Жекелеген санаттағы қызметкерлердің еңбегін қорғау. Еңбек саласындағы әйелдердің құқықтық жағдайы.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І. Еңбекті қорғаудың жалпы негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.1 Еңбекті қорғау түсінігі және оның маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1.2 Еңбекті қорғаудың құқықтық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
ІІ. Жекелеген санаттағы қызметкерлердің еңбегін қорғау ... ... ... ... ... ... ...26
2.1 Еңбек саласындағы әйелдердің құқықтық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... 26
2.2 Кәмелетке толмағандардың еңбегін қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..38
2.3 Мүгедектердің еңбектік реабилитациясын құқықтық реттеу ... ... ... .46
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..55
Қолданылған нормативтік құқықтық актілер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .59
Қолданылған әдебиеттер мен мерзімді басылымдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59
Бітіру жұмысында жасалған сілтемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
І. Еңбекті қорғаудың жалпы негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.1 Еңбекті қорғау түсінігі және оның маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1.2 Еңбекті қорғаудың құқықтық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
ІІ. Жекелеген санаттағы қызметкерлердің еңбегін қорғау ... ... ... ... ... ... ...26
2.1 Еңбек саласындағы әйелдердің құқықтық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... 26
2.2 Кәмелетке толмағандардың еңбегін қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..38
2.3 Мүгедектердің еңбектік реабилитациясын құқықтық реттеу ... ... ... .46
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..55
Қолданылған нормативтік құқықтық актілер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .59
Қолданылған әдебиеттер мен мерзімді басылымдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59
Бітіру жұмысында жасалған сілтемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
Еңбек саласындағы әйелдердің құқықтық жағдайы
Қазақстан Республикасы Констиутциясының 24-бабының 2-бөлігіне және Қазақстан Республикасындағы Еңбек Кодексінің 6-бабының әркімнің де еңбекті еркін таңдауға немесе еңбекке қандай да болмасын кемсітушіліксіз және мәжбүрлеусіз еркін келісуге құқығы, өзінің еңбекке қабілеттілігіне иелік етуге, кәсіп және қызмет түрін таңдауға құқығы бар. Өкінішке орай, тәжірибеде жалғыз норманы ғана қабылдау әрқашан оң нәтижеге әкеле бермейді. 1999 жылы елімізде жедел тәртіппен бірқатар реформалар жүргізілді. Қазақстан Республикасының Парламентінде кейбір заң жобалары «жедел» графигімен қарастырылып өтті. Бірақ халықтың және мүдделі органдар мен ұйымдардың арасында талқыға салынбай заң қабылдаудың мұндай тәсілі көп балалы отбасылардың құқытырына, мүгедектерге, кейбір санаттағы жұмысшыларға және әйелдердің құқықтық жағдайына кері әсерін тигізді.
Мұндай негативті реформалауға көбінесе еңбек саласы ұшырады. 1999 жылдың аяғында «Қазақстан Республикасындағы еңбек туралы» заң қабылданды. Бірақ ол Қазақстан әйелдерінің еңбек құқығын реттеуде оң өзгерістер бермеді. Әйелдердің еңбек құқықтарына мемлекет пен заң шығарушы тарапынан тиісті көңіл бөлінбеді.
Кейбір мамандардың бағалауы бойынша 2006 жылы халық шаруашылығында жұмыспен қамтылғандар саны 6127,6 адам, олардың ішінде әйелдер саны 2806,4, яғни барлық жұмыспен қамтылғандардың 45,8% құрайды. Бұның ішінде әйелдердің көп бөлігі денсаулық сақтау, дене шынықтыру және әлеуметтік қамсыздандыру саласында жұмыс істейтіндердің жалпы санының 82%-ын құрайды, білім беру саласында - 77%, қоғамдық тамақтандыру және ақпарттық-есептеу қызметі саласында-76%, мәдениет -70%, сауда-саттық - 63%, «қаржы, несие және сақтандыру» саласында - 66% [8,С.78-79].
