Алаш қайраткерлері
Кіріспе:
1.1. Алыстаған сайын биіктеген сеңгір
Негізгі бөлім
2.1. Мағжанның балалық шағы, өскен ортасы, білім алу кезеңі
2.2. Мағжанның ақындығын зерттеу барысы
2.3. Алаш қозғалысы
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
1.1. Алыстаған сайын биіктеген сеңгір
Негізгі бөлім
2.1. Мағжанның балалық шағы, өскен ортасы, білім алу кезеңі
2.2. Мағжанның ақындығын зерттеу барысы
2.3. Алаш қозғалысы
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Ғылыми жобаның төлқұжаты
Ғылыми жобаның мақсаты:
Қазақ халқының аса бір маңызды тарихи кезеңінде саяси сахнаға шыққан Мағжан Жұмабаев ұлтының санасын оятуға айрықша әсер етіп, ұйымдастырып, жетекшілік жасауы.
Халқының бостандығы мен азаттығы, болашағы бақытты жолында жан сала күрескен, сол жолда құрбан болған Мағжан Жұмабаевтың сан салалы асыл идеялары бүгінгі тәуелсіз Қазақстан жүзеге асқанын баяндау.
Ғылыми жобаның міндеті:
- Тарихи оқиғаның мәнісін ашу
- Қазақстанда география ғылыми дамытуға үлес қосқан ғалымдар жанында мағлұмат беру
- Алаш қозғалысына деген қызығушылықты бүгінгі күні жоғары деңгейде көшіру.
Ғылыми жобаны зерттеудің әдістері:
Ғылыми деректер жинау, талдау жоба жазу, ғылыми-тәжірибелік мәжілістер өткізу, қорытынды жазу.
Ғылыми жобаның компоненттері:
Зерттеудің маңыздылығын білу өз білімін тереңдетіп отыруға, ізденуге, еңбектенуге дағдыландыру.
Ғылыми жобаның болжамы:
Қазақ әдебиетінің деректану саласында өзіндік із қалдырған қазақ жазушыларының бірі, Алаш қозғалысының ел таныған көсемі Мағжан Жұмабаевтың ғылымға қосқан үлесі, өз Отанына деген сүйіспеншілікке тәрбиеленеді.
Ғылыми жобадан күтілетін нәтижелер:
Тәуелсіздік арқасында бары мен жоғымызды түгендеп, асылдарымызды жаладан арашалап, артвнда калған жаралы ұрпақтарының көңілің ағартып, өмірін жаңарту.
Ғылыми жұмыстың жұмыс құрылымы:
Ғылыми жұмыс төлқұжаттан, жоспардан, кіріспеден, негізгі бөлімнен және қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен тұрады.
Төлқұжатта жобаның мақсат-міндеттері, ғылыми болжамы менкүтілетін нәтижелер жазылған.
Кіріспе бөлімінде Алыстаған сайын биіктеген сеңгір
Негізгі бөлімде Мағжанның өскен ортасы, медресе жылдары. Мағжанның ақындығын зерттеу барысы. Алаш қозғалысы
Қорытынды.
Пайдаланған әдебиеттер.
Ғылыми жобаның мақсаты:
Қазақ халқының аса бір маңызды тарихи кезеңінде саяси сахнаға шыққан Мағжан Жұмабаев ұлтының санасын оятуға айрықша әсер етіп, ұйымдастырып, жетекшілік жасауы.
Халқының бостандығы мен азаттығы, болашағы бақытты жолында жан сала күрескен, сол жолда құрбан болған Мағжан Жұмабаевтың сан салалы асыл идеялары бүгінгі тәуелсіз Қазақстан жүзеге асқанын баяндау.
Ғылыми жобаның міндеті:
- Тарихи оқиғаның мәнісін ашу
- Қазақстанда география ғылыми дамытуға үлес қосқан ғалымдар жанында мағлұмат беру
- Алаш қозғалысына деген қызығушылықты бүгінгі күні жоғары деңгейде көшіру.
Ғылыми жобаны зерттеудің әдістері:
Ғылыми деректер жинау, талдау жоба жазу, ғылыми-тәжірибелік мәжілістер өткізу, қорытынды жазу.
Ғылыми жобаның компоненттері:
Зерттеудің маңыздылығын білу өз білімін тереңдетіп отыруға, ізденуге, еңбектенуге дағдыландыру.
Ғылыми жобаның болжамы:
Қазақ әдебиетінің деректану саласында өзіндік із қалдырған қазақ жазушыларының бірі, Алаш қозғалысының ел таныған көсемі Мағжан Жұмабаевтың ғылымға қосқан үлесі, өз Отанына деген сүйіспеншілікке тәрбиеленеді.
Ғылыми жобадан күтілетін нәтижелер:
Тәуелсіздік арқасында бары мен жоғымызды түгендеп, асылдарымызды жаладан арашалап, артвнда калған жаралы ұрпақтарының көңілің ағартып, өмірін жаңарту.
Ғылыми жұмыстың жұмыс құрылымы:
Ғылыми жұмыс төлқұжаттан, жоспардан, кіріспеден, негізгі бөлімнен және қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен тұрады.
Төлқұжатта жобаның мақсат-міндеттері, ғылыми болжамы менкүтілетін нәтижелер жазылған.
Кіріспе бөлімінде Алыстаған сайын биіктеген сеңгір
Негізгі бөлімде Мағжанның өскен ортасы, медресе жылдары. Мағжанның ақындығын зерттеу барысы. Алаш қозғалысы
Қорытынды.
Пайдаланған әдебиеттер.
1. Айбын. Энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. - 880 бет.ISBN 9965-893-73-Х
2. Алан және әдебиет. –Астана: «Фолиант», 2002.-474 б. ISBN 9965-612-17-X.
3. Мағжан. Өмірі мен шығармагерлігі. Оқу құралы. – Астана: «Астан полиграфия», 2008 -392 бет. ISBN 978-601-254-006-2
4. Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. - Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010.ISBN 9965-26-096-6
5. Қазақ энциклопедиясы, 4 том; Әдеб.: Аймауытов Ж., Мағжанның ақындығы туралы. “Лениншіл жас” журналы, ғ5, 1923; Тоғжанов Ғ., Жүсіпбектің сыны, Мағжанның ақындығы туралы, М., 1926; Тоғжанов Ғ., Әдебиет және сын мәселелері, Қ.-О., 1929; Мұқанов С., ХХ ғасырдағы қазақ әдебиеті. І-бөлім, Ұлтшылдық, байшылдық дәуірі, А., 1932; Мағжан Жұмабайұлының, Ахмет Байтұрсынұлының және Жүсіпбек Аймауытұлының творчестволық мұрасын зерттеу жөніндегі комиссияның қорытындысы. “Социалистік Қазақстан” газеті, 1988, №298; Елеукенов Ш., Мағжан, А., 1995; Қойгелдиев М., Алаш қозғалысы, А., 1995; Нұрпейісов К., Алаш һәм Алашорда, А., 1995.
6. Қазақ тілі. Энциклопедия. Алматы: Қазақстан Республикасы Білім, мә
7. Елеукенов Ш. Мағжан. Алматы: Санат, 1995. -384 б.
8. Басығарин Ж. Бір пікір//Айқап, 1914Т6 – Б. 96-8\
9. Асфендияров С. История Казахстана. – Алматы: Қазақ университеті, 1993. -304 с.
10. Жұмабаев М. Шығармалар. – Алматы: Жазушы,1989. -448 б.
11. Қазақ әдебиеті, 1988, 23 декабрь
12. Ахмедов Ғ. Алаш «Алаш» болғанда. – Алматы: Жалын, 1996. – 224 б.
13. М. Жұмабев Шығармалары. 3 томдық. 1-том. – Алматы: Білім, 1995. – 256б.
14. Қазақ СССР тарихы. 3-том. –Алматы: Ғылым, 1982. -660 б.
15. Қирабаев С. Әдебиетіміздің ақтаңдақ беттері. – Алматы: Білім, 1995. -288 б.
2. Алан және әдебиет. –Астана: «Фолиант», 2002.-474 б. ISBN 9965-612-17-X.
3. Мағжан. Өмірі мен шығармагерлігі. Оқу құралы. – Астана: «Астан полиграфия», 2008 -392 бет. ISBN 978-601-254-006-2
4. Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. - Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010.ISBN 9965-26-096-6
5. Қазақ энциклопедиясы, 4 том; Әдеб.: Аймауытов Ж., Мағжанның ақындығы туралы. “Лениншіл жас” журналы, ғ5, 1923; Тоғжанов Ғ., Жүсіпбектің сыны, Мағжанның ақындығы туралы, М., 1926; Тоғжанов Ғ., Әдебиет және сын мәселелері, Қ.-О., 1929; Мұқанов С., ХХ ғасырдағы қазақ әдебиеті. І-бөлім, Ұлтшылдық, байшылдық дәуірі, А., 1932; Мағжан Жұмабайұлының, Ахмет Байтұрсынұлының және Жүсіпбек Аймауытұлының творчестволық мұрасын зерттеу жөніндегі комиссияның қорытындысы. “Социалистік Қазақстан” газеті, 1988, №298; Елеукенов Ш., Мағжан, А., 1995; Қойгелдиев М., Алаш қозғалысы, А., 1995; Нұрпейісов К., Алаш һәм Алашорда, А., 1995.
6. Қазақ тілі. Энциклопедия. Алматы: Қазақстан Республикасы Білім, мә
7. Елеукенов Ш. Мағжан. Алматы: Санат, 1995. -384 б.
8. Басығарин Ж. Бір пікір//Айқап, 1914Т6 – Б. 96-8\
9. Асфендияров С. История Казахстана. – Алматы: Қазақ университеті, 1993. -304 с.
10. Жұмабаев М. Шығармалар. – Алматы: Жазушы,1989. -448 б.
11. Қазақ әдебиеті, 1988, 23 декабрь
12. Ахмедов Ғ. Алаш «Алаш» болғанда. – Алматы: Жалын, 1996. – 224 б.
13. М. Жұмабев Шығармалары. 3 томдық. 1-том. – Алматы: Білім, 1995. – 256б.
14. Қазақ СССР тарихы. 3-том. –Алматы: Ғылым, 1982. -660 б.
15. Қирабаев С. Әдебиетіміздің ақтаңдақ беттері. – Алматы: Білім, 1995. -288 б.
Киевка №2 қазақ орта мектебі
Тақырыбы: Ұлы ғалымның өмірі мен саяхаты
Жоба жетекшісі: Қарғабаева Б.М.
Киевка №2 қазақ орта мектебі
география пәнінің мұғалімі
Жас зерттеуші:Жекенов С.С
Киевка №2 қазақ орта мектебі
10 сынып оқушысы
Киевка кенті 2013 жыл
Ғылыми жобаның төлқұжаты
Ғылыми жобаның мақсаты:
Қазақ халқының аса бір маңызды тарихи кезеңінде саяси сахнаға
шыққан Мағжан Жұмабаев ұлтының санасын оятуға айрықша әсер етіп,
ұйымдастырып, жетекшілік жасауы.
Халқының бостандығы мен азаттығы, болашағы бақытты жолында жан
сала күрескен, сол жолда құрбан болған Мағжан Жұмабаевтың сан салалы асыл
идеялары бүгінгі тәуелсіз Қазақстан жүзеге асқанын баяндау.
Ғылыми жобаның міндеті:
- Тарихи оқиғаның мәнісін ашу
- Қазақстанда география ғылыми дамытуға үлес қосқан ғалымдар жанында
мағлұмат беру
- Алаш қозғалысына деген қызығушылықты бүгінгі күні жоғары деңгейде
көшіру.
Ғылыми жобаны зерттеудің әдістері:
Ғылыми деректер жинау, талдау жоба жазу, ғылыми-тәжірибелік
мәжілістер өткізу, қорытынды жазу.
Ғылыми жобаның компоненттері:
Зерттеудің маңыздылығын білу өз білімін тереңдетіп отыруға,
ізденуге, еңбектенуге дағдыландыру.
Ғылыми жобаның болжамы:
Қазақ әдебиетінің деректану саласында өзіндік із қалдырған қазақ
жазушыларының бірі, Алаш қозғалысының ел таныған көсемі Мағжан Жұмабаевтың
ғылымға қосқан үлесі, өз Отанына деген сүйіспеншілікке тәрбиеленеді.
Ғылыми жобадан күтілетін нәтижелер:
Тәуелсіздік арқасында бары мен жоғымызды түгендеп, асылдарымызды
жаладан арашалап, артвнда калған жаралы ұрпақтарының көңілің ағартып,
өмірін жаңарту.
Ғылыми жұмыстың жұмыс құрылымы:
Ғылыми жұмыс төлқұжаттан, жоспардан, кіріспеден, негізгі бөлімнен
және қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен тұрады.
❖ Төлқұжатта жобаның мақсат-міндеттері, ғылыми болжамы
менкүтілетін нәтижелер жазылған.
❖ Кіріспе бөлімінде Алыстаған сайын биіктеген сеңгір
Негізгі бөлімде Мағжанның өскен ортасы, медресе жылдары. Мағжанның
ақындығын зерттеу барысы. Алаш қозғалысы
❖ Қорытынды.
❖ Пайдаланған әдебиеттер.
Мазмұны
Кіріспе:
1.1. Алыстаған сайын биіктеген сеңгір
Негізгі бөлім
2.1. Мағжанның балалық шағы, өскен ортасы, білім алу кезеңі
2.2. Мағжанның ақындығын зерттеу барысы
2.3. Алаш қозғалысы
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
1. Алыстаған сайын биіктеген сеңгір
Әдебиетіміздің үлкен тұлғасы, Абай шыңына иықтаса орналасқан сеңгірі,
сыршыл өлең бәйге бермес шабандозы Мағжан Жұмабаев ұзақ жылдардан соң алды
кең, тынысы еркін, адамгершілігі мол бетбұрыс заманының есігін айқара ашып,
ортамызға қайта оралды.
Өзін қатты сағынған елі аяулы перзентін жатырқамай қарсы алды. Қазақ
әдебиетінің боз үйіне ол сілем беріп кіріп келгенде, өлгеніміз тіріліп,
өшкеніміз жанғандай, шексіз қуанышқа баттық. Сонда мардымсып жүрген
әлдебіреулердің селк ете түскендері, қызарып-бозарғандары да болды.
Солардың сойылын соғып, жыртысын жыртып жүрген жандайшап: Байқас бол,
ұлтшылдығын ұмытпа! деп сұқ саусағын шошайтып, сақтандырғысы келді. Бірақ
одан ештеңе өнген жоқ. Мағжанға ығысып, төргі орындардың бірін босатуға
тура келді. Өйткені Мағжанмен бірге поэзиямыздың тұтас бір өлкесі көшіп
келген жоқ па?
Мағжан Абайға арнаған бір өлеңінде ұлы ақын туралы: Сендей жанды
дүние қолын жайып енді күтпес деп жазған. Өйткені бір сөзі мың жыл жүрсе
дәмі кетпес ақын кемде-кем. Мағжан Жұмабаев туралы Абай жөнінде айтылған
осы пікірді жаңғыртса, артық емес.
Алдыңғы толқын Ахмет Байтұрсынов, Міржақып Дулатов сықылды Мағжанға да
жағылмаған қара май, шашылмаған лас сөз қалған жоқ. Ол талай әділетсіз
сындарды естіді. Соның бәрі оның елім, жұртым деген ақық жүрегіне, халқының
жігер-қайратың шыңдаймын, ішін жаналаймы деп арпалысқан арманына шіркеу
бола алмайды.
Оның бергенінен берері әлі көп еді. Мәуе төккен жеміс ағашын жайқалып
тұрған шағында үсік шалды. Ақын дер шағының шабытты кезеңін айдауда, қуғын-
сүргінде өткізді. Ақыры қаза тапты. Туған әдебиетті бақшасын баптасуға
мүмкіндігің сарқа алмай арманда кетті. Оған енді амал бар ма? Осы күйінде
де алтын қазынамызбен жылап көріскендейміз. Мағжанның ұста дүкенінде өшпес
жиһаз жасалды. Ол әдебиетіміздің көркіне көрік қосып, молайтқан эстетикалық
дәулетіміз, рухани байлығымыз. Алыстаған сайын биіктеген сеңгірімізге бұл
күндері мақтана, сүйіне, сүйсіне қараймыз
Негізгі бөлім
2.1. Мағжанның балалық шағы, өскен ортасы, білім алу кезеңі
Кең
дала, көресің ғой ана жатқан,
Жібектей жасыл шөптербетін жапқан,
Асқар
тау, балдан тәтті сулары бар,
Әне,сол
анам еді мені тапқан
Мағжан Жұмабаев (1893-1938) – қазақтың ұлы ақыны. Ол қазіргі
Солтүстік Қазақстан облысы, Булаев ауданының Молодежный совхозы жеріндегі
Сасықкөл мекенінде іргелі, әйгелі шаңырақта дүниеге келген. Өз әкесі Бекен,
бабалары Жұмабай қажы, Шонай, Өтеген, Өтеміс – бәрі де исі Атығай ішінде
даңқы шыққан белгілі, көшелі кісілер. Мағжан өзімен емшектес Мүсілім,
Қаһарман, Мұқаметжан, Сәлімжан, Қалижан, Сабыржан, Күләндам, Гүлбарам деген
бауырларымен құлын-тайдай тебісіп, анасы Гүлсімнің бауырында ауыл баласының
қызықты, романтикаға толы тәтті, қимас шағын бірге өткізген. Кәрім,
Мұқаметжан молдалар, Данияр қажы, Ахитден мұғалім – болашақ ақынның тілін
сындырып, хат танытқан, арабша, парсыша, түрікше, орысша оқытқан алғашқы
ұстаздары. Алдымен Қызылжарда медресе де Хасен молдадан дәріс алған Мағжан
Уфа қаласына барып, медресе Ғалияда татар халқының ұлы жазушысы Ғалымжан
Ибрагимовтан оқыды. Алғашқы әдеби тәжірибе басталып, тырнақалды, көк
қауырсын жырлар тудырды.
Жаңа заман рухы бойын билеген, тырнақалды Шолпан (1912 ж., Қазан) кітабы
шыққан асау жүрек, жас сұңқар орысша білім алуға ерекше талаптанып, 1913 ж.
Омбы қаласына келіп, семинарияға түседі де, оны 1916 ж. бітіріп шығады.
Бұдан кейін ел өміріндегі ұлы оқиғалар жас азаматты көгала толқынана тартып
әкетеді. Үш революция дүмпуі, Алаш қозғалысы, адасулар, дүниетанымдағы
сілкіністер, коғамдық-әлеум. Тартыстардың поэзиядағы көріністері, жеке
бастағы шырғалаңдар – осылардың баршасын көре жүріп, Мағжан да 1919 жылдың
көктемінен бастап, жаңа құрылысқа бел шешіп, білек сыбанып кіріседі.
Қызылжардағы Бостандық туы газетінде редактор болды Февраль
революциясынан кейін қазақ интеллигенциясында атағы шыққан Жұмабаев
облыстық Алаш партия комитеті құрамына кіреді. М. Жұмабаев өзінің
шығармашылық жолының (1917-1924) екінші этапында журналистикамен шұғылдана
бастайды. 1922 жылы Педогогика еңбегін шығарады. Бір уақыттарда, Омск
қаласында шығарылған Бостандық туы газетінің редакторы болады, ал 1921
жылдан бастап Петропавловскіде.
(1919 ж.), Ташкентте Қазақ-қырғыз институтында сабақ береді (1922 ж.),
сонда жүріп Батыр Баян поэмасын шығарады. Түркістан туралы өлеңдер, Ақан-
Сері, Бұхар-жырау туралы мақалалар жазады. Ақ жол, Шолпан газеттерімен
қымет жасайды. 1923-26 жылдары Мәскеудің көркем –әдебиет институтында
аудармашы ретінде жұмыс істейді. 1927 жылғы жазда Петропавловск қаласында
оқытушы жұмысымен шұғылданады. В. Я. Брюсов атындағы көркем әдебиет
институтында оқиды (1928 ж.), Бурабайда техникумда, Қызылжарда кеңес-партия
мектебінде сабақ береді. 1929 ж. жазықсыз жала жабылып, түрмеге қамалады,
содан Карелияға жер аударылады. М. Горькийдің және оның әйелі Е. Пешкованың
араласуымен 1936 ж. айдаудан босап шыққанымен, қайта ушыққан репрессия
тырнағына ілініп, жазықсыздан жазықсыз 1938 ж. 19 наурызда атылып кетеді.
1989 жылы жарық көрген Қазақ Академиясының әдебиет және өнер институты
дайындаған Шығармалары басылымында Ж. Аймауытовтың М. Жұмабаевтың
поэтикасы туралы қосымша мақаласы бар. Мақалада 1923 жылы Ташкент
студенттері алдында айтылған мәтін бар. Аймауытов Мағжанның шығармасын
бағалай отырып, ақыннан өзімшілдік, идеализм кінәсін түсіріп қорғағысы
келеді.
Жұмабаев ақын тұрғысында лирика шебері. Оның Менің тілегім, Сүйемін,
әй, Сәрсембай, Қараңғы боранды түн секілді өлеңдері қазақ поэзиясының
байлығы. Мағжан әдебиетті дамытуда көптеген пайдалы шығармалар жазды.
Мағжан Жұмабаевтың әдебиеттік мұрасы уақыт сынауынан өтті. Басқа
классиктердің шығармаларының қатарын құрай отырып, олардың ажырамас
бөлігіндей қазақтың поэтикалық мәдениетінің тарихына кірді.
Медресе жылдары. Мұсылман мектептерінің жайы белгілі. Бала әріпті
білгенімен, араб сөздерін айтуға тілі жаттыққанымен, яғни тілін
сындырғанымен, оқып отырғанының мәнісіне түсініп жетпейді. Қазақтардың
қара таниды деген сөзі де, сірә, содан қалған болуға керек. Ауыл
мектептерінің бітіргендердің көбі артынан жаттағандардың тез ұмытып
кететіні содан. Өйткен соң сауатсыздар көбеймегенде қайтеді. Әйтпесе ХІХ
ғасырдың екінші жартысында қазақтың әр ауылында молда болған. Шоқан
Уәлихановтың солай деп жазғанын білеміз.
Намысқой Бекен бір жағы ауқатты адамдардың балаларын медресеге беруді
жиілеткенін ескеріп, бір жағы баласының талабын қимай, Қызылжарға бет
түзеді. Онда жадид молда Қасен Панамарұлының медресесіне оқуға түсірді.
Мағжан Стамбул университетін бітірген иман Мұхаметжан Бегішовтың
медресесінде де оқыған. Медресенің біздің ұғымымызбен шартты түрде бастауыш
(Ибтидия), орталу (Рошдия), орта (Икдадия) түрлерінің әрқайсысында үш-төрт
жылдан оқуға міндетті екен. Сонда Мағжан мұсылмандық жоғары мектеп –
Ғалияға түскенге дейін он жыл уақытын сарп етуге тиісті болған. Бірақ зерек
шәкірт бұл қашықтықты әрі кеткенде 6 жыл көлемінде өтіп шыққанға ұқсайды.
Олай деуге дәлел – медресе Ғалияда Мағжан 1911-1912 жылдары оқыған.
Ескі медреседе араб тілі мен мұсылман құқы (шариат) оқытылатын. Парсы,
түрік тілдері үйретілетін. Сонсоңғысы – арифметиканың төрт амалы... Оқу
программасында тарих, жаратылыстану пәндерінен жүйелі білім беруге көшті.
Шығыс елдерінің соңғы үш ғасыр бойы Еуропадан әлдеқайда артта қалуының бір
себебі оқу жүйесінен ғылымның аласталуында еді. Мұсылман оқу жүйесінен
өңшең көк езу қарилер шығатын. Ғылым артта қалған соң, экономикаң да,
мәдениетің де артта қалып сорламағанда қайтушы еді?!
Мағжанның бақытына қарай, ол медресеге түскенде мұсылман әлемінде игі
өзгерістер жасала бастады. Медресе усули жадид - төте оқу үлгісі бойынша
химия, физика, матемитика, география т.б. жаратылыс тану пәндерінен жүйелі
білім беруге көшті. Ал медресе Ғалияда орыс тілі мен әдебиетінің оқытылуы
жастардың болашағына жаңа өріс ашқанын дәлелдеп жатудың қажеті аз шығар.
Медресе Ғалияның қабырғасында оқи жүре Мағжан Жұмабаев тапқан үлкен олжа
– ол әдеби ортаға енді. Әдеби процестің бүге-шүгесіне қаныға бастады. Мұнда
ол тамаша дос-пікірлестер тапты. Бір Ғалымжан Ибрагимовпен танысудың өзі
неге тұрады. Зәки шәкірттің медреседен кетуі деген әігімесімен жұрт
көзіне түскен Ғалымжан Ибрагимов өзінен алты жас кіші Мағжан Жұмабаевтың
ақындық зор болашағына татар әдебиетінде алғаш қол қойғандардың бірі. Ол
Мағжанның тұңғыш өлеңдер жинағы Шолпанның (1912) жарық көруіне қолғабыс
етті. Өзінің Қазақ қызы (1924) романына эпиграф етіп Мағжанның Айға
өлеңінен шумақ алуы бір жағынан жас ақынға көрсетілген ізет ишарасы еді.
Оқуға зерек адамның білсем, молықсам дейтін талабы үдемесе, кемімейді.
Ыстық күні шөлдеген адам сусынға қанбайтыны сияқты, оқға деген құмарын
Мағжан өмір бойы баса алған жоқ. Бір ғажабы, қаланың оқуына ынтық
болғанмен, өзіне қырғи қабақ еді. Шикізат өңдейтін зауыттары көп Қызылжар
сол кезде-ақ түтінін бұрқыратып, иіс-қоңысымен қолқаны арттырып, жүрек
айнытуы аз кезікпейтін. Жарты мығнан аса сауда орындары да далаға әлдебір
оғаш мінез әкеле бастаған. У-шуы, ың-жыңы бас айналдыратын қалаға ахара
перзенті бойын үйрете алмай-ақ қойды. Қаланың тас бауыр мінезі, сатқындығы,
әйел екеш әйелдерінің бетінен мөрі кетуі тіптен жирендіретін. Бүгін біздер
экология дейтін проблема сол кезде-ақ ақын ақын басын ауырта бастаған.
Ақыры жүрек сарынына айналып, Айда атыңды, Сәрсембай атты өлең
туғзызды.Сірсембай – Мағжанның әкесі Бекеннің атқосшысы. 1910 жылғы мамаыр
айында Мағжан жоғарыда айтылған Мұхаметжан Бегімов медресесін тәмамдады.
Содан алдын ала хабарлаған Бекен Бекмұхамет Серкебаев, медресе бітірген екі
жас ауылға асыға аттанады. Сол Бекең ақсақалдың айтуында, Қызылжардан шыға
жол бойы үндемей тұнжырап келе жатқан Мағжан, ауылдағы үйіне түсе салысымен
қой сойылып, табақ тартылғанша осы өлеңді жазып, жиналған жамағайынға оқып
берген екен.
Қала, дала тақырыбы содан бері Мағжан қаламына талай рет ілікті. Ақын
адамзат ертеңіне елден бұрын жүреді. Болашақ қауіпті жұрттан бұрын
сезінеді. Бірақ көптің құлағы ауырлау ма, жүре тыңдайды...
Сонымен,ауыл мен Қызылжар оқуын Мағжан тауысты. Алдында жол сайрап жатты.
Оң мен солға қарауға үйренді. Үлкен олжасының бірі – тіл. Жаңа тіл
үйренгенің – жаңа дүние ашқаның. Ауылда үш жыл бойы Ахия Аханов Мағжанға
арабшаны білдірсе, Қызылжар медресесінде бұл тілге зерек шәкірт жетіге
түсті. Татар тіліне төселу арқылы не қилы мәдениетке қол созды. Өзі ер
түрік дейтін халық тарихымен танысты.
Бұл кезең жөнінде анықтай түсетін нәрселер әлі көп екендігін құлаққағыс
етуді жөн деп білем. Мағжан 1929 жылы 14 шілдеде берген жауабында 1909
жылға дейін ауылда әкемнің төңірегінен ұзағаным жоқ, ауыл молдасынан сабақ
оқыдым дейді. Ал 1938 жылы бұл мәлімет басқаша беріледі. 1908 жылға дейін
ауылда. Өңге құжат әзірше қолға ілікпей тұр. Оның керектігі – даталар бір-
бірімен үйлеспейді. Мағжан 1929 жылғы 14 шілдеде 1910 жылы
Петрапавловскіде, 1911-1912 жылдары Уфада оқыдым, әрі семинарияға оқуға
түсу үшін орыс тілінен даярландым дейді. Сонда Қызылжарда бір ғана жыл
оқығаны болып шығады. Осыны ескере отырып, жоғарыда біз Мағжанды бір
кісідей білетін шәкірті Сәбит Мұқановтың деректеріне сүйенуді жөн деп
таптық.
2.2. Мағжанның ақындығын зерттеу барысы
Мағжан Жұмабаевтың шығармагерлігі, ақындығы бұған дейін социалистік
реализм шеңберінде әр түрлі бағаланып келді.
Тұрпайы социологизм тарапынан ақын өлеңдері маңсұқ етілді. Жиырмасыншы
жылдардың жетекші сыншылардың Ғаббас Тоғжанов Жүсіпбектің сыны, Мағжанның
ақындығы туралы (Мәскеу, 1926 жыл), Әдебиет және сын мәселелері
(Қызылорда, 1929 жыл) атты кітаптарында Мағжанға ұлтшыл, қазақ ұлтын
қорлау жолында болды деп кінә тағып, елін-жұртын сүюшілікті саяси қылмыс
бабына жатқызды. Жаңа, советтік дәуірдің жыршысы Сәбит Мұқанов ақындығы
жағынан Мағжан Жұмабаевты Абаймен бір қатарға қойса да, солақай саяси
науқаншылардың сойылын соқты. Бұл жөніндегі Сәбең көзқарасының жинтығын
Мұқанұлы Сәбит. ХХ ғасырдағы қазақ әдебиеті. І бөлім. (Ұлтшылдық,
байшылдық дәуірі.1932 жыл) кітабынан оқимыз .
Бір жақсысы, заман бір орында тұра бермейді ғой. Өзгереді, түлейді,
жаңарады. Сол заңдылық большевизмнің басына да түсті. Ақынды мәңгі құрдымға
жібергендей болған әкімшіл-әміршіл жүйенің өзінің мойны астынан келді.
Қазақ поэзиясы аспанында Мағжан жұлдызы қайта жарқырады. Елжіреген ел-жұрты
сағындырған сұлу жырды қайта кеудесіне басты.
Әдебиеттану, сын өлкесінің зерттеушілері ойда жоқта ашылған таңғажайып
поэзия айдынына құлаш ұрды. Мағжан шығармаларын идеялық-эстетикалық жағынан
талдауға, оған ғылыми объективтік әділ бағасын беруге барын салды. Араға
жетпіс алты жыл салып барып, ақынның өлеңдер жинағы шығарылып, халық қолына
асыл қазынасы қайта тиді. Сол жиырмасыншы жылдары Мағжан ақындығын терең
танып, шын пейілден биік те лайықты бағасын берген маңдайалды қаламгер
жазушылар Жүсіпбек Аймауытов, Мұхтар Әуезовтердің қабырғалы сыни ой-
пікірлеріне сүйене отырып, қазақ әдебиеттану ғылымында мағжантану атты
саланың іргетасы қалана бастады. Әрине, мағжантануға ақынға байланысты
барлық еңбектер енгізілуі тиіс. Бұл арада мәселе Жүсекең мен Мұханның
Мағжан туралы ой сілемдерінің қайта құрылыстан бергі дәуір пікірлерімен
іштей орайластығы туралы болып отыр. Жүсіпбек Аймауытовтың Мағжан ақындығы
туралы еңбегінің (Қазақ әдебиеті газеті, 1989,20 қаңтар), Жүсіпбек
Аймауытовтың Мұхтар Әуезовтың Абайдан соңғы ақындар (Қазақ әдебиеті
газеті, 1989, 10 тамыз), Мұхтар Әуезовтың Мағжанды сүйемін(Қазақ
әдебиеті газеті, 1988, 23 желтоқсан) мақалаларын бүгінгі уақыттың сарабына
салғанда, ұрда-жық еңбектердей емес, салмақты, дәлелді әсер қалдырады.
Бұлардың Мағжан Жұмабаевтың өмірі мен шығармагерлігі туралы әдебиеттің
басын құрауға зор ықпалы тиіп отыр.
Мағжан толық ақталғаннан кейін бері, ақын туралы ірілі-уақты бірсыпыра
еңбектер жазылды. Бұл еңбектердің авторлары қатарында ақын-жазушылардан
Әбділдә Тәжібаев (М. Жұмабаев Шығармаларына кіріспе 1989), Сайфи Құдаш
(Қазақ әдебиеті газеті, 1988, 23 желтоқсан), Мұзафар Әлімбаев (Ленин
туы газеті, 1991, 21-23 мамыр), Қадыр Мырзалиев (Қазақ әдебиеті газеті,
1990, 28 сәуір), Сәкен Жүнісов, Әкім Тарази (Қазақ әдебиеті газеті, 1990,
13 сәуір), Рымғали Нұрғалиев (Қазақстан коммунисі журналы, 1989, №5),
Рахманқұл Бердібаев (Ленин туы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тақырыбы: Ұлы ғалымның өмірі мен саяхаты
Жоба жетекшісі: Қарғабаева Б.М.
Киевка №2 қазақ орта мектебі
география пәнінің мұғалімі
Жас зерттеуші:Жекенов С.С
Киевка №2 қазақ орта мектебі
10 сынып оқушысы
Киевка кенті 2013 жыл
Ғылыми жобаның төлқұжаты
Ғылыми жобаның мақсаты:
Қазақ халқының аса бір маңызды тарихи кезеңінде саяси сахнаға
шыққан Мағжан Жұмабаев ұлтының санасын оятуға айрықша әсер етіп,
ұйымдастырып, жетекшілік жасауы.
Халқының бостандығы мен азаттығы, болашағы бақытты жолында жан
сала күрескен, сол жолда құрбан болған Мағжан Жұмабаевтың сан салалы асыл
идеялары бүгінгі тәуелсіз Қазақстан жүзеге асқанын баяндау.
Ғылыми жобаның міндеті:
- Тарихи оқиғаның мәнісін ашу
- Қазақстанда география ғылыми дамытуға үлес қосқан ғалымдар жанында
мағлұмат беру
- Алаш қозғалысына деген қызығушылықты бүгінгі күні жоғары деңгейде
көшіру.
Ғылыми жобаны зерттеудің әдістері:
Ғылыми деректер жинау, талдау жоба жазу, ғылыми-тәжірибелік
мәжілістер өткізу, қорытынды жазу.
Ғылыми жобаның компоненттері:
Зерттеудің маңыздылығын білу өз білімін тереңдетіп отыруға,
ізденуге, еңбектенуге дағдыландыру.
Ғылыми жобаның болжамы:
Қазақ әдебиетінің деректану саласында өзіндік із қалдырған қазақ
жазушыларының бірі, Алаш қозғалысының ел таныған көсемі Мағжан Жұмабаевтың
ғылымға қосқан үлесі, өз Отанына деген сүйіспеншілікке тәрбиеленеді.
Ғылыми жобадан күтілетін нәтижелер:
Тәуелсіздік арқасында бары мен жоғымызды түгендеп, асылдарымызды
жаладан арашалап, артвнда калған жаралы ұрпақтарының көңілің ағартып,
өмірін жаңарту.
Ғылыми жұмыстың жұмыс құрылымы:
Ғылыми жұмыс төлқұжаттан, жоспардан, кіріспеден, негізгі бөлімнен
және қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен тұрады.
❖ Төлқұжатта жобаның мақсат-міндеттері, ғылыми болжамы
менкүтілетін нәтижелер жазылған.
❖ Кіріспе бөлімінде Алыстаған сайын биіктеген сеңгір
Негізгі бөлімде Мағжанның өскен ортасы, медресе жылдары. Мағжанның
ақындығын зерттеу барысы. Алаш қозғалысы
❖ Қорытынды.
❖ Пайдаланған әдебиеттер.
Мазмұны
Кіріспе:
1.1. Алыстаған сайын биіктеген сеңгір
Негізгі бөлім
2.1. Мағжанның балалық шағы, өскен ортасы, білім алу кезеңі
2.2. Мағжанның ақындығын зерттеу барысы
2.3. Алаш қозғалысы
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
1. Алыстаған сайын биіктеген сеңгір
Әдебиетіміздің үлкен тұлғасы, Абай шыңына иықтаса орналасқан сеңгірі,
сыршыл өлең бәйге бермес шабандозы Мағжан Жұмабаев ұзақ жылдардан соң алды
кең, тынысы еркін, адамгершілігі мол бетбұрыс заманының есігін айқара ашып,
ортамызға қайта оралды.
Өзін қатты сағынған елі аяулы перзентін жатырқамай қарсы алды. Қазақ
әдебиетінің боз үйіне ол сілем беріп кіріп келгенде, өлгеніміз тіріліп,
өшкеніміз жанғандай, шексіз қуанышқа баттық. Сонда мардымсып жүрген
әлдебіреулердің селк ете түскендері, қызарып-бозарғандары да болды.
Солардың сойылын соғып, жыртысын жыртып жүрген жандайшап: Байқас бол,
ұлтшылдығын ұмытпа! деп сұқ саусағын шошайтып, сақтандырғысы келді. Бірақ
одан ештеңе өнген жоқ. Мағжанға ығысып, төргі орындардың бірін босатуға
тура келді. Өйткені Мағжанмен бірге поэзиямыздың тұтас бір өлкесі көшіп
келген жоқ па?
Мағжан Абайға арнаған бір өлеңінде ұлы ақын туралы: Сендей жанды
дүние қолын жайып енді күтпес деп жазған. Өйткені бір сөзі мың жыл жүрсе
дәмі кетпес ақын кемде-кем. Мағжан Жұмабаев туралы Абай жөнінде айтылған
осы пікірді жаңғыртса, артық емес.
Алдыңғы толқын Ахмет Байтұрсынов, Міржақып Дулатов сықылды Мағжанға да
жағылмаған қара май, шашылмаған лас сөз қалған жоқ. Ол талай әділетсіз
сындарды естіді. Соның бәрі оның елім, жұртым деген ақық жүрегіне, халқының
жігер-қайратың шыңдаймын, ішін жаналаймы деп арпалысқан арманына шіркеу
бола алмайды.
Оның бергенінен берері әлі көп еді. Мәуе төккен жеміс ағашын жайқалып
тұрған шағында үсік шалды. Ақын дер шағының шабытты кезеңін айдауда, қуғын-
сүргінде өткізді. Ақыры қаза тапты. Туған әдебиетті бақшасын баптасуға
мүмкіндігің сарқа алмай арманда кетті. Оған енді амал бар ма? Осы күйінде
де алтын қазынамызбен жылап көріскендейміз. Мағжанның ұста дүкенінде өшпес
жиһаз жасалды. Ол әдебиетіміздің көркіне көрік қосып, молайтқан эстетикалық
дәулетіміз, рухани байлығымыз. Алыстаған сайын биіктеген сеңгірімізге бұл
күндері мақтана, сүйіне, сүйсіне қараймыз
Негізгі бөлім
2.1. Мағжанның балалық шағы, өскен ортасы, білім алу кезеңі
Кең
дала, көресің ғой ана жатқан,
Жібектей жасыл шөптербетін жапқан,
Асқар
тау, балдан тәтті сулары бар,
Әне,сол
анам еді мені тапқан
Мағжан Жұмабаев (1893-1938) – қазақтың ұлы ақыны. Ол қазіргі
Солтүстік Қазақстан облысы, Булаев ауданының Молодежный совхозы жеріндегі
Сасықкөл мекенінде іргелі, әйгелі шаңырақта дүниеге келген. Өз әкесі Бекен,
бабалары Жұмабай қажы, Шонай, Өтеген, Өтеміс – бәрі де исі Атығай ішінде
даңқы шыққан белгілі, көшелі кісілер. Мағжан өзімен емшектес Мүсілім,
Қаһарман, Мұқаметжан, Сәлімжан, Қалижан, Сабыржан, Күләндам, Гүлбарам деген
бауырларымен құлын-тайдай тебісіп, анасы Гүлсімнің бауырында ауыл баласының
қызықты, романтикаға толы тәтті, қимас шағын бірге өткізген. Кәрім,
Мұқаметжан молдалар, Данияр қажы, Ахитден мұғалім – болашақ ақынның тілін
сындырып, хат танытқан, арабша, парсыша, түрікше, орысша оқытқан алғашқы
ұстаздары. Алдымен Қызылжарда медресе де Хасен молдадан дәріс алған Мағжан
Уфа қаласына барып, медресе Ғалияда татар халқының ұлы жазушысы Ғалымжан
Ибрагимовтан оқыды. Алғашқы әдеби тәжірибе басталып, тырнақалды, көк
қауырсын жырлар тудырды.
Жаңа заман рухы бойын билеген, тырнақалды Шолпан (1912 ж., Қазан) кітабы
шыққан асау жүрек, жас сұңқар орысша білім алуға ерекше талаптанып, 1913 ж.
Омбы қаласына келіп, семинарияға түседі де, оны 1916 ж. бітіріп шығады.
Бұдан кейін ел өміріндегі ұлы оқиғалар жас азаматты көгала толқынана тартып
әкетеді. Үш революция дүмпуі, Алаш қозғалысы, адасулар, дүниетанымдағы
сілкіністер, коғамдық-әлеум. Тартыстардың поэзиядағы көріністері, жеке
бастағы шырғалаңдар – осылардың баршасын көре жүріп, Мағжан да 1919 жылдың
көктемінен бастап, жаңа құрылысқа бел шешіп, білек сыбанып кіріседі.
Қызылжардағы Бостандық туы газетінде редактор болды Февраль
революциясынан кейін қазақ интеллигенциясында атағы шыққан Жұмабаев
облыстық Алаш партия комитеті құрамына кіреді. М. Жұмабаев өзінің
шығармашылық жолының (1917-1924) екінші этапында журналистикамен шұғылдана
бастайды. 1922 жылы Педогогика еңбегін шығарады. Бір уақыттарда, Омск
қаласында шығарылған Бостандық туы газетінің редакторы болады, ал 1921
жылдан бастап Петропавловскіде.
(1919 ж.), Ташкентте Қазақ-қырғыз институтында сабақ береді (1922 ж.),
сонда жүріп Батыр Баян поэмасын шығарады. Түркістан туралы өлеңдер, Ақан-
Сері, Бұхар-жырау туралы мақалалар жазады. Ақ жол, Шолпан газеттерімен
қымет жасайды. 1923-26 жылдары Мәскеудің көркем –әдебиет институтында
аудармашы ретінде жұмыс істейді. 1927 жылғы жазда Петропавловск қаласында
оқытушы жұмысымен шұғылданады. В. Я. Брюсов атындағы көркем әдебиет
институтында оқиды (1928 ж.), Бурабайда техникумда, Қызылжарда кеңес-партия
мектебінде сабақ береді. 1929 ж. жазықсыз жала жабылып, түрмеге қамалады,
содан Карелияға жер аударылады. М. Горькийдің және оның әйелі Е. Пешкованың
араласуымен 1936 ж. айдаудан босап шыққанымен, қайта ушыққан репрессия
тырнағына ілініп, жазықсыздан жазықсыз 1938 ж. 19 наурызда атылып кетеді.
1989 жылы жарық көрген Қазақ Академиясының әдебиет және өнер институты
дайындаған Шығармалары басылымында Ж. Аймауытовтың М. Жұмабаевтың
поэтикасы туралы қосымша мақаласы бар. Мақалада 1923 жылы Ташкент
студенттері алдында айтылған мәтін бар. Аймауытов Мағжанның шығармасын
бағалай отырып, ақыннан өзімшілдік, идеализм кінәсін түсіріп қорғағысы
келеді.
Жұмабаев ақын тұрғысында лирика шебері. Оның Менің тілегім, Сүйемін,
әй, Сәрсембай, Қараңғы боранды түн секілді өлеңдері қазақ поэзиясының
байлығы. Мағжан әдебиетті дамытуда көптеген пайдалы шығармалар жазды.
Мағжан Жұмабаевтың әдебиеттік мұрасы уақыт сынауынан өтті. Басқа
классиктердің шығармаларының қатарын құрай отырып, олардың ажырамас
бөлігіндей қазақтың поэтикалық мәдениетінің тарихына кірді.
Медресе жылдары. Мұсылман мектептерінің жайы белгілі. Бала әріпті
білгенімен, араб сөздерін айтуға тілі жаттыққанымен, яғни тілін
сындырғанымен, оқып отырғанының мәнісіне түсініп жетпейді. Қазақтардың
қара таниды деген сөзі де, сірә, содан қалған болуға керек. Ауыл
мектептерінің бітіргендердің көбі артынан жаттағандардың тез ұмытып
кететіні содан. Өйткен соң сауатсыздар көбеймегенде қайтеді. Әйтпесе ХІХ
ғасырдың екінші жартысында қазақтың әр ауылында молда болған. Шоқан
Уәлихановтың солай деп жазғанын білеміз.
Намысқой Бекен бір жағы ауқатты адамдардың балаларын медресеге беруді
жиілеткенін ескеріп, бір жағы баласының талабын қимай, Қызылжарға бет
түзеді. Онда жадид молда Қасен Панамарұлының медресесіне оқуға түсірді.
Мағжан Стамбул университетін бітірген иман Мұхаметжан Бегішовтың
медресесінде де оқыған. Медресенің біздің ұғымымызбен шартты түрде бастауыш
(Ибтидия), орталу (Рошдия), орта (Икдадия) түрлерінің әрқайсысында үш-төрт
жылдан оқуға міндетті екен. Сонда Мағжан мұсылмандық жоғары мектеп –
Ғалияға түскенге дейін он жыл уақытын сарп етуге тиісті болған. Бірақ зерек
шәкірт бұл қашықтықты әрі кеткенде 6 жыл көлемінде өтіп шыққанға ұқсайды.
Олай деуге дәлел – медресе Ғалияда Мағжан 1911-1912 жылдары оқыған.
Ескі медреседе араб тілі мен мұсылман құқы (шариат) оқытылатын. Парсы,
түрік тілдері үйретілетін. Сонсоңғысы – арифметиканың төрт амалы... Оқу
программасында тарих, жаратылыстану пәндерінен жүйелі білім беруге көшті.
Шығыс елдерінің соңғы үш ғасыр бойы Еуропадан әлдеқайда артта қалуының бір
себебі оқу жүйесінен ғылымның аласталуында еді. Мұсылман оқу жүйесінен
өңшең көк езу қарилер шығатын. Ғылым артта қалған соң, экономикаң да,
мәдениетің де артта қалып сорламағанда қайтушы еді?!
Мағжанның бақытына қарай, ол медресеге түскенде мұсылман әлемінде игі
өзгерістер жасала бастады. Медресе усули жадид - төте оқу үлгісі бойынша
химия, физика, матемитика, география т.б. жаратылыс тану пәндерінен жүйелі
білім беруге көшті. Ал медресе Ғалияда орыс тілі мен әдебиетінің оқытылуы
жастардың болашағына жаңа өріс ашқанын дәлелдеп жатудың қажеті аз шығар.
Медресе Ғалияның қабырғасында оқи жүре Мағжан Жұмабаев тапқан үлкен олжа
– ол әдеби ортаға енді. Әдеби процестің бүге-шүгесіне қаныға бастады. Мұнда
ол тамаша дос-пікірлестер тапты. Бір Ғалымжан Ибрагимовпен танысудың өзі
неге тұрады. Зәки шәкірттің медреседен кетуі деген әігімесімен жұрт
көзіне түскен Ғалымжан Ибрагимов өзінен алты жас кіші Мағжан Жұмабаевтың
ақындық зор болашағына татар әдебиетінде алғаш қол қойғандардың бірі. Ол
Мағжанның тұңғыш өлеңдер жинағы Шолпанның (1912) жарық көруіне қолғабыс
етті. Өзінің Қазақ қызы (1924) романына эпиграф етіп Мағжанның Айға
өлеңінен шумақ алуы бір жағынан жас ақынға көрсетілген ізет ишарасы еді.
Оқуға зерек адамның білсем, молықсам дейтін талабы үдемесе, кемімейді.
Ыстық күні шөлдеген адам сусынға қанбайтыны сияқты, оқға деген құмарын
Мағжан өмір бойы баса алған жоқ. Бір ғажабы, қаланың оқуына ынтық
болғанмен, өзіне қырғи қабақ еді. Шикізат өңдейтін зауыттары көп Қызылжар
сол кезде-ақ түтінін бұрқыратып, иіс-қоңысымен қолқаны арттырып, жүрек
айнытуы аз кезікпейтін. Жарты мығнан аса сауда орындары да далаға әлдебір
оғаш мінез әкеле бастаған. У-шуы, ың-жыңы бас айналдыратын қалаға ахара
перзенті бойын үйрете алмай-ақ қойды. Қаланың тас бауыр мінезі, сатқындығы,
әйел екеш әйелдерінің бетінен мөрі кетуі тіптен жирендіретін. Бүгін біздер
экология дейтін проблема сол кезде-ақ ақын ақын басын ауырта бастаған.
Ақыры жүрек сарынына айналып, Айда атыңды, Сәрсембай атты өлең
туғзызды.Сірсембай – Мағжанның әкесі Бекеннің атқосшысы. 1910 жылғы мамаыр
айында Мағжан жоғарыда айтылған Мұхаметжан Бегімов медресесін тәмамдады.
Содан алдын ала хабарлаған Бекен Бекмұхамет Серкебаев, медресе бітірген екі
жас ауылға асыға аттанады. Сол Бекең ақсақалдың айтуында, Қызылжардан шыға
жол бойы үндемей тұнжырап келе жатқан Мағжан, ауылдағы үйіне түсе салысымен
қой сойылып, табақ тартылғанша осы өлеңді жазып, жиналған жамағайынға оқып
берген екен.
Қала, дала тақырыбы содан бері Мағжан қаламына талай рет ілікті. Ақын
адамзат ертеңіне елден бұрын жүреді. Болашақ қауіпті жұрттан бұрын
сезінеді. Бірақ көптің құлағы ауырлау ма, жүре тыңдайды...
Сонымен,ауыл мен Қызылжар оқуын Мағжан тауысты. Алдында жол сайрап жатты.
Оң мен солға қарауға үйренді. Үлкен олжасының бірі – тіл. Жаңа тіл
үйренгенің – жаңа дүние ашқаның. Ауылда үш жыл бойы Ахия Аханов Мағжанға
арабшаны білдірсе, Қызылжар медресесінде бұл тілге зерек шәкірт жетіге
түсті. Татар тіліне төселу арқылы не қилы мәдениетке қол созды. Өзі ер
түрік дейтін халық тарихымен танысты.
Бұл кезең жөнінде анықтай түсетін нәрселер әлі көп екендігін құлаққағыс
етуді жөн деп білем. Мағжан 1929 жылы 14 шілдеде берген жауабында 1909
жылға дейін ауылда әкемнің төңірегінен ұзағаным жоқ, ауыл молдасынан сабақ
оқыдым дейді. Ал 1938 жылы бұл мәлімет басқаша беріледі. 1908 жылға дейін
ауылда. Өңге құжат әзірше қолға ілікпей тұр. Оның керектігі – даталар бір-
бірімен үйлеспейді. Мағжан 1929 жылғы 14 шілдеде 1910 жылы
Петрапавловскіде, 1911-1912 жылдары Уфада оқыдым, әрі семинарияға оқуға
түсу үшін орыс тілінен даярландым дейді. Сонда Қызылжарда бір ғана жыл
оқығаны болып шығады. Осыны ескере отырып, жоғарыда біз Мағжанды бір
кісідей білетін шәкірті Сәбит Мұқановтың деректеріне сүйенуді жөн деп
таптық.
2.2. Мағжанның ақындығын зерттеу барысы
Мағжан Жұмабаевтың шығармагерлігі, ақындығы бұған дейін социалистік
реализм шеңберінде әр түрлі бағаланып келді.
Тұрпайы социологизм тарапынан ақын өлеңдері маңсұқ етілді. Жиырмасыншы
жылдардың жетекші сыншылардың Ғаббас Тоғжанов Жүсіпбектің сыны, Мағжанның
ақындығы туралы (Мәскеу, 1926 жыл), Әдебиет және сын мәселелері
(Қызылорда, 1929 жыл) атты кітаптарында Мағжанға ұлтшыл, қазақ ұлтын
қорлау жолында болды деп кінә тағып, елін-жұртын сүюшілікті саяси қылмыс
бабына жатқызды. Жаңа, советтік дәуірдің жыршысы Сәбит Мұқанов ақындығы
жағынан Мағжан Жұмабаевты Абаймен бір қатарға қойса да, солақай саяси
науқаншылардың сойылын соқты. Бұл жөніндегі Сәбең көзқарасының жинтығын
Мұқанұлы Сәбит. ХХ ғасырдағы қазақ әдебиеті. І бөлім. (Ұлтшылдық,
байшылдық дәуірі.1932 жыл) кітабынан оқимыз .
Бір жақсысы, заман бір орында тұра бермейді ғой. Өзгереді, түлейді,
жаңарады. Сол заңдылық большевизмнің басына да түсті. Ақынды мәңгі құрдымға
жібергендей болған әкімшіл-әміршіл жүйенің өзінің мойны астынан келді.
Қазақ поэзиясы аспанында Мағжан жұлдызы қайта жарқырады. Елжіреген ел-жұрты
сағындырған сұлу жырды қайта кеудесіне басты.
Әдебиеттану, сын өлкесінің зерттеушілері ойда жоқта ашылған таңғажайып
поэзия айдынына құлаш ұрды. Мағжан шығармаларын идеялық-эстетикалық жағынан
талдауға, оған ғылыми объективтік әділ бағасын беруге барын салды. Араға
жетпіс алты жыл салып барып, ақынның өлеңдер жинағы шығарылып, халық қолына
асыл қазынасы қайта тиді. Сол жиырмасыншы жылдары Мағжан ақындығын терең
танып, шын пейілден биік те лайықты бағасын берген маңдайалды қаламгер
жазушылар Жүсіпбек Аймауытов, Мұхтар Әуезовтердің қабырғалы сыни ой-
пікірлеріне сүйене отырып, қазақ әдебиеттану ғылымында мағжантану атты
саланың іргетасы қалана бастады. Әрине, мағжантануға ақынға байланысты
барлық еңбектер енгізілуі тиіс. Бұл арада мәселе Жүсекең мен Мұханның
Мағжан туралы ой сілемдерінің қайта құрылыстан бергі дәуір пікірлерімен
іштей орайластығы туралы болып отыр. Жүсіпбек Аймауытовтың Мағжан ақындығы
туралы еңбегінің (Қазақ әдебиеті газеті, 1989,20 қаңтар), Жүсіпбек
Аймауытовтың Мұхтар Әуезовтың Абайдан соңғы ақындар (Қазақ әдебиеті
газеті, 1989, 10 тамыз), Мұхтар Әуезовтың Мағжанды сүйемін(Қазақ
әдебиеті газеті, 1988, 23 желтоқсан) мақалаларын бүгінгі уақыттың сарабына
салғанда, ұрда-жық еңбектердей емес, салмақты, дәлелді әсер қалдырады.
Бұлардың Мағжан Жұмабаевтың өмірі мен шығармагерлігі туралы әдебиеттің
басын құрауға зор ықпалы тиіп отыр.
Мағжан толық ақталғаннан кейін бері, ақын туралы ірілі-уақты бірсыпыра
еңбектер жазылды. Бұл еңбектердің авторлары қатарында ақын-жазушылардан
Әбділдә Тәжібаев (М. Жұмабаев Шығармаларына кіріспе 1989), Сайфи Құдаш
(Қазақ әдебиеті газеті, 1988, 23 желтоқсан), Мұзафар Әлімбаев (Ленин
туы газеті, 1991, 21-23 мамыр), Қадыр Мырзалиев (Қазақ әдебиеті газеті,
1990, 28 сәуір), Сәкен Жүнісов, Әкім Тарази (Қазақ әдебиеті газеті, 1990,
13 сәуір), Рымғали Нұрғалиев (Қазақстан коммунисі журналы, 1989, №5),
Рахманқұл Бердібаев (Ленин туы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz