Жеке адамға қарсы қылмыс

КІРІСПЕ

Құқықтық ілімдер нақты айтқанда арнаулы білімді талап етеді. Арнаулы білім дегеніміз - адамның кәсіби оқуының немесе белгілі бір мамандық нәтижесінде қылмыстық істі жүргізу міндеттерін шешу үшін пайдаланатын, қылмыстық істі жүргізудегі жалпы жұртқа белгілі емес білім.
Менің курстық жұмысымның мақсаты жеке адамға қарсы бағытталған қылмыстардың ұғымын ашып көрсете отырып олардың түрлеріне тоқталып өту, сөйте отырып бастапқы негіздерді біршама ұғыну болып табылады.
Курстық жұмысты жазуда мен Қазақстандық ғалымдардың, атап айтқанда Е. Алаухановтың, А.Н. Ағыбаевтың зерттеулеріне сүйеніп және ҚР Қылмыстық құқық кодексін басшылыққа алдым.
Курстық жұмыстың құрылымы кіріспеден, жеті тараудан, бірнеше бөлімдерден және қортындыдан, сонымен қатар пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

Нормативтік құқықтық актілер
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы 30.08.1995ж. (өзгертулер мен толықтырулар 07.10.98ж.) Алматы: Жеті-Жарғы.
2. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі 16.07.1997ж. (өзгертулер мен толықтырулар 1.06.2003 ж.) Алматы: Жеті-Жарғы, 1997.
3. Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексіне өзгертулер мен толықтырулар енгізілген (31.05.2002 №327-11 және 9.08.2002 №327-11). Алматы
Арнайы әдебиеттер
1. Алауханов Е. Қылмыстық құқық, ерекше бөлім. Алматы «Жеті - Жарғы», 2001
2. Авторлар тобы.: Қылмыстық құқық, жалпы бөлім. Алматы «Жеті - Жарғы», 2001
3. Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық, ерекше бөлім. Алматы «Жеті - Жарғы», 2000
4. Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық, жалпы бөлім. Алматы «Жеті - Жарғы», 1999

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 34 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ
І. ЖЕКЕ АДАМҒА ҚАРСЫ ҚЫЛМЫС ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ
ІІ. ӨМІРГЕ ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТАР
ІІІ. ДЕНСАУЛЫҚҚА ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТАР
3.1. Денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру
3.2. Ұрып-соғу
3.3. Денсаулыққа жан күйзелісі (аффект) жағдайында зиян келтіру
3.4. Адамның иммун тапшылығы вирусын (ВИЧЖҚТБ) жұқтыру
ІV. ӨМІР МЕН ДЕНСАУЛЫҚҚА ҚАУІП ТӨНДІРЕТІН ҚЫЛМЫСТАР
4.1. Қорқыту
4.2. Ауыстырып салу не өзгедей пайдалану үшін адамның органдарын немесе
тінін алуға мәжбүр ету
4.3. Заңсыз аборт жасау
V. АДАМНЫҢ ЖЫНЫСТЫҚ ДЕРБЕСТІГІНЕ ЖӘНЕ ЖЫНЫСТЫҚ ЕРКІНЕ ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТАР
5.1. 3орлау
VI. АДАМНЫҢ ЖӘНЕ АЗАМАТТЫҢ ЖЕКЕ БАС БОСТАНДЫҒЫНА ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТАР
6.1. Адамды ұрлау
6.2. Бас бостандығынан заңсыз айыру
6.3. Психиатриялық стационарға заңсыз орналастыру
6.4. Адамдарды пайдалану үшін азғырып көндіру
VII. АДАМНЫҢ ЖӘНЕ АЗАМАТТЫҢ АР-НАМЫСЫ МЕН ҚАДІР-ҚАСИЕТІНЕ ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТАР

7.1. Жала жабу
7.2. Қорлау
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

КІРІСПЕ

құқықтық ілімдер нақты айтқанда арнаулы білімді талап етеді. Арнаулы
білім дегеніміз - адамның кәсіби оқуының немесе белгілі бір мамандық
нәтижесінде қылмыстық істі жүргізу міндеттерін шешу үшін пайдаланатын,
қылмыстық істі жүргізудегі жалпы жұртқа белгілі емес білім.
Менің курстық жұмысымның мақсаты жеке адамға қарсы бағытталған
қылмыстардың ұғымын ашып көрсете отырып олардың түрлеріне тоқталып өту,
сөйте отырып бастапқы негіздерді біршама ұғыну болып табылады.
Курстық жұмысты жазуда мен Қазақстандық ғалымдардың, атап айтқанда Е.
Алаухановтың, А.Н. Ағыбаевтың зерттеулеріне сүйеніп және ҚР Қылмыстық құқық
кодексін басшылыққа алдым.
Курстық жұмыстың құрылымы кіріспеден, жеті тараудан, бірнеше
бөлімдерден және қортындыдан, сонымен қатар пайдаланылған әдебиеттер
тізімінен тұрады.

І. ЖЕКЕ АДАМҒА ҚАРСЫ ҚЫЛМЫС ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ

Қазақстан Республикасы Конституциясының 1 бабы — адам, оның өмірі,
құқықтары мен бостандығы ең жоғары құндылықтар деп жариялайды. ҚР Қылмыстық
кодексінің Ерекше бөлімі Жеке адамға қарсы қылмыстардан басталады.
Адамның өміріне және денсаулығына, жыныстық тазалығына, бостандығына,
ар-намысы мен қадір-қасиетіне қастандық жасауға бағытталған қауіпті іс-
әрекеттер жеке адамға қарсы қылмыстар деп танылады. Мұндай қылмыстар
жасалғанда адамға елеулі зиян келеді не оның өміріне, денсаулығына, заңды
құқықтары мен бостандығына қауіп төнеді. Мұндай қылмыстардың тектік
(түрлік) объектісі — жеке адам болса, ал тікелей объектісі оның өмірі,
денсаулығы, ар-намысы, қадір-қасиеті болып табылады. Мұндай қылмыстарды ҚК-
те үлкен алты топқа бөлуге болады. Оларға мыналар жатады:
1. Өмірге қарсы қылмыстар (ҚК-тің 96-102 баптары);
2. Денсаулыққа қарсы қылмыстар (ҚК-тің 103-111, 114-116 баптары);
3. Өмірге және денсаулыққа қауіп төндіретін қылмыстар (ҚК-тің 112,
113, 117-119 баптары);
4. Адамның жыныстық тазалығына және жыныстық бостандығына қарсы
қылмыстар (ҚК-тің 120-124 баптары);
5. Адамның және азаматтың жеке басының бостандығына қарсы қылмыстар
(ҚК-тің 125-128 баптары);
6. Адамның және азаматтың ар-намысы мен қадір-қасиетіне қарсы
қылмыстар (ҚК-тің 129, 130 баптары).
Біздің ҚК-де Жеке адамға қарсы қылмыстар тарауына заң шығарушылар
жеке адамға қарсы қылмыстар үшін жауаптылық көзделген жаңа құрамдар
енгізген. оларда қоғамға қауіпті мұндай іс-әрекеттердің қылмыстық-құқықтық
нышандары нақтыланған, сот практикасына сүйене отырып нақты қылмыстық іс-
әрекет үшін қылмыстық жаза түрі қарастырылған.
Енді біз жұмысымызды осыларды саралауға арнап біршама тоқтала кетейік.

