Адам сырт келбеті туралы криминалистикалық ілім

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Адам сырт келбеті туралы криминалистикалық ілім.

1. Криминалистикалық габитология түсінігі мен мазмұны, оның жаратылыстану ғылымилық негіздері

2. Адам сырт келбетінің белгілері мен элементтері, оның жіктемесі

3. Адам сырт келбетін «ауызша портрет» әдісімен суреттеу ережелері.

Габитология - әр түрлі керіністегі адамның сыртқы бейнесін зерттейтін және кылмыстарды ашу мен аддын алу мақсатыкда сыртқы бейне туралы мәліметтерді жинау, зерттеу және пайда-ланудың техника-криминалистикалык құрал-жабдыктары мен әдіс-тәсіддерін жетілдіретін криминалистикалык техниканың бір саласы болып табылады.

Адамнын сыртқы бейне белгілері бойынша танудағы кри-миналистикалык ілімді жете менгеру - білім жетістіктерін тәжірибеде кеңінен колданып қылмысты тергеу мен айыпкерді іздестіру жұмыстарын жүргізуге мүмкіндік береді.
Адамдарды идентификациялау үшін криминалистикада әр түрлі әдістер мен тәсілдер жетілдірілген (өнделген) . Идентификациялауда кеңінен колданылатын әдістердің бірі - адамды сыртқы бейне белгілері бойынша салыстыру болып табылады.
Адамды сырткы бейне белгілері бойынша идентификациялаудың әдістері мен ғылыми негіздері жаратылыстану ғылымдарының жетістіктеріне: анатомия, физиология, сот-медицина-сы, математиканын кейбір бөлімдеріне, жедел-іздестіру және сараптама тәжірибелеріне сүйене отырып ұзак жылдар бойы қалыптасқан.
Адамдарды криминалистикалык идентификациялауға мүмкіндіктін болуы, кез келген адамның сырткы бейнесінін басқа адамда кайталанбайтын белгілерінің болуына байланысты. Әлемде сырткы бейне белгілері жиынтығы бойынша бірдей екі адам кездеспейді, тек бір-біріне ұқсас адамдар кездеседі. Бұл кағида криминалистикалык. идентификация теориясы мәліметтеріне және тікелей анатомиялык мәліметтерге негізделеді. Барлық материалдық дүние объектілері өзіне-өзі ғана тең, тіпті бір тектес объектілердің өзінде де бір-бірінен айыратын ерекшеліктері болады.
Адамнын сыртқы бейнесінің барлық белгілері тұрақты емес, олар жиі өзгерістерге түсіп тұрады. Адамның сыртқы бейнесінің ен мәнді өзгерістері ұзақ уакыт ішінде пайда болады. Олар әсіресе адам сүйегі қалыптаскан кезеңдерде көзге қатты түседі, яғни балалық және бозбалалық кезеңдерде. Жасөспірімдердің өзгеріске ұшыраған белгілерін бейнелеу немесе суретке түсіру және тендестіру жолдарымен бекіту аралығында айтарлықтай көп уақыт етпейтіндіктен кри-миналистикада ол белгілердің мәнді маңызы жоқ. Ұзак жылдар өтсе де, кейбір белгілер қатты өзгеріске ұшырамайды (адамнын құлақ қалканы, оның формасы, бөлшегі) .
Адамның сыртқы бейнесі зақымдалған жағдайда қатты өзгеріске ұшырайды, бірақ зақым көбінде адамның бетінің жеке бөліктеріне ғана түсуі мүмкін (тыртык, күйік), сондай-ақ ол салыстырмалы түрде аз кездеседі.
Сыртқы бейненің ең тұракты белгілері сүйекті-шеміршек негізімен байланысты, мысалы: адам бетінің формасы, мандай формасы мен оның орналасуы, мұрын арқалығының формасы және онын орналасуы, құлақ қалканы және т. б. Адамды идентификациялауға пайдаланатын сыртқы бейне белгілері:
- тұрақты (белгілі бір уақыт аралығында салыстырмалы өзгеріссіз) болуы тиіс;
-салыстырмалы түрде сирек кездесетін;
-салыстырмалы түрде басқа белгілерге тәуелсіз болуы керек.

Теңдестіру кезінде жиі кездесетін белгілерге карағанда сирек кездесетін белгілердің маңызы зор. Сыртқы бейненің белгі жиынтығын дұрыс қолданған жағдайда ғана тендестіру нәтижелі
жүргізіледі.
Адамды сыртқы белгілері бойынша тендестірудің ғылыми әдістемесі 1880 жылдары калыптаса бастаған. Француз криминалисі Альфонс Бертильон қылмыскерлерді тіркеу жүйесін қалыптастырған, оның бір бөлімі адамның сыртқы бейне белгілерін арнайы термин қолдану арқылы суреттеуден тұрады.
Бейнелеуді «ауызша суреттеу» немесе «сөздік портрет» деп айтады. Бұл әдіс бойынша адамның сыртқы бейнесі накты суреттелді. А. Бертильон адам бейнесінің 49 түрін анықтаған, оның көпшілігі құлақ қалқанынын әр түрлі бөлшектерінен тұрады. Дактилоскопиялық тіркеу жүйесінің кеңінен таралуына байланысты А. Бертильоннын бұл жұйесі өзінің тәжірибелік мәнін жоғалтты. Дегенмен де ауызша суреттеу әдісі одан әрі дамып шарқына жетті. Қазіргі уақытта ауызша суреттеу жүйесін қылмыскерлерді, танылмаған мәйіттер мен хабар-ошарсыз кеткен адамдарды және т. б. тұлғаларды сыртқы бейне белгілері бойынша идентификациялау мақсатында қолданады. Сондай-ақ ауызша суреттеу барлық жағдайда, яғни адамның жеке басы анықталмаған (төтенше жағдайлардын, апаттардың, табиғи апаттардың болуына байланысты адамдар жаппай каза болған) кезде немесе қылмыскер өзінің шын атын касақана жасырған жағдайларда қолданады.
Сыртқы бейне белгілері бойынша сәйкестендіруді азаматтық сот өндірісі (алимент өндіріп алу ісі бойынша жауапкерді анықтау) кезінде де қолданылады. Адамның сыртқы бейнесі бойынша идентификациялауды тарихшылар, өнертанушылар, әдебиеттанушылар және басқа да ғылым өкілдері пайдаланады. Қылмыскерлердің сырткы бейне белгілерін теледидар, газет және полиция мәліметтері бойынша хабарлануы, олардың тез арада ұсталуына көмегін тигізеді.
Адамның сырткы бейнесінің жекелігі (қайталанбауы) мен өзгермейтін белгілерінің жиынтығы адамның идентификация-сының ғылыми негізін кұрайды. Сыртқы бейнесі бойынша идентификациялау мен диагностикалаудың ғылыми негізі мен әдістемесі анатомия, адам физиологиясы, сот-медицинасы және математика мәліметтерін ескере отырып криминалистикада жетілдірілген.
Адамның сыртқы бейнесінін элементтерін және олардың белгілерін негізге ала отырып, адамның сыртқы бейнесінің белгілері мен элементтер жүйесі дәстүрлі түрде топтастыру арқылы қарастырылады. Адам денесінің құрылыс белгілері мен элементтері және оның өмір сүру әрекетінің көрініс табуы - өзіндік белгілер деп аталады. Олар адамның өзіне ғана тән, оның сыртқы бейнесі бөлінбейді, тек өзіне тиесілі. Адамның сыртқы бейнесін толықтыратын белгілері мен элементтері ілеспелі болып табылады. Олар адам денесінің құрылыс элементтеріне жатпайды, бірақ кандай да бір көлемде өзіндік белгілер мен элементтерді анықтауға (жасын, жынысын, әдет-дағдысын, жүрісін және т. б. ) мүмкіндік береді.
Ілеспелі элементтер мен олардық белгілеріне: киім, ұстап жүруге арналған ұсақ заттар адамның сырткы бейнесі (немесе олардын бөлшегі) мен олардың белгілерін бейнелеуге қолданатын нәрселер.
Өзіндік элементтер мен олардын белгілері: жалпыфизикалық, анатомиялык, және функционалдык болып бөлінеді.
А. Адамнын сыртқы бейнесініц жалпы физикалық және демографиялык элементтеріне - оның жынысы, жасы, антропогендік типі жатады. Жалпы физикалық белгілер адамның анатомиялык, функционалдық және ілеспелі белгілерінен, адам денесінің жалпы құрылыс белгілерінен, бет белгілерінен, киімінен және басқа да белгілерден көрініс табады. Сондыктан да жалпы физикалык элементтер мен оның белгілерін көбіне кешенді деп те атайды.
Адамның жынысы, жасы, оның түріне сырттай қарау арқылы аныкталады. Мысалы: 20-25 жас аралығында, өйткені адамның сыртқы бейнесі кейде нақты жасына сай келе бермейді. Антропологиялык типі - азиат, европа, монғол және т. б. типтес деп салыстыру арқылы анықталады.
Б. Адамның анатомиялық құрылыс ерекшеліктерін сипаттайтын белгілер анатомиялық (немесе статикалық) деп аталады. Белгілердін келесі тобының физиологиялық негізі адамның динамикалык стереотип қозғалысынан туындап, қатар жүретін шартты-рефлекторлы процестері бар белгілерді құрайды. Бұл -әдеттегі, автоматтандырылған адам қозғалысы мен денесінің және оның жекеленген бөлшектерінің (жүрісі, дене бітімі, колын бүлғап сөйлеуі, бетін кимылдатып сөйлеуі) жай-күйі. Осы топқа кіретін белгілер функционалдық немесе динамикалык деп аталады.
Ауызша суреттеу әдістемесінде адамның сыртқы бейне белгілерінің қалыпты вариациясы ғана емес, сондай-ақ патологиялык формалар да (анатомиялық және функционалдык, аномалиялары) мәнді маңызға ие болады. Олар «ерекше белгілер» деп жеке топқа бөлінеді. Ерекше топты бірден көзге тусетін, яғни салыстырмалы түрде сирек кездесетін, көзге айқын түсетін, есте оңай сакталынып қалатын белгілер кұрайды. Қосымша белгілер тобына адам киімдері мен басқа да ұстап жүруін сипаттағы заттар жатады. Бұл белгілер іздестіру шараларындағы тану әрекеттерін жургізуге қолданылуы мүмкін.
Ауызша суреттеу анатомиялық белгілерді олардың көлемімен, пішінімен, жай-күйімен қарастырады, ал кейбір жағдайларда түсін, санын және көзге көріну деңгейін (әжімдерді) көрсетеді.
Адам денесінің пішіні оның денесінің басқа бөлшектерін көзбен шолып салыстыру жолымен анықталады. Мысалы: маңдай биіктігі мұрын және ауыз өлшемдеріне катысты, қолдың ұзындығы адам бойына катысты анықталады.
Ауызша суреттеу кезінде үш сатылы, бес сатылы және жеті сатылы градациялар колданылады. Үш сатылы градация бойынша маңдай өлшемдеріне байланысты - төмен, орташа, биік деп сипатталады. Егер де оған өте төмен және өте биік деген сипаттау мөлшерін қосатын болсақ, бес сатылы градация пайда болады. Ал, осыған тағы да екі мелшерді: орташадан темен және орташадан жоғары деп қоссақ, жеті сатылы градация деп аталады. Бұл градацияларды қолдану максатына карай жедел-іздестіру тәжірибесінде көбінде үш сатылы, ал сот сараптама-сында бес және жеті сатылы градациялар пайдаланылады.
Дененің сырткы пішінін сипаттау үшін геометриялық фигуралар мен сызыктардың терминологиясы (үшбұрышты, сопак, тік, шығыңқы, ирелеңкі және т. б. ) колданылады.
Дене бөлшектерінің өзара орналасуы тік және көлденең жазықтыққа қатысты бекітіледі.
Шашқа, көзге, бет-әлпетіне, дақтарына, тыртықтарына, татуировкаға және баска да ерекше белгілеріне қатысты ғана түстері көрсетіледі.
Бет-әлпеті екі түрлі көріністе сиаптталады: алдынан (бетпе-бет - фас) және жанынан (бір қырынан - профиль, ереже бойынша оң жағынан) .
Анатомиялык (статикалық) белгілерді:
Адамның бойы қалыптасқан ереже бойынша үш денгей шегімен аныкталады: ер адамдар аласа (160 см. -ге дейінгі), орта (164-174 см. ) және ұзын (174 см-ден жоғары) бойл ы. Әйел адам-дарына бұл деңгей мөлшері 5-10 см-ге кішірейтіледі.
Жалпы дене бітімі бойынша адамдар мықты, орташа және әлсіз деп ажыратылады. Адам денесіндегі май қыртысының қондылығы бойынша арық, орташа, толық, сонымен қатар, өте толық және өте арык деп бөлінеді.

Басы. Адам басының көлемі жалпы дене бітімімен салыстыра отырып көрсетіледі, ал желкесінің формасы кырынан (тік, ішке кірінкі және шығыңқы) бейнеленеді.
Шашы. Оның қалындығы, формасы, мандайының алдынғы бөлігіндегі шаштың өсу бағыты, таз болу және ақ шаштардың таралу дәрежесі, шаштың ұзындығы, прическасы, шаштың киылу түрі, шашты бояу белгілері бекітіледі. Ал мұрты, сақалы және бакенбардысына байланысты оның ұзындығы, түрі, түсі көрсетіледі.
Бет-әлпеті. Алдынан қарағандағы жалпы формасы (дөңгеленіп келген, сопақша және т. б. ), беттің қырынан қарағандағы жалпы пішіні (тік, (дөнес) кіріңкі және шығыңқы), толықтық дәрежесі мен түсі сипатталады.
Маңдайы. Қырынан карағандағы биіктігі, орналасуы (ішке қарай кіріңкі, тік, шығыңқы) және жалпы пішіні сипатталады. Қас имегінің алдыға карай шығуы және мандай дөңестерінің болуы көрсетіледі. Бетпе-бет карау жағынан мандайдың ені бекітіледі.
Қасы. Ұзындығы, ені, қалындығы, орналасуы (сыртка немесе ішке қарай иілуі, көлденең), пішіні және өзара орналасуы бойынша бейнеленеді.
Көзі. Өлшемі, формасы, кез қиығының орналасуы, көз алмасының шығыңқылық деңгейі және түсі сипатталады. Көз тустерінін әр түрлілігі, кылилығы, ақ дақтардың болуы, көз протезінің және басқа да ерекшеліктер көрсетіледі.
Мұрны. Биіктігі мен ені, мұрын үстінің ұзындығы, кеңсірігінің терендігі, мұрынның шығынқылығы, кырынан карағандағы мұрын үстінің пішіні, алдыңғы жағынан мұрын үстінің ені мен формасы, кырынан мұрынның орналасу негізі, мұрын ұшы мен танауының орналасуы мен формасы сипатталады.
Еріні. Оның қалыңдығы, сондай-ақ үстінгі еріннің биіктігі мен шығыңкылығы бойынша сипатгалады. Алдыңғы тістер болмаған жағдайларда еріннің тартылып түруы байқалуы мүмкін. Ал тістері болған кезде үстінгі еріннің көтеріңкі болуы немесе төменгі еріннің салбырап түруы көрсетіледі.
Ауызы. Алдынан қарағанда ауызының көлемі мен бұрыштарының орналасуы (көлденең, көтеріңкі, түсінкі) бейнеленеді.
Тістері. Көлемі, формасы, орналасу ерекшелігі мен түсі бойынша көрсетіледі. Тістерінің болмауы, закымданғаны, пломбылар мен протездердін болуы, олардын жасалған материалда-рының түстері көрсетіліп бекітіледі.
Иегі . Төменгі еріннің жиектерінен иектің ұшына дейінгі ара-кашықтыктың биіктігі бойынша (жанынан қарағанда), ені бойынша (алдынан карағанда), иектің жоғары, төмен орналасуы бойынша сипатталады.
Кулақ. Жанынан карағанда онын көлемі, формасы (сопак,, домалак, тікбұрыш, ұшбұрыш) . Оның орналасуы (тік, жатыңкы), сондай-ақ сырғалықтың құлақ түйіншігі және де кұлақ калқа-нының басқа да бөлшектерінің ерекшеліктері көрсетіледі. Кұлақтың анатомиялык ерекшелігінің әр турлі болуы және тұрақтылығы оның үлкен акпараттык және идентификациялык мәнін біддіреді.
Әжімдер . Егер әжімдер калыпты морфологиялык денгейлерде (жасқа сәйкес) көрсетілсе, оның идентификациялык рөлі жоғары болмайды. Ал егер бұл әжімдер жас адамның бетінде көп кездессе немесе керісінше қарт адамның бетінде болмаса онда мұндай белгілер үлкен идентификациялык мәнге ие болады. Әжімдер ездерінің орналасуы бойынша маңдайдағы, қасы арасындағы, самайдағы, құлақтың түйініндегі, ауыздағы, беттегі ерін мен мұрын арасындағы және мойындағы болып бөлінеді. Сипаттау кезінде олардын орналасуы, саны, көрініс денгейі, формасы, бағыты көрсетіледі.

Мойын. Биіктігі және жуандығы бойынша сипатталады; жұткыншағы болса, онын көріну сипаты көрсетіледі.
Иық . Ені бойынша және орналасуы бойынша сипатталады (төменге карай түсінкі, тік, көлденең, көтерінкі, кейде бір иық екіншісінен төмен болуы мүмкін) .
Кеуде . Ені бойынша, шығыңкылығы бойынша (теменге қарай түсінкі, шығыңкы) және кеуде бұлшық еттерінің көріну денгейі бойынша (кеуденін толыктығы) сипатталады.
Арқа. Арқа тік болуы мүмкін (жалпақ) . Мойын, кеуде және бел жақтағы кішігірім бүктесінің болуымен және мойын омырткасы аумағында қисаюдың