ҚР соттардың жер дауларын шешудің іс жүргізушілік ерекшеліктері

Ж О С П А Р

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1. Жер дауларының түсінігі мен түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
2. ҚР соттардың жер дауларын шешудің іс жүргізушілік ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14

Жер дауы — қазақ халқының әдет-ғұрып заңдарындағы жерге меншік құқығының бұзылуынан туатын дау. Дәстүрлі қазақ қоғамында жер тұтас елдікі, халықтікі болып саналды және мемлекеттік нышан қызметін атқарды, оның бүтіндігі саяси дербестіктің белгісі болды. Сондықтан жер тек қоныс және көші-қон нысаны ретінде ғана құқықтық айналымға түсті. Мұрагерлік жолмен келе жатқан және түрлі саяси оқиғалардан соңғы (жаугершілік, шапқыншылық, т.б.) жерді бөлісу немесе қайта бөлісу хан жарлығымен жүзеге асып, билер мен рубасы ақсақалдар кеңесі шешімі арқылы белгіленді. Жер дауының реттелуі көшпелі қоғамда ғана емес, отырықшы, жартылай отырықшы қауымдар үшін де қажет болды. Осы реттерде және күнделікті тұрмыста туындайтын жер-су, көші-қонға байланысты күрделі дау-жанжалдарды шешу ежелден қалыптасқан әдет-ғұрып заңдарымен қатаң түрде атқарылып отырды. Жер дауының дұрыс шешілмеуі руаралық араздықтың өршуіне, ел бірлігінің бұзылуына апарып соқты. Дәстүрлі қазақ қоғамындағы “Қасым ханның қасқа жолы”, “Есім ханның ескі жолы” деген атпен белгілі заңдар жүйесінде, Тәуке ханның тұсындағы “Жеті жарғыда” және өзге де бұрыннан қалыптасқан қағидаларда жер дауын шешудің барынша тиімді жолдары қарастырылды. Дауды қарау шарттары мен тәртіптері айқындалды. Бұл тұрғыда өзен, көл, жол, арықтар жеке меншікке жатпайтын көпшілік мүлкі болып саналды. Дау кезінде дауласушы екі жақ та куәлар әкелуі және дауланған жердің өз меншігіне жататындығын дәлелдейтін белгілерін айтуға немесе көрсетуге тиісті болды. Ол дәлелдемелерге: ата-баба қорымы, қазылған құдық, арық, соғылған бөгет, егілген ағаш, салынған үй тәрізді меншікті жердің шекаралық аумағын айқындайтын бұрыннан келе жатқан қозғалмайтын белгілер қабылданды. Осы аталған белгі-мұралардың біреуі талапкердің ата-бабасының не туған-туысқанының еңбегімен жасалғаны, онда бұрын қоныстанғаны анықталса, талап етуші иемденушіден ол жерді қайтарып алу құқына ие болды. Ол жерден соңғы иеленуші алып кете алмайтын оның меншігіндегі қозғалмайтын мүліктердің (ғимарат, бау-бақша, т.б.) құны дауға бейтарап үш кісінің кесімі бойынша анықталып, талапкердің мойнына салынды. Бірақ жерді қайтарып алуға дауласқан кезде және онан кейін салынған қозғалмайтын мүліктер әдейі істелінген деп саналып, жауапкер еңбегіне өтемақы төленбеген. Дауласушы екі жақтың куәлары мен айғақтары теңдей болып, дау тұйыққа тірелетіндей жағдайда, билік айтушы билердің

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Ә.С.Стамқұлов, Г.Ә.Стамқұлова. Жер құқығы., Алматы., 2004 жыл
2. Л.Қ. Еркінбаева, Г.Т. Айғаринова, ҚР Жер Құқығы., Алматы «Жеті Жарғы», 2010 жыл
3. ҚР Жер кодексі.- Алматы: ЮРИСТ, 2012. – 104 б.
4. Заң газеті, 2012 жыл «Жер заңнамаларын қолдану жөніндегі сот тәжірибесі», Батыс Қазақстан облыстық сотының баспасөз қызметкерлері
5. Егемен Қазақстан газеті, 2010 жылғы мұрағат «Жер даулары қалай шешіледі?» Бақыт Балғарина

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

Ж О С П А Р

КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. Жер дауларының түсінігі мен
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
2. ҚР соттардың жер дауларын шешудің іс жүргізушілік
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 15
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..16

