтірілген. Жаңа жобаны ашқаннан кейін төмендегідей жолдар
көрінеді.
Unit Unit1;
Interfase
Uses Windows, Messages, SysUtils,Classes, Graphics, Controls, Forms,
Dialogs;
Type
Tform 1=class(Tform)
Private{Private Declarations}
Public{Public Declarations}
End;
Form1: Tform1;
Implementation
{SR*.DFM}
End.
Delphi бұл жолдарды жаңа форма үшін код терезесіне автоматты түрде қояды.
Код терезесі программаның жұмысы басталғаннан кейінгі жағын қарастырады. Ал
форма терезесі оның сыртқы көрінісі. Екі терезе бір-бірімен тығыз
байланысты.
Delphi ортасы:
Unit Unit1;
және
Implementation
Жолдарының арасына қажетті жолдарды қояды.
Әзір бұл мәтін бөлігіне өзгеріс енгізбейміз. Кейінірек программаның
мәтін терезесіне
{SR*.DFM}
және
End.
Жолдарының арасына қажетті мәтінді енгіземіз. Терезеге жаңа жол енгізу
үшін қажетті орынға курсорды келтіріп, клавиатурадан мәтін енгіземіз.
Браузер терезесіндегі элементті тышқанмен екі рет белгілеу сәйкес
обьектіні сипаттау үшін код терезесіне курсорды орналастырады немесе оны
алғашқы сақтау кезінде орындалады. Аса күрделі емес оқу программаларын
құруда браузер терезесін жауып қоюға болады. Браузер терезесін шығару үшін
View Explorer терезесін таңдаймыз. Программада қатені тексеру жөндеу BS
және Delete клавиштарының көмегімен жүзеге асады.

