Несиенің формалары және түрлері

Жоспар

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2

Несиенің формалары және түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4

І. Коммерциялық несие ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.1 Коммерциялық несиенің банктік несиеден
айырмашылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.2 Тұтыну несиесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
1.3 Ипотекалық несие ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
1.4 Мемлекеттік несие ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19

ІІ. Банктік несие ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
2.1 Несие түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29

Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31

КІРІСПЕ

Нарықтық экономикада несие банк жүйесінде маңызды рөл атқарады. Несиенің экономикадағы алатын орны елеулі екендігіне ешбір күмән жоқ. Олай болса, бұл тақырыптың өзекті екеніне көз жеткізуге болады. Жұмыстың мақсаты капиталдың, яғни қарызға берілген ақша капиталының жүру формасын несие, ақша капиталының ақша айналуын және несие берушінің қарыз алушы арасындағы қатынастарды көрсетеді. Оның көмегі арқылы жеке және заңды тұлғалардың мемлекеттің бос ақша қаражаттарын шоғырландырып, қарыз капиталына айналуы және белгілі уақытқа қолдануға ақылы түрде беріледі.
Несиенің маңызы, сонымен бірге оны қолдау аясы елдің экономикалық жағдайына байланысты үнемі өзгеріп тұрады. Айталық, экономиканы орталықтанған жоспарлы түрде басқарудан нарықтық экономикаға өтуге байланысты біздің елімізде коммерциялық және ипотекалық, лизингтік, трастылық қаржылық банктік операцияларды пайдалану жаңғыртылады, сонымен бірге несие қатынастары мен несиенің көлемі, несие ставкасы да өзгереді.
Сонымен қатар, несие қатынастарының нақты көрінісін несиенің формалары мен түрлері сипаттайды. Несиенің негізгі екі формасы: коммерциялық және банктік несие болады. Бұл екі несие бір-бірінен несие субъектілері, құрамы, қарыз объектісі, динамикасы, пайыз мөлшері және қызмет ету аясы бойынша ажыратылады. Несиенің түрлері бұл белгілі бір түрдегі экономикалық қатынас ретіндегі несиеден келіп шығатын белгілі бір қасиеттерге ие.
Қазақстан Республикасының қазіргі уақыттағы экономикалық жағдайы, оның ішінде несиелі ақша жүйесінде үлкен өзгерістер болып отыр. Несие толығымен экономикамен және оның жеке секторларымен тығыз байланысты. Сондықтан да бүгінгі таңда Қазақстанда күрделі өзгерістер болуда, яғни елдің экономикасының дамуы мемлекеттің несие саясатымен тікелей байланысты. Осы жерден байқайтынымыз несие қазіргі уақыттағы экономиканың тірегі болып табылады. “Несие” деген сөздің өзі, латын тілінен аударғанда “сенім” деген мағынада, ол белгілі - бір тұлғаның мойнына алған міндетін орындауға сенім көрсетуге дегенді білдірсе, екінші жағынан, несие, банктердің филиалдарымен несиелік мекемелердің қанат жаюымен ұштасып, сол арқылы қазақ даласының қойнауының капиталын кеңейтуге мүмкіндік береді.
Осы жұмысымда несиенің мәні мен қажеттілігін, формалары мен түрлерін, жеке және заңды тұлғалар үшін несиенің өте қажеттігін, олардың
төлем қабілеттілігін, қайтарымдылығын, тиімділігін қарастырамын. Сондай-ақ ауыл шаруашылығына берілетін несиенің мемлекет үшін қажеттілігі, мәні мен маңызы және шет ел тәжірибелері салыстырылып ұсынылып қарастырылған.

Қолданылған әдебиеттер:

1. « Ақша, несие, банктер »: оқу құралы/ Сейтқасымов Г.С. – екінші басылым.- Алматы: « Экономика », 1999.- 432 бет.

2. Бикеева Н.Ж., Бектұрғанова Қ.И. « Кәсіби экономика тілі », оқулық./ - Астана: « Таным », 2003.- 272 бет.

