Жамбыл өңіріндегі көне түркі тас мүсіндері



Ежелгі Түріктердің діни салтынабайланысты орнатылған тас мүсіндер
VI.VIII ғ.ғ.

Қарлұқ қағандығы кезіндегі тас мүсіндер
ЖАМБЫЛ ӨҢІРІНДЕГІ КӨНЕ ТҮРКІ ТАС МҮСІНДЕРІ

Халқы мен елінің бүкіл әлемдік процестегі алар орнын, бүгінгі күннің болмысын жете ұғынуға талпынған адамға - өз халқы өмірбаянының беттерін парақтай отырып, өткен заман оқиғалары мен құндылықтарына, өзінің тарихи тегіне зер салып, ой елегінен өткізу қасиеті тән. Бұрынғы ұрпақтардан мирас болған бай мәдени-тарихи мұралардың бірегей саласы түркі дәуірінің тас мүсіндері болып табылады. Ғасырлар қойнауынан жеткен бұл ескерткіштер шын мәнінде ғажайып әсер қалдырады. Бүтін бір халықтар мен мемлекеттердің гүлдену мен құлдырау кезендерін бастан өткерген, тарихтың бізге беймәлім жұмбақ сырлары тұнған бұл мұралар қазақ халқы ата-бабаларының өткен өмірінің тілсіз куәгерлері болып қала береді.
Тас мүсіндерге табыну ғұрпы VII-XII ғасырларда Түркі және Қарлұқ қағанаттарының, Оғыз, Қыпшақ және Қараханид мемлекеттерінің құрамына кірген түркі тілдес тайпалардың арасында өріс алды. Көне тас мүсіндер Қазақстанның барлық аймақтарында күні бүгінге дейін сақталған. Әсіресе Жамбыл облысының маңындағы жазық далаларда ұшырасады.
Қазақ жеріндегі көне тас мүсіндерді ғылыми тұрғыда түбегейлі зерттеген ғалым- Ә.Х.Марғұлан. Оның Ұлытау төңірегіндегі осындай ескерткіштерге арналған еңбегі қазақ тілінде жазылғандықтан, көп ғалымдардың назарына ілікпеді.
Әлекей Марғұлан Түркі қағанаты дәуірінде орнатылған тас қоршаулардың біріне жазба жұмыстарын жүргізген кезде, бұл арадан адамның мүрдесі емес, мал сүйектері табылған. Осыған сүйене отырып, ғалым «Тас қоршаулар – адамдар жерленген қабір емес, оларды еске түсіру үшін ас беріп, ат шаптырған жерлерге қойылған белгілер» деген қорытынды жасады./1.13бет/ Белгілі зерттеу жұмыстарының нәтижесінде ғалымның бұл ойының дұрыс екендігіне біздің де көзіміз жетті. Көне заман тас безеушілерінің қолынан шыққан мүсіндерде сомдалған бейнелер сан қилы. Олар – батырлар мен билер, абыздар мен жыршылар және бақташылар. Бұл жөнінде ғалымдар арасында екі түрлі пікір бар. Олардың – бірі тас мүсіндерде түркі батырларының ұрыс даласында өлтірген аса күшті жауларының тұрпаты кескінделген десе, екіншілері – бұлар қабірдің басына немесе сүйегі өртелген жерге орнатылған түркілердің өздерінің бейнесі деп санайды.
Түркі қағанаты дәуірінен мирас болған тас мүсін орнату дәстүрін қарлұқтардың далалық жерлерді мекен еткен көшпелілері жалғастырды. Қарлұқ заманының ескерткіштері көбіне олардың негізгі қоныстарынан шалғай жатқан жайлауларда, биік тау бөктерлері мен шатқалдарда, шөбі шүйгін жерлерде кездеседі. Осыған қарағанда, қайтыс болған адамның аруағын еске түсіру жоралары тек жаз кезінде ғана өткізіліп отырған тәрізді. Себебі әзірше тұрақты мекендердің жанына орнатылған мүсіндерді ұшыратқан емеспіз.
Көне түркілер өмірінен кең орын алған әдет – ғұрыптар ғасырлар көшін артқа тастап, олардың бүгінгі ұрпақтары арасында өз жалғасын тауып отыр. Қазіргі кезде ата – бабалардың аруағына бағыштап ас беру, халқымыздың ардақты ұлдарын қадірлеп – қастерлеп еске алу іргелі дәстүрге айналды.
1. Ә.Марғұлан. «Ұлытау төңірегіндегі тас мүсіндер» 13бет. «Ежелгі мәдениет куәлары» Алматы.1966ж.
2. Ә.Марғұлан. «Ұлытау төңірегіндегі тас мүсіндер» 10бет. «Ежелгі мәдениет куәлары» Алматы. 1966ж.
3. Аманжолов К.Р. «Түркі халықтарының тарихы» Алматы. «Білім» 2002ж. 166 бет.
4. Досымбаева А. «Меркі-Жетісу түркілерінің киелі түрі» Тараз. «Сенім» 2002ж. 10 бет.
5. Новгородова Э.А. Тезис. «Проблеммы охраны и исследования ........археологов в Донбассе.» Донецк. 1987ж. 97-98 беттер.
6. Досымбаева А. «Меркі-Жетісу түркілердің киелі түрі» Тараз. «Сенім» 2002ж. 15 бет.

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:   
ЖАМБЫЛ ӨҢІРІНДЕГІ КӨНЕ ТҮРКІ ТАС МҮСІНДЕРІ

Халқы мен елінің бүкіл әлемдік процестегі алар орнын, бүгінгі күннің болмысын жете ұғынуға талпынған адамға - өз халқы өмірбаянының беттерін парақтай отырып, өткен заман оқиғалары мен құндылықтарына, өзінің тарихи тегіне зер салып, ой елегінен өткізу қасиеті тән. Бұрынғы ұрпақтардан мирас болған бай мәдени-тарихи мұралардың бірегей саласы түркі дәуірінің тас мүсіндері болып табылады. Ғасырлар қойнауынан жеткен бұл ескерткіштер шын мәнінде ғажайып әсер қалдырады. Бүтін бір халықтар мен мемлекеттердің гүлдену мен құлдырау кезендерін бастан өткерген, тарихтың бізге беймәлім жұмбақ сырлары тұнған бұл мұралар қазақ халқы ата-бабаларының өткен өмірінің тілсіз куәгерлері болып қала береді.
Тас мүсіндерге табыну ғұрпы VII-XII ғасырларда Түркі және Қарлұқ қағанаттарының, Оғыз, Қыпшақ және Қараханид мемлекеттерінің құрамына кірген түркі тілдес тайпалардың арасында өріс алды. Көне тас мүсіндер Қазақстанның барлық аймақтарында күні бүгінге дейін сақталған. Әсіресе Жамбыл облысының маңындағы жазық далаларда ұшырасады.
Қазақ жеріндегі көне тас мүсіндерді ғылыми тұрғыда түбегейлі зерттеген ғалым- Ә.Х.Марғұлан. Оның Ұлытау төңірегіндегі осындай ескерткіштерге арналған еңбегі қазақ тілінде жазылғандықтан, көп ғалымдардың назарына ілікпеді.
Әлекей Марғұлан Түркі қағанаты дәуірінде орнатылған тас қоршаулардың біріне жазба жұмыстарын жүргізген кезде, бұл арадан адамның мүрдесі емес, мал сүйектері табылған. Осыған сүйене отырып, ғалым Тас қоршаулар - адамдар жерленген қабір емес, оларды еске түсіру үшін ас беріп, ат шаптырған жерлерге қойылған белгілер деген қорытынды жасады.1.13бет Белгілі зерттеу жұмыстарының нәтижесінде ғалымның бұл ойының дұрыс екендігіне біздің де көзіміз жетті. Көне заман тас безеушілерінің қолынан шыққан мүсіндерде сомдалған бейнелер сан қилы. Олар - батырлар мен билер, абыздар мен жыршылар және бақташылар. Бұл жөнінде ғалымдар арасында екі түрлі пікір бар. Олардың - бірі тас мүсіндерде түркі батырларының ұрыс даласында өлтірген аса күшті жауларының тұрпаты кескінделген десе, екіншілері - бұлар қабірдің басына немесе сүйегі өртелген жерге орнатылған түркілердің өздерінің бейнесі деп санайды.
Түркі қағанаты дәуірінен мирас болған тас мүсін орнату дәстүрін қарлұқтардың далалық жерлерді мекен еткен көшпелілері жалғастырды. Қарлұқ заманының ескерткіштері көбіне олардың негізгі қоныстарынан шалғай жатқан жайлауларда, биік тау бөктерлері мен шатқалдарда, шөбі шүйгін жерлерде кездеседі. Осыған қарағанда, қайтыс болған адамның аруағын еске түсіру жоралары тек жаз кезінде ғана өткізіліп отырған тәрізді. Себебі әзірше тұрақты мекендердің жанына орнатылған мүсіндерді ұшыратқан емеспіз.
Көне түркілер өмірінен кең орын алған әдет - ғұрыптар ғасырлар көшін артқа тастап, олардың бүгінгі ұрпақтары арасында өз жалғасын тауып отыр. Қазіргі кезде ата - бабалардың аруағына бағыштап ас беру, халқымыздың ардақты ұлдарын қадірлеп - қастерлеп еске алу іргелі дәстүрге айналды.

Ежелгі Түріктердің діни салтынабайланысты орнатылған тас мүсіндер
VI-VIII ғ.ғ.

Тарихта Түрік қағанаты 552 жыл Алтайда мемлекет ретінде іргесін қалаған соң ұлан-ғайыр жатқан қазақ жері осы қағанаттың қарамағына кірді. Шығыс пен Батысты байланыстыратын Ұлы Жібек жолын бақылау жасап, көрші елдермен сауда- саттық дипломатиялық қатынас жасап, беделі күшейе бастады. Өлкенің негізгі діңгегіне айналған ірілі-ұсақты қалалар пайда болып, қолөнершілік кәсіп пен егіншілік дамып, сәулет өнерінің ірі орталықтарына айналды. Осы кезде үлкен бекініс орындары мен қалаларда буддизм, манихейство, христиандық, зороастризм, бертін келе ислам діні тарайды, ал далалық жердегі көщпелі халықтың арасында бабалар әруағына сиыну күшті болды.
Ежелгі түріктер негізінен діни сенімдері Көкке (Тәңірге) табыну болды. Сол себептен оларға бұның жақсылық, жеңіс тек көк тәңірінің рақымшылығы арқылы қолдауы негізінде жетіп отырған деп түсінген.
Көне түріктердің діни нанымдарының бірі - отбасы мен балалардың қорғаушысы және жебеушісі- әйел құдайы Ұмай болды. Жалпы Ұмайға табыну Алтайдағы түркі халықтарының басына орнатылған ескерткіштерден көруге болады. Міне, мұндай басында үштік тажы киген тас мүсін Жуалы ауданы Билікөл көлінің маңынан табылған. Бұл тас облыстың тарихи- өлкетану түріктердің тас мүсіндері деген мұражайында сақтаулы тұр.
Соңғы кездердегі Қазақстан археологтарының зертеуі бойынша Жамбыл облысы Меркі мен Байзақ аудандарының аймақтарынан басында үштік тажы бар екі тас мүсін табылып, ежелгі көшпенді тайпалардың емдеушісі бақсылардың кейпін білдіретін тас мүсіндер деп дәлелденіп отыр.

Қарлұқ қағандығы кезіндегі тас мүсіндер

Орта ғасыр дәуіріндегі өмір сүрген өлкеміздегі ірі мемлекеттің бірі Қарлұқ қағандығы (766-940). Бұл мемлекеттің қарамағына шығыста Жоңғар Алатауынан, батыста Сырдарияға дейінгі, солтүстікте Балқаш көлінен, оңтүстіктегі Ыстық көлдің түстік жағалауына дейінгі жерлер қарайды.[3]
Қарлұқ қағанаты кезінде егін шаруашылығы көптеген қосақ бой көтеріп сауда мен мәдениеттің дамуына ықпал етті. Ғасырда әсіресе қолөнер дамып, Ұлы Жібек жолы бойындағы сауда қолға ұстап содан көп пайда тауып отырды. Бұл мемлекет кезінде аты әлемге белгілі Құлан, Меркі және Тараз қалалары бекініс-қорған ретінде салынып ірі экономикалық-саяси орталық болды.
Қарлұқ мемлекетінің тарихынан қызықты мол деректер беретін, ертедегі көне діни жораларға байланысты орнатылған өзінің бастапқы нұсқасын жақсы сақтаған, тарихта өте сирек ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Түркі дәуірінің тас мүсіндері
Орталық Азия жеріндегі түркілердің ғұрыптық ескерткіштері, тас мүсіндері бар жерлеу орындарының зерттелу тарихы
Қазақ Алтай жеріндегі көне түріктердің жерлеу ғұрыптық ескерткіштері
Еліміздегі тарихи-мәдени және археологиялық ескерткіштердің туризмдегі рөлі
Көне түркі ескерткіштерінің жалпыадамзаттық құндылығын анықтау
Шыңғыстау өңірінің қола дәуірі ескерткіштері
Жамбыл облысындағы туризм саласының дамуы және болашағы
Жетісу жеріндегі таңбалы тастардың тарихы
САҚ МӘДЕНИЕТІНДЕГІ ПОЛИМОРФТЫҚ БЕЙНЕЛЕР
Ақсуат ауылдық округі
Пәндер