1.4. Деректер базасын жобалау бойынша жалпы түсінік

Деректер базасында белгілі – бір пәндік облыс туралы ақпарат көрінеді.
Пәндік облыс (ПО) деп нақты зерттеу үшін қызығушылық білдіретін реалды
әлемнің бөлігі. Автоматтандырылған ақпараттық жүйелерде пәндік облыстың
көрінісі мәліметтердің бірнеше деңгейлерінің модельдерімен ұсынылады.
Модельдердің деңгейлерінің саны ДББЖ – нің ерекшеліктеріне тәуелді болады.
Әрі қарай ДББЖ - ге деректер базаларын жобалауда сұрақтарын қарастырып,
құрылымдық деректер модельдерін қолдана алмаймыз.
Деректер базасы дегеніміз ақпаратты сақтауға және жинақтауға арналған
ұйымдасқан құрылым. Ең алғаш деректер базасының ұғымы жаңадан қалыптасқан
кезде деректер сақталады. Бірақ қазіргі кездегі көптеген деректер базасын
басқару жүйелері өздерінің құрылымдарында тек деректер ғана емес, сонымен
қатар олардың тұтынушымен және басқа да ақпараттық-программалық кешендермен
қарым-қатынасының әдістерінде қамтиды. Деректер базасы мәліметтерді сақтау
үшін арналған ұйымдастырылған құрылымды, яғни үрдіс, іс-әрекет, құбылыс
және т.б. кез келген мәліметтер.
Деректер базасының жобалау кезеңдері:
1) Деректер базасының пәндік облысы анықталып зерттеледі және оның
негізінде ER моделі құрылады.
2) Құрылған ER моделі негізінде Delphi интерактивті жобалау ортасында
деректер базасы құрылады, яғни негізгі компоненттер, байланысқан
кестелер Paradox арқылы формалар, есептер және сұраныстар құрылады.
3) Толтыру кезеңі- бұл кезеңде құрылған интерфейс негізінде барлық
кестелерді толтыру керек. Кестелердің жазбалар саны 10-нан кем болмауы
керек.
4) Эксплутуация қолдану кезеңі- бұл кезеңде деректер базасын тестілеу
және барлық құрылған объектілерді тексеру жүргізіледі.
5) Модернизация немесе жаңғырту кезеңі- бұл кезеңде қателіктер табылған
жағдайда олар жойылады және түзетіледі. Деректер базасы жаңартылады.
Деректер базасын жобалау кезеңдері әруақытта оған тапсырыс берушінің
қатысуымен жүзеге асырылады. Бұл кезеңнің негізгі міндетіне барлық деңгейде
қолданушының деректерінде өңдеу процесіне және мазмұнына қойылатын
талаптарды жинақтау. Бұл талаптарды талдау қолданушылардың мақсатымен
келісіледі.
Деректер базасының пәндік аумағын зерттеуде келесілерді есепке алу
керек:
1) Мекемені сипаттау, оның қызмет ету аймағы, негізгі бөлімдері және
олардың қызметтері.
2) Деректер базасының пәндік аумағын сипаттау оның фрагменттерінің
тізімін анықтау және әрбір фрагментті детальдау.
3) Пәндік облыс аймағындағы ішкі, сыртқы кірістік және шығыстық
ақпараттық сипаттау.
4) Деректер базасын қолданушылар құрамы және олардың ақпараттық
талаптары.
5) Деректер базасы көмегімен автоматтандырылған функцияның құрамы.
6) Автоматтандырылған функцияның жүзеге асырылуына қажетті деректер
тізімі.
7) Әртүрлі функциялар үшін кейбір деректердің қайталатынын ескеріп,
қайталанбайтын деректер тізімін құру.
Деректер базасы негізінде үш белгісі бойынша жіктеледі:
1-ші белгісі- сақталған ақпараттың сипатына қарай деректер базасы
фактографиялық және құжаттық болып бөлінеді. Фактографиялық деректер базасы
қатаң анықталған пішінде ұсынылған, жазылған объектілер туралы қысқаша
мәліметтерден. Мысалы: кітапханадағы кітаптар қорының деректер базасында
әрбір кітап туралы деректер библиографиялық түрде сақталады: шығарылған
жылы, авторы, аты және т.б. Құжаттық деректер базасы әр түрлі типтегі :
мәтіндік, графикалық, дыбыстық, мультемедиалық кең көлемдегі
информациялардын тұрады. Мысалы: заңдық актілердің құжаттық деректер базасы
заңдардың мәндерінен тұрады.
2-ші белгісі- ақпараттарды сақтау әдісі бойынша деректер базасы
орталықтанған және бөлектелінген болып бөлінеді. Орталықтанған деретер
базасында барлық ақпараттар бір компьютерде сақталады. Бөлектелінген
деректер базасы компьютердің жергілікті және ауқымды желілерінде
қолданылады және ақпараттың әр түрлі бөліктері бөлек компьютерде сақталуы
мүмкін.
3-ші белгісі – ақпаратты ұйымдастыру құрылымы бойынша деректер базасы
реляциялық, иерархиялық және желілік болып бөлінеді.
Реляциялық деректер базасы деп өзінің құрамды бөліктерінің өзара
байланысынан құрастырылған деректер базасын атайды. Қарапайым жағдайда ол
бір тікбұрышты кесте құрайды. Күрделі реляциялық деректер базасы көптеген
тікбұрышты кестеден тұрады.

1.5. Деректер базасының ER диаграммасы

Қызыл кітап- сирек кездесетін түрлердің санының қазіргі жай- күйін
көрсететін құжат. Қазақстанның Қызыл кітабында сирек және жойылып бара
жатқан түрлердің тізіміне енгізілген жабайы омыртқалылардың 87 түрінің және
өсімдіктердің 303 түрінің қазіргі таралуы, санының жай- күйі, биологиясы
туралы мәліметтер келтірілген.
Қызыл кітапқа ресми енгізілген өсімдіктердің 16 түрі Батыс Алтай
мемлекеттік табиғи қорығының аумағында тіркелген. Алайда Алтай ботаника
бағының ғылыми қызметкері б.ғ.к. Ю.А. Котуховтың жұмысының нәтижесінде
сирек, осалдау және жойылып бара жатқан түр мәртебесіндегі тағы да 50 түр
анықталды.
Адамдар мыңдаған жылдар бойы өсімдіктер мен жануарлар дүниесін
пайдаланып келді және де өзінің жан- жақты тіршілігінде жануарлар мен
өсімдіктердің пайдалы қорын қолданып ғана қойған жоқ, сонымен бірге
табиғатты өзгерту арқылы көптеген түрлердің өмір сүру жағдайларына әсер
етті. Табиғатқа антропогенді ықпал етудің әсерінен жер бетінде өсімдіктер
мен жануарлардың кейбір түрлерінің жойылу процесі басталды.
Ғылыми- техникалық прогресс адамдардың қолына табиғат әлеміне әсер
ететін күшті құралдар берді. Бұл құралдар қаншалықты пайдалы болса,
соншалықты зиянды. Адамдар көбінесе кейде түсінбей, кейде салақтықтан
табиғатты қалпына келтіру үшін ұзақ уақыт қажет болатынын ойламастан, оған
қалай болса солай қарайды. Сыңсыған орманның орнындағы жанған түбірлер, су
шайып өткен тау беткейлеріндегі жыртылған жерлер, ағаш ағызу кезінде
ластанған өзендер. Осының бәрі сирек кездесетін көптеген бағалы аңдар мен
өсімдіктердің құруына әкеп соғады.
Табиғатта пайда болған әрбір түр өзінші бірегей және ешқашан
қайталанбайды, сондықтан да оның жойылуы- орны қайта толмайтын нәрсе. Және
де бұл жоғалту қауымдастықтың бүтінділігі мен табиғаттағы жалпы тепе-
теңдіктің бұзылуына әкеп соғады. Сондықтан да қазіргі кезде табиғатты
қорғау мәселесі дүниежүзілік мәселеге айналып отыр. Бұл мәселе бүкіл әлемде
маңызды мемлекеттік мәселе ретінде қаралады.
Пәндік облысты қалыпты ұсынудың ең танымал құралдарының бірі болып
мән – байланыс моделі (ER-моделі) болып табылады.
ER-моделінің семантикалық негізін келесідей болжамдарды құрайды:
- нақты әлемнің сол бір бөлігі (өзара байланысты объектілердің
жиынтығы), олар жөнінде мәліметтер базаға орналасуы қажет,
мағыналардың жиынтығы ретінде ұсынылуы мүмкін;
- әрбір мағына бейнелетін қасиеттеріне ие, оларды басқа мағыналардан
өзгешелейтін және оны теңестіруге рұқсат ететін;
- мағыналарды олардың типтері бойынша жіктеуге болады: мағынаның әрбір
данасы (кейбір объектіні көрсететін) класқа – мағыналардың типіне
жатқызуға болады, оның әрбір данасы оларға ортақ және оларды басқа
мағыналардан өзгешелейтін қасиеттерге ие;
- кластарға негізделген ұсынысты жүйелеу, жалпы жағдайда типтердің
иерархиялық тәуелділігін болжайды: типтің мағынасы В мағынасының типі
болып табылады, егер әрбір А типінің данасы В типінің мағынасының
данасы болып табылады;
- объектілердің өзара байланысы – мағыналар ретінде ұсынылуы мүмкін,
олар екі немесе бірнеше мағыналардың өзара байланыстарын белгілеу үшін
қызмет етеді.
ER-моделі объектілерді және олардың арасындағы өзара байланыстарды
анықтау, яғни келесі типтердің байланысын орнату қажет.
1. Бейнеленген қасиеттердің объектілері мен жиынтықтары арасындағы
байланыс, осылай сол объектілерді анықтау.
2. Олардың өзара байланысының сипатын және қызметтік табиғатын беретін
объектілердің өзара байланысты.
Пәндік облысты ER-модельдеу графиктік диаграммаларды пайдалануға
негізделеді. ER-диаграммасы модельдеудің өте тиімді шешімі болып табылады.
Онда қызметтік және ақпараттық тәсілдер теңестіріледі, ол орындалатын
қызметтермен, сонымен қатар мәліметтер базасымен берілетін жүйенің
элементтері арасындағы қатынастардың жиынтығын ұсынуға көмектеседі. Төменде
көрсетілгендей 1.2-суретте деректер базасындағы ER-диаграммасы.

1.2-сурет. Қызыл кітап деректер базасындағы ER-диаграммасы.
Қызыл кітап деректер базасын жобалауда ER-диаграммасының екі
кестесі көрсетілген. Бірінші кестеде Түрлері, бұнда Түрлері кестесінде
идентификациялық түрі, түр атауы берілген. Ал екінші кестеде Түрлердің
сипаттамасы, бұнда Түрлердің сипаттамасы кестесінде түр атауы,
идентификациялық түрі, тип, класс, отряд, тұқымдас, туыс, түрдің авторы,
қысқаша сипаттамасы берілген. Бірінші кестеде Қызыл кітапқа енген
жануарлар мен өсімдіктердің жалпы атаулары жазылған. Бұнда мысалы: Балық
тәрізділер, Қосмекенділер, Сүтқоректілер, Бауырымен жорғалаушылар,
Өсімдіктер т.с.с. басқа да атаулар жазылған. Ал екінші кестеде бірінші
кестедегі Қызыл кітапқа енген жануарлар мен өсімдіктердің жалпы
атауларының типі, класы, тұқымдасы, отряды, туысы, түрдің авторы, қысқаша
сипаттамалары жазылған.

2-БӨЛІМ. Қазақстанның Қызыл кітабы Delphi 7 бағдарламасында жобалау
2.1. BDE Administrator-на алиасты орнату

BDE-ні баптау және конфигурациялау үшін арнайы BDE Administrator
программасы қолданылады. Бұл программа Program Files\Comman Files\Borland
Shared\BDE папкасында BDEADMIN.EXE атымен сақталады. BDE Administrator
программасының басты терезесі екі негізгі бөліктерден тұрады. Сол жақ
бөлігінде бірінші жүйеде тіркелген барлық деректер базасының псевдонимдері
көрсетіледі. Ал оң жақ бөлігінде сол жағында таңдалған базасы туралы
ақпарат шығады.

2.1-сурет. BDE Administrator программасының негізгі терезесі

2.2. Data Base Desktop 7.0 бағдарламасы арқылы Қызыл кітап
деректер базасын жобалау кестелерінің құрылымын құру

Деректер базасын құру алдында ең біріншіден ақпарат жазылатын кестенің
құрылымы құрылуы керек. Кесте құрылғаннан кейін ақпараттар кестеде
редактрленіп, жаңа мәліметпен толтырылады. Негізгі кестенің құрылымының
модификациясы DataBase Desktop 7.0 бағдарламасы арқылы құрылады. Жаңадан
кесте құру үшін оның құрылымын қарастыру қажет. Кесте реттік нөмері, аты,
типі, өлшемі және кілттік атрибуттардан тұратын бөлімдерден тұрады.
Осы кесте ережелерін қолданып, Қазақстанның Қызыл кітабы деректер
базасына екі кесте құрылған..
1-кесте. Деректер базасының Түрлер кестесінің құрылымы.
Реттік Атаулары Типі Өлшемі Кілттік өрісі
нөмері
1 Идентификациялық түрі I Міндетті өріс
2 Түр атауы А 30

Бұл Түрлер кестесінің мәліметінің көбінде А және І типтері
көрсетілген. Мұндағы А типі дегеніміз- 1 ден 255 дейінгі белгілерді
қабылдайтын тип. Ондағы белгілерге әр түрлі тілдегі әріптер, сандар т.б
белгілер жатады. І типі - -2147483648-ден 2147483647-ге дейінгі
диапазондағы бүтін сандарды қабылдайды. Tur ataui 1 кестесінде
идентификациялық түрге типі –І деп, кілттік өрісі - міндетті өріс, түр
атауының типі – А, өлшемі – 30, бұл міндетті өріс емес. Себебі кестеде бір
міндетті өріс болады.
2-кесте. Деректер базасының Түрлердің сипаттамасы кестесінің
құрылымы.
Реттік Атаулары Типі Өлшемі Кілттік өрісі
нөмері
1 Аты А 30 Міндетті өріс
2 Түр атауы А 30
3 Идентификациялық түр I
4 Типі А 30
5 Класс А 30
6 Отряд А 30
7 Тұқымдас А 30
8 Туыс А 30
9 Түрдің авторы А 30
10 Қысқаша сипаттамасы А 255

Бұл Түрлердің сипаттамасы кестесінің мәліметінің көбінде А және І
типтері көрсетілген. Мұндағы А типі дегеніміз- 1 ден 255 дейінгі белгілерді
қабылдайтын тип. Ондағы белгілерге әр түрлі тілдегі әріптер, сандар т.б
белгілер жатады. І типі - -2147483648-ден 2147483647-ге дейінгі
диапазондағы бүтін сандарды қабылдайды. Tur ataui 2 кестесінде атаулары-
аты, типі- А, өлшемі- 30, бұл міндетті өріс, идентификациялық түрге типі
–І деп, міндетті өріс емес, түр атауының типі – А, өлшемі – 30, бұл
міндетті өріс емес. Себебі кестеде бір міндетті өріс болады.
Осы кестелерді байланыстыру, сұраныстарды және кестедегі тізімдердің
мәндерін жылдамдату үшін Secondary Indexes (екінші индекс) қолданылады.
Берілген мәлімдеме барлық кестелерге қатысты болғандықтан кесте құрылымының
қай бөлімінде индекстің таңдалғаны маңызды емес. Екінші индекс кестеде
бірнеше болуы мүмкін. Бұл барлық кестелерде екінші индеск бірінші қатардағы
мәліметтер болып табылады.
Referential Integrity (Сілтемелік біріктіру) бірінші кестеде және
келесі кесте бөлімдеріндегі бірдей мәндерді біріктіруін қамтамасыз етеді.1-
кесте мен 2-кестедегі Түр атауына сілтемелік біріктіру жасалында. Сонымен
қатар Referential Integrity осы кестелердегі біріктірілген мәндерді
деңгейлерінің бірдейлігін және негізгі кестелерге өзгерістер енгізгенде
бірінші кесте екінші кестеге бағына берілген шарттарын сақтауға
көмектеседі. Referential Integrity көрсетілген кестемен бірнеше кесте
байланысуы мүмкін, бірақта келесі байланысатын негізгі кестенің бірінші
бөлімдегі кілттік өрісімен байланысады.
Database Desktop утилиті BDE Administrator сияқты Delphi 7-ге кіреді.
Ол деректер базасында жаңа кестелерді құруға арналған, сонымен қатар
визуальды және SQL сұраныстармен жұмыс жасауға арналған. Осы Database
Desktop арқылы жаңа база құрылымы:
1. Database Desktop утилиті іске қосылады. Содан кейін басты мәзірден
FileNewTable бөлімі таңдалынады. Сосын төмендегідей терезе пайда
болады.

2.2-сурет. Жаңа кесте құру кестесі
2. Содан әрі қарай Paradox 7 типін таңдап, ОК батырмасы басылады.

2.3-сурет. Кестенің құрылымын құру кестесі
Бұл терезеден келесілерді өзгертуге болады:
- құру және өрісті толтыру;
- кілттік сөз қою;
- индексті белгілеу;
- пароль қою;
- тілдік қолданылатын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.