3. « Жас қазақ » ақпаратты – сараптамалық апталық газеті, № 17 (17) 26 – ақпан 2004 ж. 7 - бет, таратылымы - 10000 дана.

4. Қазақстанның « Өмір » атты қоғамдық журналы, № 4 (5), сәуір 2004 , 6 – бет, 2.1., таратылымы 12000 дана.

5. Көшенова Б.А. « Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары »: оқу құралы./ - Алматы: « Экономика », 2000. – 328 бет.

6. Мақыш С.Б. «Ақша айналысы және несие» : оқу құралы./ - Алматы: « Экономика », 2004.- 268 бет.

7. Саниев М.С. «Ақша, несие, банктер» : оқу құралы./ - Алматы, 2001.-324 бет.

Пән: Банк ісі
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

Жоспар
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 2
Несиенің формалары және
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
І. Коммерциялық
несие ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
5
1.1 Коммерциялық несиенің банктік несиеден
айырмашылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...9
1.2 Тұтыну несиесі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..13
1.3 Ипотекалық
несие ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..15
1.4 Мемлекеттік
несие ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.19
ІІ. Банктік
несие ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...21
2.1 Несие
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 24
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .29
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..31

КІРІСПЕ

Нарықтық экономикада несие банк жүйесінде маңызды рөл атқарады.
Несиенің экономикадағы алатын орны елеулі екендігіне ешбір күмән жоқ. Олай
болса, бұл тақырыптың өзекті екеніне көз жеткізуге болады. Жұмыстың мақсаты
капиталдың, яғни қарызға берілген ақша капиталының жүру формасын несие,
ақша капиталының ақша айналуын және несие берушінің қарыз алушы арасындағы
қатынастарды көрсетеді. Оның көмегі арқылы жеке және заңды тұлғалардың
мемлекеттің бос ақша қаражаттарын шоғырландырып, қарыз капиталына айналуы
және белгілі уақытқа қолдануға ақылы түрде беріледі.
Несиенің маңызы, сонымен бірге оны қолдау аясы елдің экономикалық
жағдайына байланысты үнемі өзгеріп тұрады. Айталық, экономиканы
орталықтанған жоспарлы түрде басқарудан нарықтық экономикаға өтуге
байланысты біздің елімізде коммерциялық және ипотекалық, лизингтік,
трастылық қаржылық банктік операцияларды пайдалану жаңғыртылады, сонымен
бірге несие қатынастары мен несиенің көлемі, несие ставкасы да өзгереді.
Сонымен қатар, несие қатынастарының нақты көрінісін несиенің формалары
мен түрлері сипаттайды. Несиенің негізгі екі формасы: коммерциялық және
банктік несие болады. Бұл екі несие бір-бірінен несие субъектілері, құрамы,
қарыз объектісі, динамикасы, пайыз мөлшері және қызмет ету аясы бойынша
ажыратылады. Несиенің түрлері бұл белгілі бір түрдегі экономикалық қатынас
ретіндегі несиеден келіп шығатын белгілі бір қасиеттерге ие.
Қазақстан Республикасының қазіргі уақыттағы экономикалық жағдайы, оның
ішінде несиелі ақша жүйесінде үлкен өзгерістер болып отыр. Несие толығымен
экономикамен және оның жеке секторларымен тығыз байланысты. Сондықтан да
бүгінгі таңда Қазақстанда күрделі өзгерістер болуда, яғни елдің
экономикасының дамуы мемлекеттің несие саясатымен тікелей байланысты. Осы
жерден байқайтынымыз несие қазіргі уақыттағы экономиканың тірегі болып
табылады. “Несие” деген сөздің өзі, латын тілінен аударғанда “сенім” деген
мағынада, ол белгілі - бір тұлғаның мойнына алған міндетін орындауға сенім
көрсетуге дегенді білдірсе, екінші жағынан, несие, банктердің филиалдарымен
несиелік мекемелердің қанат жаюымен ұштасып, сол арқылы қазақ даласының
қойнауының капиталын кеңейтуге мүмкіндік береді.
Осы жұмысымда несиенің мәні мен қажеттілігін, формалары мен түрлерін,
жеке және заңды тұлғалар үшін несиенің өте қажеттігін, олардың
төлем қабілеттілігін, қайтарымдылығын, тиімділігін қарастырамын. Сондай-ақ
ауыл шаруашылығына берілетін несиенің мемлекет үшін қажеттілігі, мәні мен
маңызы және шет ел тәжірибелері салыстырылып ұсынылып қарастырылған.

Несиенің формалары және түрлері

Несие экономикалық категория ретінде формаларға ие. Форма әр уақытта
қандай да бір объектілерге тән тұрақты, қажетті байланыстардың жиынтығын
білдіреді. Несиеге қажетті байланыстардың жиынтығын білдіреді. Несиеге
қатысты оның формасы бұл несиелік қатынастар құрылымының, олардың әр түрлі
сыртқы және ішкі өзгерістер кезінде сақталатын негізгі қасиеттерінің
көрінісі. Қарызға берілген құнға қатысты кредитор мен қарыз алушы
арасындағы байланыс қалай өзгерсе де, несиенің формасы оның бүтін ретіндегі
мазмұнын білдіреді.
Несиенің формалары, оның құрылымымен және белгілі-бір дәрежеде
несиелік қатынастардың мәнімен тығыз байланысты. Несие берушілер мен қарыз
алушылар арасындағы байланыстар қалай өзгергенімен де, несиенің формасы сол
күйінде сақталады.
Несие қатынастарының нақты көрінісін несиенің формалары мен түрлері
сипаттайды. Несиенің мазмұны мен түрі диалектикалық бірлікте болады.
өндірістік қатынастардың өзгеруі несиенің мазмұны мен оның қолданылатын
түрін өзгертеді.
Несиенің формасы- бұл несиелік қатынастар құрылымының, олардың негізгі
қызметтерінің, яғни әр алуан сыртқы және ішкі өзгерістер барысында толық
сақталатын көрінісі. Экономикалық әдебиетте, әдетте, несиенің негізгі екі
формасы қарастырылады: коммерциялық және банктік. Тауар түрінде берілетін
несиені – коммерциялық, ал ақша түріндегі несиені банктік деп атайды. Бұл
екі несие бір – бірінен несие субъектілері, құрамы, қарыз объектісі,
динамикасы, процент мөлшері және қызмет ету аясы бойынша ажыратылады.
Сонымен қатар көптеген жарияланымдарда несие формаларына: тұтыну,
мемлекеттік, халықаралық, үкіметаралық, фирмалық және т.б. жатқызады. Олар
осы екі форманың тәжірибеде қолдануынан туады.

І. Коммерциялық несие

Коммерциялық несие- бұл жеткізушінің сатып алушыға ұсынған тауары
немесе көрсетілген қызметі үшін төлемді кейінге қалдыруы.
Мұнда қарыз алушы да және оны берушілер ретінде кәсіпкерлер мен бизнеспен
айналысатындар бола алады. Коммерциялық несие, көбіне тауарды сатып алушыда
нақты ақшаның болмай қалуы барысында туындайды. Мұндай жағдайда айналыс
құралы ретінде, қарыз алушының көрсетілген қарызын уақытында төлейтіндігін
куәландыратын арнайы қарыздық міндеттеме, яғни вексель қолданылады. Ол оның
иесіне белгілі – бір уақыт өткенне кейін, борышқордан векселде көрсетілген
ақшалай соманы талап етуге құқығы бар. Несиенің бұл формасының объектісі
ретінде тауарлық капитал қызмет атқарады.
Коммерциялық несиенің ерекшелігі мынада: қарыз капиталы өнеркәсіптік
капиталмен біріккен, ал оның мақсаты – тауарларды өткізуді жылдамдату.
Әр түрлі тауарларды өндіру және өткізу әртүрлі уақыт кезеңін және
белгілі – бір маусымға сәйкестендіруді талап етеді. Қандай да бір тауар
өндіруші, өз тауарларын нарыққа ұсынған кезде осы тауарды қажет етіп тұрған
басқа өндірушінің қолма-қол ақшалай қаражаты болмауы мүмкін. Нәтижесінде
тауарларды несиеге сату қажеттілігі туындайды. Коммерциялық несиенің
шектелген деңгейі бар. Біріншіден, ол жұмыс істеп тұрған капиталисттердің
резервтік капиталдарының мөлшерімен шектелген,яғни олардың әрқайсысы
коммерциялық несие өзінің бағыты бойынша шектелген:
оны өндіріс құралдарын шығаратын салалар осы құрал – жабдықтарды тұтынатын
салаларға береді, бірақ керісінше емес. Мысалы, машина құрылыс
кәсіпорнының иесі тоқыма станоктарын несиеге тоқыма фабрикасына сата алады,
ал тоқыма фабрикасы машина құрылыс кәсіпорнына коммерциялық несие бере
алмайды, өйткені маталар машина құрылысында өндіріс құрал – жабдығы бола
алмайды.
Монополияға дейінгі капитализм кезеңінде коммерциялық несие өндіріс
пайызының және таурларды өткізудің үздіксіздігін қамтамасыз ете отырып,
несиелік жүйенің негізі болды.
Қазіргі уақытта фирмалар өз өнімдерін өткізудің бұл формасын төлемді
кейінге қалдыра отырып, сатуды белсенді қолданады. Бұл ұсақ және орта
фирмалардың төлем қабілеттілігінің шамалылығымен, тауарлар құнының өсуімен,
банктік қарыз алуды қиындататын несиелік шектеулермен түсіндіріледі.
Коммерциялық несие Жапонияда және Францияда кең таралған. Жапондық
кәсіпорындар балансының жалпы сомасында коммерциялық талаптар мен
міндеттемелердің үлесі орта есеппен 30 % -ға жетеді, француз фирмаларынікі
20-25 %. Олардан кейінгі орында ағылшындық, американдық және германиялық
компаниялар. Төлеуді кейінге қалдыруды тек қаржылық мүмкіндігі шектеулі
ұсақ фирмалар ғана пайдаланбайды, сонымен қатаркредитор және қарыз алушы
ретінде бола отырып, едәуір қаражаттарды және банктік несие ала алатын ірі
компаниялар да пайдаланады.
Коммерциялық несиенің сақталуының себептерінің бірі – тауарлардың
ұдайы жеткізілуін талп ететін кәсіпорындардың экономикалық байланыстарының
үнемі ұлғаюы және жетілдірілуі болып табылады.
Басқа да несие формаларының жедел өсуіне байланысты коммерциялық несиенің
рөлі мен оның көмегінің абсолютті шамада ұлғаюына қарамастан қысқарып
кетті.
Батыстың экономикалық әдебиеттерінде “коммерциялық несие” терминімен
банктің коммерциялық мақсаттарға беретін қарыздары түсіндіріледі. Жұмыс
істеп жатқан капиталисттердің бір – біріне таурларды төлемді кейінге
қардыру шарттарымен сатуы коммерциялық фирмааралық несие деп аталады. К.
Маркстің айтуы бойынша, әрбір жұмыс істеп тұрған капиталист “ бір қолымен
несие береді және екінші қолымен несие алады”. Сондықтан жекелеген
кәсіпорын тұрғысынан алғанда, коммерциялық несие төлеуді кейінге қалдыру
шартымен, сатып алушыларға қоылған тауарлар және осындай шартпен
жабдықтаушылардан алынған тауарлар арасындағы айырмашылық ретінде анықтауға
болады. Кейбір экономисттер несие көлемін анағұрлым анықтау үшін таурларды
жеткізу кезінде қолданылатын аванстық төлемдерді де ескеру керек деп
есептейді.
Коммерциялық несиенің ерекшелігі мынада: қарыз келісімі – аясы тар мақсат
емес, ол сатып алу – сату келісіміне қосақталып жүреді. Қарыз келісімі
тауарлардың өткізілуін жеңілдетеді. Төлемді кейінге қалдыру мерзімі
жабдықтаушы мен сатып алушы арасындағы сауда келісімі жасалған уақытта
анықталады. Әдетте төлеуді кейінге қалдырудың ең жоғары мерзімі 90 күнге
белгіленеді. Төлемді кейінге қалдыру тауарлардың түріне және басқа
факторларға ( мысалы, азық – түлік тауарларын төлеу қысқа мерзім ішінде
жүзеге асырылады ) байланысты. Төлемді кейінге қалдыру кезеңін ұзарту сатып
алушы мүддесіне сай келеді, оны өткізілетін тауарлар бағаларының
төлемдерімен салыстыруға болады.
Несиенің бұл формасын таңдаудың басқа факторы бәсекелестік кезінде
мәнді рөл атқаратын оның құны болып табылады. Коммерциялық несие бойынша
мөлшерлеме ақша нарығының мөлшерлемелеріне ілесіп отырады, бірақ анағұрлым
жоғары деңгейде белгіленеді. Коммерциялық несие қазіргі уақытта несиенің
басқа формаларынан жеке өмір сүрмейді. Несиенің негізгі екі формасының
байланысы банкте қарыз міндеттемелерін есептеу мысалында көрінеді. Тауар
өткізуді мақсат еткен алғашқы мәміле вексель арқылы банкте басқа сападағы
несиелік мәмілеге айналады, оның негізінде қарыз капиталының қозғалысы
жатыр. Банкте вексельдерді есептеу мүмкіндігі коммерциялық несиенің
көмегімен ұлғайтылады, жабдықтаушылар банкте вексельді оның төлем мерзімі
жеткенге дейін қиындықсыз есептете алатынын біле отырып, өз клиенттеріне
ынталы түрде төлемді кейін жүргізуді ұсынады, яғни вексельді есептеу
механизмі кәсіпорындардың сатып алушыларға төлемді кейінге қалдыруды
ұсынуда шектелген мүмкіндіктерін кеңейтеді.
Соңғы он жылдықта несиенің екі формасының арасындағы өзара байланыс
нығайып келеді. Банктік несиені коммерциялық несиемен салыстырғандағы
артықшылық күшейе түсуде. Коммерциялық несие көбіне бағынышты рөл атқаруда,
өйткені онда банктік мекемелердің қызмет ету ережелерінің өзгерістері
көрінеді.[1]
Коммерциялық несиенің артықшылықтарымен қатар, кемшіліктері де бар.
Уақыт шектеулігі, өлшемдер, қозғалыс бағыты тәрізді белгілі
кемшіліктерден басқа төлемді белгілі – бір дәрежеде кейінге қалдыру
мәжбүрлік сипатына ие болады; тауарларды төлеу мерзімі жиі бұзылады;
жабдықтаушылар сатып алушылардың қаржылық жағдайы туралы әр уақытта жақсы
хабардар болмайды, ал бұл олардың шаруашылық қызметі үшін белгілі – бір
тәуекел туғызады. Төлемді кейінге қалдыру – банктік сфераның ықпалынан
күшті әсер көреді ( атап айтқанда, ол жабдықтаушы оңай түрде банкте
вексельді қаншалықты есептете алатынына байланысты ). Көрсетілген
кемшіліктер коммерциялық несиенің рөлін төмендетеді.

Коммерциялық несиенің банктік несиеден айырмашылығы:

- қарыз беруші рөлінде банктік мекемелер емес, яғни тауар немесе
қызметті сатумен айналысатын кез – келген заңды тұлға бола
алады
- коммерциялық несие тек қана тауар формасында беріледі
- қарыз капиталы өнеркәсіптік немесе сауда капиталымен байланысты
- коммерциялық несиенің орташа қүны сол кезеңдегі банктік пайыз
мөлшерімен салыстырғанда төмен болады
- қарыз беруші мен қарыз алушы арасындағы несиелік мәміленің
заңдық түрде рәсімделуі барысында, бұл несие үшін төленетін ақы
тауар бағасының құнына қосылады.

Коммерциялық банктер өздерінің клиенттеріне әр түрлі несиелер береді.
Олар мынадай белгілеріне байланысты жіктеледі:

І. Қарыз алушылар категорияларына қарай:
1. Қаржылық институттарға берілетін несиелер:
- мақсатты қорларға
- банктерге
- қаржы – несиелік мекемелеріне

2. Қаржылық емес агенттерге берілетін несиелер:
- өнеркәсіп салаларына
- ауыл шаруашылығына
- саудаға
- дайындау ұйымдарына
- жабдықтау – сату ұйымдарына
- кооперативтерге
- жеке кәсіпкерлерге
3. Тұтыну мақсатына берілетін несиелер.

ІІ. Мерзіміне қарай:
- қысқа мерзімді ( 1 жылға дейін )
- орта мерзімді ( 1 жылдан 3-5 жылға дейін )
- ұзақ мерзімді ( 3-5 жылдан жоғары )

ІІІ. Тағайындалу және пайдалану сипатына қарай
- негізгі қорға жұмсалатын
- айналым қаражатына жұмсалатын

IV. Қамтамасыз дәрежесіне қарай:
1. Стандартты несие – қайтарылу уақыты жетпеген, бірақ қайтуында
ешқандай күмән жоқ несиелер
2. Күмәнді несиелер - қайтарылу уақыты кешіктірілген, мерзімі
ұзартылған және банк үшін тәуекел туғызатын несиелер. Соңғы
қабылданған активтердің жіктеу ережесіне сәйкес[2], күмәнді
несиелер ішінара бөлінеді: 1 – санатты күмәнді, 2 – санатты
күмәнді, 3 – санатты күмәнді, 4 – санатты күмәнді, 5 – санатты
күмәнді.
3. Үмітсіз несиелер – қайтару уақыты кешіктірілген, мерзімі өткен
ссудалар шотына жазылған несиелер.

V. Валютамен берілуіне қарай:
- ұлттық валютамен
- шетел валютасымен

VI. Қайтарылу дәрежесіне қарай:
Қамтамасыз етілген:
- кепілхатпен
- кепілдемемен
- кепілдікпен
Сақтандырылған.
VII. Берілу шартына қарай:

1. Тұтыну несиесі – бұл жеке тұлғаларға тұтыну тауарларын сатып
алу үшін және тұрмыстық қызметтерді өтеуге берілетін несие.
2. Ипотекалық несие – бұл қозғалмайтын мүліктерді кепілге ала
отырып, ұзақ мерзімге берілетін несие.
3. Овердравт несиесі – клиенттің шотынан қаражатты шегеру,
дебеттік қалдық бойынша берілетін қысқа мерзімді несие формасы
4. Овернайт несиесі - өтімділікті қолдау мақсатында бір түнге
берілетін банкаралық несие түрі.
5. Онкольдық несие – кредитордың алғашқы талабы бойынша өтелетін
қысқа мерзімді несие.
6. Банкаралық несие – банктердің бір – біріне беретін несиесі.
7. Ломбардтық несие – тз іске асатын бағалы заттарды немесе
бағалы қағаздарды кепілге алып, берілетін несие.
8. Лизингтік несие – құрал – жабдықтарды жалға алумен байланысты
берілетін несие.
9. Рамбурстық несие – шикізаттарды ішке алып кіру және жартылай
фабрикат пен дайын өнімдерді сыртқа шығару тәжірибесінде
пайдаланылатын несие.
10. Сенім несиесі – банктің сеніміне кірген төлем қабілеті жоғары
клиенттерге берілетін несие.
11. Маусымдық несие – жабдықтаушының қаржыландыру уақыты мен
түсімді алу мерзімі арасындағы уақыт бойынша алшақтықты жабуға
арналған несие.

VIII. Несиелеу объектісіне қарай:
- меншікті айналым қаражаттарын толықтыруға
- материалдық қорлар жиынтығы мен өндіріс шығындарына
- сыртқы экономикалық қызметке байланысты тауарларды экспорттау
мен импорттауға
- азаматтардың жеке қызметтері үшін шикізаттар, материалдар,
құралдар және т.б. мүліктер алуына.[3]

Тұтыну несиесі

Тұтыну несиесі – бұл тұрғындарға тұтыну тауарларын сатып алу және
тұрмыстық қызметтерді төлеу үшін коммерциялық және банктік формада
берілетін несие.
Тұтыну несиесінің негізгі міндеті – тұрғындарға тауарларды сатуға
қолдау көрсету. Бұл несие бөлшек саудамен тығыз байланысты: бір жағынан –
тауар айналымының ұлғаюымен несиенің көлемі де өседі, өйткені тауарларға
болған сұраныс несиеге де сұраныс тудырады; екінші жағынан – тұрғындарды
несиелеудің өсуі төлем қабілетіне сұранысты күшейтеді. Бұл тәуелділік,
әсіресе қазіргі уақытта нарықтың тауарлармен толығу жағдайында көрінеді.
Несиенің бұл түрін әр түрлі елдерде салыстыру, оның дамуының әр түрлі
деңгейін көрсетеді. Италия мен Жапонияда тұрғындардың жалпы қарыз сомасының
қатынасы осы елдердің ЖІӨ - не 10 % деңгейінде, ГФР және Францияда 30 %, ал
Ұлыбритания мен АҚШ – та 60 % астам. Тұтыну несиесі негізінен, қымбат
тұратын тауарларды сатып алу кезінде: автомобильдерді, электр тұрмыстық
құралдарды, жихаздарды және т.б. пайдаланылады. Тауар бағасы қымбат болған
сайын, тұтыну несиесі де жиі қолданылады. Капиталисттік елдерде несие
көлемінің жартысынан көбі автомобильдерді сатудың үлесіне тиеді. Қалған
тауарлар көбінесе қолма – қол төлеу шартымен сатылады.
70 жылдардан бастап, бірқатар елдерде жеке тұлғаларға тұрақты несиелер
ашу тәжірибесі кең таралды. Бұл жерде айтылатын нәрсе, тауарларды сырттай
каталогтардың көмегімен немесе ірі әмбебаптардан сатып алатын алушылар
туралы болып отыр. Тұтыну несиесінің бұл түрінің мақсаты – клиенттерді
жоғалтпай сақтап қалу және оларды көбейту, сонымен қатар сәйкесінше
фирманың сауда айналымын ұлғайту.
КСРО – да тұтыну несиесі 60 – 70 жылдары дамыды. Несие ұзақ
қолданыстағы тұрмыстық заттарды сатып алу үшін 1 – 2 % жылдық
мөлшерлемемен 6 – 24 айға берілді.
Тұтыну несиесі жеке тұлғаларға ұзақ мерзімді банктік қарыз формасында
тұрғын үй алуға және салуға берілуі мүмкін. Қазақстанда осы үшін
мамандандырылған Мемлекеттік тұрғын үй құрылыс банкі құрылған.
Жаңа тұрғын үй саясатының Мемлекеттік бағдарламасына сәйкес
азаматтарға қызмет көрсету үшін Мемлекеттік тұрғын үй құрылыс банкінде
қарыз – жинақ шоттары ашылады. Қарыз – жинақ шоттарын құрылысты бастауға,
аяқталмаған құрылысты жалғастыруға, жарналарды жинақтау мен тұрғын үй сатып
алуға және осы мақсаттарға жеңілдік несиелерін беру үшін пайдаланылады.

Ипотекалық несие

Ипотекалық несие – жылжымайтын мүліктерді : жерді, тұрғын үй және
өндірістік ғимараттарды кепілдікке ала отырып берілетін қарыз.
Ипотекалық несие беру – тұрғын үй саласына инвестициялар тартудың ең
тиімді тәсілдерінің бірі. Дәл осы ипотека, халықтың тұрғын үй жағдайларын
жақсарту, банктердің тиімді және пайдалы жұмыс істеу, құрылыс кешенінің
өндірісті ырғақты жұмыспен жүктеу және халыққа ипотекалық несие беруді кең
қолдануға жәрдемдесетін экономикалық өсуге ынталы мемлекеттің мүдделерін
үйлестіруге мүмкіндік береді.
Азаматтарға ипотекалық несиелер беруді екінші деңгейдегі банктер 1998
жылдан бастап жүзеге асыруда. Ипотекалық несиелер бойынша сыйақының
бастапқы ставкасы жылына 20 %, бастапқы жарна мөлшері 40 - 50 %- ға жуықты
құрады, несие 5 – 10 жылдан аспайтын мерзімге берілді.
Алайда, ипотекалық несие беру жүйесінің осындай дамуы кезінің өзінде
қызметтер көрсетудің бұл түрі ҚР азаматтарының аз санатына ғана қол
жетімді болды. Негізгі себептердің бірі халықта сыйақы төлеу мен бастапқы
жарна үшін жеткілікті қаражаттың жоқтығы болып табылады. Осыған байланысты
Қазақстандық Ипотекалық Компания ЖАҚ ( бұдан әрі – ҚИК ) құрылды.
Қазіргі кезде ҚИК-тің жарғылық капиталы 2,5 млрд. теңгені құрайды.[4]
Екінші деңгейдегі банктердің ипотекалық несие беру көлемін ұлғайту
үшін ипотекалық несие бойынша талап ету құқықтарын сатып алу жолымен екінші
деңгейдегі банктерді қайта қаржыландыру ҚИК қызметінің мақсаты болып
табылады.
ҚИК – тің қатысуымен ипотекалық несие беру жүйесінде 8 банк және
банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге асыратын 2 ұйым жұмыс
істейді. ҚИК – тің бағдарламасы бойынша ипотекалық несие беру жөніндегі өз
қызметін жүзеге асыратын Каспий , Астана – Қаржы банкі, Центр –
Кредит банкі, АСҚ , БТА – Ипотека банкі, Нұрбанк ,
Қазақстанның Наурыз банкі , Техака банк , Альянс банкі , Цесна
банк сияқты екінші деңгейдегі банктер мен қаржы ұйымдары ҚИК – тің
серіктестері болып табылады. Бұдан басқа, екінші деңгейдегі банктердің
бірқатары тұрғын үй құрылысына ипотекалық несие беруді дербес жүзеге
асырады.
2001 жылғы 1 – наурыздағы жағдай бойынша ҚИК екінші деңгейдегі
банктерден 10 млрд. теңгеден астам сомаға ипотекалық несиелер бойынша талап
ету құқықтарын сатып алды.
Ипотекалық несиелерге кепілдік беру ( сақтандыру ) жүйесі айтарлықтай
рөл атқаратынын атап өткен жөн. Ипотекалық несиелерге кепілдік беру (
сақтандыру ) жүйесі екінші деңгейдегі банктер мен ипотекалық несиелерді
сақтандырушы ұйымдар арасындағы несие бойынша
несиелік тәуекелдерді бөлу жолымен ипотекалық несиелерге
қолжетімділікті арттыру үшін қолайлы жағдайлар жасауға бағытталған.

Осыған байланысты ҚР – да 2003 жылы Қазақстандық ипотекалық несиелерге
кепілдік беру қоры ( ҚИНБҚ ) құрылды. Ипотекалық несиелерге кепілдік беру
( сақтандыру ) жүйесін құру ҚР – на ипотекалық несиелер рыногын
оңтайландыруға және кеңейтуге мүмкіндік береді[5].

Тұрғын үй саласының ипотекалық несиелеу мәселесі қазіргі таңда халық
арасындағы ең өзекті проблемалардың бірі болып отырғаны баршамызға мәлім.
Республикамыздың елбасы да ипотекалық несиелеу қызметіне көп көңіл бөлуде.
Президентіміз өзінің халыққа жолдауында ипотекалық несиені алдыңғы
бағыттарында атап көрсетті. Мен осы курстық жұмысымда, ипотекалық несие
мәселесін жалғастыра отырып, президенттің 19 – наурыз 2004 жылы күні
Қазақстан халқына жолдауындағы 2.1. Тұрғын үй құрылысының жаңа саясаты
бөлімін жеке атап кеткенді жөн көрдім.

Соңғы кездері тұрғын үй ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.