КІРІСПЕ

Жер дауы — қазақ халқының әдет-ғұрып заңдарындағы жерге меншік
құқығының бұзылуынан туатын дау. Дәстүрлі қазақ қоғамында жер тұтас елдікі,
халықтікі болып саналды және мемлекеттік нышан қызметін атқарды, оның
бүтіндігі саяси дербестіктің белгісі болды. Сондықтан жер тек қоныс және
көші-қон нысаны ретінде ғана құқықтық айналымға түсті. Мұрагерлік жолмен
келе жатқан және түрлі саяси оқиғалардан соңғы (жаугершілік, шапқыншылық,
т.б.) жерді бөлісу немесе қайта бөлісу хан жарлығымен жүзеге асып, билер
мен рубасы ақсақалдар кеңесі шешімі арқылы белгіленді. Жер дауының реттелуі
көшпелі қоғамда ғана емес, отырықшы, жартылай отырықшы қауымдар үшін де
қажет болды. Осы реттерде және күнделікті тұрмыста туындайтын жер-су, көші-
қонға байланысты күрделі дау-жанжалдарды шешу ежелден қалыптасқан әдет-
ғұрып заңдарымен қатаң түрде атқарылып отырды. Жер дауының дұрыс шешілмеуі
руаралық араздықтың өршуіне, ел бірлігінің бұзылуына апарып соқты. Дәстүрлі
қазақ қоғамындағы “Қасым ханның қасқа жолы”, “Есім ханның ескі жолы” деген
атпен белгілі заңдар жүйесінде, Тәуке ханның тұсындағы “Жеті жарғыда” және
өзге де бұрыннан қалыптасқан қағидаларда жер дауын шешудің барынша тиімді
жолдары қарастырылды. Дауды қарау шарттары мен тәртіптері айқындалды. Бұл
тұрғыда өзен, көл, жол, арықтар жеке меншікке жатпайтын көпшілік мүлкі
болып саналды. Дау кезінде дауласушы екі жақ та куәлар әкелуі және
дауланған жердің өз меншігіне жататындығын дәлелдейтін белгілерін айтуға
немесе көрсетуге тиісті болды. Ол дәлелдемелерге: ата-баба қорымы, қазылған
құдық, арық, соғылған бөгет, егілген ағаш, салынған үй тәрізді меншікті
жердің шекаралық аумағын айқындайтын бұрыннан келе жатқан қозғалмайтын
белгілер қабылданды. Осы аталған белгі-мұралардың біреуі талапкердің ата-
бабасының не туған-туысқанының еңбегімен жасалғаны, онда бұрын қоныстанғаны
анықталса, талап етуші иемденушіден ол жерді қайтарып алу құқына ие болды.
Ол жерден соңғы иеленуші алып кете алмайтын оның меншігіндегі қозғалмайтын
мүліктердің (ғимарат, бау-бақша, т.б.) құны дауға бейтарап үш кісінің
кесімі бойынша анықталып, талапкердің мойнына салынды. Бірақ жерді қайтарып
алуға дауласқан кезде және онан кейін салынған қозғалмайтын мүліктер әдейі
істелінген деп саналып, жауапкер еңбегіне өтемақы төленбеген. Дауласушы екі
жақтың куәлары мен айғақтары теңдей болып, дау тұйыққа тірелетіндей
жағдайда, билік айтушы билердің ұсынысымен “ант ішу” рәсімі орындалған.
Сөзі мен айғағының растығына “ант ішкен” жақтың талабы қанағаттандырылған.
Жер дауы кезінде жалған ант ішіп, өтірік сөйлеуге екі жақ та бара алмайтын,
өйткені кейін әшкере болған жағдайда ұрпаққа кететін “ант ұрған” деген
аттан намыстанып, тұқымға таңба қалдырудан қорықты. Бұл, бір жағынан, қазақ
дәстүрлі мәдениетіндегі антқа беріктік пен сөзге тоқтаудың көрінісі еді.
Қазақ жері Ресей империясының мемлекеттік меншігі деп жарияланғаннан
бастап, қазақ халқы бұрыннан келе жатқан көші-қон дәстүрін өзгертуге мәжбүр
болды, әйтсе де Кеңес үкіметі орнағанға дейін жер дауын шешудің дәстүрлі
үлгілері ішінара сақталды. Қазіргі кезеңде жер дауына қатысты барлық
мәселелер Қазақстанның азаматтық заңдарына сәйкес реттеледі, оның ішінде
“Жер туралы” заңның “Жерге меншік құқығы, жер пайдалану құқы және жерге
өзге де құқықтар” бөлімінде жер меншігіне қатысты барлық мәселелер
қамтылған.

Жер дауларының түсінігі мен түрлері

Жер даулары – бұл құқық суъектілерінің арасындағы жерге меншік
құқығының, жер пайдалану құқығының, жерді жалға берудің және жер
учаскелеріне, соның ішінде, шартты жер телімі мен мұрагерлікке қатысты өзге
де құқықтардың мазмұны туралы келіспеушіліктері. Бұл анықтамадан көрініп
тұрғандай, жер даулары азаматтың немесе заңды тұлғаның жер учаскесіне
субъективтік құқығын бұзуға немесе орын алуы мүмкін құқық бұзушылыққа
қатысты туындайды.
Азаматтар мен заңды тұлғалардың атқарушы органдардың жеке меншік
құқығындағы, жер пайдалану құқығындағы, жалға берудегі, шартты жер үлес
түріндегі жер учаскелерін беру туралы мәселені қарастырмау немесе тарту
түріндегі әрекеттері мен әрекетсіздіктеріне қатысты шағымдары мен
өтініштері жер дауларына жатпайды, олар ҚР Президентнің 1995 жылғы 19-
маусымдағы Азаматтардың шағымдарын қарау тәртібі туралы Жарлығына сәйкес
азаматтардың шағымдары мен өтініштерін қарау тәртібінде жүзеге асырылуы
тиіс. Аталған тұлғалардың мұндай өтініштері ҚР Конституциясында және Жер
Кодексінде көзделген жер учаскесін алуға объективтік құқықты жүзеге асыру
мақсаттарында туындауы мүмкін.
Жер учаскелерін беруге уәкілетті органдар талап – арыздар мен
өтініштерді заңмен белгіленген мерзімде қарауға ғана емес, сонымен қатар,
егер жеручаскесі қолда бар жағдайда өтініш берушінің тұрғылықты жеріне,
жұмысорнына қарамастан сұралып отырған жер учаскесін нысаналы мақсаты
бойынша пайдалану үшін беруге міндетті. Мысалы, жер учаскесі қолда болған
жағдайда жер учаскесін беруден негізсіз бас тартқан жағдайда тұрғын үй
құрылысына арналған жер учаскесінің бар екендігі туралы ақпаратты жасырған
кінәлі тұлғалар әкімшілік жауаптылыққа тартылады (ҚР ӘҚБК 257-бабы).ҚР Жер
Кодексінің 43-бабына сәйкес, жер учаскесіне субъективтік құқық осы учаске
шекарасындағы топырақтың үстіңгі қабатына, тұйық су
айдындарына, екпелерге таралады.
Сонымен, жер даулары меншік иесінің, жер пайдаланушының құқықтарына,
жалға беруге, шартты жер үлесіне, сервитутқа және жер учаскелеріне қатысты
құқықтарға қол сұғушылыққа қатысты туындауы мүмкін. ҚР Жер Кодексінің 67-
бабына сәйкес, егер нормативтік құқықтық актіде мүдделі тұлғаның меншік
иесімен немесе жер пайдаланушымен шарты
негізінде сервитут белгілеу көзделсе, олардың мұндай шарт жасасудан немесе
меншік иесі немесе жер пайдаланушы қоятын шарттың талаптарынан бас тартуына
мүдделі тұлға меншік иесіне немесе жер пайдаланушыға талап – арыз беруі
арқылы сот тәртібімен дауласа алады. Егер нормативтік құқықтық актіде
жергілікті атқарушы органның актісі негізінде сервитут белгілеу көзделсе,
сервитут белгілеуге мүдделі тұлға, меншік иесі немесе жер пайдаланушы бұл
актіге сот тәртібімен шағымдана алады.
ҚР Жер Кодексі жер дауларының туындау негіздері ретінде оларды сот
тәртібінде шешуге қатысты 15 сілтеме жасайды
(53,67,74,88,89,91,92,94,99,106,148 ,166,167,170-баптары).
Жер дауларын түрлерге бөлу – бұл өзіндік ерекшеліктері бойынша жер
дауларының түрлерін ғылыми тұрғыдан анықтау. Оны даулардың сипаты,
объектісі және субъектісі бойынша жүргізуге болады. Тәжірибелік көзқарас
тұрғысынан қарағанда, жер дауларын түрлерге бөлу олардың ерекшеліктерін
талдау кезінде қандай да бір жер дауын шешудің тәртібін анықтауға мүмкіндік
береді.
1. Жер дауларын түрлерге бөлу жеке және заңды тұлғалардың жер учаскесіне
субъективтік құқықтары тұрғысынан қарастырылады. Олар жер дауларының
сипатына қарай істі шешудің әкімшілік және сот тәртібі деп бөлінуі мүмкін.
Мұндай тәртіп бұрын КСРО-да кеңінен дамыған болатын. Қазақстан
Республикасының жер заңдары жер құқығы қатынастарымен байланысты жер
дауларын шешудің әкімшілік тәртібін қарастырмайды. ҚР Жер Кодексінде
көзделгендей, Қазақстан Республикасы облыстарының арасындағы жер
қатынастарды реттеу ҚР Үкіметі құзыретінде (13-бап), ал аудандық және
облыстық атқарушы органдардың арасындағы мұндай қатынастарды реттек
мемлекеттің, меншік иесі ретіндегі Қазақстан Республикасының билік
жүргізуфункциясын жүзеге асырушы атқарушы органдар ретіндегі ҚР Үкіметінің
және жер қатынастарын реттеу жөніндегі облыстық атқарушы органдардың
құзыреті болып табылады. Жер қатынастарын реттеудің осы саласындағы
мемлекеттік органдарды жер дауларын әкімшілік тәртіпте реттейтін органдар
деп атауға болмайды. Сонымен қатар, ескере кететін бір жайт, жер даулары
жер қатынастарынан емес, жер құқығы қатынастарынан туындайды.
ҚР Жер Кодексінің 167-бабына сәйкес, жер құқығы қатынастарынан, яғни,
жерге меншік құқығын және өзге де құқықтарды жүзеге асыратын жекелеген
субъектілерге жер учаскелерінің бекітілуімен, жер ресурстарын басқарумен
байланысты жерді пайдалану мен қорғау жөніндегі құқықтық қатынастардан,
туындайтын даулар сот тәртібімен қаралады.
2. Жер дауларының объектісі болып нақты жер учаскесі және жер учаскесін
беруге, соның ішінде, жер учаскесіне құқықты куәландыратын құжатты
рәсімдеуге байланысты процедуралық мәселелер де табылады. Жеручаскесі
өзінің мөлшеріне, шекарасына, сапасына, орналасқан жеріне, жер учаскесін
пайдалану қолайлылығына және т.б. факторларға қатысты жер дауының объектісі
болуы мүмкін.
Процедуралық мәселелер бойынша жер даулары келесі сұрақтарға қатысты
туындайды:
1) жер учаскесін беруден бас тартуды қарау;
2) жер учаскесін алып қоюға және беруге келісу;
3) жер учаскесін беру туралы шешім шығару;
4) жер учаскесіне құқықты куәландыратын құжаттарды беру;
5) жер учаскесіне құқықтың тоқтатылуы;
6) жер учаскесі шекарасының өзгеруі;
7) жер учаскесін қалыпты пайдалануға кедергі жасайтын жағдайларды жою;
8) келтірілген шығындардың (зиянның) мөлшерін анықтау;
9) жер учаскесін пайдалану және қорғау шарты бойынша міндеттерді орындамау;
10) жер учаскесінің сызығын жою;
11) уәкілетті органның жер учаскесін пайдалану және қорғау мәселелері,
соның ішінде, сервитут және қорғау аймақтары мәселелері бойынша шешімнің
заңдылығы және негізділігі;
12) жер учаскесін алудағы (сатып алудағы) артықшылық құқық;
13) жер аукционына қатысуға рұқсат туралы мәселе;
14) бүлінген жерлерді жаңғыртуды жүргізу;
15) жер учаскесін (алқапты) бір түрден екінші түрге ауыстыру;
16) жер учаскесінің нысаналы мақсатын өзгерту;
17) Қазақстан Республикасы жер заңдарының мазмұнынан туындайтын өзге де
мәселелер.
Жер даулары субъектілері бойынша мыналардың арасында туындайды:
1) бастапқы және туынды жер пайдаланушылардың;
2) жергілікті мемлекеттік органдардың, азаматтардың және заңды тұлғалардың;
3) жер пайдаланушылардың;
4) жер учаскелерінің меншік иелерінің;
5)жер учаскелерінің субъектілерінің және осы учаскесіне жер учаскесіне
үміткерлердің;
6) мемлекеттік жер пайдаланушылардың;
7) ерлі – зайыптылардың;
8) мұрагерлердің;
9) мемлекеттердің;
10) жер учаскелерінің меншік иелерінің, жер пайдаланушылардың және
жалға алушының;
11) шартты жер үлестері субъектілерінің;
12) Қазақстан Республикасы жер заңдарында көзделген өзге де тұлғалардың.
Жер ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.