Менеджмент
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 Менеджменттің теориялық әдістемелік негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1.1 Менеджменттің мәні мен қызметтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.2 Менеджменттің даму кезеңдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.3 Қазақстандағы менеджменттің әдістемелік негіздері ... ... ... ... ..12
2 Менеджмент басқару жүйесінің қызмет түрі ретінде ... ... ... ... ... ... ... .14
2.1 Менеджерлік қызмет пен оның тиімділігін жіктеу ... ... ... ... ... ... ... 14
2.2 Менеджменттегі стратегия мен тактиканың ерекшеліктері ... ... ... 17
2.3 Басқару әдіс тәсілдерінің классификациясы ... ... ... ... ... ... ... ... .. 19
3 Менеджменттің халықаралық үлгілері мен стандарттары ... ... ... ... 24
3.1 Менеджменттің шетелдік даму үлгілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
3.2 Қазіргі заманғы басқару ілімдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 Менеджменттің теориялық әдістемелік негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1.1 Менеджменттің мәні мен қызметтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.2 Менеджменттің даму кезеңдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.3 Қазақстандағы менеджменттің әдістемелік негіздері ... ... ... ... ..12
2 Менеджмент басқару жүйесінің қызмет түрі ретінде ... ... ... ... ... ... ... .14
2.1 Менеджерлік қызмет пен оның тиімділігін жіктеу ... ... ... ... ... ... ... 14
2.2 Менеджменттегі стратегия мен тактиканың ерекшеліктері ... ... ... 17
2.3 Басқару әдіс тәсілдерінің классификациясы ... ... ... ... ... ... ... ... .. 19
3 Менеджменттің халықаралық үлгілері мен стандарттары ... ... ... ... 24
3.1 Менеджменттің шетелдік даму үлгілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
3.2 Қазіргі заманғы басқару ілімдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
Кіріспе
«Менеджмент» (ағылшын тілінде-manage) «басқару» деген мағынаны білдіреді.
«Менеджмент» түсінігінің анықтамалары өте көп. Жалпы менеджмент деп жеңу өнері ретінде, адамдардың интеллектісін, еңбегін, жүріс - тұрысының уәжін пайдалану арқылы алдына койған мақсаттарына жете алуын айтады.
Мағынасы бойынша «менеджмент» термині «басқару» терминімен ұқсас. Алайда, қазіргі түсінік бойынша «басқару» ұғымынан «менеджмент» ұғымы кеңірек, өйткені ол адамзат қызметінің әр түріне қолданылады. Мысалы, автомобильдің және басқада неғұрлым күрделі техникалық жүйелерді басқару. Ал «менеджмент» термині ұғым деңгейіндегі әлеуметтік экономикалық процесстерді, шаруашылық қызметті, жеке тұлғаны және қызметшілерді басқаруды сиппаттайды [1].
Басқару - мақсатқа жетуге бағытталған іс-қимылдарды ұйымдарды. Менеджмент - өзіне міндетті элементретінде адамдарды басқаруды, әлеуметтік ұйымдар мен құрылымдарды басқаруды, қосатын сәйкес білім облысы бар адам қызметінің сферасы. Менеджмент – бұл нарық жағдайындағы басқару. «Менеджмент» түсінігінің мазмұны бірнеше аспектілермен қарастыруға болады.
• Менеджмент – бұл әртүрлі ұйымдардағы адамдарға жетекші ету қызметінің түрі, функциясы,басқару.
• Менеджмент – бұл басқару функциясын жүзеге асыруға көмектесетін адамзат білімінің облысы. Бұл ғылыми пән.
• Менеджмент – басқару бойынша жұмыс жасаушының әлеуметтік кітабы.
Курстық жұмыстың мақсаты: менеджмент ұғымын жан жақтан қарастыру, менеджмент формаларын қарап шығу, бұл ғылымның даму эволюциясы мен қазіргі заманғы сипаттамасын талдау болып табылады.
Курстық жұмыс мақсатына сәйкес, оның алдына мынадай тапсырмалар қойылады:
- менеджмент ұғымы және мәнiн қарап шығу;
- менеджмент заңдылықтарын қарастыру;
- шетелдерде қазіргі заманда өзекті болып тұрған менеджменттің бағыттары мен көзқарастардың мәнін анықтау;
Зерттеудің объектісі болып менеджменттің ерте заманнан бастап қазіргі кезеңге дейінгі даму эволюциясының ерекшеліктері болып табылады.
Курстық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімі мен қосымшалардан тұрады.
«Менеджмент» (ағылшын тілінде-manage) «басқару» деген мағынаны білдіреді.
«Менеджмент» түсінігінің анықтамалары өте көп. Жалпы менеджмент деп жеңу өнері ретінде, адамдардың интеллектісін, еңбегін, жүріс - тұрысының уәжін пайдалану арқылы алдына койған мақсаттарына жете алуын айтады.
Мағынасы бойынша «менеджмент» термині «басқару» терминімен ұқсас. Алайда, қазіргі түсінік бойынша «басқару» ұғымынан «менеджмент» ұғымы кеңірек, өйткені ол адамзат қызметінің әр түріне қолданылады. Мысалы, автомобильдің және басқада неғұрлым күрделі техникалық жүйелерді басқару. Ал «менеджмент» термині ұғым деңгейіндегі әлеуметтік экономикалық процесстерді, шаруашылық қызметті, жеке тұлғаны және қызметшілерді басқаруды сиппаттайды [1].
Басқару - мақсатқа жетуге бағытталған іс-қимылдарды ұйымдарды. Менеджмент - өзіне міндетті элементретінде адамдарды басқаруды, әлеуметтік ұйымдар мен құрылымдарды басқаруды, қосатын сәйкес білім облысы бар адам қызметінің сферасы. Менеджмент – бұл нарық жағдайындағы басқару. «Менеджмент» түсінігінің мазмұны бірнеше аспектілермен қарастыруға болады.
• Менеджмент – бұл әртүрлі ұйымдардағы адамдарға жетекші ету қызметінің түрі, функциясы,басқару.
• Менеджмент – бұл басқару функциясын жүзеге асыруға көмектесетін адамзат білімінің облысы. Бұл ғылыми пән.
• Менеджмент – басқару бойынша жұмыс жасаушының әлеуметтік кітабы.
Курстық жұмыстың мақсаты: менеджмент ұғымын жан жақтан қарастыру, менеджмент формаларын қарап шығу, бұл ғылымның даму эволюциясы мен қазіргі заманғы сипаттамасын талдау болып табылады.
Курстық жұмыс мақсатына сәйкес, оның алдына мынадай тапсырмалар қойылады:
- менеджмент ұғымы және мәнiн қарап шығу;
- менеджмент заңдылықтарын қарастыру;
- шетелдерде қазіргі заманда өзекті болып тұрған менеджменттің бағыттары мен көзқарастардың мәнін анықтау;
Зерттеудің объектісі болып менеджменттің ерте заманнан бастап қазіргі кезеңге дейінгі даму эволюциясының ерекшеліктері болып табылады.
Курстық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімі мен қосымшалардан тұрады.
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. Рахимбаев А.Б. и др. Менеджмент : оқу құралы.. – Алматы : Заң әдебиеті, 2006. – 150 б.
2. Сатыбалдыұлы С. Маркетинг және менеджмент негіздері. – Астана :Фолиат, 2007. – 319 б
3. Жакенова Б.и др. Менеджмент негіздері. – Астана :Фолиат, 2007. – 258 б
4. Экономика : 10 томдық. Таймасбаспаұйi. – (Экономика. Әлемдiк классика). Мемлекеттiк сектор, халықаралықбәсекежәне менеджмент теориясы. – Алматы, 2006. – Т. 9. – 471 б.
5. Бердалиев К. Менеджмент: лекциялар курсы / К. Бердалиев. – Алматы : Экономика, 2006. – 238 б.
6. Жәкенова Б. Менеджмент негiздерi : (тест тапсыр.жин.) : оқу құралы / Б. Жәкенова, Э. Тәмпiшева, Ж. Слатова. – Астана : Фолиант, 2008. – 92 б.
7. Жәкенова Б. Менеджмент негiздерi. Астана : Фолиант, 2007. – 258 б.
8. Мамыров Н. К. Менеджмент және нарық, 2006. – 134 б.
9. Ахметов К. Е. Менеджмент негiздерi :оқулық. –Актобе-Орал: А-Полиграфия, 2006. – 519 б.
10. Рахымбаев А. Б. Менеджмент : оқу құралы /А. Б. Рахымбаев, Б. О.Сабатаева, А.Ә. Белгiбаев. – Алматы : Заң әдебиетi, 2006. – 150 б.
11. Т.И. Есполов, Ж.Ж. Сулейменов. Менеджмент – Алматы, 2003
12. Веснин В.Р. Основы менеджмента – М: Триада ЛТД, 1996
13. Виханский О.С, А.И. Назимов “Менеджмент”, 3 – таралым,
14. К.Ғ.Ахметов “Менеджмент негіздері”, Алматы – 1993;
15. Б.А. Байтанаева “Менеджмент”, оқу құралы, Алматы – 2001;
16. “Нефть и газ”, научно – технический журнал, Алматы
Аль – Пари, №3 – 2005;
17. Экономика и статистика, №6 – 2004;
18. Модин А.А., Горгакова И.Н. Менеджмент: Учебник. М., 2010
19. Дятлов В.Р. Основы кадрового управление персоналом. А ., 2009
20.Сорокина А. Кадровая политика и управление. М., 2008
1. Рахимбаев А.Б. и др. Менеджмент : оқу құралы.. – Алматы : Заң әдебиеті, 2006. – 150 б.
2. Сатыбалдыұлы С. Маркетинг және менеджмент негіздері. – Астана :Фолиат, 2007. – 319 б
3. Жакенова Б.и др. Менеджмент негіздері. – Астана :Фолиат, 2007. – 258 б
4. Экономика : 10 томдық. Таймасбаспаұйi. – (Экономика. Әлемдiк классика). Мемлекеттiк сектор, халықаралықбәсекежәне менеджмент теориясы. – Алматы, 2006. – Т. 9. – 471 б.
5. Бердалиев К. Менеджмент: лекциялар курсы / К. Бердалиев. – Алматы : Экономика, 2006. – 238 б.
6. Жәкенова Б. Менеджмент негiздерi : (тест тапсыр.жин.) : оқу құралы / Б. Жәкенова, Э. Тәмпiшева, Ж. Слатова. – Астана : Фолиант, 2008. – 92 б.
7. Жәкенова Б. Менеджмент негiздерi. Астана : Фолиант, 2007. – 258 б.
8. Мамыров Н. К. Менеджмент және нарық, 2006. – 134 б.
9. Ахметов К. Е. Менеджмент негiздерi :оқулық. –Актобе-Орал: А-Полиграфия, 2006. – 519 б.
10. Рахымбаев А. Б. Менеджмент : оқу құралы /А. Б. Рахымбаев, Б. О.Сабатаева, А.Ә. Белгiбаев. – Алматы : Заң әдебиетi, 2006. – 150 б.
11. Т.И. Есполов, Ж.Ж. Сулейменов. Менеджмент – Алматы, 2003
12. Веснин В.Р. Основы менеджмента – М: Триада ЛТД, 1996
13. Виханский О.С, А.И. Назимов “Менеджмент”, 3 – таралым,
14. К.Ғ.Ахметов “Менеджмент негіздері”, Алматы – 1993;
15. Б.А. Байтанаева “Менеджмент”, оқу құралы, Алматы – 2001;
16. “Нефть и газ”, научно – технический журнал, Алматы
Аль – Пари, №3 – 2005;
17. Экономика и статистика, №6 – 2004;
18. Модин А.А., Горгакова И.Н. Менеджмент: Учебник. М., 2010
19. Дятлов В.Р. Основы кадрового управление персоналом. А ., 2009
20.Сорокина А. Кадровая политика и управление. М., 2008
Кіріспе
Менеджмент (ағылшын тілінде-manage) басқару деген мағынаны білдіреді.
Менеджмент түсінігінің анықтамалары өте көп. Жалпы менеджмент деп жеңу өнері ретінде, адамдардың интеллектісін, еңбегін, жүріс - тұрысының уәжін пайдалану арқылы алдына койған мақсаттарына жете алуын айтады.
Мағынасы бойынша менеджмент термині басқару терминімен ұқсас. Алайда, қазіргі түсінік бойынша басқару ұғымынан менеджмент ұғымы кеңірек, өйткені ол адамзат қызметінің әр түріне қолданылады. Мысалы, автомобильдің және басқада неғұрлым күрделі техникалық жүйелерді басқару. Ал менеджмент термині ұғым деңгейіндегі әлеуметтік экономикалық процесстерді, шаруашылық қызметті, жеке тұлғаны және қызметшілерді басқаруды сиппаттайды [1].
Басқару - мақсатқа жетуге бағытталған іс-қимылдарды ұйымдарды. Менеджмент - өзіне міндетті элементретінде адамдарды басқаруды, әлеуметтік ұйымдар мен құрылымдарды басқаруды, қосатын сәйкес білім облысы бар адам қызметінің сферасы. Менеджмент - бұл нарық жағдайындағы басқару. Менеджмент түсінігінің мазмұны бірнеше аспектілермен қарастыруға болады.
· Менеджмент - бұл әртүрлі ұйымдардағы адамдарға жетекші ету қызметінің түрі, функциясы,басқару.
· Менеджмент - бұл басқару функциясын жүзеге асыруға көмектесетін адамзат білімінің облысы. Бұл ғылыми пән.
· Менеджмент - басқару бойынша жұмыс жасаушының әлеуметтік кітабы.
Курстық жұмыстың мақсаты: менеджмент ұғымын жан жақтан қарастыру, менеджмент формаларын қарап шығу, бұл ғылымның даму эволюциясы мен қазіргі заманғы сипаттамасын талдау болып табылады.
Курстық жұмыс мақсатына сәйкес, оның алдына мынадай тапсырмалар қойылады:
менеджмент ұғымы және мәнiн қарап шығу;
менеджмент заңдылықтарын қарастыру;
шетелдерде қазіргі заманда өзекті болып тұрған менеджменттің бағыттары мен көзқарастардың мәнін анықтау;
Зерттеудің объектісі болып менеджменттің ерте заманнан бастап қазіргі кезеңге дейінгі даму эволюциясының ерекшеліктері болып табылады.
Курстық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімі мен қосымшалардан тұрады.
1 Менеджменттің теориялық әдістемелік негіздері
1.1 Менеджменттің мәні мен қызметтері
Менеджмент - менеджменттің әдістерін, функцияларын, механизмін рационалды пайдаланудың көмегімен нарықтық жағдайларда қойылған мақсаттарға қол жеткізуге бағытталған кәсіптік әрекеттің дербес түрі.
Менеджмент - ол нарық жағдайларында басқару. Ол мынаны білдіреді:
- фирманың тұтынушылық сұранысқа бағдарын;
- өндірістің тиімділігін жоғарылатуға ынталану (минималды шығындар мен максималды нәтижемен);
- шаруашылық дербестілікке бағытталу;
- нарықтың жағдайына байланысты мақсаттар мен бағдарламаларды тұрақты түрде түзету;
- әрекет ететін фирманың соңғы нәтижесіне бағытталу.
Менеджменттің ұғымы әр түрлі көз - қарастар тұрғысынан қарастырылады, олардың әрбіреуі басқару ғылымын зерттеу пәнінің жаңа қырларын ашады:
- менеджмент белгілі бір мақсатты жетуге бағытталған адамның әрекетінің түрі ретінде қарастырылады;
- менеджмент үрдіс ретінде анықталады, оның мәні мен мазмұны оның функцияларында көрінеді: жоспарлау, ұйымдастыру, уәж, бақылау;
- менеджмент басқару функциялары жүзеге асырылатын иерархиялық ұйымдастырушылық құрылым ретінде қарастырылады;
- менеджмент басқарумен айналысатын адамдардың категориясы ретінде қарастырылады;
- менеджмент ол ғылым:
- менеджмент ол өнер.
Басқару ғылымының пәні әр-түрлі тізбектерінде және басқарудың әр түрлі деңгейлерінде материалдық құндылықтарды өндіру саласында басқарушылық қатынастар болып табылады (олардың мәні, жүйесі мен өзара байланысы).
Ғылымның мазмұны - өндірісті басқарудың заңдылықтарын зерттеу, басқарылатын және басқаратын жүйелердің бірлігі мен арақатынастылығы.
Басқарудың негіздерін зерттеу кезінде теориялық және әдістемелік келісімдер болып табылады: тарихи, кешенді, жүйелік, құрылымдық, жүйелік-құрылымдық.
Басқару ғылымы басқа ғылымдардың категорияларына сүйенеді - экономикалық, әлеуметтік, психологиялық, ұйымдастырушылық - құқықтық.
Өндірісті басқарумен барлық қатынастар тығыз өзара әрекеттеседі, демек, өндірісті басқару әлеуметтік басқарумен қабысады, жалпы оның негізін құрайды. Сипатына байланысты өндірісті басқару қатынасы жеке аралық, жүйе аралық және аралас болып жіктеледі.
Ғылым ретіндегі басқаруда ғылыми танымның келесі әдістері пайдаланылады:
- зерттеу объектісін бақылау;
- объект туралы ақпаратты жинақтау, өңдеу және зерттеу;
- талдау мен синтез құралдары бойынша зерттеулер;
- индукция және дедукция;
- кешендік және жүйелік келіс;
- гипотезаларды құрастыру және оларды тексеру;
- эксперименттерді жүргізу;
- логикалық және математикалық формаларды үлгілеу.
Менеджменттің мақсаты мен міндеттері - болашақ менеджерде еңбекті ынталандыру жүйесі арқылы персоналдың алдыңғы қатарлы әрекетін басқаруға мүмкіндік беретін нақты білімдер мен тәжірибелік машықтарды дағдыландыру, ғылыми негізделген шешімдерді қабылдауға, басқа адамдардың әрекеттерін құрылымдауға, ұйымды басқаруға үйрету. Менеджменттің негізгі қалыптары мен тәжірибелік жабдықтарын әрбір маман білуі керек [2].
Менеджмент ғылыми пән ретінде экономикалық ғылымдар жүйесіне жатады, онда үш негізгі топ бөлінеді:
- жалпы теориялық және тарихи тұрғыдан өндірістік қатынастарды зерттейтін жалпы экономикалық ғылымдар (экономикалық теория, экономикалық тарих, экономикалық ғылымдардың тарихы);
- өндірістік қатынастардың жеке жақтарын (функцияларын) және экономиканың макро-, мезо- және микро деңгейлерінде олардың маңызды жақтарын қарастыратын арнайы экономикалық ғылымдар (менеджмент, қаржы, бухгалтерлік есеп, экономикалық талдау, еңбек экономикасы және т.б.);
- салалық экономикалық ғылымдар, олар ұлттық экономиканың жеке салалары мен субсалаларында өндірістік қатынастардың ерекшеліктерін, нақты саланың заңдылықтары мен қарқындарын зерттейді (сала экономикасы, кәсіпорынның немесе фирманың экономикасы).
Менеджментті зерттеу объектісіне байланысты экономиканың арнайы да, салалық та ғылымдарына жатқызуға болады.
Жалпы теориялық тұрғыдан менеджмент экономикалық пәндердің жалпы жүйесінде пәннің рөлін жақсырақ түсінуге мүмкіндік беретін келесі негізгі функцияларды атқарады:
1) ғылыми функция - шаруашылық әрекеттің негізгі ұғымдары мен заңдылықтарын қалыптастырады;
2) танымдық функция - экономиканы басқару заңдылықтарын ойластыруға, әр түрлі экономикалық үрдістердің күрделі өзара байланыстарын анықтап алуға көмектеседі;
3) болжамдайтын функция - менеджментте шешімдерді қабылдау үрдістері кезінде экономикалық болжамдар мен ықтималдылық көрсеткіштері, ғылыми-техникалық прогресстің қарқындары мен бағыттары, экономикалық өсудің нұсқалары және т.б маңызды мәнге ие;
4) тәжірибелік функция - экономикалық үрдістердің заңдылықтарын көрсетеді. Менеджмент экономикалық идеяларды жүзеге асыру жолдарын, экономикада инновациялық технологиялардың жолдарын анықтайды.
Менеджменттің негізгі мақсаттары мыналар болып табылады: кәсіпорынның табыстылығын қамтамасыз ету; кадрлық потенциалды тиімді пайдалану; ішкі және сыртқы нарықтарда жұмыс кезінде тәуекелді тұрақты түрде жеңу.
Менеджменттің міндеттері:
1) тұтынушының мұқтаждықтарын ескеріп, тауарлар мен қызметтерді өндіруді ұйымдастыру;
2) нарықта кәсіпорынның тұрақты жағдайын қамтамасыз ету;
3) персоналдың жұмысын ынталандыру;
4) жаңа нарықтарды тұрақты түрде іздеу және игеру;
5) кәсіпорынның дамуының стратегиясын құрастыру;
6) оларды қамтамасыз етудің қажетті ресурстары мен көздерін анықтау;
7) кадрлардың квалификациясын жоғарылату;
8) шығармашылық белсенділіктің атмосферасын тудыру.
Менеджменттің түрлері - менеджменттің белгілі бір міндеттерін шешумен байланысты басқарушылық әрекеттің арнайы салалары.
Функционалды ие болуына байланысты менеджмент келесі түрлерге бөлінеді: стратегиялық, инновациялық, персоналды жабдықтау, өндірістік, маркетинг, сапалық, қаржылық, инвестиционды, дағдарысқа қарсы, халықаралық.
Басқаратын ішкі жүйе (субъект) - ұйымдардың әрекет етуінің белгілі бір салаларында шешімдерді қабылдау саласында өкілеттіліктерге ие әр-түрлі деңгейлі басшылар менеджерлер.
Басқарылатын ішкі жүйе (объект) - кез - келген белгіленуге ие өзара байланысқан құрылымдық бөлімшелердің барлық құрамы (цехтер, учаскелер, бөлімдер, секторлар, зертханалар және с.с.)
Басқарушылық еңбек арқылы басқарушылық қатынастарды жүзеге асыратыны басқарудың субъектісі мен объектісі арасында өзара әрекеттесу жүзеге асырылады.
Осындай өзара әрекеттесі тиімді болуы үшін бірқатар шарттарды орындау қажет:
1) басқарудың субъектісі мен объектісі бір - біріне сәйкес болуы керек және үйлесуі керек;
2) басқарудың субъектісі мен объектісі кері байланыс принциптеріне негізделген өз арасында екі жақты өзара әрекеттесуді жүзеге асыруы керек;
3) басқарудың субъектісі де объектісі де нақты өзара әрекеттесуге мүдделі болуы керек, бірі - берілген жағдайда қажетті бұйрықтарды беруге, екіншісі - оларды уақытында және нақты орындауға.
Менеджер - кәсіпорынның жұмыс істеуінің нақты саласында басқарушылық әрекетпен кәсіби тұрғыдан айналысатын маман.
Менеджердің функциялары:
- мақсаттарды орнатады, міндеттерді анықтайды;
- қойылған мақсаттарды орындауды ұйымдастырады;
- ынталандыру мен коммуникацияны қолдайды;
- жұмыстың нәтижелерін өлшеуді жүзеге асырады;
- өзін қоса, адамдардың өсуіне ықпал етеді.
Менеджменттің үш иерархиялық деңгейлерін ажыратады: жоғарғы, орташа, төмен.
Менеджментке деген әмбебап мұқтаждық бизнестің барлық түрлерінде және адам әрекетінің әрбір түрінде қажет күштерін салу объектілерінің айырмашылығына, спецификалық білімдер мен кәсіптік машықтардың болуына қарамастан, барлық менеджерлер олардың функцияларын орындаудың мүмкіндігін анықтайтын ресурстардың бірдей түрлерімен жұмыс жасайды. Оларға кадрлық, қаржылық, шикізаттық ресурстар мен еңбек ресурстарын жатқызуға болады [3].
Менеджменттің принципі - басқару органдары ұйымның тиімді дамуын қамтамасыз ететін маңызды басқарушылық ережелер, негізгі қалыптар мен әрекет ету нормалары.
Тиімді менеджменттің маңызды принциптерінің қатарына келесі принциптер жатады:
- бүтінділік;
- иерархиялық тәртіптілік;
- дамудың мақсаттық бағыттылығы;
- менеджменттің ғылыми негізділігі мен оптималдылығы;
- орталықтандыру мен деорталықтандырудың оптималды үйлесуі;
- демократизация.
Бірінші принциптер басқарудың әкімшілік басқару мектебінің негізін қалаушысы - Анри Файолмен салынды. Қазіргі уақытта олар толықтырылды, актуалдандырылған:
- жұмыскерлерге адалдық;
- жауапкершілік;
- көлденең мен вертикаль бойынша коммуникация;
- жұмыскерлердің потенциалын ашуға мүмкіндік беретін фирмадағы атмосфера;
- жалпы нәтижелерде әрбір жұмыскердің үлестік қатысуын анықтау;
- сыртқы ортаның өзгерісіне уақытылы реакция;
- жұмысымен қанағаттануын қамтамасыз ететін адамдармен жұмысының әдістері.
Басқару жүйелендірілген ғылыми пәнге және кәсіпке қалыптасқанның алдында көп ғасырлық жолдан өтті және тек ХХ ғ. ғана адамның әрекетінің дербес саласы ретінде танылды. Әрекеттің дербес түрі ретінде басқарудың туындауы мен объективті қажеттілігі еңбектің қоғамдық бөлінуімен, кооперацияның дамуымен және өндірістің ауқымының ұлғаюымен негізделген.
Менеджменттің 3 маңызды факторын байланыстырады - мақсат, тиімділік, адам.
Бәсеке жағдайында тиімділік - фирманың өміршеңдігінің басты шарты.Фирманы табыстылықпен,жетістікпен қамтамасыз ететін тиімді менеджмент адамның бейімділігін талап етеді: сыртқы орта бөлігінде тұтынушының, ал ішкі орта бөлігінде қызметшінің.
Ұйымдағы менеджмент кешенінің құрамы мынадай компоненттерден тұрады: стратегиялық менеджмент,қызметшілерді басқару (қызметші немесе кадырлық менеджмент),технологиялық процестер мен операцияларды басқару, қаржыны басқару (қаржылық менеджмент), материалдық - технологиялық жабдықты басқару, өнімді өткізуді басқаруда, жылжымайтын мүлікті басқару, жаңартпашылық менеджмент (дамуды басқару), өнім сапасын немесе қызмет көрсетуді басқару.
· Стратегиялық менеджмент - басты стратегиялық шарттарды құру және жету. Мақсаткерлікті таңдау, оқиғалық анализ, стратегиялық маркетинг,қызметті стратегиялық жоспарлау,ұйымдық құрылымдарды құру және тұзету, стратегияларды жүзеге асыруды басқару стратегиялық менеджментке жатады.
· Қызметшілерді басқару - маңызды менеджмент құрушысы. Ұйымның барлық мақсаттары адамдар арқылы жүзеге асады.
· Технологиялық процестерді басқаруда машина, аппаратура, механизмдер, сондай-ақ компьютерлер және басқа арнайы құрылғылардың көмегімен адамдар арқылы жүзеге асады.
· Қаржыны басқаруда кәсіпорынның өндірісті - шаруашылық қызметі қаржыны таратуды тиімділікпен қамтамасыз ету реттеледі.
· Материалдық - техникалық жабдықты басқару шикізатты материалдарды, құрал - саймандарды қажетті өнімдермен жабдықтауды қамтамасыз етеді.
· өткізуді басқару - сыртқы ортаның маниторингісін қосатын маркетингтік қызмет арқылы жүзеге асады.
· Жылжымайтын мүлікті басқаруда - эксплуатация, сату, сатып алу, айырбас, жал және жылжымайтын мүлікпен байланысты басқа да қолданыстар сипатталады.
· Жаңартпашылық менеджменті дамуды басқару, өзгермелі жағдайдағы ұйымның тиімділігін жоғарылату мен сақтау үшін қажет. Жаңа өзгерістер жоспарланады, ұйымдастырылады ынталандырады және бақыланады.
· Сапаны басқару нарықтық басеке жағдайындағы фирманың бәсекеге тұрақтылығын қолдау үшін міндетті болып табылады.
Басқару - белгілі бір бағыттағы іс-қимылды өзгерту мақсатында ақпарат арқылы бір жүйенің келесі жүйеге ықпал жасауы.
1.2 Менеджменттің даму кезеңдері
Еңбектік қызметті ұйымдастыру жүйесі - менеджмент ғылым ретінде АҚШ-та ХIX-XX ғ.ғ. пайда болды. Осы кезеңдегі менеджменттің негізгі бағыттары (мектептер):
Тейлор, Гильберт және т.б. ғылыми басқару мектебі (1885-1920) еңбектің ұтымдылығы, материалдық қызығушылық тиімділігінің жоғары дамуына әкеледі;
Файоль, Вебер және т.б. классикалық мектебі (1920-1950) - басқарудың жан-жақты принципі;
Маслоу және т.б. адамдық қатынастар мектебі (1930-1950) - адамдар арасындағы қарым - қатынастар;
Аржирис, Маркерттің іс - әрекет мектебі - психология мен әлеуметтану негізіндегі адамдық потенциалды максималды қолдану;
Винер, Аккофаның көлемдік мектебі - оқиғаларды компьютерлі математикалық үлгілеу.
Ғасырдағы басынан (басқару теориясының пайда болуынан бастап) және 1960 жылдары басқару принциптері жабық тип бойынша құрылған. Басқаша айтқанда, жетекшілерді кәсіпорыннан тыс пайда болатын мәселелер қызықтырмады, әсіресе: бәсеке, өткізу сұрақтары және басқа да сыртқы мәселелер. Фирма қызметі жабық жүйе тұрғысынан қарастырылды. Қазіргі уақытқа дейін біздің республикамыздың кейбір кәсіпорындарында басқарудың бір түрі қолданылады.
Басқару ғылыми фирманың қызметі сыртқы ортамен байланысты болғанда туындайтын мәселерді шешу амалдарына қоғамның дамуымен, шығарылатын өнімнің күрделіленуімен, ғылыми сыйымды өндірістердің өсуімен қадам жасай бастады [4].
Алайда, басқару идеалары өзінің дамуында егер фирманың қызығушылықтар орындаушылардың, яғни жұмысшылар мен қызметшілердің қызығушылықтармен сәйкес келсе ғана максималды пайда алу мүмкін екендігін түсінді, бұл ұтымдылықты адам факторына бейімдеуге әкелді.
ХХ ғасырға дейін ұйымды жүйелі басқару жүйесіне байланысты сұрақтар ешкімді қызықтырмады, дегенмен ХIX ғасырдың басында Роберт Оуэн өзінің көп уақытын ұйымның мақсаттарына басқа адамдардың көмегімен жету мәселелеріне арнады. Тұрақ - жай беріп, жұмыстың жағдайын жақсартып, қосымша еңбекақы төлеп, материалды қызығушылықты дамытты. Қоғамның дамуы жүйелі басқаруды талап етті. Англияда өнеркәсіптік революция басқаруға деген қызығушылықты арттырады. 1911 жылы Фредерик Тейлордың Ғылыми басқару принциптері еңбегі жарық көрді. Басқарудың ғылыми пән ретіндегі дамуы алға қадам жасауға әкелмеді.
Басқарудың теориясының жетістігі басқа математика, әлеуметтану облысындағы білімдердің жетістіктерімен байланысты болады.
Эволюция - біртіндеп даму, өзгеру (антонимі революция). Қазіргі уақытта бір - бірін толықтыратын әйгілі төрт басқару мектебі бар, олар басқарудағы мектептердің төрт маңызды амалдарынан тұрады.
1.Ғылыми басқару мектебі, 1885 - 1920 жж.
Мектептің көрнекті өкілдері - Фредерик Тейлор, Френк және Лилия Гилберт. Классикалық мектептің негізін қалаушы болып Фредерик Уинслоу Тейлор саналады. Тейлорға дейін еңбек өнімділігін жоғарылату қозғаушысы пәндік принцип болды - қанша жасасаң, сонша аласың. Дегенмен бұл амал ХIX ғасырдың басында өзінің қызметін жойды. Өнеркәсіптің дамуымен қоса басқару осындай қарапайым негіздеме алмады. Тейлор еңбекті жеке жұмысшының өз талқылауы алмастыратын көптеген заңдар мен формулаларды, ережелерді шығаратын және статистикалық есеп, өлшеу олардың қозғалысы арқылы тиімді пайдаланатын еңбекті ұйымдастыруды ойлады. Тейлордың пікірін орындаушы өндіріс процесін толығымен игеруге жағдайы келмеді, әсіресе, ол үнемі өзгеріп тұратын қозғалыс. Осылайша ғасырдың басында басқарушының рөлі орындаушы не істейді, қалай істейді, қандай көлемде істеу керектігі туралы шешумен негізделді.
Тейлор орындаушының жұмысын құрамды бөліктерге бөлді. Бөлік қозғалыстарды хронометрлеп, ал жұмыс күндерін секундтармен белгіледі. Алайда хронометраж жұмыстың өзін ұтымды жасау нәтижесінде барлық мүмкіндіктерді нақты анықтауға әкелді деп санауға болмайды және кей жағдайларда еңбек пен демалыс кезектілігін кіргізу керек.
Мысалы, Ф.Тейлор ұсынған әдісті қолдана отырып жұмыс күйінде 12,5 тонна жүкті тасымалдайтын жоғары маманды жүк тиеуші 47 тонна салмағы бар жүкті тасымалдады [5].
Осылайша, Тейлор тәжірибеде жұмысшының өз жұмыс күнін ұзақ уақытта ұтымды жіберуін анықтап, жұмыстың белгілі бір көлемін тапты.
Тейлордың теоретикалық жұмыстарын ережелерге сәйкес, неміс әлеуметтанушы Макс Вебер талдаған, негіздеген қатаң тәртіп жұмыстың неғұрлым тиімді әдісі болып табылатындығын негіздеді.
Бөлек құрамды элементтерге жіктелінген жұмыс - қатаң регламентация мен бақылауға негізделген Тейлор - Вебердің теориясына негізделген қозғалыстар болу керек.
Классикалық мектеп үшін арнайы сағаттар - микрохрономерт және кинокамера арқылы Рэнк және Лилия Гилберт зерттеулері бір үлгідегі болып табылады және ол сағаттар еңбекті ұйымдастыру 17 қол саусақтарының элементарлы қозғалыстарына негізделгендігін сипаттады.
2.Басқарудағы классикалық немесе әкімшілік мектеп, 1920-1950 жж.
Өнеркәсіптің буырқанған дамуы классикалық мектептің ғылыми көз қарастарының ары қарайғы эволюциясын Ұйым туралы ғылым теориясында маңызды орын алатын - Анри Файоль. Тейлордың ойларын ары қарай дамытқан ғылыми менеджментің әкесі болып саналатын француз инженері - Анри Файоль (1841- 1925), ол алғашқы болып менеджменттің толық теориясын жасаған: оның фунцияларын, принціптерін анықтады, басқарудың жоғарғы деңгейінде теориясын дамытты.
Жалпы және өнеркәсіптік басқару жұмысында Файоль алты бағытта көрсетуге болатын әкімшілік қызметтің сферасын көрсетті:
· Техникалық(технологиялық)қызмет;
· Коммерциялық қызмет(сатып алу, сату, айырбас);
· Қаржылық қызмет (капиталды іздеу және оны тиімді қолдану);
· Қорғаныс қызметі (меншікті жіне жеке тұлғаны қорғау);
· Бухгалтерлік қызмет
· Әкімшілдеу (механизімдерге тікелей ықпал етпейді, жеке құрамға ғана әсер етеді).
3.Адамның қатынастары мен іс - әрекеттерінің ғылыми мектебі, 1930-1950 жж.
Бұл мектептің көрнекті өкілдері - Мэри Паркер Фольет, Элтон Мэйо.
Белгілі бір даму кезеңдерінен өткен классикалық мектеп, өндірістік процестің техникалық жағын өте жақсы игеріп, өзінің мүмкіндіктерін ауқымды дәрежеде жойды. Классикалық мектеп бірнеше ондаған жылдар өткен соң өзінің маңыздылығын жоғалтып алды, бұл жағдай бағалы оларды өз қарамағына алатын Жапония Тейлордың тек қана кейбір принциптерін қолдағаны туралы дерек айтады.
Жапонияның басым стратегиясы мамадандыру емес, жан - жақтылық, өйткені ол жапон фабрикаларындағы еңбекті стандарттау мен мамандауға анағұрлым пайдалы. Сондықтан "маманды міндет" орнына қызметшілерді құруды басқару мақсаты қолданылады.
Адамның өндірістік ортадағы іс-әрекетін игерген іс-әрекет мектебі және еңбектің өнімділігі орындаушының адамгершілігіне, психологиялық жағдайына тәуелді құрыла бастады.
Жұмыс орнының дайындық деңгейі мен еңбектің өнімділігінің тәуелділігін зерттеу арқылы сол уақытта әйгілі жанылақ әкелген Элтон Мэйо осы бағытқа бастама жасайды.
Мэйо жұмыс орнының дайындық деңгейін күшейтті және өнімділіктің артуын бағалады. Сол кезде ғылыми мақсатта эксперимент жүргізуші жұмыс орнынан дайындық деңгейін азайтты, дегенімен, өнімділік дайындық деңгейі әсерінен өспейтіндігі орындаушыларға назар аудару күшінен екендігі туралы қорытынды жасалады. Бұдан кейінгі эксперименттер барысында жұмысшылардың жоғарғы еңбекақыға дұрыс адамдық қатынастарды қалайтыны туралы қорытынды жасалды. (Тейлор материалды ынталандыру операциясынан ары барған жоқ).
Тек қана өндірістің ортада емес, өмірде болатын әр түрлі жағдайлардағы өмірдегі адамның іс - әрекетімен көптеген оқымыстылар шұғылданады: Карнеги, Маккензи, Смолл Роберт, Тилгеман. Адам туралығылымның дамуының бұлбағытында көптеген талданбаған сұрақтар бар. Мысалы, адамның жалғыздық психологиялармен істес болуға тура келеді.
Машинаға қарағанда адамды оқып - білу, іс-әрекеттік мектеп теориялық сипатқа қарағанда эмпирикалық сипат алады. Дегенмен, менеджмент тәжірибелерін белгілі бір күпен жұмсауға мүмкіндік береді.
4.Басқарудың қазіргі теориялары немесе көлемдік қадам (амал), 1950 жылдан қазіргі уақытқа дейін.
Іс-әрекет мектебінің көлемдік өсуі 1950 жылы сапалы серпін пайда болғанға дейін жүргізіліп келді. Мэйомен оның ізін басушылардың көз қарастары Дуглас Макгрегордың еңбектерінде ары қарай дамыды.
Макгрегор орындаушының қызметін жұмыс орнында талдап, келесіні анықтады, басқарушы орындаушының қозғалыстарын анықтайтын келесі параметрді бақылай алады:
· Бағынушы алатын тапсырмалар;
· Тапсырмалардың орындалу сапасы;
· Тапсырмаларды алу уақыты;
· Тапсырмаларды орындау уақытын болжау;
· Тапсырмаларды орындау үшін қажетті құралдар;
· Бағынушының алатын инструкциялары(ережелер);
· Бағынушының тапсырмаларды орындай алатындығына көз жеткізу;
· Өткізілген жұмыс үшін мадақтау мөшері;
· Жұмысшыны жұмыспен байланыста мәселелерге тарту деңгейі.
Математиканың, статистиканың, инжинерлі ғылымның дамуы басқару теориясына елеулі салам жасайды. Көлемді әдістер операцияларды зерттеу атымен топтанды [6].
Операцияларды зерттеу - бұл ұйымның операциялық мәселелерін ғылыми қолдану.
1.3 Қазақстандағы менеджменттің әдістемелік негіздері
Қазіргі кезде менеджмент жиі талқыланып, түрлі деңгейде қарқындап келе жатқан басты тақырыптардың бірі болып отыр. Ол - микро және макроэкономикалық саясаттың негізгі факторларының бірі.
Қазіргі уақытта әлемдік тәжірибе және әлемдік қауымдастық экономиканың түрлі салаларын басқарудың теориясы мен практикасына басты назар аударып, зерделеуге бағытталған. Экономикасы дамыған елдер ғылыми - техникалық даму және жаңалықтар ашу жағынан алдыңғы қатарда тұрады. Қазіргі заман экономикасында басқаруға оң жағдайлар жасау барлық иелік етуші жүйелердің тиімді қызмет етуіне ықпал етуде.
Сол себепті шет елдерде, соның ішінде Қазақстанда да басқару мәселесі мемлекетті, сондай-ақ халықты толғандыратын жалпы ұлттық мәселе болып отыр. Басқару үрдісі басқарушылық циклі кезеңдері мен басқарушылық шешімдерді қабылдап, әрекетке енгізуді іске асыру жолымен жүзеге асады.
Қазақстан жалпы одақтық халық шаруашылығы кешенімен тығыз бірлікте болғандықтан, бұл одақтан тек теріс әсер алды. Еңбекті қоғам және аумақ бойынша бөлу саясатында орталықтың республика мен аймақтар мүддесіне көңіл аудармауы ведомстволық және жергілікті мүдделер арасындағы қарама - қайшылықтарды шиеленістіріп, табиғат ресурстарының талан-таржаға түсуіне, экономикалық жадғайдың құлдырауына әкеп соқтырды. Барлығы да жүйенің ішкі дағдарысына байланысты болатын. Ең бастысы, бұл экономиканың заманауи талаптарға сәйкес келмеуінен болды. Кеңестер жүйесінің соңғы күйреуі алдында азық - түлік, тауар алу үшін тұрған кезектер, талон жүйесі, құнсызданған ақша сол кездегі экономикалық жағдайдың шынайы бейнесі болды. 1993 жылдың аяғына дейін еліміздің жеке өз саясаты болған жоқ. Сонымен бірге көптеген елдердің тәжірибесі иелік нысандары ішіндегі ең тиімдісі нарықтық экономика екенін көрсетті. Ол еңбекті табысты етеді, тауар өндірушілерге экономикалық еркіндікті қамтамасыз етеді, өндірушілердің монополизмін жояды, өндірісті тұтынушылар сұранысына тәуелді етеді.
Республикамызда өзгерістер жүргізу үшін белгілі бір алғышарттар қажет. Осыған байланысты 1990 жылдың 25 қазанында Қазақстанның мемлекеттік егемендігі туралы декларацияның және 1993 жылдың 28 қаңтарында Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің оныншы сессиясында Қазақстан Республикасы Коституциясының (Негізгі Заңы) қабылдануы мемлекетіміздің тарихындағы басты оқиға болды. 1995 жылғы 30 тамызда бүкілхалықтық референдумда қабылданған қолданыстағы Қазақстан Республикасының Конституциясы және Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы конситуциялық Заңы (1991 жылғы 16 желтоқсандағы) әлеуметтік - экономикалық дамуда басты орын алады [7].
Қазақстан Республикасының Конституциясы экономиканы басқаруды ұйымдастырудың методологиялық принциптерінен тұрады. Біріншіден, Қазақстан Республикасының экономикасы түрлі меншік нысандарына негізделеді. Мемлекет заң алдында барлық меншік субъектілерінің тең болуын қамтамасыз етеді. Екіншіден, жеке меншікке қол сұғуға болмайды. Үшіншіден, мемелекет жеке кәсіпкер қызметінің еркіндігіне кепілдік береді және қорғап, қолдап отыруды қамтамасыз етеді. Төртіншіден, монополистік және заңды бәсекелестікті шектеу мен жоюға бағытталған басқа да қызметтерге, заңсыз басымдылықққа ие болуға, тұтынушылардың құқығы мен заңды мүдделеріне қысым жасауға жол берілмейді. Бесіншіден, әкімшілік-аумақтық бірліктер жергілікті істерді өздері басқарады.
Бұл принциптер Қазақстан экономикасын басқарудағы заманауи жүйенің негізін құрайды және республикамыздағы халық шаруашылығының әлеуметтік ұйғарынды нарықтық экономикаға оңтайлы енуін қамтамасыз етеді. Бұлар тек саяси - экономикалық мәнге ғана ие болып отырған жоқ, сонымен қатар Қазақстандағы менеджменттің ұйымдастырылған негізіне тура қатынасы бар. Кәсіпкерлік орта басқарудағы ұымдастырылған фактордың рөлін әрдайым жоғары бағалайды.
2 Менеджмент басқару жүйесінің қызмет түрі ретінде
2.1 Менеджерлік қызмет пен оның тиімділігін жіктеу
Табысты экономиканы құруға байланысты міндеттерді XXI ғасырдың өзінде шешу керек. Бірден бір маңызды құралдардың бірі болып менеджмент табылады. Алдымыздағы жүз жылдық басында бизнес қарамағында менеджменттің екінші мың жылдықтық ақырғы жылдарында қолданылған жаңалықтар болды.
Қазіргі менеджерлер қызметінің басты міндеттері болып келесі принциптік негіздер табылады:
1. Менеджменттің классикалық мектеп ұтымдылығынан бас тарту. Барлық компаниялардың жетістігі фирмадан тыс айнымалылардан тұратын және кәсіпорын менеджментіне тікелей әсер ететін сфераға жатқызылылған сыртқы ортаның үнемі болып тұратын өзгерістері - ұйымының стратегиясы мен тактикасын қалыптастырады.
2. Басқару жүйелер теориясын қолдану. Басқарудағы жүйелік амал маңызды жағдайларды еске ала отырып шешім қабылдауды қарастырады.
Менеджменттегі жүйелік:
Жүйе - өзара байланыстың бір тұтастығы ретінде қарастыратын бөлек элементтердің жиынтығы. Жүйелілік басқарудың барлық элементтерінде болады. Жоспарлауға, бақылауға, ұйымдастыруға, мотивацияға, шешім қабылдауға қолданылатын әр түрлі жүйелер - фирманың ең қозғалыстағы құралы.
Мақсаттар жүйесі іскерлік бекітулер принциптер, рухани байлықтар, ұзақ мерзімді мақсаттардан тұрады.
Компанияның жалпы жоспарлау жүйесі:
Жоспарлау деңгейлері: стратегиялық жоспарлар, тактикалық жоспарлар, оперативті жоспарлар, талдау, талдамалар, маркетинг.
Фирманың жетуге тырысатын көрсеткіштер жүйесі: фирманың өсімі, рентабельділік, төлем қаблеттілік, нарық үлесі, икемділік, тұрақтылық.
Фирманың жетістік факторлар жүйесі: мысалы, өсім потенциалына байланысты өнім таңдау, жоғарғы басекеге тұрақтылыққа байланысты өнімді таңдау.
Фирманың қызметінің көрсеткіштер жүйесі: үнемділік, шынайылық, сапа, өнімділік, еңбек жағдайы, пайдалылық.
Бақылау мотивациясы жүйесі.
Басқару жүйелері - мақсатқа жету үшін басқару процесін жүзеге асыратын жүйе.
Ұйымды басқару жүйесі. Басқару жүйесінің құрамы;
· Басқару субьектілері - басқарушылық құрал жасап обьектіге берушілер;
· Басқару обьектілері - ойлаған қорытындыға келетін жүйе бөліктерін көрсетуші басқару жүйесінің бөлімі.
Егер басқару субьектісі өз қозғалыстарын басқарса, яғни обьект пен субект біртұтас болса, онда біз өздік басқарумен істестік болғанымыз.
Кәсіпорын төмендегі ерекшеліктер сипатталатын ашық жүйе ретінде қарастырылады:
· Жүйедегі белгілі бір компаненттер көлемінің болуы;
· Құрылым түрінде рәсімделген жүйенің құрайтын элементтеріне байланысы;
· Дүниенің әр түрлі компоненттерінің бір - біріне өзінің және қоршаған ортаның арасындағы ықпалдың қорытындысы;
· Жаңа құбылыстар жүйесінің компанеттерінің іздеу ретіндегі пайда болуы;
· Компонеттердің өзара қозғалыстар нәтижесі ретіндегі жүйенің қасиеті;
· Жүйеге кірмейтін жүйенің өзін басқа құбылыстардың компоненттерінен ерекшелейтін жүйе идентификациясы.
Қоршаған орта құрамы жүйенің бір бөгігі есебінде болмай, сол жүйеге ықпал етеді.
Жүйенің қағидалық сипаты жүйе қағадаларын талдаушылардың құндылықтары мен мақсаттарын сипаттайда.
3. Кәсіпорынның ішкі ортасы өнімді өндіру процесіне тікелей әсер ететін құбылыстар ықпалынан құрылады. Кәсіпорынның құрылымын оның мәдениеті және ресурстарын қызметшілер, олардың білімдері, қабілеттері. Өзара ықпал жасау өнерлері құрайды. Алайда олар фирма қызметі ақпарат пен басқа ресурстарға байланысты болғандықтан, олар үнемі менеджерлердің бақылауында болмайды.
Ұйым мәдениетін анықтаушы - жұмысшылардың саласы мен іскерлік тәжірибеде қалыптасқан іс - әрекет нормалары мен қызмет формалары. Ол ұйымдағы құндылықтар жүйесімен негізделеді. Қызметтің барлық жағының тиімділігіне әсер ету себебімен ұйымның тағдыры мен дамуында жетекші рөлге ие болады.
4. Басқаруға оқиғалық амал қолдану. Басқарудың оқиғалық принципі іс - барлық оқиға немесе жағдайға келе беретін ережелер жоқтығын бекітеді. Басқаруға принциптік амалдардың бар екенін растайды. Нақты бір шешімдерді нақты бір оқиғаға байланысты қабылдауды талап етеді [7].
Менеджменттің оқиғалық қағидасының мәні. Оқиғалық амал ғылымының бөлігі нақты оқиғалар мен шараларға тікелей қолдану арқылы басқару теориясына үлкен салым жасады. Оқиғалық амалдың орталық мезеті - берілген нақты бір күндегі ұйым жағдайына елеулі ықпал ететінін жағдайлардың жиынтығы. Осы амалды қолдану арқылы басқарушылар нақты бір жағдайда ұйым қызметінің мақсаттарына жету үшін қандай амалдар жоғары дәрежеде ықпал ететіндігін түсінеді. Ол үшін түрлендіре алатын арнайы амалдар, жалпы процесс біркелкі екендігін көрсетеді, мысалы; барлық ұйымдар өзінің мақсаттарына жету үшін құрылым құру керек. Бірақ, ұйымдық құрылым жасаудың көптеген амалдары бар - басқару деңгейлерінің көп немесе аз түрі жасалуы мүмкін. Ортаңғы және төменгі звенолар жетекшілер шешім қабылдауда қатысудың көп үлесін алуларын мүмкін немесе керсінше жоғары звено жетекшілері ең жаупкершілікті шешімдерді өздері жасауыне болатын құқықты сақтай алады. Жетекшілер қандай құрылым болу керектігін анықтау қажет және басқару амалдары берілген оқиғаға сәйкес және оқиға өзгеруі мүмкін болатындықтан, жетекші ұйымның тиімділігін сақтау үшін ұйымдық құрылымды сол оқиғаға сәйкес қалай өзгертуге болатындығын шешу керек. Оқиғалық амал ұйымның мақсаттарына тиімді жету үшін нақты адамдар мен қағидалардың бір-бірімен байланыстыруға тырысады. Оқиғалық амал ұйымдар мен ұйым ішінің арасындағы оқиғалық әр түрлілікке шоғырландырылады.
Оқиғалық амалдың әдістемесін 4 - ші қадамдық процесс ретінде түсіндіруге болады;
· Жетекші өнімнің тиімділігін дәлелдеген мамандар бақылау құрамы бар белгі болу керек. Басқару процесін жеке және топтық іс - әрекетті, жүйелік талдаманы, жоспарлау және бақылау әдістерін түсіну;
· Әрбір басқарушылық қағидалар мен әдістерді өзінің мықты және әлсіз жақтары болады немесе нақты бір оқиғада қолданатын салыстырмалы сипаттамалары болады. Жетекші жағымды, жағымсыз салдарларды алдын ала көре алу керек;
· Жетекші оқиғаны дұрыс түсіну керек. Нақты бір оқиғаға қандай факторлар неғұрлым маңызды екендігін анықтау қажет және қандай эффекттің немесе айналымдардың өзгерулеріне әкеліп соғатынын анықтау керек;
· Жетекші нақты адамдарды неғұрлым аз нәтиже беретін нақты оқиғалармен байланыстыра алу керек, сол себептен болып отырған жағдайларда ең тиімді жолмен ұйымның мақсаттарына жетуіне қамтамасыз етеді.
Оқиғалық айнымалылар және олардың ықпалы оқиғалық амал жетістігін немесе керісінше жағдайын анықтайды. Ішкі ұйымның ішіндегі оқиғалық факторлар. Сыртқы - тұтынушылар, бәсекелестер, билік құрылтайлары, жабдықтаушылар, қаржылық ұйымдар және еңбектің ресурстар көздері. Олар тікелей ықпал және жанама ықпал болып бөлінеді.
5. Менеджменттің әлеуметтік жауапкершілігінің қоғам алдындағы және ұйымның нақты жұмысшылар алдындағы танылымы.
6. Процестік амалды қолдану. Басқару әрбіреуі өзіне өзі процесс болып табылатын өзара байланысты қозғалыстардың сериясы, процесі ретінде қарастырады. Қозғалыстарды басқару функциялары да процесс болып табылады.
Басқару процесі - бұл функциялар соммасы. Менеджмент белгілі - бір мақсаттарға жету үшін қолданылатын жоспарлау, ұйымдастыру, мотивация және басқару процесіне қолданылады.
Басқарушылық еңбектің маңызды функциялары:
1.Жоспарлау мақсаттарды құру мен оларды өндіру жолдарын сипаттайды;
2.Ұйымдастыру - еңбектің бөлу және біріктіру, оның ішінде ұйым құрылымын құру, міндеттерді бөлу мен өзара қозғалыстарды қауымдастыру сұрақтарынан тұратын басқару функциясы;
3.Мотивация (ынталандыру) - бұл жұмысшыларды мақсаттарға тиімді жетуге қозғау;
4.Бақылау - алынған нәтижелерді тексеру.
Басқару функциялары өзіне мақсаттарды бекітуді, қызметті жоспарлауды, жұмысты ұйымдастыруды, мідеттерді бөлуді және қызметшілерді ынталандыруды, жұмыстың орындалуын, бақылауды, бағалауды және жоспарды түзетуді қосады.
2.2 Менеджменттегі стратегия мен тактиканың ерекшеліктері
Менеджменттің стратегия мен тактиканың ерекшеліктеріне байланысты бір тұтас қағидасы жоқ. Бизнес пен менеджмент бойынша білім жүйесінің үш негізгі орталығы бар:
1. АҚШ. АҚШ дүние жүзіндегі басқару инфрақұрылымы ең ірі ел. Тіркелген бизнес мектебінең американдық университеттер ассамблиясынан сертификаты бизнес пен басқару облыстарында 1300-ден жоғары бағдарламалары оның ішінді 600 бизнес мектебі бар, 10000-нан астам кеңестік фирмалар қызмет етеді, 70 периодикалық шығармалар бар, 10000-нан астам шығармалар басқару мен бизнес бойынша әдебиеттермен негізделген. Бизнестің үш сатылы білім жүйесі құрылды: бакалавр, магистр, философия докторы.
2. Батыс Еуропа. Еуропада менеджерлерді дайындаудың 300 орталығы бар. Магистрлік бағдарламалар дамыған. Әлеуметтік, өндірістік пәндерді , бизнеспен басқару аспектілерін халықаралық және сақтандыруды игеруге ерекше мән беріледі.