ІІ. ӨМІРГЕ ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТАР

Қазақстан Республикасының қазіргі қолданылып жүрген ҚК-і бойынша
өмірге қарсы қылмыстарға мыналар жатады: адам өлтіру (ҚК-тің 96 бабы); жаңа
туған сәбиді анасының өлтіруі (ҚК-тің 97 бабы); жан күйзелісі жағдайында
болған адам өлтіру (ҚК-тің 98 бабы); қажетті қорғаныс шегінен шығу кезінде
жасалған кісі өлтіру (ҚК-тің 99 бабы); қылмыс жасаған адамды ұстау үшін
қажетті шаралардың шегінен шығу кезінде жасалған кісі өлтіру (ҚК-тің 100
бабы); абайсызда кісі өлтіру (ҚК-тің, 101 бабы); өзін-өзі өлтіруге дейін
жеткізу (ҚК-тің 102 бабы). Өмірге қарсы бағытталған осы қылмыстар, соңғы
екеуінен басқасы, адам өлтірумен байланысты.
Адам өлтіру
Қазақстан Республикасының 1997 жылғы жаңа Қылмыстық кодексінде адам
өлтірудің заңдылық түсінігі берілген. Кісі өлтіру, яғни басқа адамға
құқыққа қарсы қаза келтіру деп ҚК-тің 96-бабында тікелей жазылған. Өмірге
қарсы қылмыстың, соның ішінде адам өлтірудің де объектісі адамның өмірі
болып табылады. Адам өлтіру жеке адамға қарсы қылмыстардың ең ауыры екені
белгілі. Адамның өмірі табиғат берген маңызды әлеуметтік құндылық, ол оны
туғаннан иемденеді.
Адам өлтіру объектісі — адамның өмірі, ол адамның азаматтығына, ұлтына
және нәсіліне, шыққан тегіне және жасына, әлеуметтік жағдайына, немен
айналысатынына, денсаулық ахуалына, біліміне, т.б. байланысты емес.
Қылмыстық заң жәбірленушінің еркіне қарсы адамға қаза келтіруді де, оның
келісімімен қаза келтіруді де бірдей дәрежеде адам өлтіруге жатқызады.
Жәбірленушінің кім екендігін білмей қалу қасақана адам өлтіргендік үшін
жауаптылыққа әсер етпейді.
Өмірге қастандық жасау объектісінің бар-жоғы туралы мәселені шешу үшін
оның бастапқы және ақырғы кезеңдерін анықтау қажет.
Қылмыстық-құқықтық тұрғыдан алғанда, адамның туғанынан өлгеніне
дейінгі аралықта өмір бар деп саналады. Әлі тумаған немесе өліп қалған
адамның өміріне қастандық жасау мүмкін емес. Медицина ана құрсағында адам
пайда болған кезден бастап өмір басталды деп есептейді.
Қылмыстық заңда адамның өлген кезі деп биологиялық өлімді, яғни ми
қабы клеткаларының біржола ыдырауы нәтижесінде ми қызметінің толық тоқтаған
кезін алады. Биологиялық өлімнен басқа клиникалық өлім деген түсінік бар,
бұл жағдайда адамның жүрегі тоқтап қалады.
Адамға клиникалық өлім келтірсе, бірақ ол адамның жүрегі кейін соғып
қалпына келсе, мұндай іс-әрекет өлтіруге оқталғандық болып сараланады.
Сонымен қатар, клиникалық өлім жағдайындағы адамға қастандық жасауды өлтіру
деп санауға болады.
Өлтіру, ол — басқа адамның өмірін жою. Өзін-өзі өлтіру немесе өзін-өзі
өлтіруге оқталу қылмыс болып табылмайды.
Жәбірленуші өлген кезден бастап адам өлтіру аяқталған қылмыс деп
танылады, ал өлімнің бірден болғандығы немесе бірқатар уақыт өткен соң
болғандығы маңызды емес.
Адам өлтіру әрекетпен де, әрекетсіздікпен де жасалуы мүмкін. Адамды
өмірінен күш қолданып та (жарақаттау, тұншықтыру, уландыру, т.б.),
психикалық, ықпал жасап та (қорқытып, үрейлендіріп, жалған лақап таратып,
т.б.) айыруға болады.
Әрекетсіздік жолымен адам өлтіру дегеніміз өлімге араша тұратын
адамның өз міндетін орындамауы нәтижесінде жәбірленушінің қайтыс болуы.
Өлтіру тәсілдері әрқилы болып келетінін біз естіп біліп жүрміз. Адам
өлтірудің барлық түрлері жәбірленушінің өмірін жоюға келіп тіреледі. Адам
қаза таппаса бұл қылмыс аяқталды деп саналмайды.
Адам өлтіру — заңсыз жолмен басқа адамға өлім келтіру. Егер адам заңды
жолмен өлтірілсе, ондай әрекет адам өлтіру ретінде қарастырылмайды. Ондай
әрекеттерге — өлім жазасына кесілген адамды өлтіру, қажетті қорғану шегінен
асып кетпей қол сұғушыны өлтіру тірізді әрекеттер жатады.
Қылмыстың субъективтік жағы кінәнің қасақана жасалуымен сипатталады.
Айыпты өзінің басқа адамның өліміне алып келетін іс-әрекет жасап отырғанын,
ондай зардаптың болуы мүмкін екенін немесе қалайда болмай қалмайтынын
біледі, соны тілейді — яғни тікелей ниет танытады, егер ол өлімнің болуына
саналы түрде жол берсе не ондай зардаптың болуына немқұрайды қараса —
жанама ниет танытады. Республиканың жаңа ҚК-і бойынша абайсызда адам
өліміне алып келген іс-әрекет адам өлтіруге жатпайды, адам өміріне қарсы
жасалған басқа қылмыстарға жатады.
Адам өлтірудің субъективтік жағын сипаттау үшін себептің де, мақсаттың
да үлкен маңызы бар. Адамды өлтіргенде айыпкер әрекеттеріндегі себеп пен
мақсат әртүрлі болуы мүмкін, олар қылмысты саралауға ықпал жасайды немесе
жаза тағайындағанда ескеріледі.
Адам өлтірудің субъектісі (ҚК-тің 96 бабы) — жасы 14-ке толған, есі
дұрыс адам. Адам өміріне қарсы бағытталған басқа қылмыстар үшін жауаптылық
16 жастан басталады (ҚК-тің 15 бабының 2 бөлігі).
ҚК-тің 96 бабының 1 бөлігінде көзделген адам өлтіру — адам өлтірудің
қарапайым деп аталатын түріне жатады. Бұл түрге жазаның жеңілдетілген мән-
жайлары да жоқ (ҚК-тің 97, 100 баптары), сондай-ақ саралаушы нышандары да
жоқ (96 баптың 2 бөлігі) адам өлтіру жатады. Сот практикасы адам өлтірудің
бұл түріне төбелестің, жанжалдың, өш алу, қызғану сезімдерінің нәтижесінде,
сондай-ақ жәбірленушінің өтініші бойынша оған жаны ашып жасаған іс-әрекетті
жатқызады.
Адам өлтірудің 50%-тен астамы ҚК-тің 96 бабының 1 бөлігі бойынша
сараланады, сондықтан оның неғұрлым жиі кездесетін түрлеріне тоқталып
кетейік.
Өзара жанжал нәтижесінде адам өлтіру. Бұл жағдайда өлтіруді мақсат
тұтқан ниет алдын-ала болмайды. Жанжал себебі әртүрлі болады (қызғаныш,
реніш, т.б.). Бірақ, жанжал кезінде адам өлтіру барлық уақытта бірдей 96
баптың 1 бөлігінде көзделген қылмыстың құрамын бермейді. Адам өлімі
абайсызда, қажетті қорғаныс шегінен асқандықтан да болуы мүмкін, сонымен
қатар, аса қатыгездікпен өлтіру, екі немесе одан көп адам өлтіру сияқты
сараланатын мән-жайларда да орын алуы мүмкін.
Төбелес немесе жанжал кезінде адам өлтіру, егер онда ҚК-тің 96 бабының
2 бөлігінде көрсетілген ауырлатушы мән-жайлар болмаса, төбелеске немесе
жанжалға кім ұйтқы болғандығына қарамастан, қылмыс жай адам өлтіру деп
сараланады.
1996 жылғы 20 желтоқсандағы №11 қаулымен өзгертулер енгізілген
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сот Пленумының 1994 жылғы 23 желтоқсандағы
Азаматтардың өмірі мен денсаулығына жасалған қастандық үшін жауаптылықты
реттейтін заңдарды соттардың қолдануы туралы №7 қаулыда былай деп
көрсетілген: Соттар бұзақылық ниетпен қасақана өлтіруді өзара бас араздық
себеп болып төбелес немесе жанжал кезіндегі өлтіруден ажырата білу керек.
Бұл мәселені шешкенде айыпты мен жәбірленушінің ара қатынасын, жанжал мен
төбелестің шығу себебін, жанжалды кімнің бастағанын, екі жақтын да іс-
әрекеттерінің сипатын және белсенділігін, басқа да мән-жайларды анықтау
қажет.

Қызметтік іс-әрекетін жүзеге асыруына не кәсіби немесе қоғамдық борышын
орындауына байланысты адамды немесе оның жақындарын өлтіру
Қылмыстың бұл түрінің жәбірленушілері қызметтік міндетін атқарушы
(лауазымды немесе басқа адамдар), сондай-ақ кәсіби және қоғамдық борышты
орындаушы азаматтар, не олардың жақындары болуы мүмкін. Бұл қылмысты
жасағанда айыпты жәбірленушінің өз қызметтік міндетін немесе қоғамдық не
кәсіби борышын заңды түрде атқаруына қарсы тұрады немесе сол үшін өш алады.
Мысалы, браконьердің өзін ұстаған адамды өлтіруі, тергеуде немесе сотта
куәгер ретінде жауап берген адамды өлтіру.
ҚК-тің 96 бабы 2 бөлігінің осы тармағы бойынша жауаптылыққа тартқанда
адам өліміне себеп болған әрекеттің қашан жасалғандығына мән берілмейді.
Жәбірленушінің өз қызметтік міндетін немесе кәсіби не қоғамдық борышын
атқару кезінде ғана өлтірілуі міндетті емес.
Қызметтік борышын жүзеге асыру дегеніміз — адамның мемлекеттік немесе
басқа кәсіпорында, мекемеде жұмыс істейтіндігіне қарамастан өз міндетіне
жататын әрекеттерді жасауы.
Қоғамдық борышты атқару дегеніміз — кез келген азаматтың өзіне
жүктелген әлеуметтік міндетті, сондай-ақ қоғам немесе жеке адамдар мүддесін
көздейтін кез келген басқа әрекеттерді орындау (қылмыстың алдын алу,
қылмыскерді ұстау, т.б.).
Қылмыстық, азаматтық істердің, сондай-ақ материалдардың сотта
қаралуына, алдын ала тергеудің жүргізілуіне не үкімнің, сот шешімінің
немесе өзгедей сот актісінің орындалуына байланысты судьяның, прокурордың,
тергеушінің, анықтама жүргізуші адамның, қорғаушының, сарапшының, сот
приставының, сондай-ақ олардың жақындарының өміріне қастандық жасау (не,
өлтіру) арнаулы норма — ҚК-тің 340 бабы бойынша жауаптылыққа апарады. Құқық
қорғау органының адамы болып табылмайтын, бірақ өзін айыпталушыға сондаймын
деп таныстырған және қоғамдық тәртіпті қорғауға бағытталған әрекеттер
жасаған адамның өміріне қастандық жасау ҚК-тің 96 бабы 2 бөлігінің б
тармағы бойынша саралануы тиіс.
Қылмыстық заң тек қызметтік міндетті не кәсіби немесе қоғамдық борышын
атқарушы адамдарға ғана емес, олардың жақындарын да қорғайды. Жақындар
деген түсінікке тек арғы-бергі туыстар ғана жатпайды, сонымен қатар достық,
сүйіспеншілік қатынастағы (қалыңдық, күйеу бала, достар, т.б.) адамдар да
жатады. Жақын адамды өлтіру жәбірленушінің қызметтік, кәсіби немесе
қоғамдық борышты атқаруымен байланысты болады, оны өз қызметін атқарудан
бас тартқызу мақсатында немесе сол қызметі үшін өш алу мақсатында
жасалынады.

ІІІ. ДЕНСАУЛЫҚҚА ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТАР

Қазіргі қоғамда денсаулыққа зиян келтіру адамға қарсы қауіпті
қылмыстардың бірі болып табылады. Мұндай қылмыстардың қауіптілігі адамның
ең бағалы денсаулығына қауіп төндірумен байланысты.
Адамды денсаулығынан айыру оның өміріне физикалық, моральдық және
материалдық зиян келтірумен қатысты болып табылады. Келтірілген зиян кейде
адамды творчестволық еңбек етуден, қоғамдық міндеттерді орындаудан айырады.
Қазақстан Республикасының Конституциясы әр адамның денсаулығын қорғауға
кепілдік береді (29-бап). Осы конституциялық ережені жүзеге асырудың бір
нысаны — денсаулыққа қарсы жасалған қылмыс үшін жауаптылық белгілеу.
Денсаулыққа қарсы қылмыстарға денсаулыққа зиян келтірудің әртүрлі
тәсілдері жатады, олар үшін жауаптылық ҚК-тің 103-111-баптарында көзделген.
денсаулыққа келген зиян үш дәрежеге ауыр, орташа ауырлықтағы және
жеңіл болып бөлінеді.
Денсаулыққа келген зиянның бұл үш түрін ажыратудағы негізгі критерий —
өмірге қауіптіліктің, зиянның зардабының бар-жоғында. Жалпы және кәсіби
еңбек қабілетін қаншалықты және қанша уақытқа жоғалтудың да маңызы бар.
Өз денсаулығына өзі қастандық жасау қылмыстық жазаланатын іс-әрекет
деп қаралмайды.
Қылмыстық кодекс кез келген адамның денсаулығын, оның туғанынан бастап
табиғи өлгеніне дейін, жасына және денсаулық жағдайына қарамастан қорғайды.
Қылмыстың объективтік жағы — әрекет немесе әрекетсіздік арқылы басқа
адамның денсаулығына заңға қайшы зиян келтіру. Кінәлі адамның іс-әрекеті
мен денсаулыққа зиян келтіру түріндегі қылмыстық зардап арасындағы себептік
байланыс қылмыстың міндетті нышаны болып табылады. Денсаулыққа зиян
келтіретін әрекеттер, егер олар заңға қайшы жасалса және олар қылмыстық
заңда көзделсе, қылмыстық болып табылады.
Адам денсаулығына әсер етудегі кінәлінің әрекеті механикалық, химиялық
жолмен күш жұмсау, жылу қолдану (кейде психикалық та) арқылы болуы мүмкін.
Адамның денсаулығына әрекетсіздік танытып та зиян келтіруге болады.
Қылмыстың бұл қарастырылып отырған құрамдары материалды, яғни кінәлінің
қылмыстық әрекетінің нәтижесінде басқа адамның денсаулығына зиян келген
жағдайда ғана қылмыс аяқталған деп саналады. Денсаулыққа қарсы қылмыс
дегеніміз — заңға қайшы әрекет арқылы басқа адамның денсаулығын зақымдау,
дененің анатомиялық бүтіндігін бұзу не қандай да мүшенің немесе жалпы
ағзаның жұмысын қалыптан шығару.
Заңға сәйкес қажетті қорғану, өте қажеттілік, қылмыс жасаған адамды
ұстау жағдайында басқа адамның денсаулығына зиян келтіру — қылмыс деп
саналмайды. Денсаулыққа зиян келтірудің ерекше санатына спорт жарақаты
жатады, егер спортшы жаттығу немесе жарыс кезінде ереже бұзбай денсаулығына
зақым келтірсе, онда оны кәсіби тәуекелге жатқызуға болады. Ал,
денсаулығына, тіптен жарыс кезінде болса да, қасақана зиян келтірсе,
қылмыстық жауаптылық болуға тиіс.
Денсаулыққа зиян келтірудің объективтік жағы қасақана кінәмен де,
абайсыз кінәмен де сипатталады. Айыпкер өзінің қоғамға қауіпті әрекетінің
салдарынан басқа адамның денсаулығына зиян келетіндігін ұғынады, ондай
зардаптың мүмкін екендігін немесе қалай да болатындығын алдын ала біледі,
соны тілейді (тікелей ниет) және соған саналы түрде жол береді не оған
немқұрайды қарайды (жанама ниет).
Көп жағдайда, денсаулыққа зиян келтіру ниетінде нақтыланған сипат
болады, яғни басқа адамның денсаулығына зиян келтіргенде кінәлі оның
болатын нақты зардабын алдын ала біледі.
Басқа адамның денсаулығына зиян келтірген адамның ниетінде, кейде,
нақтылық болмайды. Жәбірленушінің денсаулығына қандай да бір зиян келуі
мүмкін екендігін кінәлі алдын ала біледі, соны тілейді немесе оған саналы
түрде жол береді, бірақ өзінің іс-әрекеттерінің салдарынан жәбірленушінің
денсаулығына қандай дәрежеде зиян келетіндігіне немқұрайды қарайды. Бұл
жағдайда, жәбірленушінің денсаулығына іс жүзінде келген зиянның сипатына
қарай жауаптылық болады, себебі қандай зардап болса да кінәлінің ниетімен
жасалған.
Денсаулыққа қарсы қылмыстардағы кінәнің абайсыз нысанына қылмыстық
менмендік немесе қылмыстық ұкыпсыздық жатады.
Денсаулыққа заңға қайшы зиян келтірудің себептері әртүрлі болады. ҚК-
тің 103-бабында және 104-баптың 2-бөлігінде көзделген, денсаулыққа қасақана
зиян келтірудін субъектісі 14 жасқа толған адам бола алады. Денсаулыққа
қарсы басқа қылмыстарда жауаптылық 16 жастан бастап қарастырылған.

3.1. Денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру

Қылмыстық кодексте денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіргендік үшін
ауырлататын мән-жайларсыз (ҚК-тің 103-бабының 1-бөлігі), ауырлататын мән-
жайларда (ҚК-тің 103-бабының 2,3-бөліктері) және жеңілдететін мән-жайларда
(ҚК-тің 108-бабының 2-тармағы, 109-бабы, 110-бабы) жауаптылық көзделген.
Денсаулыққа қарсы қылмыстардың ең қауіптісі — ҚК-тің 103-бабында
көзделген қылмыс — денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру болып табылады.
Бұл қылмыстың объектісі — басқа адамның денсаулығы.
Қылмыстың міндетті нышандары — қоғамға қауіпті іс-әрекет (әрекет
немесе әрекетсіздік), басқа адамның денсаулығына заңсыз ауыр зиян
келтірудің зардабы, сондай-ақ қылмыстық іс-әрекеттен болған зардаптың
арасындағы себептік байланыс.
Денсаулыққа ауыр зиян келтіргенде күш жұмсалуы да (ұру, ату, т.б.),
психикалық қысым (қорқытып немесе үрейлендіріп жүрек ауруына ұшырату)
жасалуы да мүмкін. Кінәлі әртүрлі құрал-жабдықтарды, табиғат күшін, аса
қауіпті көздерді, жануарларды, т.б. пайдалануы мүмкін.
Кінәлі әрекетсіздік көрсету арқылы денсаулыққа ауыр зиян келтіргенде,
ол басқа адамның денсаулығына келетін ауыр зиянды тойтарып қалатын, өзі
жасауға тиісті және жасауға мүмкіндігі болған әрекеттерді жасамайды
(мысалы, дәрігерлердің наукас адамға уақтылы дәрі бермеуі нәтижесінде оның
денсаулығыньщ нашарлауы).

3.2. Ұрып-соғу

Қылмыс құрамының объективтік жағына ұрып-соғу, басқа да тән
ауырлататындай күш қолдану жатады. Оның зардаптарында денсаулықтың қысқа
уақытқа бұзылуы немесе жалпы еңбек қабілетін айтарлықтай емес тұрақты
жоғалту сияқты сипат болмайды.
Денсаулыққа келген зиянның ауырлығын сотмедицина түрғысынан бағалау
ережесінің 10-бөлігіне сәйкес, ұрып-соғу жарақаттын ерекше түріне
жатпайды. Ұрып-соғу дегеніміз — неше қайтара ұру. Егер ұрып-соғу
нәтижесінде жәбірленушінің денесіне жарақат түссе, оның денсаулыққа келген
зиян ретіндегі ауырлығы жай белгілерге сүйеніп бағаланады. Егер ұрып-
соққаннан кейін ешқандай көрнекті із қалмаса, сот медициналық сараптама өз
корытындысында жәбірленушінің. шағынғанын атап өтеді, ешқандай көрнекті із
қалмағандығын көрсетеді. Мұндай жағдайда ұрып-соғу фактісінің болғандығын
анықтау — анықтама, тергеу, прокуратура органдарының немесе соттың құзырына
жатады.
Тән ауыртатын өзге де күш қолдану әрекеттеріне ҚК-тің 105-бабында
көзделген зардаптарға әкелмейтін, бір жолғы зорлық актілері жатады. Оған
қол бұрау, шымшу, итеру, тебу және басқа да тәнді ауыртатын әрекеттер
жатады.
Жәбірленуші үшін ауырлау зардаптарға алып келетін ұрып-соғу немесе
басқадай зорлық әрекеттер қылмыстық кодекстің тиісті баптары бойынша
саралануға тиіс.
Қылмыстың субъективтік жағы кінәнің қасақана нысанымен сипатталады.
Кінәлі жәбірленушінің тәнін ауыртатындығын ұғынады, денсаулыққа зиян
келетіндігін немесе келуі мүмкін екендігін алдын ала біледі, соны тілейді
(тікелей ниет) немесе оған саналы түрде жол береді не немқұрайды қарайды
(жанама ниет).
Бұл қылмысты жасауға себеп қызғаныш, бас араздық, т.б. болуы мүмкін.
Мұндағы мақсат — жәбірленушінің тәнін ауырту.
Абайсызда ұрып-соққандық немесе тәнін ауыртқандық үшін қылмыстық
жауаптылық болмайды.
Қылмыстың субъектісі 16 жасқа толған есі дұрыс адам.

3.3. Денсаулыққа жан күйзелісі (аффект) жағдайында зиян келтіру

Қылмыстың объективтік жағы денсаулыққа кенеттен пайда болған жан
күйзелісі (аффект) жағдайында жасалған, жәбірленушінің тарапынан зорлық
жасауға, қорлауға немесе ауыр тіл тигізуге, не жәбірленушінің өзге құқыққа
қарсы немесе моральға жат әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) байланысты, сол
сияқты жәбірленушінің ұдайы құқыққа қарсы немесе моральға жат мінез-құлқына
байланысты туындаған ұзаққа созылған психикалық зақым келтіретін жағдайда
қасақана орташа ауырлықтағы зиян келтірумен сипатталады. Бұл қылмыс
жеңілдететін мән-жайларда адам денсаулығына қарсы жасалған қылмыстарға
жатады. Жәбірленушінің осы қылмыстың жасалуына себеп болған құқыққа қарсы
және моральға жат мінез-құлқы қылмыстық жауаптылықты жеңілдетуге негіз
болады.
ҚК-тің 108-бабы бойынша саралау үшін жәбірленушінің кінәліге немесе
оның жақындарының қарсы бағыттауы мүмкін құқықка қарсы немесе моральға жат
мінез-құлқының аталған диспозициядағы нышандарының біреуі болса жеткілікті.
Кінәлінің қылмысты кенеттен пайда болған жан күйзелісі жағдайында
жасағандығын мойындау шарты, бұрын қарастырылған ҚК-тің 98-бабында
көзделген қылмысты жасау кезіндегі аффект жағдайымен сәйкес келеді.
Кінәлінің қатты жан күйзелісі кенеттен болғанда ішкі психологиялық
процестер белсенді жүреді, ол теуіп сырткі шығады, аз уақытқа адам өз
әрекетін басқара алмайқалады, тіптен ақылын жоғалтуы да мүмкін.
Орташа ауырлықтағы зиян ҚК-тің 104-бабы қарастырыла талданған.
Қылмыстық іс-әрекеттің субъективтік жағы тікелей немесе жанама ниет
(кенеттен туындаған) нысанындағы кінәмен сипатталады. Денсаулыққа абайсызда
зиян келтіру ҚК-тің 111-бабы бойынша сараланады.
Қылмыс субъектісі — жасы 16-ға толған, есі дұрыс адам.
ҚК-тің 108 бабының 2-бөлігінде осы мән-жайларда денсаулыққа қасақана
ауыр зиян келтіргендік үшін жауаптылық көзделген. Денсаулыққа ауыр зиян
келтіруге түсініктеме ҚК-тің 103-бабының талдамасында берілген.

3.4. Адамның иммун тапшылығы вирусын (ВИЧЖҚТБ) жұқтыру

Адамның иммун тапшылығы вирусы (ВИЧ) өте қауіпті, себебі ол ЖҚТБ
ауруына әкеледі, ал бұл аурудын осы уақытқа дейін емі табылған жоқ. Бұл
аурудың бір ерекшелігі — оның инкубациялық кезеңі бірнеше айдан бірнеше
жылға дейін созылады.
Қазақстан Республикасының Қазақстан Республикасында азаматтардың
денсаулығын қорғау туралы Заңында, егер адам ерікті түрде емделуден
бұлтарса оған мәжбүрлеу шарасы қолданылады делінген. Тексерілуден және
емделуден бұлтарған адамдар, сондай-ақ соз ауруларын және ЖҚТБ таратушы
адамдар Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауапталады.
Бұл норма төрт бөліктен тұрады. Адам ВИЧЖКТБ жұқтырғаны үшін ғана
емес, сондай-ақ жұқтыру каупіне басқа адамды көпе-көрінеу душар қылғандығы
үшін жауаптылық көтереді.
Қылмыстың объектісі — адамның өмірі мен денсаулығы.
Қылмыстың объективтік жағы — жұқтыру тәсіліне қарамастан басқа адамды
иммун тапшылығы вирусын жұқтыру қаупіне көпе-көрінеу душар ету. Бұл ауру
көбіне жыныстық қатынас арқылы беріледі. Жәбірленушінің жыныс қатынасын
жасауға келісім беруі кінәліні қылмыстық жауаптылықтан құтқармайды.
Қылмыстың бұл құрамы формальдық құрамға жатады, яғни жәбірленушіні иммун
тапшылығы вирусын жұқтыру каупіне душар еткен кезден бастап қылмыс
аяқталған болып саналады.
Қылмыстың субъективтік жағы, бәрінен бұрын тікелей немесе жанама
ниетпен сипатталады. Кінәлі өз әрекеттерімен басқа адамға ВИЧ ауруын
жұқтыру қаупін тудырғанын біледі, соны тілейді немесе оған немқұрайды
қарайды. Басқа сөзбен айтканда, кінөлі өзінің вирус таратушы екенін біле
тұра, басқа адамдармен жыныстық қатынасқа баруға тыйым салынған ережені не
басқадай сақтық ережесін бұзады. Сонымен қатар, субъективтік жағы қылмыстық
менмендік түріндегі кінәнің абайсыз нысанымен сипатталады, бұл жағдайда
адам қылмыстық зардапты болдырмауға жеңілтектікпен қарайды.
Қылмыс субъектісі жасы 16-ға жеткен, өзінің ВИЧ ауруымен ауыратынын
білетін, есі дұрыс адам.
Қылмыстың сараланған құрамы (ҚК-тің 116-бабының 2-бөлігі) өзінде ВИЧ
ауруының бар екендігін біле тұра оның басқа адамға нақты жұқтырғандық үшін
жауаптылық көздейді. 116-баптың 2-бөлігінде көзделген қылмыстық құрам
материалды, яғни вирусты басқа адамға жұқтырған кезден бастап ол аяқталған
болып саналады. Бұл ретте, жұққан аурудың ары қарай өрбуі маңызды емес.
ҚК-тің 116-бабының 3-бөлігі екі және одан да көп адамға не кәмелетке
толмағандығы өзіне мәлім адамға ВИЧ ауруын жұқтырған жағдайды қарастырады.
Бұл саралаушы нышандар ҚК-тің 115-бабына қатысты бұрын қарастырылған.
ҚК-тің 116-бабының 4-бөлігінде қылмыстың арнаулы субъектісі бар. Ол
өзінің кәсіби қызметі донорлық қан алумен ңемесе оны сақтаумен, ВИЧЖҚТБ
жұқтырған адамдарды емдеумен немесе оларға қызмет көрсетумен байланысты
медицина қызметкері, сондай-ақ тұрмыстық немесе халыққа қызмет көрсететін
басқадай ұйымның қызметкері болуы мүмкін. Лас аспаптарды, шприцтерді
пайдалану, донорларды дұрыстап тексермеу, т.б. нәтижесінде кәсіби міндет
орындалмайды.
ҚК-тің 116 бабының 4-бөлігінде көзделген қылмыстың объективтік жағы
ВИЧ ауруын емдеудің арнайы белгіленген ережелерін бұзумен жәбірленушіге
нақты жұқтырумен, кәсіби міндетті дұрыс орындамау мен қылмыстық зардап
арасындағы себептік байланыспен сипатталады.
Қылмыстың субъективтік жағы абайсыздық түріндегі кінәдан —
менмендіктен және ұқыпсыздықтан көрініс табады.

ІV. ӨМІР МЕН ДЕНСАУЛЫҚҚА ҚАУІП ТӨНДІРЕТІН ҚЫЛМЫСТАР

4.1. Қорқыту

Өлтіремін деп немесе денсаулыққа ауыр зиян келтіремін деп, сол сияқты
адамның жеке басына өзге ауыр күш жұмсаймын не мүлікті өртеп құртамын деп,
жарылыс жасап немесе өзге жалпы қауіпті тәсілмен қорқыту арқылы адамға
психикалық қысым жасауды көздеген әрекеттер қылмыстың объективтік жағын
құрайды. Қорқыту сөздері көздеген құрбанның өзіне тікелей немесе үшінші
адам арқылы айтылуы мүмкін (ауызша, жазбаша, телефон арқылы, т.б.).
Бұл қылмыстың міндетті нышаны — қорқытудың бос соз еместігінде, яғни
қорқытудан сақтану керектігіне негіздің болуы. Өз атына айтылған қорқытуды
жәбірленуші бос сөз немесе қалжың деп санамайды, оның жүзеге асуы мүмкін
екендігіне сенеді. Ол сенімді кейбір факторлар күшейтеді: нақты қалыптасқан
жағдай, уақыт, орын, кінәлінің мінездемесі, оның жүріс-тұрысы, бұрын
сотталғандығы, т.б.
Қорқытуды жәбірленушінің субъективтік қабылдауында сақтықтың
объективтік негіздері болуы тиіс. Бұл жерде, айтылған қорқытуды кінәлі
келешекте жүзеге асырғысы келе ме, келмей ме, әңгіме онда емес, ең бастысы
қорқытудың жүзеге асатынына құрбанның сенуінде.
Бұл қылмыс формальды құрамға жатады, яғни басқа адамның өміріне немесе
денсаулығына қорқыту айтылған кезден бастап ол аяқталған болып саналады.
Қылмыстың субъективтік жағы тікелей ниет нысанындағы кінәмен
сипатталады. Кінәлі өзінің басқа адамды қорқытып отырғанын ұғынады, сол
әрекеттерді жасауды тілейді. Қылмыстың себептері мен мақсаты әрқилы, олар
саралауға ықпал жасамайды.
Қылмыс субъектісі жасы 16-ға толған, есі дұрыс адам.

4.2. Ауыстырып салу не өзгедей пайдалану үшін адамның органдарын немесе
тінін алуға мәжбүр ету

Бұл норма қылмыстық заңға бірінші рет кіріп отыр, ол үш бөліктен
тұрады және ауыстырып салу не өзгедей пайдалану үшін адамның органдарын
немесе тінін алуға мәжбүр еткендік үшін қылмыстық жауаптылық көздейді.
Емдеу тәсілі ретінде органдарды немесе адам тінін ауыстырып салу
наукас пен донорды қамтитын бір операция болып табылады. 1997 жылғы 19
мамырдағы Қазақстан Республикасында азаматтардың денсаулығын қорғау
туралы Заңының 31 бабында органдарды немесе тінді ауыстырып салу үшін
адам, адам мәйіті, жануар донор бола алады делінген. Адам органы
коммерциялық мәміле заты бола алмайды. Басқа адамның органдарын немесе
тінін мәжбүрлеп алуға жол берген адам қылмыстық жауапқа тартылады.
Қылмыс объектісі — адамның өмірі мен денсаулығы, ал қылмыс заты — кез
келген орган немесе тін.
Қылмыстың объективтік жағы ауыстырып салу не өзгедей пайдалану үшін
органды немесе тінді алуға донорды мәжбүрлеу әрекетімен (күш жұмсап немесе
психикалық қысым жасап) сипатталады. Бұл ретте күш жұмсау немесе күш
жұмсаймын деп қорқыту арқылы донордың келісімінсіз кінәлі өз мақсатына
жетеді.
Күш жұмсау дегеніміз — жәбірленушінің денсаулығына жеңіл (ҚК-тің 105
бабы) немесе орташа ауырлықтағы (ҚК-тің 104 бабы) зиян келтіру немесе оны
ұрып-соғу (ҚК-тің 106-бабы)
Таңдап алған донордың денсаулығына ауыр зиян келтірген немесе ол
өлген жағдайда іс-әрекет ҚК-тің 103-бабы екінші бөлігінің и тармағы
бойынша немесе 96-бабының 2-бөлігінің м тармағы бойынша сараланады.
Психикалық кысым жасағанда жәбірленушінің атына өлтіремін немесе
денсаулығына ауыр зиян келтіремін деген қорқыту айтылады.
Қылмыс құрамы формальды. Ол қылмыстық іс-әрекет (алуға мәжбүрлеу)
жасалған кезден бастап аяқталған болып саналады, қылмыстық нәтиженің
болғандығы, яғни жәбірленушінің донорлыққа келісім берген-бермегендігі
маңызды емес.
Қылмыстың субъективтік жағы тікелей ниет нысанындағы кінәмен
сипатталады, кінәлі өзінің жәбірленушіні органды немесе тінді алуға
мәжбүрлеп отырғанын ұғынады, соны тілейді. Қылмыстың себебі — басқа адамның
денсаулығын құрбан етіп жақын адамға көмектесу ниеті, сондай-ақ бас
пайданы ойлау. Мақсат — жәбірленушінің органдарын немесе тінін ауыстырып
салу немесе өзгедей пайдалану үшін алу.
Қылмыс субъектісі — жасы 16-ға толған, есі дұрыс адам. ҚК-тің 113-
бабының 2-бөлігі бұл қылмыстың сараланған құрамын қарастырады, олар: а)
кінәліге дәрменсіз күйде екендігі көрінеу немесе кінәліге материалдық
немесе өзге тәуелділіктегі адамға қатысты; б) көрінеу кәмелетке толмағанға
қатысты; в) екі немесе одан да көп адамға қатысты жасалған іс-әрекеттер.
2-бөлік бойынша саралау үшін жәбірленушінің келісімі болуы міндетті
емес. Дәрменсіз күй, материалдық немесе өзге тәуелділік, екі немесе
одан да көп адамға қатысты түсініктер жоғарыда ашылған. ҚК-тің 113-бабы 2-
бөлігінің б тармағы бойынша жауаптылық жәбірленушінің 18 жасқа толмағанын
кінәлі білген жағдайда болады.
ҚК-тің 113-бабының 3-бөлігінде сол баптың 1 және 2-тармақтарында
көзделген іс-әрекеттерді жасап абайсызда донорды өлтіріп алғандық немесе
басқа да ауыр зардаптар болғандық үшін (организм функциясының бұзылуы,
еңбек қабілетін жоғалту, т.б.) жауаптылық белгіленген.

4.3. Заңсыз аборт жасау

Аборт — жүктілікті жасанды түрде үзу. Қазақстан Республикасында
азаматтардың денсаулығын қорғау туралы Заңға сәйкес, әйелдердің
денсаулығын қорғау мақсатында керексіз жүктіліктің алдын алудың жетілген
әдістері қолданылады. Ал жүктілікті хирургиялық жолмен үзу үшін жүкті
әйелдің келісімі және медициналық көрсеткіштер болуға тиіс.
Аборт заңды (арнайы тізбеде белгіленген медициналық көрсеткіштер
болса) және заңсыз деп бөлінеді. Жүктілікті жасанды түрде үзу егер ол:
түрақты медициналық мекемеден тыс жерде жасалса; оны тиісті бағдардағы
медициналық білімі (акушер-гинеколог) жоқ адам жасаса; абортқа қарсы
көрсетулері болып жасалса, заңсыз деп саналады.
Тұрақты мекеме дегеніміз — арнаулы медициналық жай.
Тиісті бағдардағы жоғары медициналық білімі жоқ адамға гинекологияға
мамандандырылмаған дәрігер жатады.
Қылмыс объектісі — жүкті әйелдің өмірі мен денсаулығы.
Оның объективтік жағы—жүктілікті үзуге бағытталған заңсыз әрекеттермен
сипатталады. Заңсыз аборт жасау тәсілдері әрқилы, олар қылмысты саралауға
әсер етпейді. Аборт жасалған кезден бастап қылмыс аяқталған болып саналады.
Қылмыстың субъективтік жағы тікелей ниетпен сипатталады. Кінәлі өзінің
аборт жасаудың тиісті ережесін бұзып отырғандығын ұғынады, сол әрекетті
жасауды тілейді. Қылмыстың себептері әртүрлі болуы мүмкін: бас пайда,
әйелге жаны ашу.
Қылмыс субъектісі — 16 жасқа толған, есі дұрыс Адам.
— 1-бөлік бойынша — тиісті бағдардағы жоғары медициналық білімі жоқ
адам;
— 2-бөлік бойынша — тиісті бағдардағы жоғары медициналық білімі бар
адам.
ҚК-тің 117 бабы 3-бөлігінде заңсыз аборт жасағаны үшін бұрын сотталған
адамның сол әрекетті қайта жасағандығы үшін жауаптылық көзделген. Бұл
саралаушы нышанды бар деп танығанда заңсыз аборт жасағандық үшін
соттылықтың жойылмағандығын немесе алынбағандығын анықтау қажет.
ҚК-тің 117 бабының 4-бөлігі бұл қылмыстың ерекше сараланған құрамын —
заңсыз жасалған аборттың абайсызда жәбірленушінің өлуіне не оның
денсаулығына ауыр зиян келуіне әкеп соққан жағдайды қарастырады, бұл ретте
тиісті бағдардағы жоғары медициналық білімнің болғандығы саралауға әсер
етпейді. Қылмыс құрамы метериалды, яғни көрсетілген зардаптардың болуы және
қылмыстық іс-әрекет пен зардаптардың арасындағы себептік байланыстың болуы
міндетті.
Бұл қылмыс құрамының субъективтік жағы кінәнін. екі нысанымен: заңсыз
аборт жасауға қатысты кінәлінің тікелеіі ниетімен және зардаптардың
(өлімнің немесе денсаулыққа ауыр зиянның) болуын абайламаумен сипатталады.

V. АДАМНЫҢ ЖЫНЫСТЫҚ ДЕРБЕСТІГІНЕ ЖӘНЕ ЖЫНЫСТЫҚ ЕРКІНЕ ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТАР

Нәпсіқұмарлық адам бойына біткен табиғи қасиеттің бірі. Ол негізінен,
мораль принциптері, неке бойынша және де некеден тыс жыныстық ара
қатынастарын реттейтін заңдардың нормалары бойынша шектеледі.
Адамның жалпы еркіндігі мен дербестігі жыныстық еркіндікті де, ересек
адамның нәпсіқұмарлық тәбетті қандай нысанда кіммен қанағаттандыратынын өзі
шешетін дербестікті де қамтиды, және де, ересек адамның да, кәмелетке
толмағанның да жыныстық дербестікке құқығы бар деген мағына береді.
Қылмыстық заң (ҚК-тің 120-124 баптары) бұл құқықтарды қоғамда қалыптасқан
жыныстық мораль нормаларына көрінеу қайшы іс-әрекеттерді жасауға тыйым салу
арқылы қорғайды. Жыныстық дербестікке қарсы қылмыстар дегеніміз — қылмыстық
заңда қарастырылған, 16 жасқа немесе 14 жасқа толмаған адамның жыныстық
дербестігіне, дене бітімінің және психикасының қалыпты дамуына, ересек
адамның жыныстық еркіндігіне немесе қоғамда қалыптасқан жыныстық қатынас
ғұрпына қауіпті қастандық.
Бұл қарастырылып отырған қылмыстардың қоғамға қауіптілігі сол, олар
адамның жыныстық еркіндігі мен жыныстық дербестігіне елеулі нұксан
келтіреді, кәмелетке толмағандарды бұзады, олардың дене бітімі мен ішкі жан
дүниесінің дамып қалыптасуына теріс ықпал жасайды, қоғамдық моральды
бүлдіреді. Бұл жаңа қылмыстық заңның өзгешелігі сонда, бұрынғы ескі заңда
ауырлататын мән-жайларда әйел зорлағандық үшін өлім жазасы қарастырылған
болатын (ҚК-тің 101-бабының 4-бөлігі).
Бұл қылмыстар тобының объектісі жыныстық еркіндік пен жыныстық
дербестік, ол кейбіреулерінің қосымша объектісі — балалар мен
жасөспірімдердің қалыпты дамуы. Жәбірленушіге сипаттаманы әрбір бап бойынша
бөлек, заңның мәні бойынша беру керек, жәбірленуші жасына қарамай әйел де,
ер адам да болуы мүмкін, яғни екі жыныстың да адамдарын бірдей қорғау
қылмыстық заңда көзделген.

5.1. 3орлау

Зорлау — әйелдің жыныстық еркіндігі мен жыныстық дербестігіне қол
сұғудың ең ауыр түрлерінің бірі.
Қылмыстық заң бойынша зорлау дегеніміз — жәбірленушіге немесе басқа
адамдарға күш қолданып немесе психикалық қысым жасап (қорқытып) не
жәбірленушінің дәрменсіз күйін пайдаланып ер адамның әйелмен кәдімгі түрде
жыныстық қатынаска баруы.
Бұл қылмыстың объектісі әйел жынысты адамның жыныстық еркіндігі мен
жыныстық дербестігі. Бұл дегеніміз — ер адаммен жыныстық қатынасқа бару
мәселесін әйел өзі шешеді деген сөз.
Жыныстық қатынасқа әйелдің ықтияры болмағандығына оның ондай әрекетке
ешбір келісім бермеуі және жанталасып қарсыласуы дәлел болады. Зорлаудың
жәбірленушісі тек әйел жынысты адам ғана болады. Зорлағандық үшін
жәбірленушінің мінез-құлқы, жүріс-тұрысы рөл атқармайды, жезөкшені,
көңілдесін, әйелін зорлағандық үшін де жауаптылық қарастырылған.
Қазақстанның қылмыстық заңы кез келген адамның жыныстық еркіндігін, оның
оны қалай пайдаланып жүргендігіне қарамастан қорғайды.
Зорлаудың объективтік жағы — жәбірленушіге немесе басқа адамдарға күш
қолданып немесе оны қолданбақшы болып қорқытып не жәбірленушінің дәрменсіз
күйін пайдаланып жәбірленушімен жыныстық қатынас жасауда. Бұл ретте әйел
мен ер адамның ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.