Әйелдердің еңбек қауіпсіздігі мен еңбек қорғау саласына мемлекет пен заң шығарушы тарапынан тиісті көңіл бөлінбеудің салдары статистикадан мынадай көрініс тапты. Қазақстанның халық шаруашылығының негізгі салаларына әрбір оныншы әйел санитарлық-гигиеналы нормаларға сай келмейтін жағдайларда еңбектенуде, 138 мыңға жуығы түнгі ауысымда жұмыс істесе, әр жүзінші әйелге ауыр физикалық еңбек жүктелеген. 40 мыңға жуық әйел шу мен вибрацияның жоғары деңгеінде, 64 мыңы ауасы лас және шаң жағдайда, 26 мыңы қолайсыз температурада жұмыс істейді.
2001 жылы Қазақстанда әйелдер арасындағы өндірістік жарақаттың
Қазақстан Республикасы Констиутциясының 24-бабының 2-бөлігіне және Қазақстан Республикасындағы Еңбек Кодексінің 6-бабының әркімнің де еңбекті еркін таңдауға немесе еңбекке қандай да болмасын кемсітушіліксіз және мәжбүрлеусіз еркін келісуге құқығы, өзінің еңбекке қабілеттілігіне иелік етуге, кәсіп және қызмет түрін таңдауға құқығы бар. Өкінішке орай, тәжірибеде жалғыз норманы ғана қабылдау әрқашан оң нәтижеге әкеле бермейді. 1999 жылы елімізде жедел тәртіппен бірқатар реформалар жүргізілді. Қазақстан Республикасының Парламентінде кейбір заң жобалары «жедел» графигімен қарастырылып өтті. Бірақ халықтың және мүдделі органдар мен ұйымдардың арасында талқыға салынбай заң қабылдаудың мұндай тәсілі көп балалы отбасылардың құқытырына, мүгедектерге, кейбір санаттағы жұмысшыларға және әйелдердің құқықтық жағдайына кері әсерін тигізді.
Мұндай негативті реформалауға көбінесе еңбек саласы ұшырады. 1999 жылдың аяғында «Қазақстан Республикасындағы еңбек туралы» заң қабылданды. Бірақ ол Қазақстан әйелдерінің еңбек құқығын реттеуде оң өзгерістер бермеді. Әйелдердің еңбек құқықтарына мемлекет пен заң шығарушы тарапынан тиісті көңіл бөлінбеді.
Кейбір мамандардың бағалауы бойынша 2006 жылы халық шаруашылығында жұмыспен қамтылғандар саны 6127,6 адам, олардың ішінде әйелдер саны 2806,4, яғни барлық жұмыспен қамтылғандардың 45,8% құрайды. Бұның ішінде әйелдердің көп бөлігі денсаулық сақтау, дене шынықтыру және әлеуметтік қамсыздандыру саласында жұмыс істейтіндердің жалпы санының 82%-ын құрайды, білім беру саласында - 77%, қоғамдық тамақтандыру және ақпарттық-есептеу қызметі саласында-76%, мәдениет -70%, сауда-саттық - 63%, «қаржы, несие және сақтандыру» саласында - 66% [8,С.78-79].
Әйелдердің еңбек қауіпсіздігі мен еңбек қорғау саласына мемлекет пен заң шығарушы тарапынан тиісті көңіл бөлінбеудің салдары статистикадан мынадай көрініс тапты. Қазақстанның халық шаруашылығының негізгі салаларына әрбір оныншы әйел санитарлық-гигиеналы нормаларға сай келмейтін жағдайларда еңбектенуде, 138 мыңға жуығы түнгі ауысымда жұмыс істесе, әр жүзінші әйелге ауыр физикалық еңбек жүктелеген. 40 мыңға жуық әйел шу мен вибрацияның жоғары деңгеінде, 64 мыңы ауасы лас және шаң жағдайда, 26 мыңы қолайсыз температурада жұмыс істейді.
2001 жылы Қазақстанда әйелдер арасындағы өндірістік жарақаттың
Қолданылған нормативтік құқықтық актілер
1. Қазақстан Республикасының 30 тамыз 1995 жылғы Конституциясы
2. Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 15 мамырдағы Еңбек Кодексі
3. «Қазақстан Республикасындығы еңбек туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 1999 жылғы 10 желтоқсан №493-І. (2001 жылғы 6 желтоқсан №260-ІІ ҚРЗ, 2003 жылғы 25 қыркүйек №484-ІІ ҚРЗ, 2004 жылғы 23 желтоқсан №20 – ІІІ ҚРЗ енгізілген өзгертулер және толықтырулармен бірге).
Қолданылған әдебиеттер мен басылымдар
1. Абрамова О., Нуртдинова А. Защита трудовых прав работников // Хозяйство и право. 2002. №11; №12.
2. Время трудиться по другому. Парламентские слушания: «Об исполнении законадательства о безопасностии охране труда в Республике Казахстан». – Правовой вестник. – 2003.- №22, июнь.
3. Димитрова С.А. правовые проблемы труда и занятости населения. – Алматы: Жеті Жарғы, 1997.
4. Қарақұсова Г. Еңбек қауіпсіздігін қамтамасыз ету - өзекті мәселе. – Егемен Қазақстан газеті. – 2004. – 28-ші сәуір.
1. Қазақстан Республикасының 30 тамыз 1995 жылғы Конституциясы
2. Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 15 мамырдағы Еңбек Кодексі
3. «Қазақстан Республикасындығы еңбек туралы» Қазақстан Республикасының Заңы 1999 жылғы 10 желтоқсан №493-І. (2001 жылғы 6 желтоқсан №260-ІІ ҚРЗ, 2003 жылғы 25 қыркүйек №484-ІІ ҚРЗ, 2004 жылғы 23 желтоқсан №20 – ІІІ ҚРЗ енгізілген өзгертулер және толықтырулармен бірге).
Қолданылған әдебиеттер мен басылымдар
1. Абрамова О., Нуртдинова А. Защита трудовых прав работников // Хозяйство и право. 2002. №11; №12.
2. Время трудиться по другому. Парламентские слушания: «Об исполнении законадательства о безопасностии охране труда в Республике Казахстан». – Правовой вестник. – 2003.- №22, июнь.
3. Димитрова С.А. правовые проблемы труда и занятости населения. – Алматы: Жеті Жарғы, 1997.
4. Қарақұсова Г. Еңбек қауіпсіздігін қамтамасыз ету - өзекті мәселе. – Егемен Қазақстан газеті. – 2004. – 28-ші сәуір.
Жекелеген санаттағы қызметкерлердің еңбегін қорғау
Еңбек саласындағы әйелдердің құқықтық жағдайы
Қазақстан Республикасы Констиутциясының 24-бабының 2-бөлігіне
және Қазақстан Республикасындағы Еңбек Кодексінің 6-бабының әркімнің де
еңбекті еркін таңдауға немесе еңбекке қандай да болмасын кемсітушіліксіз
және мәжбүрлеусіз еркін келісуге құқығы, өзінің еңбекке қабілеттілігіне
иелік етуге, кәсіп және қызмет түрін таңдауға құқығы бар. Өкінішке орай,
тәжірибеде жалғыз норманы ғана қабылдау әрқашан оң нәтижеге әкеле бермейді.
1999 жылы елімізде жедел тәртіппен бірқатар реформалар жүргізілді.
Қазақстан Республикасының Парламентінде кейбір заң жобалары жедел
графигімен қарастырылып өтті. Бірақ халықтың және мүдделі органдар мен
ұйымдардың арасында талқыға салынбай заң қабылдаудың мұндай тәсілі көп
балалы отбасылардың құқытырына, мүгедектерге, кейбір санаттағы жұмысшыларға
және әйелдердің құқықтық жағдайына кері әсерін тигізді.
Мұндай негативті реформалауға көбінесе еңбек саласы ұшырады. 1999
жылдың аяғында Қазақстан Республикасындағы еңбек туралы заң қабылданды.
Бірақ ол Қазақстан әйелдерінің еңбек құқығын реттеуде оң өзгерістер
бермеді. Әйелдердің еңбек құқықтарына мемлекет пен заң шығарушы тарапынан
тиісті көңіл бөлінбеді.
Кейбір мамандардың бағалауы бойынша 2006 жылы халық
шаруашылығында жұмыспен қамтылғандар саны 6127,6 адам, олардың ішінде
әйелдер саны 2806,4, яғни барлық жұмыспен қамтылғандардың 45,8%
құрайды. Бұның ішінде әйелдердің көп бөлігі денсаулық сақтау, дене
шынықтыру және әлеуметтік қамсыздандыру саласында жұмыс істейтіндердің
жалпы санының 82%-ын құрайды, білім беру саласында - 77%, қоғамдық
тамақтандыру және ақпарттық-есептеу қызметі саласында-76%, мәдениет -70%,
сауда-саттық - 63%, қаржы, несие және сақтандыру саласында - 66% [8,С.78-
79].
Әйелдердің еңбек қауіпсіздігі мен еңбек қорғау саласына мемлекет
пен заң шығарушы тарапынан тиісті көңіл бөлінбеудің салдары статистикадан
мынадай көрініс тапты. Қазақстанның халық шаруашылығының негізгі салаларына
әрбір оныншы әйел санитарлық-гигиеналы нормаларға сай келмейтін жағдайларда
еңбектенуде, 138 мыңға жуығы түнгі ауысымда жұмыс істесе, әр жүзінші әйелге
ауыр физикалық еңбек жүктелеген. 40 мыңға жуық әйел шу мен вибрацияның
жоғары деңгеінде, 64 мыңы ауасы лас және шаң жағдайда, 26 мыңы қолайсыз
температурада жұмыс істейді.
2001 жылы Қазақстанда әйелдер арасындағы өндірістік жарақаттың
төрт мыңға жуық жағдайы тіркелді. Бұл өндірісте жарақаттанғандардың жалпы
санынан 15% құрап отыр. 47 әйел қаза болды. Одан кейінгі өндірістік
жарақаттар жөнінде мәліметтер жоқ, бірақ 2000 жылы өндірістегі әйелдердің
өлімі 6,1% пайыз құрағаны белгілі – 17 әйел қазаға ұшыраған.
Әйелдерге тек еңбек етуге ғана емес, сондай-ақ бұл құқығын толық,
жан-жақты жүзеге асыруына мүмкіндік беру қажет. Тамырымен жоймасақ та,
әйелдердің еңбек қызметін жүзеге асыруына кері әсер ететін мән-жайларды
барынша азайтуға шаралар қолдану қажет.
Жұмысшы әйелдердің ерекше бір санаты – бұл жүкті әйелдер және
жас балалары бар әйелдер. Қазақстан Республикасының заңнамасында олардың
құқығын қорғайтын кейбір шаралар қарастырылған. Қазақстан
Республикасындағы еңбек туралы Заңның 23 бабы 3-бөлігіне сәйкес жүкті
әйелдердің медициналық қорытындыға сәйкес ауыр және қолайсыз өндірістк
факторлардың әсері болмайтын басқа жұмысқа бұрынғы жұмысындағы орташа айлық
жалақысы сақтала отырып ауыстырылуы қарастырылған. Бұдан басқа аталған
заңның 48-бабының 2-бөлігінде жүкті әйелдерді түнгі уақытта жұмысқа тартуға
олардың келісімімен ғана жол беріледі делінген.
Аталған нормалар кеңестік заңнамада алғашқы қабылданған сәттен
айтарлықтай өзгерістерге ұшыраған. Еңбек туралы заңдар Кодексіне сәйкес
жүкті әйелдер түнгі уақытта жұмысқа жіберілмеген, оларды орташа жалақысы
сақтала отырып жеңілірек жұмысқа ауыстырған. Сонымен бірге, жүкті әйелдерге
айтарлықтай мөлшерде жеңілдіктер қарастырылған. Нарықтық экономика мен
жұмыссыздықтың өсуі, еңбек ресурстарының үлкен мөлшері, өндірістің өсу
деңгейінің төмендегі жағдайында жүкті әйелдерге түнгі уақытта еңбектенуге
тыйым салу дәстүрлі әйелдер саласында еңбектенуді таңдау мүмкіндігін
шектейді. Сондықтан жүкті әйелдерге олардың келісімімен түнгі уақытта
еңбектенуге рұқсат беруді жақсы жетістікке жатқызуға болады.
Қазақстан Республикасында әйелдерге жүктілігі мен босануы бойынша
босанғанға дейін ұзақтығы жетпіс күнтізбелік күнге, босанғаннан кейін елу
алты (ауыр босанаған немесе екі не одан да көп бала туған жағдайда жетпіс)
күнтізбелік күнге демалыс беріледі. Есептеу жиынтықтап жүргізіледі және
демалыс әйелдің ұйымда жұмыс істеу ұзақтығына қармастан, жұмыс берушінің
қаражаты есебінен жүктілігіне және босануы бойынша осы кезеңге төленген
жәрдемақыны босанғанға дейін нақты пайдаланған күндерінің санына қармастан
оған толық беріледі (Қазақстан Республикасындағы еңбек туралы Заңның 66-
бабы).
Заң шығарушының әрекеттері халықаралық құқық нормаларымен кейбір
тұстарда келеді (Қазақстан Республикасының ратификацияланған құжаты жөнінде
сөз болып отыр). Аталған шешім Ана болуды қорғау туралы ХЕҰ-ның
Конвенциясына қайшы келеді [9,С.355]. 4-баптың 8-бөлігіне сәйкес
кәсіпкердің қармағында жұмыс істейтін әйелдерге төленетін жәрдемақымен
байланысты шығындар үшін кәсіпкер жеке жауапкершілік көтермейді.
Г.Тіленчиеваның пікірінше бұл жұмыс берушінің әйелдер еңбегіне мүдделілігін
төмендетеді. Жұмыспен қамтылған әйелдердің үлес салмағы басым
кәсіпорындарды әлеуметтік қамтамасыз етуге байланысты шығындар бойынша
көріну теңсіздік жағдайына қояды [10, С.64]. Бұл оймен толық келісуге
болады. Жүктілігі мен тууына байланысты демалыстан басқа, әйелге оның
өтініші бойынша баласы бір жарым жасқа толғанға дейін оған күтім жасау
жөнінде жалақысы сақталмайтын қосымша демалыс беріледі. Қосымша демалыс
уақыты ішінде оның жұмыс орны (қызметі) сақталады. Кеңестік мемлекетпен
салыстырсақ, мұндай демалыстың уақыты үш жылға дейін созылған. Аталған
мерзімді үш жылға дейін созу негізді деп есептейміз, себебі психология мен
педагогиканың көзқарасы бойынша, баланың дұрыс тәрбиеленуі үшін балалық
шақтың алғашқы кезеңінде анасының оның жанында болуы қажетті.
Жоғарыда айтылған барлық шаралар стратегиялық маңызды болып
табылады. Өйткені мемлекеттің жүкті әйелдерді қорғау және жеңілдіктер
ұсыну дәрежесі тікелей балалардың өмірі мен денсаулығынан және елдің жалпы
демографиялық саясатынан көрініс табады. 90-шы жылдардан бастап Қазақстанда
қолайсыз демографиялық жағдай қалыптасып отыр: өмір сүру ұзақтығы
төмендеуде, туудың азаюы, аналар мен сәбилер өлімі деңгейінің жоғарылығы
[11]. Созылмалы ауруларға шалдыққан балалрдың саны артты; балалрдың 80%
анемия, рахит және т.б. ауруларға душар болған [12]. Мысалы, Павлодар
облысында соңғы екі жылдың ішінде сәбилер өлімінің өсуі тіркелген, өткен
жылы ол бір мың туылған баланың 26,5 бөлігін құраған, одан басқа, әрбір
жаңа туған бір мың сәбидің 288-і ауру болып туылған [13].
Әйелдердің үкіметтік емес ұйымдары еңбектік және
әлеуметтік заңнаманың гендерлік сараптамасын өткізді. Соның нәтижесінде
әйелдер құқығына қатысты келесі бұзушылықтарды анықтады:
1. Қазақстан Республикасындағы еңбек туралы Заңға сәйкес
қазақстандық әйелдер бала емізуге арналған үзіліссіз құқығынан
айырылған, ал ол ХЕҰ-ның Ана болуды қорғау туралы Конвенциясының
5-бабына қайшы келеді. Яғни, егер әйел баласын емізетін болса,
онда ол осы мақсат үшін елдің заңнамасымен бекітілген мерзімге
күніне бір немесе бірнеше үзіліс жасап, өзінің жұмысын тоқтата
тұруға құқғы бар;
2. Қазақстан Республикасындағы еңбек туралы Заңы әйелдің жүктілігі
мен босануы бойынша әлеуметтік жәрдемақыны төлеу міндетін
мемлекеттен жұмыс берушіге жүктеп отыр. Ал жұмыс беруші
әлеуметтік жәрдемақыны өз қаражаты есебінен төлеу тиіс;
3. Қазақстан Республикасындағы еңбек туралы Заңында жүктілігі мен
босануына байланысты демалыста жүрген әйелдерді жұмыстан шығаруға
тікелей тыйым салынбаған;
4. Қазақстан Республикасындағы еңбек туралы Заңында әйелдердің
толық емес жұмыс уақытының жеке графиктері мен тәртібін
белгілейтін норма қарастырылмаған*.
Осыған байланысты әйелдердің еңбекке құқығы ұғымында қандай
мазмұн жатқанын анықтау қажет. Өз тарабымнан бұл әйелдердің мемлекет
таныған және кепілдік берген мамандық таңдау құқығы, оған қол жеткізу,
біліктілігі мен кәсіби дайындығына сәйкес жұмыстарды атқару, сондай-ақ сол
жұмыстарды орындау кезінде оның денсаулығы мен еңбегінің барынша қауіпсіз
болуы, қорғалуы деп пайымдаймын. Әйелдердің еңбекке құқығы ұғымы бұл
құқықтың мәнінен, яғни оны қоғамдық көрініс ретінде сипаттайтын ішкі
мазмұнынан ажырағысыз болуы керек. Оның мәні - әйелдердің еңбекке құқығы
заңнамамен бекітілген және мемлекет таныған мүмкіндігі ғана болуы тиіс
емес, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Еңбек саласындағы әйелдердің құқықтық жағдайы
Қазақстан Республикасы Констиутциясының 24-бабының 2-бөлігіне
және Қазақстан Республикасындағы Еңбек Кодексінің 6-бабының әркімнің де
еңбекті еркін таңдауға немесе еңбекке қандай да болмасын кемсітушіліксіз
және мәжбүрлеусіз еркін келісуге құқығы, өзінің еңбекке қабілеттілігіне
иелік етуге, кәсіп және қызмет түрін таңдауға құқығы бар. Өкінішке орай,
тәжірибеде жалғыз норманы ғана қабылдау әрқашан оң нәтижеге әкеле бермейді.
1999 жылы елімізде жедел тәртіппен бірқатар реформалар жүргізілді.
Қазақстан Республикасының Парламентінде кейбір заң жобалары жедел
графигімен қарастырылып өтті. Бірақ халықтың және мүдделі органдар мен
ұйымдардың арасында талқыға салынбай заң қабылдаудың мұндай тәсілі көп
балалы отбасылардың құқытырына, мүгедектерге, кейбір санаттағы жұмысшыларға
және әйелдердің құқықтық жағдайына кері әсерін тигізді.
Мұндай негативті реформалауға көбінесе еңбек саласы ұшырады. 1999
жылдың аяғында Қазақстан Республикасындағы еңбек туралы заң қабылданды.
Бірақ ол Қазақстан әйелдерінің еңбек құқығын реттеуде оң өзгерістер
бермеді. Әйелдердің еңбек құқықтарына мемлекет пен заң шығарушы тарапынан
тиісті көңіл бөлінбеді.
Кейбір мамандардың бағалауы бойынша 2006 жылы халық
шаруашылығында жұмыспен қамтылғандар саны 6127,6 адам, олардың ішінде
әйелдер саны 2806,4, яғни барлық жұмыспен қамтылғандардың 45,8%
құрайды. Бұның ішінде әйелдердің көп бөлігі денсаулық сақтау, дене
шынықтыру және әлеуметтік қамсыздандыру саласында жұмыс істейтіндердің
жалпы санының 82%-ын құрайды, білім беру саласында - 77%, қоғамдық
тамақтандыру және ақпарттық-есептеу қызметі саласында-76%, мәдениет -70%,
сауда-саттық - 63%, қаржы, несие және сақтандыру саласында - 66% [8,С.78-
79].
Әйелдердің еңбек қауіпсіздігі мен еңбек қорғау саласына мемлекет
пен заң шығарушы тарапынан тиісті көңіл бөлінбеудің салдары статистикадан
мынадай көрініс тапты. Қазақстанның халық шаруашылығының негізгі салаларына
әрбір оныншы әйел санитарлық-гигиеналы нормаларға сай келмейтін жағдайларда
еңбектенуде, 138 мыңға жуығы түнгі ауысымда жұмыс істесе, әр жүзінші әйелге
ауыр физикалық еңбек жүктелеген. 40 мыңға жуық әйел шу мен вибрацияның
жоғары деңгеінде, 64 мыңы ауасы лас және шаң жағдайда, 26 мыңы қолайсыз
температурада жұмыс істейді.
2001 жылы Қазақстанда әйелдер арасындағы өндірістік жарақаттың
төрт мыңға жуық жағдайы тіркелді. Бұл өндірісте жарақаттанғандардың жалпы
санынан 15% құрап отыр. 47 әйел қаза болды. Одан кейінгі өндірістік
жарақаттар жөнінде мәліметтер жоқ, бірақ 2000 жылы өндірістегі әйелдердің
өлімі 6,1% пайыз құрағаны белгілі – 17 әйел қазаға ұшыраған.
Әйелдерге тек еңбек етуге ғана емес, сондай-ақ бұл құқығын толық,
жан-жақты жүзеге асыруына мүмкіндік беру қажет. Тамырымен жоймасақ та,
әйелдердің еңбек қызметін жүзеге асыруына кері әсер ететін мән-жайларды
барынша азайтуға шаралар қолдану қажет.
Жұмысшы әйелдердің ерекше бір санаты – бұл жүкті әйелдер және
жас балалары бар әйелдер. Қазақстан Республикасының заңнамасында олардың
құқығын қорғайтын кейбір шаралар қарастырылған. Қазақстан
Республикасындағы еңбек туралы Заңның 23 бабы 3-бөлігіне сәйкес жүкті
әйелдердің медициналық қорытындыға сәйкес ауыр және қолайсыз өндірістк
факторлардың әсері болмайтын басқа жұмысқа бұрынғы жұмысындағы орташа айлық
жалақысы сақтала отырып ауыстырылуы қарастырылған. Бұдан басқа аталған
заңның 48-бабының 2-бөлігінде жүкті әйелдерді түнгі уақытта жұмысқа тартуға
олардың келісімімен ғана жол беріледі делінген.
Аталған нормалар кеңестік заңнамада алғашқы қабылданған сәттен
айтарлықтай өзгерістерге ұшыраған. Еңбек туралы заңдар Кодексіне сәйкес
жүкті әйелдер түнгі уақытта жұмысқа жіберілмеген, оларды орташа жалақысы
сақтала отырып жеңілірек жұмысқа ауыстырған. Сонымен бірге, жүкті әйелдерге
айтарлықтай мөлшерде жеңілдіктер қарастырылған. Нарықтық экономика мен
жұмыссыздықтың өсуі, еңбек ресурстарының үлкен мөлшері, өндірістің өсу
деңгейінің төмендегі жағдайында жүкті әйелдерге түнгі уақытта еңбектенуге
тыйым салу дәстүрлі әйелдер саласында еңбектенуді таңдау мүмкіндігін
шектейді. Сондықтан жүкті әйелдерге олардың келісімімен түнгі уақытта
еңбектенуге рұқсат беруді жақсы жетістікке жатқызуға болады.
Қазақстан Республикасында әйелдерге жүктілігі мен босануы бойынша
босанғанға дейін ұзақтығы жетпіс күнтізбелік күнге, босанғаннан кейін елу
алты (ауыр босанаған немесе екі не одан да көп бала туған жағдайда жетпіс)
күнтізбелік күнге демалыс беріледі. Есептеу жиынтықтап жүргізіледі және
демалыс әйелдің ұйымда жұмыс істеу ұзақтығына қармастан, жұмыс берушінің
қаражаты есебінен жүктілігіне және босануы бойынша осы кезеңге төленген
жәрдемақыны босанғанға дейін нақты пайдаланған күндерінің санына қармастан
оған толық беріледі (Қазақстан Республикасындағы еңбек туралы Заңның 66-
бабы).
Заң шығарушының әрекеттері халықаралық құқық нормаларымен кейбір
тұстарда келеді (Қазақстан Республикасының ратификацияланған құжаты жөнінде
сөз болып отыр). Аталған шешім Ана болуды қорғау туралы ХЕҰ-ның
Конвенциясына қайшы келеді [9,С.355]. 4-баптың 8-бөлігіне сәйкес
кәсіпкердің қармағында жұмыс істейтін әйелдерге төленетін жәрдемақымен
байланысты шығындар үшін кәсіпкер жеке жауапкершілік көтермейді.
Г.Тіленчиеваның пікірінше бұл жұмыс берушінің әйелдер еңбегіне мүдделілігін
төмендетеді. Жұмыспен қамтылған әйелдердің үлес салмағы басым
кәсіпорындарды әлеуметтік қамтамасыз етуге байланысты шығындар бойынша
көріну теңсіздік жағдайына қояды [10, С.64]. Бұл оймен толық келісуге
болады. Жүктілігі мен тууына байланысты демалыстан басқа, әйелге оның
өтініші бойынша баласы бір жарым жасқа толғанға дейін оған күтім жасау
жөнінде жалақысы сақталмайтын қосымша демалыс беріледі. Қосымша демалыс
уақыты ішінде оның жұмыс орны (қызметі) сақталады. Кеңестік мемлекетпен
салыстырсақ, мұндай демалыстың уақыты үш жылға дейін созылған. Аталған
мерзімді үш жылға дейін созу негізді деп есептейміз, себебі психология мен
педагогиканың көзқарасы бойынша, баланың дұрыс тәрбиеленуі үшін балалық
шақтың алғашқы кезеңінде анасының оның жанында болуы қажетті.
Жоғарыда айтылған барлық шаралар стратегиялық маңызды болып
табылады. Өйткені мемлекеттің жүкті әйелдерді қорғау және жеңілдіктер
ұсыну дәрежесі тікелей балалардың өмірі мен денсаулығынан және елдің жалпы
демографиялық саясатынан көрініс табады. 90-шы жылдардан бастап Қазақстанда
қолайсыз демографиялық жағдай қалыптасып отыр: өмір сүру ұзақтығы
төмендеуде, туудың азаюы, аналар мен сәбилер өлімі деңгейінің жоғарылығы
[11]. Созылмалы ауруларға шалдыққан балалрдың саны артты; балалрдың 80%
анемия, рахит және т.б. ауруларға душар болған [12]. Мысалы, Павлодар
облысында соңғы екі жылдың ішінде сәбилер өлімінің өсуі тіркелген, өткен
жылы ол бір мың туылған баланың 26,5 бөлігін құраған, одан басқа, әрбір
жаңа туған бір мың сәбидің 288-і ауру болып туылған [13].
Әйелдердің үкіметтік емес ұйымдары еңбектік және
әлеуметтік заңнаманың гендерлік сараптамасын өткізді. Соның нәтижесінде
әйелдер құқығына қатысты келесі бұзушылықтарды анықтады:
1. Қазақстан Республикасындағы еңбек туралы Заңға сәйкес
қазақстандық әйелдер бала емізуге арналған үзіліссіз құқығынан
айырылған, ал ол ХЕҰ-ның Ана болуды қорғау туралы Конвенциясының
5-бабына қайшы келеді. Яғни, егер әйел баласын емізетін болса,
онда ол осы мақсат үшін елдің заңнамасымен бекітілген мерзімге
күніне бір немесе бірнеше үзіліс жасап, өзінің жұмысын тоқтата
тұруға құқғы бар;
2. Қазақстан Республикасындағы еңбек туралы Заңы әйелдің жүктілігі
мен босануы бойынша әлеуметтік жәрдемақыны төлеу міндетін
мемлекеттен жұмыс берушіге жүктеп отыр. Ал жұмыс беруші
әлеуметтік жәрдемақыны өз қаражаты есебінен төлеу тиіс;
3. Қазақстан Республикасындағы еңбек туралы Заңында жүктілігі мен
босануына байланысты демалыста жүрген әйелдерді жұмыстан шығаруға
тікелей тыйым салынбаған;
4. Қазақстан Республикасындағы еңбек туралы Заңында әйелдердің
толық емес жұмыс уақытының жеке графиктері мен тәртібін
белгілейтін норма қарастырылмаған*.
Осыған байланысты әйелдердің еңбекке құқығы ұғымында қандай
мазмұн жатқанын анықтау қажет. Өз тарабымнан бұл әйелдердің мемлекет
таныған және кепілдік берген мамандық таңдау құқығы, оған қол жеткізу,
біліктілігі мен кәсіби дайындығына сәйкес жұмыстарды атқару, сондай-ақ сол
жұмыстарды орындау кезінде оның денсаулығы мен еңбегінің барынша қауіпсіз
болуы, қорғалуы деп пайымдаймын. Әйелдердің еңбекке құқығы ұғымы бұл
құқықтың мәнінен, яғни оны қоғамдық көрініс ретінде сипаттайтын ішкі
мазмұнынан ажырағысыз болуы керек. Оның мәні - әйелдердің еңбекке құқығы
заңнамамен бекітілген және мемлекет таныған мүмкіндігі ғана болуы тиіс
емес, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz