Өндірістік шаң

I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
II.1. Өндірістік шаң және оның түрлері
ІІ.2. Жұмыс аумағындағы өндірістік шаңның шектеулi рұқсат етiлеген концентрациялары
II.3. Өндірістік шаңның адам ағзасына әсері
ІІ.4. Өндірістік шаңнан қорғану шаралары
III. Қорытынды

Өндірістік орындарда пада болған өндірістік шаңдардың қазіргі таңда көптеп кездесуі адам ағзасына және қоршаған ортаға барынша кері әсерін тигізуде. Осыған орай қоршаған ортаны қорғау, табиғи байлықтарды толық және тиімді пайдалану, өндіріс қалдықтарын залалсыздандыру, олардан қажетті өнімдер өндіру қазіргі күннің өзекті мәселелері болып отыр.
Қазіргі кезде Қазақстанда өндірістік орындардың көп салуынан көп мөлшерде шығарылып жатқан өндірістік шаң мәселесі өзекті болып отыр. Еліміздің көптеген аймақтарында шаңның ақырғы шекті концентрациясы шамадан тыс болып жатқан факторларда кездеседі. Бұндай факторлар әсіресе ірі өнеркәсіп, өндіріс орындары бар елді мекендерде тіркеледі. Атап айтқанда Алматы, Қарағанды, Кентау, Жезқазған, Атырау, Шымкент және тағы басқа қалаларда. Ал батыс Қазақстан, яғни Каспий маңы, мұнай өндіру мен өңдеу, металлургия, құрылыс материалдары және тағы басқа да салаларға маманданған. Бұл аймақтағы негізгі мәселелер—табиғи ортаның шаңнан ластануы, радиактивті қалдықтармен ластануы адамның денсаулығына және экожүйелерге әсер етіп, шөлдену процестерінің жүруіне, тыныс алу жолдарының қабыну аурулары мұнай өндіретін аудандарда, орташа саны басқа облыстармен салыстырғанда жоғары. Өндірістік шаң ортасында жұмыс істеп жүрген жұмысшылар кәсіби ауруларға жылдан жылға көптеп шалдығу факторлары тіркелген, ал кей кездері өндірістік шаңдардың аса қауіпті түрі таралған уақытта адам өлу оқиғаларыда кездеседі.
Жалпы алғанда өндіріс орындарындағы өндірістік шаңның қоршаған ортаға және оның адам ағзасына әсері, шаңның алдын алу шаралары қазіргі таңда өзекті мәселелердің біріне айналып отыр.

1. Безопасность жизнедеятельности на производстве. Охрана труда (Г. И. Беляков).
2. Омарбеков Т.О., Кусмухамбетов М.Е. Современный уровень пылеулавливающих аппаратов и их перспективы развития.
3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САНИТАРЛЫ ЗАҢНАМАСЫ 1994 ж.
4. Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрiнiң 2008 жылғы 12 қарашадағы N 705 бұйрығы.
5. http://nakazakhskom.ucoz.kz/index/ndiristik_imaratty_aua_a_zijandy_aldy_tardy_shy_aruy_ma_ta_sha_yny_zijandyly_y/0-685
6. http://ohrana-truda.net.ua/?page_id=269
7. http://www.setemag.ru/products/74/830/
8. http://blastspray.ru/vakuumnye_sistemy_dlya_proizvodstve

Пән: ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности), Защита труда
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда Мемлекеттік Университеті

Реферат

Тақырыбы: Өндірістік шаң

Орындаған: Аубакирова М

Қабылдаған:

Қызылорда, 2011 жыл

Жоспар

I. Кіріспе

II. Негізгі бөлім

II.1. Өндірістік шаң және оның түрлері

ІІ.2. Жұмыс аумағындағы өндірістік шаңның шектеулi рұқсат етiлеген
концентрациялары

II.3. Өндірістік шаңның адам ағзасына әсері

ІІ.4. Өндірістік шаңнан қорғану шаралары

III. Қорытынды

І. Кіріспе

Өндірістік орындарда пада болған өндірістік шаңдардың қазіргі таңда
көптеп кездесуі адам ағзасына және қоршаған ортаға барынша кері әсерін
тигізуде. Осыған орай қоршаған ортаны қорғау, табиғи байлықтарды толық және
тиімді пайдалану, өндіріс қалдықтарын залалсыздандыру, олардан қажетті
өнімдер өндіру қазіргі күннің өзекті мәселелері болып отыр.
Қазіргі кезде Қазақстанда өндірістік орындардың көп салуынан көп
мөлшерде шығарылып жатқан өндірістік шаң мәселесі өзекті болып отыр.
Еліміздің көптеген аймақтарында шаңның ақырғы шекті концентрациясы шамадан
тыс болып жатқан факторларда кездеседі. Бұндай факторлар әсіресе ірі
өнеркәсіп, өндіріс орындары бар елді мекендерде тіркеледі. Атап айтқанда
Алматы, Қарағанды, Кентау, Жезқазған, Атырау, Шымкент және тағы басқа
қалаларда. Ал батыс Қазақстан, яғни Каспий маңы, мұнай өндіру мен өңдеу,
металлургия, құрылыс материалдары және тағы басқа да салаларға маманданған.
Бұл аймақтағы негізгі мәселелер—табиғи ортаның шаңнан ластануы, радиактивті
қалдықтармен ластануы адамның денсаулығына және экожүйелерге әсер етіп,
шөлдену процестерінің жүруіне, тыныс алу жолдарының қабыну аурулары мұнай
өндіретін аудандарда, орташа саны басқа облыстармен салыстырғанда жоғары.
Өндірістік шаң ортасында жұмыс істеп жүрген жұмысшылар кәсіби ауруларға
жылдан жылға көптеп шалдығу факторлары тіркелген, ал кей кездері өндірістік
шаңдардың аса қауіпті түрі таралған уақытта адам өлу оқиғаларыда кездеседі.

Жалпы алғанда өндіріс орындарындағы өндірістік шаңның қоршаған ортаға
және оның адам ағзасына әсері, шаңның алдын алу шаралары қазіргі таңда
өзекті мәселелердің біріне айналып отыр.

II.1. Өндірістік шаң және оның түрлері

Өндірістік шаң (немесе аэрозолдар) дегеніміз – өндірістік процесс
кезінде жұмыс аумағындағы ауада пайда болатын және адам организіміне кері
әсер ететін майда қатты бөлшектер немесе әртүрлі өндірістік процесстерден
туындаған ұсақ дисперсиялы бөлшектер. Өндірістік шаң аэрозолдардың бір түрі
болып табылады, яғни ол қатты және сұйық бөлшектерден тұратын дисперсті
жүйе. Газды ортада соның ішінде аэрозолдың қатты бөлшектерінің дисперсті
жүйесіне бөлінеді. Инженерлік іс-тәжірбиеде өлшенген аэрозолдардың
бөлшектерін тек қана шаң деп атамайды. Сонымен қатар әртүрлі типтегі шаңды
бөлшектерді атайды. Шаңдар өздерінің қасиеттеріне байланысты бірнеше
топтарға бөлінеді.
Құрамы бойынша шаңдар үшке бөлінеді:
1. Органикалық
Жануарлардан, өсімдіктерден, ағаштардың бөлінуінен пайда болады. Бұл шаң
түрінің қауіпі аз болады.
2. Бейорганикалық
Жасанды материалдардың шаңдары және де минералды шаңдар болып табылады.
3. Аралас
Бұл типке жататын шаңдар органикалық та, бейорганикалықта болып келеді,
яғни екі шаң түрінің қосылысы болып табылады. Аталған шаң түрінің қауіпі
құрамындағы қай шаңның басымдылығымен анықталады.
Типіне байланысты шаңдар екіге бөлінеді:
1. Дезинтеригациялы шаң – ұсақтау, ұнтақтау, кесу, майдалау және тағыда
сол сияқты механикалық процесстерде пайда болады. Ол
полидисперсиялығымен ерекшеленеді және дезинтеригациялы шаңның формасы
болмайды. Дезинтеригациялы шаң қауіптілігі жағынан орташа деңгейде
болып келеді.
2. Конденсациялы шаң – ерітінділер массаларының буларын (металдар, тұз
ерітінділері және т.б.) конденсациялағанда және салқындатқанда пайда
болады. Бұл жағыдайда түзілген шаң бөлшектері шеңбер, сопақша тәрізді
формада болады және шаң бөлшектері жоғарғы дисперсиялығымен
ерекшеленеді.
Өлшемі бойынша шаңдар үш топқа бөлінеді:
1. Үлкен дисперсиялы шаңдар – бөлшектері 10 мкм-ден жоғары. Ауада өте
үлкен жылдамдықпен таралады.
2. Бөлшектерінің өлшемі 0,1-10 мкм болатын шаңдар – ауада тұрақты
жылдамдықпен қозғалады және шартты түрде тұман деп те атайды.
3. Бөлшектерінің өлшемі 0,1 мкм-ден аз болатын шаңдар – ауада
броундық жылдамдықпен қозғалады. Мұндай өлшемдегі шаңдар газ
молекулаларының қасиеттерін иемдене бастайды, яғни ауа құрамында
ретсіз қозғалысқа түседі.
Шаңға биологиялық түрде әсер ететін факторлар: дисперстілігі, формасы,
электрлік заряды, ерігіштігі, активті агентті биологиялық қоспалар
(аллегендер, микробтар және т.б).
Майда дисперсті шаң бөлшектерінің физикалық және химиялық белсенділігі
мен адсорбициялығы өте жоғары болып келеді.
Шаңның сипаттамасы мен тиімділігі олардың зарядтылығына байланысты
болады. Зарядталған шаңдардың бөлшектері адамның ағзасында нейтрондарға
қарағанда көп уақыт тұрады. Сондықтан басқа жағдайларға қарағанда олар
ағзаға өте қауіпті және зиян болып келеді. Шаңдардың туғызатын қауіпі
олардың ерітіндісіне, қаттылығына, шаңның формасына байланысты.
Ұнтақтау мен бөлшектеу нәтижесінде пайда болған шаңның қатты
бөлшектері зарядталады. Сонымен қатар шаң бөлшектері абсорбация кезінде
және шаң бөлшектерінің өзара соқтығысуларынан, шаң бөлшектерінің қатты
бетке үйкелісінен зарядталады. Зарядталудың полярлығы шаңның химиялық
құрамы мен шаңның пайда болуына тәуелді.
Зарядталған шаң бөлшектері қалыпты шаң бөлшектерімен салыстырғанда 2-8
есе белсенді болып келеді және интенсивиті түрде фагоцитирленеді. Сонымен
қатар бір аттас зарядталған шаң бөлшектері әртүрлі аттас зарядталған шаң
бөлшектерімен салыстырғанда ауа құрамында ұзақ сақталады.
Егер шаң бөлшектері қозған күйде әртүрлі зарядты болса, онда шаң
бөлшектері бір-біріне тартылып тез шөгеді.
Ылғалдылықтың көбеюі әсерінен электрозарядталған шаң оңай әрі берік
үлкен алгомераттарға бірігеді. Осындай әдісті практикада электрлі
зарядталған шаңдарды ылғалдату үшін қолданады.
Адам ағзасына әсер етуіне байланысты өндірістік шаңдар:
1. Тітіркендіргіш шаңдар – минеральды, металлды, ағашты, полимерлі
болады.
а) минералды тітіркендіргіш шаң – әртүрлі технологиялық операциялар
(ұнтақтау, араластыру, тасымалдау және т.б.) кезінде пайда болады
(құмды-кварцты, корундық шаңдар).
б) металлды тітіркендіргіш шаң – темір, мыс, цинк, алтын және т.б.
металлдарды механикалық түрде өңдегенде пайда болады.
в) ағашты тітіркендіргіш шаң – ағаштарды өңдеу кезінде пайда болады.
г) полимерлі тітіркендіргіш шаң – полимерлерді (полиэтилендер,
фенолформальгидтер, полистирольдар және т.б.) өңдудің технологиялық
процесстерінің кез келген деңгейінде пайда болады.
2. Токсинді шаңдар – құрамы хмиялық элементтер қосылыстарынан тұрады
және өте қауіпті болып келеді. Егер адам осындай шаңмен дем алса немесе бұл
шаң теріге қонса, онда улы әсері ағзаға тарайды. Ауыз қуысында еріп, тыныс
алу жолдарының шырышты қабықшасында және асқорыту жолдарында сұйық у
ретінде әсер етеді.
Майда дисперсті шаң жарылыс қауіпті болуы мүмкін. Бұл жағдайда жанғыш
шаң терминін қолданған дұрыс. Жаңғыш шаң - газды ортада қозған немесе
тұнған күйде өлшемі 850 мкм-ден кем емес бөлшектен тұратын, ауада қалыпты
күйде өздігінен жанатын майда дисперсті жүйе. Шаңның жарылғыштығы оның
көлемінің үлкендігіне, ауа құрамындағы концентрациясына, жарылыс
детонациясына, қоспадағы оттегі мөлшеріне және т.б. факторларға байланысты.

Жарылғыштық деңгейлеріне байланысты шаңдар үш классқа бөлінеді:
1. I- оңай жаңғыш шаңдар, яғни өрт тез таралатын. Жануды тудыратын
фактордың елеусіз болуы да жеткілікті, мысалы шырпының оты. Жалыны
аумаққа тез таралады.
2. ІІ- жаңғыш шаңдар, жоғары температуралы жылуды немесе ұзақ уақыт әсер
ететін жану көзін қажет етеді. Жалынының таралуы арнайы отын көзін
қажет етеді.
3. ІІІ – өндірістік жағдайда жанбайтын шаңдар. Бұл шаң ауада баяу
таралады немесе көптеген жанбайтын бөлшектерден тұрады. Көп жағдайда
мұндай шаңдарды қаіпсіз шаңдар қатарына жатқызады.
Шаңның физикалық және химиялық құрамы дисперстілігімен, бөлшектердің
формасымен, химиялық құрамымен анықталады. Шаңның физикалық құрамынан
химиялық құрамы өте маңызды болып келеді. Себебі химиялық құрамында
кездесетін химиялық элементтердің әсер ету деңгейлері өте күрделі болып
келеді.
Ауа құрамындағы шаң бөлшектерінің дисперстілігі мен таралуы. Өлшемі
200 мкм-ден үлкен шаң бөлшектері бүкіл әлемдік тартылыс заңына сәйкес ауада
өспелі жылдамдықпен тез шөгеді. Ал өлшемі 200 мкм – 0,1 мкм шаң бөлшектері
ауа тарапынан кедергілерге соқтығысады және елеусіз тұрақты жылдамдықпен
(ммсағ, смсағ) басылады. Өлшемі 0,1 мкм-ден кіші шаң бөлшектері ауада
ұдайы ретсіз қозғалыста болады және олар ауа құрамында қалқып жүреді.
Осыған байланысты шаң бөлшектерінің өлшемдері неғұрлым кіші болса, онда ол
соғұрлым ұзақ уақыт ауа құрамында сақталады деген тұжырым жасалды.
Өндірістік шаңдардың дисперстілік дәрежесі шаңның пайда болуына
байланысты. Жаңа пайда болған конденсация шаңдарының өлшемі 1 мкм-ден кіші
болады. Уақыт өте келе шаң бөлшектері агрегацияланып шөгеді. Ал
дезинтеграция шаңдарының өлшемі шаңның пайда болуына әкелген факторларға
байланысты. Шаңның пайда болуына әкелген фактор неғұрлым қатты және ұсақтау
неғұрлым интенсивті болса, онда шаң бөлшектерінің дисперстілік дәрежесі
соғұрлым жоғары болады.
Шаң бөлшектерінің шөгу жылдамдығы оның формасы мен құрамына байланысты
болып келеді. Бөлшектері дөңгеленген шаңдар жылдам шөгеді. Тығыз, ірі
бөлшекті, ұшты шаң бөлшектері (көп жағдайда дезинтеграция шаңдары) де тез
басылады. Шаңның тез шөгуі оның бөлшектерінің көлеміне тікелей байланысты.
Егер шаң бөлшектері үлкен болса, онда шаң тез шөгеді. Ал егер шаң
бөлшектері майда болса, онда шаң баяу шөгеді.
ІІ.2. Жұмыс аумағындағы өндірістік шаңның шектеулi рұқсат етiлеген
концентрациялары

Жұмыс аумағында көптеген зиянды заттар тіркеліп отырылады. Енді біз
өндірістік шаңдарға тоқталмас бұрын жұмыс аумағындағы зиянды заттардың
кейбір шектеулi рұқсат етiлеген концентрацияларына тоқталамыз.
Жұмыс аумағында зиянды заттар адам ағзасына әсер ету дәрежесінің
қауіптілігіне қарай төрт класқа бөлінеді:
Бірінші деңгей – аса қауіпті – ШРК 0,1 мгм3-тан кем емес;
Екінші деңгей – жоғары қауіпті – ШРК 0,1-1 мгм3 аралығында;
Үшінші деңгей – қауіпті - ШРК 1,1-10 мгм3 аралығында;
Төртінші деңгей – қауіптілігі төмен - ШРК 10 мгм3-тан жоғары;
Санитарлық нормаларға және ССБТ стандарттарына сәйкес өндірісте жұмыс
аумағындағы ауа құрамындағы зиянды заттарға бақылау жасап отырылуы қажет.
Сонымен қатар зиянды заттардың бірінші деңгейі тіркелген аумақты үздіксіз
автоматты сигнал шығаратын құралдарды қолдану қажет. Ал екінші, үшінші,
төртінші деңгейлі зиянды заттарды тұрақты түрде анализ жасау арқылы
бақылайды. Оны жұмыс ауысымы аяқталғанға дейін жұмысшы бетінен кемінде 5
рет сынақ алу арқылы жүргізеді.
Бір бағытты әрекетті зиянды заттар адам ағзасына биологиялық немесе
химиялық тұрғыдан әсер етеді. Бір бағытты әрекетті зиянды заттардың мысалы:
фтор сутек қышқылы, күкірт және күкіртті ангидриттер, формальдегиттер,
әртүрлі спирттер, қышқылдар, әртүлі аминді қосылыстар, көмір сутектер,
этил, оттегінің кейбір инертті газдармен қосылыстары, бутан, бромды метил
және оттегі оксидтері және т.б. бола алады.
Жұмыс аумағында бір мезгілде әсер ететін бір бағытты әрекетті бірнеше
зиянды заттардың әрбірінің ауа құрамындағы концентрациясының (К1, К2, ...,
Кn) оның ШРК-ларына (ШРК1, ШРК2, ..., ШРКn) қатынастарының қосындысы 1-ден
аспауы қажет.

ШРК тізімінде келесі белгілеулер қолданылады: п – булар мен газдар; а
– аэрозолдар; п+а – булар мен аэрозолдардың қоспасы; + - тері мен көзді
арнайы қорғау қажет; А – өндіріс жағдайында аллергиялық аурулар туғызуы
мүмкін заттар; Ф – фиброгенді әсер ететін аэрозолдар; К – концерогендер.
Қазіргі таңда жұмыс аумағындағы 850-ден көп зиянды заттарға шектеулi
рұқсат етiлеген концентрациялар енгізілген. Енгізілген шектеулi рұқсат
етiлеген концентрацияларды өндіріс жағдайларында сақтау қажет. Жұмыс
аумағындағы кейбір зиянды заттардың шектеулi рұқсат етiлеген
концентрациялары төмендегі кестеде келтірілген.

Кесте 1
Зиянды Шектеулi рұқсат етiлегенЗиянды Шектеулi рұқсат етiлеген
заттар концентрациялар мгм3 заттар концентрациялар мгм3
Жұмыс аумағы Максималды Орташа
бір жолғысытәулікті
Ағашты шаңдары 0,1
Тері шаңдары (жүнді, түбітті) 0,03
Құрамында SiO2 70-20% (шамот, цемент 0,3 0,1
және т.б.) бар бейорганикалық шаңдар
Құрамында SiO2 70% жоғары (динас және0,15 0,05
т.б.) бар бейорганикалық шаңдар
Құрамында SiO2 20% төмен (доломит 0,5 0,15
және т.б.) бейорганикалық шаңдар
Шыны талшықты шаңдар 0,06
Мақталы шаңдар 0,5 0,05

Өндірістік шаңдардың тағы бір ерекше қасиеттерінің бір ауа құрамында
жанғыштығы болып табылады. Шаңның жаңғыштығы оның химиялық құрамына, жану
ортасына байланысты әртүрлі болады. Шаңның жануының бірден бір көрсеткіші
ретінде шаңның ауа құрамындағы күйі болып табылады, яғни қозған немесе
шөккен күйлері. Шаңның қозған күйі шөккен күйіне қарағанда қауіпті болып
келеді. Сонымен қатар шаң бөлшектерінің өлшемі де маңызды болып табылады.
Шаңның жануының, бықсуының төменгі кестеде шектеулi рұқсат етiлеген
концентрациясы берілген. Сонымен қатар жанудың төменгі шегіне, жану
температурасына, бықсу температурасына, өздігінен жану температурасына
тоқталған.

Кесте 3
Атауы Қозған шаң Шөккен шаң
Жанудың Жану Бықсу Жану Өздігіне
төменгі тампературастампературастамперат урасн жану
шегі, ы, °С ы, °С ы, °С тамперат
гм3 урасы ,
°С
Адипиновты 35 550 - 320 410
қышқыл
Альтакс 37,8 645 186 °С - -
бықсымайды,
қалықтайды
Алюминий 40 550 320 - 470
Аминопеларгонды10 810 190 °С - -
қышқыл бықсымайды,
қалықтайды
Аминопласт 52 725 264 - 559
Аминоэнанты 12 740 195 °С 390 450*
қышқыл бықсымайды,
қалықтайды
4-Амилбензофено23,4 562 130 °С 261 422*
н 2-карбон бықсымайды,
қышқылы қалықтайды
Аммонді 63,6 - бықсымайды, 286 470
тұз2,4-диоксибе қалықтайды
нзол-сульфоқышқ
ылы
Антрацен 5 505 217 °С - -
бықсымайды,
қалықтайды
Бис 21,2 554 50 °С 158 577*
(трифторацетат) бықсымайды,
дибутилды қалықтайды
Витамин В15 28,2 509 - - -
Итмұрын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.