3. Жапония. Жапонияда тек қана 3 бизнес мектебі бар. Жетекшілерді фирманың өз бизнестің әр түрлі аспектілерінің ерекшелігін білуі үшін, фирманы игеру үшін, жоспарлы түрде міндеттерге ауыстыру арқылы тәжірибе арқылы оқыту қағидасы негізінде дайындалады. Жапондық фирмаларда барлығы оқиды, жауапкершілік [8].
Менеджменттің жұмыс уақытын қолдануын талдау және жеке еңбегін жоспарлау.
Жетекшінің тиімді қызметке дайындығы көбінесе күнделікті жұмысымен анықталады. Басқару стилінің құрылуы мен басқарушы қызметінің тиімділігі шешімі маңызды жұмыс күнін ұтымды қолдануына байланысты. Жетекші үшін маңызды қадам мақсаттар қызметін қысқа уақытқа да, ұзақ уақытқа да анықтау болып есептеледі. Жетекшімен көзделген мақсаттар жүзеге асырылу керек. Бұл қозғалыстарды ғана анықтамайды, сонымен қатар олардың орындалуына да ықпал етеді. Мақсаттардың құрылуы жетекшілер үшін өз қозғалысының жүзеге асырылуы болып табылады.
Мақсаттарды мынадай ерекшеліктер болу керек:
· Шынайшылық және нақтылық;
· Қызметтің жүзеге асуына емес нақты нәтижеге жетуіне бейімділік;
· Нақты мерзімдерге байланысты шектеушілік және өлшемділік.
Басқаруға күн сайын өзінің уақытын қалай мақсатты түрде қолдану керек екендігін шешуге тура келеді. Жұмыс уақытын жоспарлау мен ойдағы нәтижелерді байланыстыру өте маңызды. Жұмыс уақытын жоспарлау кезінде "жоспарлау кезеңдері" деген түсінікті қолдану керек: күн, апта, жыл. Жоспардың әр кезеңі бөлек қарастырылуы керек.
Әр кезеңдегі жоспарды жасағанда жетекші төмендегі сұрақтарға жауап беруі қажет:
· Берілген кезеңнің басты мақсаты қандай?
· Ол уақыттағы көлемді алады?
· Кезеңнің басты міндеттері қандай кезекпен орындалуы қажет?
· Қандай дайындық шаралары орындалуы керек?
Бір күнге жасалатын жоспар маңыздыр-ақ болып табылады. Жұмыстың анықталу мақсатын оның маңыздылық кезеңі бойынша анықтайды, жоспар өткен күннің аяғында немесе жоспарлайтын күннің басында құрылады.
Менеджерді үш жерде жеті атты стратегиялық үлгісі.
1. Функционалды талаптар:
Адамдарды түсіну. Психологиялық интуиция - тұлғаның техникалды ерекшеліктері мен жағдайын түсіне алу. Психологиялық сыпайылық қарым-қатынас жасаудың қажетті формасын таба біледі. Байланысқа бейімділікті байланыстыруда қолданудағы қабілеттілік; Лидер ерекшелігі. Адамның қызығушылықтарын сипаттау және түсіну қабілеттілігі, өзіне жауапкершілікті алуды қалау. Айналадағыларға бейресми ықпал ету қабілеті;
Қазіргі менеджмент негіздерін білу және оларды тәжірибеде қолдана білу.
- Басқару стилін сауатты таңдау. Тиімді мотивация. Шешімдерді дайындауды және қабылдауды ұйымдастыру;
- Құзыреттілік. Ұйым жұмысының өзіндік ерекшелігі мен бейімін анықтайтын арнайы сұрақтарды білу.
- Еңбектік және шаруашылық заңдылықтардың негізін білу;
- Оқиғаның дамуын алдын ала көре алу қабілеті;
- Мақсаттарды құра алу (жоспарлауға қажетті);
- Өзара байланысты ұйымдастыру және оларды тиімді бақылау қабілеттілігі (еңбекті ұтымды бөлу, бақылау амалдарын таңдау үшін).
2. Тактикалық негізгілер:
Жеке өмір мен жұмысқа байланысты анық құрылған жеке мақсаттар. Менеджерге мақсаттарды сезіну ісінің қаншалықты маңызды екенін, өз өмірінің стратегиясына жұмысы қалай енетінін білуіне көмектеседі. Бұл оның мотивациясын, шешімдердің негізін құрайды:
- Өзін-өзі жетілдіруге, өзін-өзі қамтамасыз етуге, ұйымдастыруға және өзін-өзі жетілдіруге тырысу. Резервтерді үздіксіз іздеу мен негізделген жаңалықтарды енгізуге тырысумен сипатталады;
- Мақсаттарга жетудегі табандылық шешімділігі, бастамашылық. Менеджер өз жұмысында қолдаумен ғана кездеспейді, жеңуге қажетті қарама-қайшылықтармен кездеседі;
- Тиімді ойлау стратегиясына ие болу. Екінші кезектегіні алып тастап, маңыздысын шығаруға басты көңіл бөлуге қабілеттілік;
- Уақытты қолдану, еңбекті ұйымдастыру деңгейінің көрсеткіші;
Ұжымда билейтін адамгершілік деңгейіне қарасты адамгершілік қасиеттері, соның ішінде: іс пен сөздің біртұтастығы, басқаларға да, өзіне де талап қою, қызметшілерге қамқорлық;
- Менеджерге кінәратсыз физикалық, техникалық жетекшілікті қамтамасыз ету.
3. Сервистік қосымшалар:
- Еңбектің жоғарғы мәдениеті және ұйымдастырылуы, жұмыс күштерін бөле білу;
- Басқалардың ойларымен келісе отырып, оқиғаны бағалауды жүзеге асыру;
- Тиімді стратегия мен тактикадан бас тарту, жылдам қайта құрылу қабілеттілігі ретіндегі икемділік;
- Болжанбаған, сәтсіз оқиғалар барысында салқындылықты сақтай алу [9].
Сюзен Доннен 2500 жетекшінің тәжірибесін 5 жыл бойы игеріп жетекшілердің үйымдағы өз мансабының баспалдағымен көтеріліп, содан кейін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Менеджмент (ағылшын тілінде-manage) басқару деген мағынаны білдіреді.
Менеджмент түсінігінің анықтамалары өте көп. Жалпы менеджмент деп жеңу өнері ретінде, адамдардың интеллектісін, еңбегін, жүріс - тұрысының уәжін пайдалану арқылы алдына койған мақсаттарына жете алуын айтады.
Мағынасы бойынша менеджмент термині басқару терминімен ұқсас. Алайда, қазіргі түсінік бойынша басқару ұғымынан менеджмент ұғымы кеңірек, өйткені ол адамзат қызметінің әр түріне қолданылады. Мысалы, автомобильдің және басқада неғұрлым күрделі техникалық жүйелерді басқару. Ал менеджмент термині ұғым деңгейіндегі әлеуметтік экономикалық процесстерді, шаруашылық қызметті, жеке тұлғаны және қызметшілерді басқаруды сиппаттайды [1].
Басқару - мақсатқа жетуге бағытталған іс-қимылдарды ұйымдарды. Менеджмент - өзіне міндетті элементретінде адамдарды басқаруды, әлеуметтік ұйымдар мен құрылымдарды басқаруды, қосатын сәйкес білім облысы бар адам қызметінің сферасы. Менеджмент - бұл нарық жағдайындағы басқару. Менеджмент түсінігінің мазмұны бірнеше аспектілермен қарастыруға болады.
· Менеджмент - бұл әртүрлі ұйымдардағы адамдарға жетекші ету қызметінің түрі, функциясы,басқару.
· Менеджмент - бұл басқару функциясын жүзеге асыруға көмектесетін адамзат білімінің облысы. Бұл ғылыми пән.
· Менеджмент - басқару бойынша жұмыс жасаушының әлеуметтік кітабы.
Курстық жұмыстың мақсаты: менеджмент ұғымын жан жақтан қарастыру, менеджмент формаларын қарап шығу, бұл ғылымның даму эволюциясы мен қазіргі заманғы сипаттамасын талдау болып табылады.
Курстық жұмыс мақсатына сәйкес, оның алдына мынадай тапсырмалар қойылады:
менеджмент ұғымы және мәнiн қарап шығу;
менеджмент заңдылықтарын қарастыру;
шетелдерде қазіргі заманда өзекті болып тұрған менеджменттің бағыттары мен көзқарастардың мәнін анықтау;
Зерттеудің объектісі болып менеджменттің ерте заманнан бастап қазіргі кезеңге дейінгі даму эволюциясының ерекшеліктері болып табылады.
Курстық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімі мен қосымшалардан тұрады.
1 Менеджменттің теориялық әдістемелік негіздері
1.1 Менеджменттің мәні мен қызметтері
Менеджмент - менеджменттің әдістерін, функцияларын, механизмін рационалды пайдаланудың көмегімен нарықтық жағдайларда қойылған мақсаттарға қол жеткізуге бағытталған кәсіптік әрекеттің дербес түрі.
Менеджмент - ол нарық жағдайларында басқару. Ол мынаны білдіреді:
- фирманың тұтынушылық сұранысқа бағдарын;
- өндірістің тиімділігін жоғарылатуға ынталану (минималды шығындар мен максималды нәтижемен);
- шаруашылық дербестілікке бағытталу;
- нарықтың жағдайына байланысты мақсаттар мен бағдарламаларды тұрақты түрде түзету;
- әрекет ететін фирманың соңғы нәтижесіне бағытталу.
Менеджменттің ұғымы әр түрлі көз - қарастар тұрғысынан қарастырылады, олардың әрбіреуі басқару ғылымын зерттеу пәнінің жаңа қырларын ашады:
- менеджмент белгілі бір мақсатты жетуге бағытталған адамның әрекетінің түрі ретінде қарастырылады;
- менеджмент үрдіс ретінде анықталады, оның мәні мен мазмұны оның функцияларында көрінеді: жоспарлау, ұйымдастыру, уәж, бақылау;
- менеджмент басқару функциялары жүзеге асырылатын иерархиялық ұйымдастырушылық құрылым ретінде қарастырылады;
- менеджмент басқарумен айналысатын адамдардың категориясы ретінде қарастырылады;
- менеджмент ол ғылым:
- менеджмент ол өнер.
Басқару ғылымының пәні әр-түрлі тізбектерінде және басқарудың әр түрлі деңгейлерінде материалдық құндылықтарды өндіру саласында басқарушылық қатынастар болып табылады (олардың мәні, жүйесі мен өзара байланысы).
Ғылымның мазмұны - өндірісті басқарудың заңдылықтарын зерттеу, басқарылатын және басқаратын жүйелердің бірлігі мен арақатынастылығы.
Басқарудың негіздерін зерттеу кезінде теориялық және әдістемелік келісімдер болып табылады: тарихи, кешенді, жүйелік, құрылымдық, жүйелік-құрылымдық.
Басқару ғылымы басқа ғылымдардың категорияларына сүйенеді - экономикалық, әлеуметтік, психологиялық, ұйымдастырушылық - құқықтық.
Өндірісті басқарумен барлық қатынастар тығыз өзара әрекеттеседі, демек, өндірісті басқару әлеуметтік басқарумен қабысады, жалпы оның негізін құрайды. Сипатына байланысты өндірісті басқару қатынасы жеке аралық, жүйе аралық және аралас болып жіктеледі.
Ғылым ретіндегі басқаруда ғылыми танымның келесі әдістері пайдаланылады:
- зерттеу объектісін бақылау;
- объект туралы ақпаратты жинақтау, өңдеу және зерттеу;
- талдау мен синтез құралдары бойынша зерттеулер;
- индукция және дедукция;
- кешендік және жүйелік келіс;
- гипотезаларды құрастыру және оларды тексеру;
- эксперименттерді жүргізу;
- логикалық және математикалық формаларды үлгілеу.
Менеджменттің мақсаты мен міндеттері - болашақ менеджерде еңбекті ынталандыру жүйесі арқылы персоналдың алдыңғы қатарлы әрекетін басқаруға мүмкіндік беретін нақты білімдер мен тәжірибелік машықтарды дағдыландыру, ғылыми негізделген шешімдерді қабылдауға, басқа адамдардың әрекеттерін құрылымдауға, ұйымды басқаруға үйрету. Менеджменттің негізгі қалыптары мен тәжірибелік жабдықтарын әрбір маман білуі керек [2].
Менеджмент ғылыми пән ретінде экономикалық ғылымдар жүйесіне жатады, онда үш негізгі топ бөлінеді:
- жалпы теориялық және тарихи тұрғыдан өндірістік қатынастарды зерттейтін жалпы экономикалық ғылымдар (экономикалық теория, экономикалық тарих, экономикалық ғылымдардың тарихы);
- өндірістік қатынастардың жеке жақтарын (функцияларын) және экономиканың макро-, мезо- және микро деңгейлерінде олардың маңызды жақтарын қарастыратын арнайы экономикалық ғылымдар (менеджмент, қаржы, бухгалтерлік есеп, экономикалық талдау, еңбек экономикасы және т.б.);
- салалық экономикалық ғылымдар, олар ұлттық экономиканың жеке салалары мен субсалаларында өндірістік қатынастардың ерекшеліктерін, нақты саланың заңдылықтары мен қарқындарын зерттейді (сала экономикасы, кәсіпорынның немесе фирманың экономикасы).
Менеджментті зерттеу объектісіне байланысты экономиканың арнайы да, салалық та ғылымдарына жатқызуға болады.
Жалпы теориялық тұрғыдан менеджмент экономикалық пәндердің жалпы жүйесінде пәннің рөлін жақсырақ түсінуге мүмкіндік беретін келесі негізгі функцияларды атқарады:
1) ғылыми функция - шаруашылық әрекеттің негізгі ұғымдары мен заңдылықтарын қалыптастырады;
2) танымдық функция - экономиканы басқару заңдылықтарын ойластыруға, әр түрлі экономикалық үрдістердің күрделі өзара байланыстарын анықтап алуға көмектеседі;
3) болжамдайтын функция - менеджментте шешімдерді қабылдау үрдістері кезінде экономикалық болжамдар мен ықтималдылық көрсеткіштері, ғылыми-техникалық прогресстің қарқындары мен бағыттары, экономикалық өсудің нұсқалары және т.б маңызды мәнге ие;
4) тәжірибелік функция - экономикалық үрдістердің заңдылықтарын көрсетеді. Менеджмент экономикалық идеяларды жүзеге асыру жолдарын, экономикада инновациялық технологиялардың жолдарын анықтайды.
Менеджменттің негізгі мақсаттары мыналар болып табылады: кәсіпорынның табыстылығын қамтамасыз ету; кадрлық потенциалды тиімді пайдалану; ішкі және сыртқы нарықтарда жұмыс кезінде тәуекелді тұрақты түрде жеңу.
Менеджменттің міндеттері:
1) тұтынушының мұқтаждықтарын ескеріп, тауарлар мен қызметтерді өндіруді ұйымдастыру;
2) нарықта кәсіпорынның тұрақты жағдайын қамтамасыз ету;
3) персоналдың жұмысын ынталандыру;
4) жаңа нарықтарды тұрақты түрде іздеу және игеру;
5) кәсіпорынның дамуының стратегиясын құрастыру;
6) оларды қамтамасыз етудің қажетті ресурстары мен көздерін анықтау;
7) кадрлардың квалификациясын жоғарылату;
8) шығармашылық белсенділіктің атмосферасын тудыру.
Менеджменттің түрлері - менеджменттің белгілі бір міндеттерін шешумен байланысты басқарушылық әрекеттің арнайы салалары.
Функционалды ие болуына байланысты менеджмент келесі түрлерге бөлінеді: стратегиялық, инновациялық, персоналды жабдықтау, өндірістік, маркетинг, сапалық, қаржылық, инвестиционды, дағдарысқа қарсы, халықаралық.
Басқаратын ішкі жүйе (субъект) - ұйымдардың әрекет етуінің белгілі бір салаларында шешімдерді қабылдау саласында өкілеттіліктерге ие әр-түрлі деңгейлі басшылар менеджерлер.
Басқарылатын ішкі жүйе (объект) - кез - келген белгіленуге ие өзара байланысқан құрылымдық бөлімшелердің барлық құрамы (цехтер, учаскелер, бөлімдер, секторлар, зертханалар және с.с.)
Басқарушылық еңбек арқылы басқарушылық қатынастарды жүзеге асыратыны басқарудың субъектісі мен объектісі арасында өзара әрекеттесу жүзеге асырылады.
Осындай өзара әрекеттесі тиімді болуы үшін бірқатар шарттарды орындау қажет:
1) басқарудың субъектісі мен объектісі бір - біріне сәйкес болуы керек және үйлесуі керек;
2) басқарудың субъектісі мен объектісі кері байланыс принциптеріне негізделген өз арасында екі жақты өзара әрекеттесуді жүзеге асыруы керек;
3) басқарудың субъектісі де объектісі де нақты өзара әрекеттесуге мүдделі болуы керек, бірі - берілген жағдайда қажетті бұйрықтарды беруге, екіншісі - оларды уақытында және нақты орындауға.
Менеджер - кәсіпорынның жұмыс істеуінің нақты саласында басқарушылық әрекетпен кәсіби тұрғыдан айналысатын маман.
Менеджердің функциялары:
- мақсаттарды орнатады, міндеттерді анықтайды;
- қойылған мақсаттарды орындауды ұйымдастырады;
- ынталандыру мен коммуникацияны қолдайды;
- жұмыстың нәтижелерін өлшеуді жүзеге асырады;
- өзін қоса, адамдардың өсуіне ықпал етеді.
Менеджменттің үш иерархиялық деңгейлерін ажыратады: жоғарғы, орташа, төмен.
Менеджментке деген әмбебап мұқтаждық бизнестің барлық түрлерінде және адам әрекетінің әрбір түрінде қажет күштерін салу объектілерінің айырмашылығына, спецификалық білімдер мен кәсіптік машықтардың болуына қарамастан, барлық менеджерлер олардың функцияларын орындаудың мүмкіндігін анықтайтын ресурстардың бірдей түрлерімен жұмыс жасайды. Оларға кадрлық, қаржылық, шикізаттық ресурстар мен еңбек ресурстарын жатқызуға болады [3].
Менеджменттің принципі - басқару органдары ұйымның тиімді дамуын қамтамасыз ететін маңызды басқарушылық ережелер, негізгі қалыптар мен әрекет ету нормалары.
Тиімді менеджменттің маңызды принциптерінің қатарына келесі принциптер жатады:
- бүтінділік;
- иерархиялық тәртіптілік;
- дамудың мақсаттық бағыттылығы;
- менеджменттің ғылыми негізділігі мен оптималдылығы;
- орталықтандыру мен деорталықтандырудың оптималды үйлесуі;
- демократизация.
Бірінші принциптер басқарудың әкімшілік басқару мектебінің негізін қалаушысы - Анри Файолмен салынды. Қазіргі уақытта олар толықтырылды, актуалдандырылған:
- жұмыскерлерге адалдық;
- жауапкершілік;
- көлденең мен вертикаль бойынша коммуникация;
- жұмыскерлердің потенциалын ашуға мүмкіндік беретін фирмадағы атмосфера;
- жалпы нәтижелерде әрбір жұмыскердің үлестік қатысуын анықтау;
- сыртқы ортаның өзгерісіне уақытылы реакция;
- жұмысымен қанағаттануын қамтамасыз ететін адамдармен жұмысының әдістері.
Басқару жүйелендірілген ғылыми пәнге және кәсіпке қалыптасқанның алдында көп ғасырлық жолдан өтті және тек ХХ ғ. ғана адамның әрекетінің дербес саласы ретінде танылды. Әрекеттің дербес түрі ретінде басқарудың туындауы мен объективті қажеттілігі еңбектің қоғамдық бөлінуімен, кооперацияның дамуымен және өндірістің ауқымының ұлғаюымен негізделген.
Менеджменттің 3 маңызды факторын байланыстырады - мақсат, тиімділік, адам.
Бәсеке жағдайында тиімділік - фирманың өміршеңдігінің басты шарты.Фирманы табыстылықпен,жетістікпен қамтамасыз ететін тиімді менеджмент адамның бейімділігін талап етеді: сыртқы орта бөлігінде тұтынушының, ал ішкі орта бөлігінде қызметшінің.
Ұйымдағы менеджмент кешенінің құрамы мынадай компоненттерден тұрады: стратегиялық менеджмент,қызметшілерді басқару (қызметші немесе кадырлық менеджмент),технологиялық процестер мен операцияларды басқару, қаржыны басқару (қаржылық менеджмент), материалдық - технологиялық жабдықты басқару, өнімді өткізуді басқаруда, жылжымайтын мүлікті басқару, жаңартпашылық менеджмент (дамуды басқару), өнім сапасын немесе қызмет көрсетуді басқару.
· Стратегиялық менеджмент - басты стратегиялық шарттарды құру және жету. Мақсаткерлікті таңдау, оқиғалық анализ, стратегиялық маркетинг,қызметті стратегиялық жоспарлау,ұйымдық құрылымдарды құру және тұзету, стратегияларды жүзеге асыруды басқару стратегиялық менеджментке жатады.
· Қызметшілерді басқару - маңызды менеджмент құрушысы. Ұйымның барлық мақсаттары адамдар арқылы жүзеге асады.
· Технологиялық процестерді басқаруда машина, аппаратура, механизмдер, сондай-ақ компьютерлер және басқа арнайы құрылғылардың көмегімен адамдар арқылы жүзеге асады.
· Қаржыны басқаруда кәсіпорынның өндірісті - шаруашылық қызметі қаржыны таратуды тиімділікпен қамтамасыз ету реттеледі.
· Материалдық - техникалық жабдықты басқару шикізатты материалдарды, құрал - саймандарды қажетті өнімдермен жабдықтауды қамтамасыз етеді.
· өткізуді басқару - сыртқы ортаның маниторингісін қосатын маркетингтік қызмет арқылы жүзеге асады.
· Жылжымайтын мүлікті басқаруда - эксплуатация, сату, сатып алу, айырбас, жал және жылжымайтын мүлікпен байланысты басқа да қолданыстар сипатталады.
· Жаңартпашылық менеджменті дамуды басқару, өзгермелі жағдайдағы ұйымның тиімділігін жоғарылату мен сақтау үшін қажет. Жаңа өзгерістер жоспарланады, ұйымдастырылады ынталандырады және бақыланады.
· Сапаны басқару нарықтық басеке жағдайындағы фирманың бәсекеге тұрақтылығын қолдау үшін міндетті болып табылады.
Басқару - белгілі бір бағыттағы іс-қимылды өзгерту мақсатында ақпарат арқылы бір жүйенің келесі жүйеге ықпал жасауы.
1.2 Менеджменттің даму кезеңдері
Еңбектік қызметті ұйымдастыру жүйесі - менеджмент ғылым ретінде АҚШ-та ХIX-XX ғ.ғ. пайда болды. Осы кезеңдегі менеджменттің негізгі бағыттары (мектептер):
Тейлор, Гильберт және т.б. ғылыми басқару мектебі (1885-1920) еңбектің ұтымдылығы, материалдық қызығушылық тиімділігінің жоғары дамуына әкеледі;
Файоль, Вебер және т.б. классикалық мектебі (1920-1950) - басқарудың жан-жақты принципі;
Маслоу және т.б. адамдық қатынастар мектебі (1930-1950) - адамдар арасындағы қарым - қатынастар;
Аржирис, Маркерттің іс - әрекет мектебі - психология мен әлеуметтану негізіндегі адамдық потенциалды максималды қолдану;
Винер, Аккофаның көлемдік мектебі - оқиғаларды компьютерлі математикалық үлгілеу.
Ғасырдағы басынан (басқару теориясының пайда болуынан бастап) және 1960 жылдары басқару принциптері жабық тип бойынша құрылған. Басқаша айтқанда, жетекшілерді кәсіпорыннан тыс пайда болатын мәселелер қызықтырмады, әсіресе: бәсеке, өткізу сұрақтары және басқа да сыртқы мәселелер. Фирма қызметі жабық жүйе тұрғысынан қарастырылды. Қазіргі уақытқа дейін біздің республикамыздың кейбір кәсіпорындарында басқарудың бір түрі қолданылады.
Басқару ғылыми фирманың қызметі сыртқы ортамен байланысты болғанда туындайтын мәселерді шешу амалдарына қоғамның дамуымен, шығарылатын өнімнің күрделіленуімен, ғылыми сыйымды өндірістердің өсуімен қадам жасай бастады [4].
Алайда, басқару идеалары өзінің дамуында егер фирманың қызығушылықтар орындаушылардың, яғни жұмысшылар мен қызметшілердің қызығушылықтармен сәйкес келсе ғана максималды пайда алу мүмкін екендігін түсінді, бұл ұтымдылықты адам факторына бейімдеуге әкелді.
ХХ ғасырға дейін ұйымды жүйелі басқару жүйесіне байланысты сұрақтар ешкімді қызықтырмады, дегенмен ХIX ғасырдың басында Роберт Оуэн өзінің көп уақытын ұйымның мақсаттарына басқа адамдардың көмегімен жету мәселелеріне арнады. Тұрақ - жай беріп, жұмыстың жағдайын жақсартып, қосымша еңбекақы төлеп, материалды қызығушылықты дамытты. Қоғамның дамуы жүйелі басқаруды талап етті. Англияда өнеркәсіптік революция басқаруға деген қызығушылықты арттырады. 1911 жылы Фредерик Тейлордың Ғылыми басқару принциптері еңбегі жарық көрді. Басқарудың ғылыми пән ретіндегі дамуы алға қадам жасауға әкелмеді.
Басқарудың теориясының жетістігі басқа математика, әлеуметтану облысындағы білімдердің жетістіктерімен байланысты болады.
Эволюция - біртіндеп даму, өзгеру (антонимі революция). Қазіргі уақытта бір - бірін толықтыратын әйгілі төрт басқару мектебі бар, олар басқарудағы мектептердің төрт маңызды амалдарынан тұрады.
1.Ғылыми басқару мектебі, 1885 - 1920 жж.
Мектептің көрнекті өкілдері - Фредерик Тейлор, Френк және Лилия Гилберт. Классикалық мектептің негізін қалаушы болып Фредерик Уинслоу Тейлор саналады. Тейлорға дейін еңбек өнімділігін жоғарылату қозғаушысы пәндік принцип болды - қанша жасасаң, сонша аласың. Дегенмен бұл амал ХIX ғасырдың басында өзінің қызметін жойды. Өнеркәсіптің дамуымен қоса басқару осындай қарапайым негіздеме алмады. Тейлор еңбекті жеке жұмысшының өз талқылауы алмастыратын көптеген заңдар мен формулаларды, ережелерді шығаратын және статистикалық есеп, өлшеу олардың қозғалысы арқылы тиімді пайдаланатын еңбекті ұйымдастыруды ойлады. Тейлордың пікірін орындаушы өндіріс процесін толығымен игеруге жағдайы келмеді, әсіресе, ол үнемі өзгеріп тұратын қозғалыс. Осылайша ғасырдың басында басқарушының рөлі орындаушы не істейді, қалай істейді, қандай көлемде істеу керектігі туралы шешумен негізделді.
Тейлор орындаушының жұмысын құрамды бөліктерге бөлді. Бөлік қозғалыстарды хронометрлеп, ал жұмыс күндерін секундтармен белгіледі. Алайда хронометраж жұмыстың өзін ұтымды жасау нәтижесінде барлық мүмкіндіктерді нақты анықтауға әкелді деп санауға болмайды және кей жағдайларда еңбек пен демалыс кезектілігін кіргізу керек.
Мысалы, Ф.Тейлор ұсынған әдісті қолдана отырып жұмыс күйінде 12,5 тонна жүкті тасымалдайтын жоғары маманды жүк тиеуші 47 тонна салмағы бар жүкті тасымалдады [5].
Осылайша, Тейлор тәжірибеде жұмысшының өз жұмыс күнін ұзақ уақытта ұтымды жіберуін анықтап, жұмыстың белгілі бір көлемін тапты.
Тейлордың теоретикалық жұмыстарын ережелерге сәйкес, неміс әлеуметтанушы Макс Вебер талдаған, негіздеген қатаң тәртіп жұмыстың неғұрлым тиімді әдісі болып табылатындығын негіздеді.
Бөлек құрамды элементтерге жіктелінген жұмыс - қатаң регламентация мен бақылауға негізделген Тейлор - Вебердің теориясына негізделген қозғалыстар болу керек.
Классикалық мектеп үшін арнайы сағаттар - микрохрономерт және кинокамера арқылы Рэнк және Лилия Гилберт зерттеулері бір үлгідегі болып табылады және ол сағаттар еңбекті ұйымдастыру 17 қол саусақтарының элементарлы қозғалыстарына негізделгендігін сипаттады.
2.Басқарудағы классикалық немесе әкімшілік мектеп, 1920-1950 жж.
Өнеркәсіптің буырқанған дамуы классикалық мектептің ғылыми көз қарастарының ары қарайғы эволюциясын Ұйым туралы ғылым теориясында маңызды орын алатын - Анри Файоль. Тейлордың ойларын ары қарай дамытқан ғылыми менеджментің әкесі болып саналатын француз инженері - Анри Файоль (1841- 1925), ол алғашқы болып менеджменттің толық теориясын жасаған: оның фунцияларын, принціптерін анықтады, басқарудың жоғарғы деңгейінде теориясын дамытты.
Жалпы және өнеркәсіптік басқару жұмысында Файоль алты бағытта көрсетуге болатын әкімшілік қызметтің сферасын көрсетті:
· Техникалық(технологиялық)қызмет;
· Коммерциялық қызмет(сатып алу, сату, айырбас);
· Қаржылық қызмет (капиталды іздеу және оны тиімді қолдану);
· Қорғаныс қызметі (меншікті жіне жеке тұлғаны қорғау);
· Бухгалтерлік қызмет
· Әкімшілдеу (механизімдерге тікелей ықпал етпейді, жеке құрамға ғана әсер етеді).
3.Адамның қатынастары мен іс - әрекеттерінің ғылыми мектебі, 1930-1950 жж.
Бұл мектептің көрнекті өкілдері - Мэри Паркер Фольет, Элтон Мэйо.
Белгілі бір даму кезеңдерінен өткен классикалық мектеп, өндірістік процестің техникалық жағын өте жақсы игеріп, өзінің мүмкіндіктерін ауқымды дәрежеде жойды. Классикалық мектеп бірнеше ондаған жылдар өткен соң өзінің маңыздылығын жоғалтып алды, бұл жағдай бағалы оларды өз қарамағына алатын Жапония Тейлордың тек қана кейбір принциптерін қолдағаны туралы дерек айтады.
Жапонияның басым стратегиясы мамадандыру емес, жан - жақтылық, өйткені ол жапон фабрикаларындағы еңбекті стандарттау мен мамандауға анағұрлым пайдалы. Сондықтан "маманды міндет" орнына қызметшілерді құруды басқару мақсаты қолданылады.
Адамның өндірістік ортадағы іс-әрекетін игерген іс-әрекет мектебі және еңбектің өнімділігі орындаушының адамгершілігіне, психологиялық жағдайына тәуелді құрыла бастады.
Жұмыс орнының дайындық деңгейі мен еңбектің өнімділігінің тәуелділігін зерттеу арқылы сол уақытта әйгілі жанылақ әкелген Элтон Мэйо осы бағытқа бастама жасайды.
Мэйо жұмыс орнының дайындық деңгейін күшейтті және өнімділіктің артуын бағалады. Сол кезде ғылыми мақсатта эксперимент жүргізуші жұмыс орнынан дайындық деңгейін азайтты, дегенімен, өнімділік дайындық деңгейі әсерінен өспейтіндігі орындаушыларға назар аудару күшінен екендігі туралы қорытынды жасалады. Бұдан кейінгі эксперименттер барысында жұмысшылардың жоғарғы еңбекақыға дұрыс адамдық қатынастарды қалайтыны туралы қорытынды жасалды. (Тейлор материалды ынталандыру операциясынан ары барған жоқ).
Тек қана өндірістің ортада емес, өмірде болатын әр түрлі жағдайлардағы өмірдегі адамның іс - әрекетімен көптеген оқымыстылар шұғылданады: Карнеги, Маккензи, Смолл Роберт, Тилгеман. Адам туралығылымның дамуының бұлбағытында көптеген талданбаған сұрақтар бар. Мысалы, адамның жалғыздық психологиялармен істес болуға тура келеді.
Машинаға қарағанда адамды оқып - білу, іс-әрекеттік мектеп теориялық сипатқа қарағанда эмпирикалық сипат алады. Дегенмен, менеджмент тәжірибелерін белгілі бір күпен жұмсауға мүмкіндік береді.
4.Басқарудың қазіргі теориялары немесе көлемдік қадам (амал), 1950 жылдан қазіргі уақытқа дейін.
Іс-әрекет мектебінің көлемдік өсуі 1950 жылы сапалы серпін пайда болғанға дейін жүргізіліп келді. Мэйомен оның ізін басушылардың көз қарастары Дуглас Макгрегордың еңбектерінде ары қарай дамыды.
Макгрегор орындаушының қызметін жұмыс орнында талдап, келесіні анықтады, басқарушы орындаушының қозғалыстарын анықтайтын келесі параметрді бақылай алады:
· Бағынушы алатын тапсырмалар;
· Тапсырмалардың орындалу сапасы;
· Тапсырмаларды алу уақыты;
· Тапсырмаларды орындау уақытын болжау;
· Тапсырмаларды орындау үшін қажетті құралдар;
· Бағынушының алатын инструкциялары(ережелер);
· Бағынушының тапсырмаларды орындай алатындығына көз жеткізу;
· Өткізілген жұмыс үшін мадақтау мөшері;
· Жұмысшыны жұмыспен байланыста мәселелерге тарту деңгейі.
Математиканың, статистиканың, инжинерлі ғылымның дамуы басқару теориясына елеулі салам жасайды. Көлемді әдістер операцияларды зерттеу атымен топтанды [6].
Операцияларды зерттеу - бұл ұйымның операциялық мәселелерін ғылыми қолдану.
1.3 Қазақстандағы менеджменттің әдістемелік негіздері
Қазіргі кезде менеджмент жиі талқыланып, түрлі деңгейде қарқындап келе жатқан басты тақырыптардың бірі болып отыр. Ол - микро және макроэкономикалық саясаттың негізгі факторларының бірі.
Қазіргі уақытта әлемдік тәжірибе және әлемдік қауымдастық экономиканың түрлі салаларын басқарудың теориясы мен практикасына басты назар аударып, зерделеуге бағытталған. Экономикасы дамыған елдер ғылыми - техникалық даму және жаңалықтар ашу жағынан алдыңғы қатарда тұрады. Қазіргі заман экономикасында басқаруға оң жағдайлар жасау барлық иелік етуші жүйелердің тиімді қызмет етуіне ықпал етуде.
Сол себепті шет елдерде, соның ішінде Қазақстанда да басқару мәселесі мемлекетті, сондай-ақ халықты толғандыратын жалпы ұлттық мәселе болып отыр. Басқару үрдісі басқарушылық циклі кезеңдері мен басқарушылық шешімдерді қабылдап, әрекетке енгізуді іске асыру жолымен жүзеге асады.
Қазақстан жалпы одақтық халық шаруашылығы кешенімен тығыз бірлікте болғандықтан, бұл одақтан тек теріс әсер алды. Еңбекті қоғам және аумақ бойынша бөлу саясатында орталықтың республика мен аймақтар мүддесіне көңіл аудармауы ведомстволық және жергілікті мүдделер арасындағы қарама - қайшылықтарды шиеленістіріп, табиғат ресурстарының талан-таржаға түсуіне, экономикалық жадғайдың құлдырауына әкеп соқтырды. Барлығы да жүйенің ішкі дағдарысына байланысты болатын. Ең бастысы, бұл экономиканың заманауи талаптарға сәйкес келмеуінен болды. Кеңестер жүйесінің соңғы күйреуі алдында азық - түлік, тауар алу үшін тұрған кезектер, талон жүйесі, құнсызданған ақша сол кездегі экономикалық жағдайдың шынайы бейнесі болды. 1993 жылдың аяғына дейін еліміздің жеке өз саясаты болған жоқ. Сонымен бірге көптеген елдердің тәжірибесі иелік нысандары ішіндегі ең тиімдісі нарықтық экономика екенін көрсетті. Ол еңбекті табысты етеді, тауар өндірушілерге экономикалық еркіндікті қамтамасыз етеді, өндірушілердің монополизмін жояды, өндірісті тұтынушылар сұранысына тәуелді етеді.
Республикамызда өзгерістер жүргізу үшін белгілі бір алғышарттар қажет. Осыған байланысты 1990 жылдың 25 қазанында Қазақстанның мемлекеттік егемендігі туралы декларацияның және 1993 жылдың 28 қаңтарында Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің оныншы сессиясында Қазақстан Республикасы Коституциясының (Негізгі Заңы) қабылдануы мемлекетіміздің тарихындағы басты оқиға болды. 1995 жылғы 30 тамызда бүкілхалықтық референдумда қабылданған қолданыстағы Қазақстан Республикасының Конституциясы және Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы конситуциялық Заңы (1991 жылғы 16 желтоқсандағы) әлеуметтік - экономикалық дамуда басты орын алады [7].
Қазақстан Республикасының Конституциясы экономиканы басқаруды ұйымдастырудың методологиялық принциптерінен тұрады. Біріншіден, Қазақстан Республикасының экономикасы түрлі меншік нысандарына негізделеді. Мемлекет заң алдында барлық меншік субъектілерінің тең болуын қамтамасыз етеді. Екіншіден, жеке меншікке қол сұғуға болмайды. Үшіншіден, мемелекет жеке кәсіпкер қызметінің еркіндігіне кепілдік береді және қорғап, қолдап отыруды қамтамасыз етеді. Төртіншіден, монополистік және заңды бәсекелестікті шектеу мен жоюға бағытталған басқа да қызметтерге, заңсыз басымдылықққа ие болуға, тұтынушылардың құқығы мен заңды мүдделеріне қысым жасауға жол берілмейді. Бесіншіден, әкімшілік-аумақтық бірліктер жергілікті істерді өздері басқарады.
Бұл принциптер Қазақстан экономикасын басқарудағы заманауи жүйенің негізін құрайды және республикамыздағы халық шаруашылығының әлеуметтік ұйғарынды нарықтық экономикаға оңтайлы енуін қамтамасыз етеді. Бұлар тек саяси - экономикалық мәнге ғана ие болып отырған жоқ, сонымен қатар Қазақстандағы менеджменттің ұйымдастырылған негізіне тура қатынасы бар. Кәсіпкерлік орта басқарудағы ұымдастырылған фактордың рөлін әрдайым жоғары бағалайды.
2 Менеджмент басқару жүйесінің қызмет түрі ретінде
2.1 Менеджерлік қызмет пен оның тиімділігін жіктеу
Табысты экономиканы құруға байланысты міндеттерді XXI ғасырдың өзінде шешу керек. Бірден бір маңызды құралдардың бірі болып менеджмент табылады. Алдымыздағы жүз жылдық басында бизнес қарамағында менеджменттің екінші мың жылдықтық ақырғы жылдарында қолданылған жаңалықтар болды.
Қазіргі менеджерлер қызметінің басты міндеттері болып келесі принциптік негіздер табылады:
1. Менеджменттің классикалық мектеп ұтымдылығынан бас тарту. Барлық компаниялардың жетістігі фирмадан тыс айнымалылардан тұратын және кәсіпорын менеджментіне тікелей әсер ететін сфераға жатқызылылған сыртқы ортаның үнемі болып тұратын өзгерістері - ұйымының стратегиясы мен тактикасын қалыптастырады.
2. Басқару жүйелер теориясын қолдану. Басқарудағы жүйелік амал маңызды жағдайларды еске ала отырып шешім қабылдауды қарастырады.
Менеджменттегі жүйелік:
Жүйе - өзара байланыстың бір тұтастығы ретінде қарастыратын бөлек элементтердің жиынтығы. Жүйелілік басқарудың барлық элементтерінде болады. Жоспарлауға, бақылауға, ұйымдастыруға, мотивацияға, шешім қабылдауға қолданылатын әр түрлі жүйелер - фирманың ең қозғалыстағы құралы.
Мақсаттар жүйесі іскерлік бекітулер принциптер, рухани байлықтар, ұзақ мерзімді мақсаттардан тұрады.
Компанияның жалпы жоспарлау жүйесі:
Жоспарлау деңгейлері: стратегиялық жоспарлар, тактикалық жоспарлар, оперативті жоспарлар, талдау, талдамалар, маркетинг.
Фирманың жетуге тырысатын көрсеткіштер жүйесі: фирманың өсімі, рентабельділік, төлем қаблеттілік, нарық үлесі, икемділік, тұрақтылық.
Фирманың жетістік факторлар жүйесі: мысалы, өсім потенциалына байланысты өнім таңдау, жоғарғы басекеге тұрақтылыққа байланысты өнімді таңдау.
Фирманың қызметінің көрсеткіштер жүйесі: үнемділік, шынайылық, сапа, өнімділік, еңбек жағдайы, пайдалылық.
Бақылау мотивациясы жүйесі.
Басқару жүйелері - мақсатқа жету үшін басқару процесін жүзеге асыратын жүйе.
Ұйымды басқару жүйесі. Басқару жүйесінің құрамы;
· Басқару субьектілері - басқарушылық құрал жасап обьектіге берушілер;
· Басқару обьектілері - ойлаған қорытындыға келетін жүйе бөліктерін көрсетуші басқару жүйесінің бөлімі.
Егер басқару субьектісі өз қозғалыстарын басқарса, яғни обьект пен субект біртұтас болса, онда біз өздік басқарумен істестік болғанымыз.
Кәсіпорын төмендегі ерекшеліктер сипатталатын ашық жүйе ретінде қарастырылады:
· Жүйедегі белгілі бір компаненттер көлемінің болуы;
· Құрылым түрінде рәсімделген жүйенің құрайтын элементтеріне байланысы;
· Дүниенің әр түрлі компоненттерінің бір - біріне өзінің және қоршаған ортаның арасындағы ықпалдың қорытындысы;
· Жаңа құбылыстар жүйесінің компанеттерінің іздеу ретіндегі пайда болуы;
· Компонеттердің өзара қозғалыстар нәтижесі ретіндегі жүйенің қасиеті;
· Жүйеге кірмейтін жүйенің өзін басқа құбылыстардың компоненттерінен ерекшелейтін жүйе идентификациясы.
Қоршаған орта құрамы жүйенің бір бөгігі есебінде болмай, сол жүйеге ықпал етеді.
Жүйенің қағидалық сипаты жүйе қағадаларын талдаушылардың құндылықтары мен мақсаттарын сипаттайда.
3. Кәсіпорынның ішкі ортасы өнімді өндіру процесіне тікелей әсер ететін құбылыстар ықпалынан құрылады. Кәсіпорынның құрылымын оның мәдениеті және ресурстарын қызметшілер, олардың білімдері, қабілеттері. Өзара ықпал жасау өнерлері құрайды. Алайда олар фирма қызметі ақпарат пен басқа ресурстарға байланысты болғандықтан, олар үнемі менеджерлердің бақылауында болмайды.
Ұйым мәдениетін анықтаушы - жұмысшылардың саласы мен іскерлік тәжірибеде қалыптасқан іс - әрекет нормалары мен қызмет формалары. Ол ұйымдағы құндылықтар жүйесімен негізделеді. Қызметтің барлық жағының тиімділігіне әсер ету себебімен ұйымның тағдыры мен дамуында жетекші рөлге ие болады.
4. Басқаруға оқиғалық амал қолдану. Басқарудың оқиғалық принципі іс - барлық оқиға немесе жағдайға келе беретін ережелер жоқтығын бекітеді. Басқаруға принциптік амалдардың бар екенін растайды. Нақты бір шешімдерді нақты бір оқиғаға байланысты қабылдауды талап етеді [7].
Менеджменттің оқиғалық қағидасының мәні. Оқиғалық амал ғылымының бөлігі нақты оқиғалар мен шараларға тікелей қолдану арқылы басқару теориясына үлкен салым жасады. Оқиғалық амалдың орталық мезеті - берілген нақты бір күндегі ұйым жағдайына елеулі ықпал ететінін жағдайлардың жиынтығы. Осы амалды қолдану арқылы басқарушылар нақты бір жағдайда ұйым қызметінің мақсаттарына жету үшін қандай амалдар жоғары дәрежеде ықпал ететіндігін түсінеді. Ол үшін түрлендіре алатын арнайы амалдар, жалпы процесс біркелкі екендігін көрсетеді, мысалы; барлық ұйымдар өзінің мақсаттарына жету үшін құрылым құру керек. Бірақ, ұйымдық құрылым жасаудың көптеген амалдары бар - басқару деңгейлерінің көп немесе аз түрі жасалуы мүмкін. Ортаңғы және төменгі звенолар жетекшілер шешім қабылдауда қатысудың көп үлесін алуларын мүмкін немесе керсінше жоғары звено жетекшілері ең жаупкершілікті шешімдерді өздері жасауыне болатын құқықты сақтай алады. Жетекшілер қандай құрылым болу керектігін анықтау қажет және басқару амалдары берілген оқиғаға сәйкес және оқиға өзгеруі мүмкін болатындықтан, жетекші ұйымның тиімділігін сақтау үшін ұйымдық құрылымды сол оқиғаға сәйкес қалай өзгертуге болатындығын шешу керек. Оқиғалық амал ұйымның мақсаттарына тиімді жету үшін нақты адамдар мен қағидалардың бір-бірімен байланыстыруға тырысады. Оқиғалық амал ұйымдар мен ұйым ішінің арасындағы оқиғалық әр түрлілікке шоғырландырылады.
Оқиғалық амалдың әдістемесін 4 - ші қадамдық процесс ретінде түсіндіруге болады;
· Жетекші өнімнің тиімділігін дәлелдеген мамандар бақылау құрамы бар белгі болу керек. Басқару процесін жеке және топтық іс - әрекетті, жүйелік талдаманы, жоспарлау және бақылау әдістерін түсіну;
· Әрбір басқарушылық қағидалар мен әдістерді өзінің мықты және әлсіз жақтары болады немесе нақты бір оқиғада қолданатын салыстырмалы сипаттамалары болады. Жетекші жағымды, жағымсыз салдарларды алдын ала көре алу керек;
· Жетекші оқиғаны дұрыс түсіну керек. Нақты бір оқиғаға қандай факторлар неғұрлым маңызды екендігін анықтау қажет және қандай эффекттің немесе айналымдардың өзгерулеріне әкеліп соғатынын анықтау керек;
· Жетекші нақты адамдарды неғұрлым аз нәтиже беретін нақты оқиғалармен байланыстыра алу керек, сол себептен болып отырған жағдайларда ең тиімді жолмен ұйымның мақсаттарына жетуіне қамтамасыз етеді.
Оқиғалық айнымалылар және олардың ықпалы оқиғалық амал жетістігін немесе керісінше жағдайын анықтайды. Ішкі ұйымның ішіндегі оқиғалық факторлар. Сыртқы - тұтынушылар, бәсекелестер, билік құрылтайлары, жабдықтаушылар, қаржылық ұйымдар және еңбектің ресурстар көздері. Олар тікелей ықпал және жанама ықпал болып бөлінеді.
5. Менеджменттің әлеуметтік жауапкершілігінің қоғам алдындағы және ұйымның нақты жұмысшылар алдындағы танылымы.
6. Процестік амалды қолдану. Басқару әрбіреуі өзіне өзі процесс болып табылатын өзара байланысты қозғалыстардың сериясы, процесі ретінде қарастырады. Қозғалыстарды басқару функциялары да процесс болып табылады.
Басқару процесі - бұл функциялар соммасы. Менеджмент белгілі - бір мақсаттарға жету үшін қолданылатын жоспарлау, ұйымдастыру, мотивация және басқару процесіне қолданылады.
Басқарушылық еңбектің маңызды функциялары:
1.Жоспарлау мақсаттарды құру мен оларды өндіру жолдарын сипаттайды;
2.Ұйымдастыру - еңбектің бөлу және біріктіру, оның ішінде ұйым құрылымын құру, міндеттерді бөлу мен өзара қозғалыстарды қауымдастыру сұрақтарынан тұратын басқару функциясы;
3.Мотивация (ынталандыру) - бұл жұмысшыларды мақсаттарға тиімді жетуге қозғау;
4.Бақылау - алынған нәтижелерді тексеру.
Басқару функциялары өзіне мақсаттарды бекітуді, қызметті жоспарлауды, жұмысты ұйымдастыруды, мідеттерді бөлуді және қызметшілерді ынталандыруды, жұмыстың орындалуын, бақылауды, бағалауды және жоспарды түзетуді қосады.
2.2 Менеджменттегі стратегия мен тактиканың ерекшеліктері
Менеджменттің стратегия мен тактиканың ерекшеліктеріне байланысты бір тұтас қағидасы жоқ. Бизнес пен менеджмент бойынша білім жүйесінің үш негізгі орталығы бар:
1. АҚШ. АҚШ дүние жүзіндегі басқару инфрақұрылымы ең ірі ел. Тіркелген бизнес мектебінең американдық университеттер ассамблиясынан сертификаты бизнес пен басқару облыстарында 1300-ден жоғары бағдарламалары оның ішінді 600 бизнес мектебі бар, 10000-нан астам кеңестік фирмалар қызмет етеді, 70 периодикалық шығармалар бар, 10000-нан астам шығармалар басқару мен бизнес бойынша әдебиеттермен негізделген. Бизнестің үш сатылы білім жүйесі құрылды: бакалавр, магистр, философия докторы.
2. Батыс Еуропа. Еуропада менеджерлерді дайындаудың 300 орталығы бар. Магистрлік бағдарламалар дамыған. Әлеуметтік, өндірістік пәндерді , бизнеспен басқару аспектілерін халықаралық және сақтандыруды игеруге ерекше мән беріледі.
3. Жапония. Жапонияда тек қана 3 бизнес мектебі бар. Жетекшілерді фирманың өз бизнестің әр түрлі аспектілерінің ерекшелігін білуі үшін, фирманы игеру үшін, жоспарлы түрде міндеттерге ауыстыру арқылы тәжірибе арқылы оқыту қағидасы негізінде дайындалады. Жапондық фирмаларда барлығы оқиды, жауапкершілік [8].
Менеджменттің жұмыс уақытын қолдануын талдау және жеке еңбегін жоспарлау.
Жетекшінің тиімді қызметке дайындығы көбінесе күнделікті жұмысымен анықталады. Басқару стилінің құрылуы мен басқарушы қызметінің тиімділігі шешімі маңызды жұмыс күнін ұтымды қолдануына байланысты. Жетекші үшін маңызды қадам мақсаттар қызметін қысқа уақытқа да, ұзақ уақытқа да анықтау болып есептеледі. Жетекшімен көзделген мақсаттар жүзеге асырылу керек. Бұл қозғалыстарды ғана анықтамайды, сонымен қатар олардың орындалуына да ықпал етеді. Мақсаттардың құрылуы жетекшілер үшін өз қозғалысының жүзеге асырылуы болып табылады.
Мақсаттарды мынадай ерекшеліктер болу керек:
· Шынайшылық және нақтылық;
· Қызметтің жүзеге асуына емес нақты нәтижеге жетуіне бейімділік;
· Нақты мерзімдерге байланысты шектеушілік және өлшемділік.
Басқаруға күн сайын өзінің уақытын қалай мақсатты түрде қолдану керек екендігін шешуге тура келеді. Жұмыс уақытын жоспарлау мен ойдағы нәтижелерді байланыстыру өте маңызды. Жұмыс уақытын жоспарлау кезінде "жоспарлау кезеңдері" деген түсінікті қолдану керек: күн, апта, жыл. Жоспардың әр кезеңі бөлек қарастырылуы керек.
Әр кезеңдегі жоспарды жасағанда жетекші төмендегі сұрақтарға жауап беруі қажет:
· Берілген кезеңнің басты мақсаты қандай?
· Ол уақыттағы көлемді алады?
· Кезеңнің басты міндеттері қандай кезекпен орындалуы қажет?
· Қандай дайындық шаралары орындалуы керек?
Бір күнге жасалатын жоспар маңыздыр-ақ болып табылады. Жұмыстың анықталу мақсатын оның маңыздылық кезеңі бойынша анықтайды, жоспар өткен күннің аяғында немесе жоспарлайтын күннің басында құрылады.
Менеджерді үш жерде жеті атты стратегиялық үлгісі.
1. Функционалды талаптар:
Адамдарды түсіну. Психологиялық интуиция - тұлғаның техникалды ерекшеліктері мен жағдайын түсіне алу. Психологиялық сыпайылық қарым-қатынас жасаудың қажетті формасын таба біледі. Байланысқа бейімділікті байланыстыруда қолданудағы қабілеттілік; Лидер ерекшелігі. Адамның қызығушылықтарын сипаттау және түсіну қабілеттілігі, өзіне жауапкершілікті алуды қалау. Айналадағыларға бейресми ықпал ету қабілеті;
Қазіргі менеджмент негіздерін білу және оларды тәжірибеде қолдана білу.
- Басқару стилін сауатты таңдау. Тиімді мотивация. Шешімдерді дайындауды және қабылдауды ұйымдастыру;
- Құзыреттілік. Ұйым жұмысының өзіндік ерекшелігі мен бейімін анықтайтын арнайы сұрақтарды білу.
- Еңбектік және шаруашылық заңдылықтардың негізін білу;
- Оқиғаның дамуын алдын ала көре алу қабілеті;
- Мақсаттарды құра алу (жоспарлауға қажетті);
- Өзара байланысты ұйымдастыру және оларды тиімді бақылау қабілеттілігі (еңбекті ұтымды бөлу, бақылау амалдарын таңдау үшін).
2. Тактикалық негізгілер:
Жеке өмір мен жұмысқа байланысты анық құрылған жеке мақсаттар. Менеджерге мақсаттарды сезіну ісінің қаншалықты маңызды екенін, өз өмірінің стратегиясына жұмысы қалай енетінін білуіне көмектеседі. Бұл оның мотивациясын, шешімдердің негізін құрайды:
- Өзін-өзі жетілдіруге, өзін-өзі қамтамасыз етуге, ұйымдастыруға және өзін-өзі жетілдіруге тырысу. Резервтерді үздіксіз іздеу мен негізделген жаңалықтарды енгізуге тырысумен сипатталады;
- Мақсаттарга жетудегі табандылық шешімділігі, бастамашылық. Менеджер өз жұмысында қолдаумен ғана кездеспейді, жеңуге қажетті қарама-қайшылықтармен кездеседі;
- Тиімді ойлау стратегиясына ие болу. Екінші кезектегіні алып тастап, маңыздысын шығаруға басты көңіл бөлуге қабілеттілік;
- Уақытты қолдану, еңбекті ұйымдастыру деңгейінің көрсеткіші;
Ұжымда билейтін адамгершілік деңгейіне қарасты адамгершілік қасиеттері, соның ішінде: іс пен сөздің біртұтастығы, басқаларға да, өзіне де талап қою, қызметшілерге қамқорлық;
- Менеджерге кінәратсыз физикалық, техникалық жетекшілікті қамтамасыз ету.
3. Сервистік қосымшалар:
- Еңбектің жоғарғы мәдениеті және ұйымдастырылуы, жұмыс күштерін бөле білу;
- Басқалардың ойларымен келісе отырып, оқиғаны бағалауды жүзеге асыру;
- Тиімді стратегия мен тактикадан бас тарту, жылдам қайта құрылу қабілеттілігі ретіндегі икемділік;
- Болжанбаған, сәтсіз оқиғалар барысында салқындылықты сақтай алу [9].
Сюзен Доннен 2500 жетекшінің тәжірибесін 5 жыл бойы игеріп жетекшілердің үйымдағы өз мансабының баспалдағымен көтеріліп, содан кейін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz