Бейбіт уақыттағы төтенше жағдай
Бейбіт уақыттағы төтенше жағдай
Кіріспе
• Техногендік сипаттағы төтенше жағдай
• Табиғи сипаттағы төтенше жағдайдың сипаттамасы
• Геологиялық сипаттағы төтенше жағдай
• Метеорологиялық сипаттағы төтенше жағдай
• Гидрогеологиялық сипаттағы төтенше жағдай
• Биологиялық төтенше жағдай
Кіріспе
• Техногендік сипаттағы төтенше жағдай
• Табиғи сипаттағы төтенше жағдайдың сипаттамасы
• Геологиялық сипаттағы төтенше жағдай
• Метеорологиялық сипаттағы төтенше жағдай
• Гидрогеологиялық сипаттағы төтенше жағдай
• Биологиялық төтенше жағдай
Бейбіт уақыттағы төтенше жағдай
Кіріспе
Бейбіт уақыттағы төтенше жағдайды 5 топқа бөлуге болады:
қоршаған ортаға зиянды заттарды тастауға алып келіп соғатын;
жарылыс,өртке алып келіп соғатын;
көлік комуникациясындағы орын алатын қатынас жолы;
әскери саясаттық сипатта болатын;
стихияға (бедетвия) әкеліп соғатын.
Төтенше жағдай кезінде қоршаған ортаға зиянды заттарды тастауға алып келіп соғатын жағдайларға:
атом электрстанцияларындағы апаттар;
атомдық кемедегі апаттар;
ғылыми-зерттеу орталықтарындағы ядролық қондырғыларындағы апаттар;
зиянды химиялық және биологиялық обьектлердегі апаттар.
Жарылыс,өртке алып келіп соғатын төтенше жағдайларға жататындар:
елді мекемелердегі өрттер;
көлік қатынастары мен обьектілердегі жарылыстар;
тұрғын үйлердегі жарылыстар.
Көлік жол қатынастарында орын алатын төтенше жағдайларға төмендегілер жатады:
авиациялық катастрофа;
темір жол көліктерінің соқтығысуы мен жолдан шығып кетулері;
су жол қатынастарындағы апаттар. Оған су жүйесінің мұнай өнімдері мен улы зиянды заттармен ластануы жатады;
құбырлардағы апаттың әсерінен тасымалданушы заттың ауаға тасталуының арқасындағы қорған ортаның зиянға ұшырауы.
Бейбіт уақыттағы әскери саясаттың сипаттағы болатын төтенше жағдайларға жататандар:
ядролық қаруды тасмалдаушының апатқа ұшырауы;
әскери қоймаларға, байланыс торабына, басқару пунктеріне жасалынатын әскери шабуылдар;
қоғамға қарсы және ұлтшыл топтардың әрекетімен болған халықтың арасындағы қозғалыстар.
Стихиялық апатқа әкеліп соқтыратын төтенше жағдайлары төмендегідей:
геологиялық сипаттағы стихиялық апат;
метеоралогиялық сипаттағы стихиялық апат (боран, бұрқисын т.б.);
гидрогеологиялық сипаттағы стихиялық апат (тасқын, цунами т.б.);
табиғи өрт.
Кіріспе
Бейбіт уақыттағы төтенше жағдайды 5 топқа бөлуге болады:
қоршаған ортаға зиянды заттарды тастауға алып келіп соғатын;
жарылыс,өртке алып келіп соғатын;
көлік комуникациясындағы орын алатын қатынас жолы;
әскери саясаттық сипатта болатын;
стихияға (бедетвия) әкеліп соғатын.
Төтенше жағдай кезінде қоршаған ортаға зиянды заттарды тастауға алып келіп соғатын жағдайларға:
атом электрстанцияларындағы апаттар;
атомдық кемедегі апаттар;
ғылыми-зерттеу орталықтарындағы ядролық қондырғыларындағы апаттар;
зиянды химиялық және биологиялық обьектлердегі апаттар.
Жарылыс,өртке алып келіп соғатын төтенше жағдайларға жататындар:
елді мекемелердегі өрттер;
көлік қатынастары мен обьектілердегі жарылыстар;
тұрғын үйлердегі жарылыстар.
Көлік жол қатынастарында орын алатын төтенше жағдайларға төмендегілер жатады:
авиациялық катастрофа;
темір жол көліктерінің соқтығысуы мен жолдан шығып кетулері;
су жол қатынастарындағы апаттар. Оған су жүйесінің мұнай өнімдері мен улы зиянды заттармен ластануы жатады;
құбырлардағы апаттың әсерінен тасымалданушы заттың ауаға тасталуының арқасындағы қорған ортаның зиянға ұшырауы.
Бейбіт уақыттағы әскери саясаттың сипаттағы болатын төтенше жағдайларға жататандар:
ядролық қаруды тасмалдаушының апатқа ұшырауы;
әскери қоймаларға, байланыс торабына, басқару пунктеріне жасалынатын әскери шабуылдар;
қоғамға қарсы және ұлтшыл топтардың әрекетімен болған халықтың арасындағы қозғалыстар.
Стихиялық апатқа әкеліп соқтыратын төтенше жағдайлары төмендегідей:
геологиялық сипаттағы стихиялық апат;
метеоралогиялық сипаттағы стихиялық апат (боран, бұрқисын т.б.);
гидрогеологиялық сипаттағы стихиялық апат (тасқын, цунами т.б.);
табиғи өрт.
1) М.Немеребаев
2) Р.Ю.Омирова
2) Р.Ю.Омирова
Пән: ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности), Защита труда
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:
Бейбіт уақыттағы төтенше жағдай
Кіріспе
Бейбіт уақыттағы төтенше жағдайды 5 топқа бөлуге болады:
▪ қоршаған ортаға зиянды заттарды тастауға алып келіп соғатын;
▪ жарылыс,өртке алып келіп соғатын;
▪ көлік комуникациясындағы орын алатын қатынас жолы;
▪ әскери саясаттық сипатта болатын;
▪ стихияға (бедетвия) әкеліп соғатын.
Төтенше жағдай кезінде қоршаған ортаға зиянды заттарды тастауға алып
келіп соғатын жағдайларға:
▪ атом электрстанцияларындағы апаттар;
▪ атомдық кемедегі апаттар;
▪ ғылыми-зерттеу орталықтарындағы ядролық қондырғыларындағы апаттар;
▪ зиянды химиялық және биологиялық обьектлердегі апаттар.
Жарылыс,өртке алып келіп соғатын төтенше жағдайларға жататындар:
▪ елді мекемелердегі өрттер;
▪ көлік қатынастары мен обьектілердегі жарылыстар;
▪ тұрғын үйлердегі жарылыстар.
Көлік жол қатынастарында орын алатын төтенше жағдайларға төмендегілер
жатады:
▪ авиациялық катастрофа;
▪ темір жол көліктерінің соқтығысуы мен жолдан шығып кетулері;
▪ су жол қатынастарындағы апаттар. Оған су жүйесінің мұнай өнімдері
мен улы зиянды заттармен ластануы жатады;
▪ құбырлардағы апаттың әсерінен тасымалданушы заттың ауаға тасталуының
арқасындағы қорған ортаның зиянға ұшырауы.
Бейбіт уақыттағы әскери саясаттың сипаттағы болатын төтенше
жағдайларға жататандар:
▪ ядролық қаруды тасмалдаушының апатқа ұшырауы;
▪ әскери қоймаларға, байланыс торабына, басқару пунктеріне жасалынатын
әскери шабуылдар;
▪ қоғамға қарсы және ұлтшыл топтардың әрекетімен болған халықтың
арасындағы қозғалыстар.
Стихиялық апатқа әкеліп соқтыратын төтенше жағдайлары төмендегідей:
▪ геологиялық сипаттағы стихиялық апат;
▪ метеоралогиялық сипаттағы стихиялық апат (боран, бұрқисын т.б.);
▪ гидрогеологиялық сипаттағы стихиялық апат (тасқын, цунами т.б.);
▪ табиғи өрт.
Техногендік сипаттағы төтенше жағдай
Техногендік сипаттағы төтенше жағдай адамның өндірістік қызметіне
байланысты және ол қоршаған ортаның ластануы және де ластамайтын жағдайда
болуы мүмкін. Қоршаған ортаны ластауы өндіріс орындарының апаты әсерінен
радиоактивті химиялық және биологиялық қауіпті заттардың ауаға тасталуына
байланысты. Радиоактивті заттарды тастау қаупіне жататын апаттарына атом
станцияларындағы ядролық қондырғылардағы, атом кемелеріндегі және тағы
басқа апаттары жатады. Химиялық зиянды заттарды тастау қаупіне жататын
апаттарға химиялық өндірістер мен обьектілердегі химиялық улану заттар
қоймаларындағы апаттар және сол сияқтылар жатады. Биологиялық зиянды
заттарды тастау қаупіне жататын апаттарға өндіріс орындары мен зерттеу
орталықтарындағы бактериалдық құралдарды даярлау, жасап шығару,өндеу және
тасымалдау кездегі апаттар жатады.
Қоршаған ортаға зиянды заттар тастамайтын төтенше жағдайларға жарылыс,
өрт, ғимараттардың құлауы және т.б. апаттар жатады.
Техногендік сипаттағы төтенше жағдайдың пайда болу әсері
Қазіргі кезде қоршаған ортаға және адамға тікелей зияны бар өндіріс
орындары көптеп саналады. Бірақ ондағы технологияның деңгейі бақылау және
жұмыс жүргізуі, сонымен қатар, орындау тәртібінде талапқа сай емес
жағдайлар кездесуде. Оның үстіне бұл жағдайды экономикалық кризиспен
экологиялық проблемалар қиындатып жіберді. Өндіріс орында болып жатқан
апаттар мен катастрофаны талдап көргенде олардың орнын алатын жағдайлары
технологиясы ескі, техникалары өзіндік ресурстарын тауысқан өндіріс
орындарында көп кездесетіні анықталық отыр. Сонымен қатар қауыпты
өндірістердің мекен жайларға жақын орналасуы да өзінің әсерін беруде.
Химиялық қауіпті обьектідегі апаттар
Химиялық өндіріс халық шаруашылығында кеңінен пайдаланады.Бірақ кейбір
кездерде кішігірім апаттар орын алуда.Ол апаттар әсерінен химиялық зиянды
заттар атмосфераға тасталынып қоршаған ортаны ластауда.Химиялық өндірістің
қауіпсіздігі шикізаттың және өнімнің физика химиялық
қасиетіне,қондырғылардың сенімділігіне, технологиялық процестің сипатына,
химиялық зиянды заттардың сақталу және тасмалдау шарттарына, бақылау
құралдардың деңгейі мен жағдайына, мамандардың профессионалдық біліктігі
мен дайындығына және апатқа қарсы құралдардың тиімділігіне
байланысты.Химиялық қауіпті заттардың тасталуы химиялық ластануға әкеліп
соғады. Химиялық қауіпті заттар адам организміне тыныс алу жүйесі және тері
арқылы енеді. Химиялық қауіпті заттар адам организміне жара беттеріне де
кіреді. Химиялық қауіпті заттар адам организміне әсер жағынан 4 қауіпті
классқа бөлінеді:
1. Өте қауіпті.
2. Жоғары қауіпті.
3. Орта қауіпті.
4. Қауіптілігі аз.
Химиялық қауіпті обьектілердегі апатты топтау
Химиялық саладағы апаттар 2 категорияға бөлінеді:
▪ жарылыс салдарынан болған апаттан технологиялық тізбектің және
инженерлік қондырғының бұзылуы;
▪ апат салдарынан қосымша технологиялық және негізгі қондырғылардың
зақымдануы.
Химиялық апаттардың топталуы.
1. Жеке.
2. Обьектілі.
3. Жергілікті.
4. Регионалды.
5. Глобальды.
Жеке - зақымдағы улы заттарды атмосфералық ауаға тастамаған апат.
Обьектілі-зияндығы жоғары улы заттардың санитарлық қорғау зонасының
радиусынан аспайтын апат.
Жергілікті-зияндылығы жоғары улы заттардың қоймасының қирауынан
туындаған апат.
Регианалды-зияндылығы жоғары улы заттардың үлкен көлемді тасталуына
алып келген апат.
Глобальді-үлкен химиялық қауіпті өндірістік барлық зияндылығы жоғары
улы заттардың барлық қоймаларының толық қирауының салдарынан болатын апат
(20-сурет).
Радиакциялық қауіпті обьектілердегі апаттар
Қазіргі кезде көптеген шаруашылық және ғылым салалары радиактивті
заттар мен жедел сәулесінің көздерін пайдалануда. Ядролық энергетикада
жоғарғы қарқынмен өркендеуде. Осыған орай бұл салаларда да апат орын алуы
мүмкін. Апат болған жағдайда мекендеген жай радиактивті ластануға және
адамдар сәулеленуге душар болар. Локальді апат-бұл радиактивті заттар мен
жедел сәуленің радиактивті қауіпті обьектілердегі қондырғылардың істен
шығуының арқасында қондырғы технологиялық тізбектің қисында және ғимараттық
белгіленген нормадан аспай байқалады. Жергілікті апат-бұл радиактивті
заттар мен жедел сәуленің радиактивті қауіпті обьектілеріндегі
қондырғылардың істен шығу арқасында санитарлық қорғау аумағында белгіленген
нормадан аспай байқалуы. Жалпы апат-бұл радиактивті заттар мен жедел
сәуленің радиактивті қауіпті обьектілеріндегі қондырғылардың істен шығуының
арқасында санитарлы қорғау аумағынан тыс жерде белгіленген нормадан артық
мөлшерде байқалуы.
Негізгі радиактивті қауіпті обьектілерге: атом станциялары, ядролық
отын дайындайтын өндіріс орындары, радиактивті қалдықтарды көму және өндеу
орындары, ядролық реакторы бар ғылыми және жобалау институттары, ядролық
энергетикалық қондырғылары бар көліктер жатады.
Жедел сәуле көздері
Жедел сәуле көздері табиғи және техногенді болып бөлінеді. Табиғи сәуле
көздеріне жер радиакциясы мен ғарыштық сәулелер кіреді. Техногендік
сипаттағы жедел сәуле көздеріне жататындар:
▪ медициналық апаттар. Бұлар техногендік сәуленің 50% құрайды;
▪ ядролық отын комплексіндегі өндіріс орындар;
▪ ядролық қаруды сынақтан өткізу.
Көлiк апаттары
Қазiргi таңда кез келген көлiк қауiп көзi. Темiр жол апаттарының
негзгi себептерiне жолдың қозғалмалы құрамының ақауы, диспечерлердiң
қателiгi, машинисттердiң жауапкершiлiксiздiгi. Көп жағдайдағы апаттар темiр
жол көлiктерiнiң жолдан шығып кетуiнiң, соқтығысуының, вагондардағы өрттер
мен жарылыстың арқасында болып жатады. Қазiрiгi заманның негiзгi
проблемеларының бiрi автомобиль жолдарындағы қауiпсiздiктi сақтау болып
отыр. Жол көлiк оқиғалардың арқасында адам шығыны көптеп саналуда. Олардың
75% көбi жүргiзушiлердiң жол қозғалысының ережелерiн сақтамаудан болуда.
Қолданылып отырған iс әрекеттерге қарамастан әуе көлiгiнiң апаттары азайар
емес. Атап айтқанда, двигательдiң өшіп қалуы, байланыс, тоқ беру
жүйелерiнiң iстен шығуы апатқа әкелiп соқтыруда. Кемелердегi көптеген iрi
апаттар борандар мен дауылдардың, тұман және экипаждың қателiктерінiң
арқасында орын алуда. Көптеген апаттар кеменi жасаған және жобалаған
қателiктердiң кесiрiнен де болып жатады.
Табиғи сипаттағы төтенше жағдайдың сипаттамасы
Табиғи сипаттағы төтенше жағдай адам тіршілігі басталғаннан бері
қауіпін төндіруде. Табиғи катастрофалардың әсерінен жер шары бойынша әр
100000 адам өлуде. Табиғи катастрофалардың қысқа мерзімде үлкен аумақтағы
елді мекенді құртып жіберуге дейін мүмкіншілігі бар. Ол өзінің күтпеген
жерден болатындығымен қауіпті. Табиғи катастрофаның тағы да бір қауіптілігі
– оның болғаннан кейінгі салдары. Табиғи катастрофа болғаннан кейін ол
жерде эпидемиялық аурулар, аштық т.б. жағдайлар орын алуы мүмкін.
Табиғи төтенше жағдайдың орын алуына антропогендік әсердің де ықпалын
айта кеткен жөн.
Барлық табиғи катастрофалардың бір бірімен байланысы бар. Атап
айтқанда, жердің сілкінуі мен цунамидің, тропикалық циклондар мен су
тасқындарының. Жердің сілкінуінен өрттер, газдардың атылуы платинаның
жарылуы орын алып, ол оқиғалар да өздерінің күшті әсерлерін тигізіп жатады.
Вулканның атқылау жайлауды ластап, жан-жануарлардың өлуіне, аштыққа
соқтырып жатса, екінші жағынан атмосфералық ауаныда ластайды. Ал көшкіндер
(паводок) жер асты суларын ластап, құдықтарды уландырып, инфекциялық
ауруларды ұшқындырады. Осыған орай табиғи стихиялық құбылыстардың бір-
бірімен байланысын қарастырып көрейік.
Табиғи катастрофадан қорғану әрекеттерін жоспарлай отырып, оның
зардабын азайтуға болады.
Табиғи төтенше жағдайдан қорғаудың негізі болып апаттың себебі мен
механизмін ғылыми түрде зерттеп, білуге болады. Табиғи апаттың орын алу
процессін біле отырып оның қандай мөлшерде, қандай болатын екенін
болжауғада болады. Ал уақытылы және дәл болжап, апаттан қорғаудың тиімді
жолдарын қарастыруға, шығынды барынша азайтуға мүмкіншілік жасайды.
Табиғи қауіп қатерден қорғау активті және пассивті болып бөлінеді.
Активті қорғауға инженерлік техникалық құрылымдар салу, құбылыс механизмін
инвентаризациялау, табиғи объектілердегі құрылымдар мен құрылыстарды
реконструкция жасау. Пассивті қорғауға панаханаларды пайдалану. Көп
жағдайда табиғи апаттан қорғану кезінде активті және пассивті әдістерді
бірге пайдаланады.
Геологиялық сипаттағы төтенше жағдай
Геологиялық сипаттағы құбылыстың әсерінен болған стихиялық апаттарға
жер сілкінісі, вулканның атқылауы, опырмалар, қар көшкіні, сел және т.б.
жатады.
Жер сілкінісі
Жер сілкінісі кенеттен, ойламаған жерден пайда болатын және ең
қауіпті табиғи аппаттардың бірі. 21-сурет Жер сілкінісі көптеген
материалдық және адам шығынына душр еткізеді. Жердің қатты сілкінісінде
жердің жарылуыда ықтимал. Белгілі мәліметтерге жүгінсек бір жылда жер
бетінде 100 мыңнан астам жер сілкінісі болады екен. Қазақстанның 450 мың
шаршы километрі жер сілкіну қауіпі бар аумақта болғандықтан бұл жағдай
бізге өте өзекті мәселердің бірі болып саналады. Себебі 27 қала және 400
ден астам мекендер мен 6 миллионнан астам халық тұрады да, 30% өнеркәсіппен
35%-ға жуық тұрғын үй қоры шоғырланған.
Сонымен қатар, жер сілкінісінен қорғауға үкімет үлкен мән беріп отыр.
Осыған орай жер сілкінісінен қорғау мақсатындағы шаралар қабылданған. Ол
шаралар төмендегілерді қамтиды.
Кесте . Жер сілкінісінің магнитудалық М – шамасын сипаттайтын Рихтер
шкаласы
Баллдар Жер сілкінісі зардабы
0 Өте жай жер сілкінісі. Бұл жағдайды тек құралдар көмегімен ғана
анықтауға болады.
1 Адамдарға еш білінбейді.
2 Ғимараттар мен тұрғын үйлердің жоғарғы қабаттарында ғана
байқайға болады.
2,5-3,0 Ғимараттың барлық қабаттарында байқауға болады. Ілініп қойылған
теңселіп тұрады.
3,5 Есіктер мен терезелер ашалып жабылып тұрады
4-4,5 Ғимараттардан тыс жерде де байқалады. Су қоймасымен су жинаған
жерлердегі судың бетінде толқындар пайда болады. Эпицентрге
жақын жерлердегі ғимараттарде кішігірім сызат(трещина) пайда
болуы мүмкін.
5 Бір атом бомбасының энергиясына сәйкес. Жүріп келе жатқан
адамдар тепе-теңдігін жоғалтады, әйнектер сынып, қабырғаның
штукатуркасы жарылады.
6 Кейбір жерлерге әжептеуір нұқсан келуі мүмкін. Жыл сайын мұндай
жер сілкінісі 100-дің шамасында. Адамның өз аяғында тұруы
қиындайды және сейсмикалық тұрақты емес ғимараттар құлап,
бұзыла бастайды.
6,5 Жерге сызат түсе бастайды. Ескерткіштер және т.с.с құлай
бастайды.
7,0 Қатты жер сілкінісі. Жалпы дүрбелең болады (паника).
Тұрғызылған құрылыстар құлап бұзылады. Жер асты құбырлар
жарылып, үзіліп кетеді және жердегі сызат үлкен болып білініп
тұрады.
7,5 Құрылымдардың көптеген бөлігі бұзылады және опырмалар орын алуы
мүмкін.
8 Жер астындағы құбырлар түгелдей және темір жол, трамвай жолы
істен шығады
8,5 Энергиясы бір атом бомбасының әнергиясын 1 000 000 есе көп
болады.
9 Ғимараттар толығынан құлап заттар ауада ұшып жүреді.
Жалпы алғанда жер сілкінісі – бұл жер қыртысының немесе мантияның
үстінгі бөлігінің кенеттен болған жылжуының және үзілуінің нәтижесінде
пайда болатын, сонымен қатар үлкен қашықтыққа толқын ретінде берілетін жер
асты қозғалысы мен жер бетінің толқыны. Жер сілкінісі кезінде апаттың
ауқымды бөлігі оның ошағында болады.
Жер сілкінісінің ошағы – бұл жер қабатының бір бөлігі көлеміндегі
энергиясының бөлінісі. Ошақтың ортасы эпицентр деп атайды.
1935 жылы Калифорниялық технологиялық институтының профессоры
У.Рихтер жер сілкінісі энергиясын бағалау үшін магнитуда шамасын ұсынды.
Қазіргі кезде де осы Рихтер шкаласы бойынша жер сілкінісінде пайда болатын
сейсмикалық толқынның энергиясын бағалау жүргізілуде.
Жер сілкінісінің шығынын азайту үшін төмендегі іс-әрекеттер
жасалынады:
▪ сейсмикалық бақылау мен жер сілкінісінің болжамын республикалық
денгейде дамыту;
▪ сейсмикалық төзімді ғимараттарды жобалау және салу;
▪ халықтың сейсмикалық білімін арттыру;
▪ хабарлау және байланыс жүйелерін тұрақты дайындықта болуын
ұйымдастыру;
▪ жер сілкінісі кезінде азаматтық қорғаныс күштерін тарту және тұрақты
дайындықта ұстау.
Халықтың жер сілкінісі кезіндегі іс-әрекеті
Жер сілікінісі кезінде ғимарат ішіндегі кез келген адам тірі қалу
мүмкіндігін арттыру, жарақаттан сақтану үшін дүмпуді алдын ала күте тұруға
болатын, салыстырмалы қауіпсіз орынды білуге тиіс, ал дүмпу аяқталғаннан
кейін ғимараттан тез шығып кету керек.
Тұтас ішкі қабырғалардың ойықтары, қабырғалардың бұрыштары, есік
жақтауының ортасы, мықты үстел, белағаш өтетін жер ең қауіпсіз орындар
болып табылады.
Спитактағы жер сілкінісі кезінде (07.12.88ж.) ванна ішіндегі 6 адам
тірі қалған.
Жер сілкінісі кезінде қауіпті орындардың қатарына ішкі және сыртқы
қабырғалардың шыныланған ойықтары, соңғы қабаттардағы шеткі бөлмелер,
лифтілер, саты алаңы мен балкондар жатады.
Зілзала кезінде ғимараттан ешбір кедергісіз жылдам шығу үшін
дәліздерді, өтетін жерлерді, баспалдақ торларын, ішкі және сыртқы есік
ойықтарын аса қажетсіз дүние - мүлікпен ыбырсытпау керек.
Егер сіз ғимараттың 1-2 қабатында болып, одан шыққыңыз келсе, онда
алғашқы дүмпу кезінде дабырасыз жылдам қимылдаңыз. Бірінші қабаттан тез
шығу үшін терезені немесе балконды пайдалануға болады.
Ғимараттың жоғарғы қабатындағы адамдар бастарын қолға түскен затпен
(түк табылмаса қолмен) жауып, дүмпуді салыстырмалы қауіпсіз орнында тоса
тұрулары қажет. Ғимараттан арқаны қабырғаға тірей отырып шығу керек, ал
қабырға жалаң болса оны айналып өткен жөн.
Жеке үйдің иелері қажетті жағдайда оны сейсмолық тұрғыдан күшейтуі
кажет. Ұйымның бүкіл қызметкерлері ғимараттың сейсмо төзімділік дәрежесін
білуге тиіс.
Бүкіл құрылымдық бөлімдерге негізгі шыға беріс жолын, қозғалыс бағытын,
ғимарат пен аумақтағы қауіпсіз алаңдарды бекітіп берген жөн.
Жұмыс істейтін барлық қызметкерлер жер сілкінісі кезіндегі іс-әрекеттер
баяндалған жаднама-буклеттерді оқуға тиіс.
Қазақстан аумағының сейсмо қауіпті аймағында жер сілкінісінің жиілігі
әртүрлі. Қазіргі ғылым алапат сейсмикалық құбылыстың уақыты мен кіндігін
әзірше дәл болжай алмайды. Сондықтан да жер сілкінісі кезіндегі әзірлік
шараларына даярлануды, іс-әрекеттер тәртібін алдын ала білуге тиіс.
Сейсможаттығу адамдардың жер сілкінісі кезіндегі дұрыс іс-әрекеттерге
дағдылануына үлкен септігін тигізеді.
Қазақстан Республикасының Министрлер Кабинетінің Төтенше жағдайларды
ескерту және іс-өрекеттер бойынша халық пен мамандарды оқыту жүйесін құру
жөніндегі шаралар туралы 1993 жылғы 30 қыркүйектегі №969 Қауылысында
сейсмо қауіпті аймақта орналасқан барлық объектілерде, ұйымдар мен
кәсіпорындарда тоқсан сайын сейсможаттығу өткізу белгіленген.
Вулкан атқылауы
Дүние жүзіне 200 миллионға жуық халық вулкан болуы ықтимал аумақта
тұрады. Вулкан атқылауы жердің астындағы тұрақты түрде активті процестер
жүріп жатқанынан болады.
Жер қыртысы және оның бетінде магманың қозғалысына байланысты құбылыс
вулканизм деп аталады.
Магма (грек тілінде – қою мазь) – жердің терең ортасында пайда
болатын силикаттық құрамы басым еріген масса магма лава түрінде атқылайды.
Лаваның магмадан айырмашылығы газдың болмауы. Ол газ атқылау кезінде ұшып
кетеді.
Вулкан – бұл лақтырудан пайда болған заттан жиналған жеке тау. Магма
ошағы жер қыртысының терең 50-70 км жерінде орналасқан.
Вулкандар – атқылау болып жатқан, ұйықтаған және сөнген болып
бөлінеді.
Ұйықтаған вулкандарға өз формасын сақтаған және оның астында жер
сілкіністері аздаған күшпен болып жатқан, сонымен қатар оның атқылаған-дығы
туралы ешқандай мәлімет жоқ вулкандар жатады.
Сөнген вулкан – бұл ешқандай вулкандық активтілігі жоқ вулкандар.
Вулканның атқылауы қысқа және ұзақ мерзімді болып бөлінеді. Атқылау
продуктілері (газ, сұйық, қатты күйдегі) 1-5 км биіктікке дейін
лақтырылады.
Опырмалар
Опырмалар ... жалғасы
Кіріспе
Бейбіт уақыттағы төтенше жағдайды 5 топқа бөлуге болады:
▪ қоршаған ортаға зиянды заттарды тастауға алып келіп соғатын;
▪ жарылыс,өртке алып келіп соғатын;
▪ көлік комуникациясындағы орын алатын қатынас жолы;
▪ әскери саясаттық сипатта болатын;
▪ стихияға (бедетвия) әкеліп соғатын.
Төтенше жағдай кезінде қоршаған ортаға зиянды заттарды тастауға алып
келіп соғатын жағдайларға:
▪ атом электрстанцияларындағы апаттар;
▪ атомдық кемедегі апаттар;
▪ ғылыми-зерттеу орталықтарындағы ядролық қондырғыларындағы апаттар;
▪ зиянды химиялық және биологиялық обьектлердегі апаттар.
Жарылыс,өртке алып келіп соғатын төтенше жағдайларға жататындар:
▪ елді мекемелердегі өрттер;
▪ көлік қатынастары мен обьектілердегі жарылыстар;
▪ тұрғын үйлердегі жарылыстар.
Көлік жол қатынастарында орын алатын төтенше жағдайларға төмендегілер
жатады:
▪ авиациялық катастрофа;
▪ темір жол көліктерінің соқтығысуы мен жолдан шығып кетулері;
▪ су жол қатынастарындағы апаттар. Оған су жүйесінің мұнай өнімдері
мен улы зиянды заттармен ластануы жатады;
▪ құбырлардағы апаттың әсерінен тасымалданушы заттың ауаға тасталуының
арқасындағы қорған ортаның зиянға ұшырауы.
Бейбіт уақыттағы әскери саясаттың сипаттағы болатын төтенше
жағдайларға жататандар:
▪ ядролық қаруды тасмалдаушының апатқа ұшырауы;
▪ әскери қоймаларға, байланыс торабына, басқару пунктеріне жасалынатын
әскери шабуылдар;
▪ қоғамға қарсы және ұлтшыл топтардың әрекетімен болған халықтың
арасындағы қозғалыстар.
Стихиялық апатқа әкеліп соқтыратын төтенше жағдайлары төмендегідей:
▪ геологиялық сипаттағы стихиялық апат;
▪ метеоралогиялық сипаттағы стихиялық апат (боран, бұрқисын т.б.);
▪ гидрогеологиялық сипаттағы стихиялық апат (тасқын, цунами т.б.);
▪ табиғи өрт.
Техногендік сипаттағы төтенше жағдай
Техногендік сипаттағы төтенше жағдай адамның өндірістік қызметіне
байланысты және ол қоршаған ортаның ластануы және де ластамайтын жағдайда
болуы мүмкін. Қоршаған ортаны ластауы өндіріс орындарының апаты әсерінен
радиоактивті химиялық және биологиялық қауіпті заттардың ауаға тасталуына
байланысты. Радиоактивті заттарды тастау қаупіне жататын апаттарына атом
станцияларындағы ядролық қондырғылардағы, атом кемелеріндегі және тағы
басқа апаттары жатады. Химиялық зиянды заттарды тастау қаупіне жататын
апаттарға химиялық өндірістер мен обьектілердегі химиялық улану заттар
қоймаларындағы апаттар және сол сияқтылар жатады. Биологиялық зиянды
заттарды тастау қаупіне жататын апаттарға өндіріс орындары мен зерттеу
орталықтарындағы бактериалдық құралдарды даярлау, жасап шығару,өндеу және
тасымалдау кездегі апаттар жатады.
Қоршаған ортаға зиянды заттар тастамайтын төтенше жағдайларға жарылыс,
өрт, ғимараттардың құлауы және т.б. апаттар жатады.
Техногендік сипаттағы төтенше жағдайдың пайда болу әсері
Қазіргі кезде қоршаған ортаға және адамға тікелей зияны бар өндіріс
орындары көптеп саналады. Бірақ ондағы технологияның деңгейі бақылау және
жұмыс жүргізуі, сонымен қатар, орындау тәртібінде талапқа сай емес
жағдайлар кездесуде. Оның үстіне бұл жағдайды экономикалық кризиспен
экологиялық проблемалар қиындатып жіберді. Өндіріс орында болып жатқан
апаттар мен катастрофаны талдап көргенде олардың орнын алатын жағдайлары
технологиясы ескі, техникалары өзіндік ресурстарын тауысқан өндіріс
орындарында көп кездесетіні анықталық отыр. Сонымен қатар қауыпты
өндірістердің мекен жайларға жақын орналасуы да өзінің әсерін беруде.
Химиялық қауіпті обьектідегі апаттар
Химиялық өндіріс халық шаруашылығында кеңінен пайдаланады.Бірақ кейбір
кездерде кішігірім апаттар орын алуда.Ол апаттар әсерінен химиялық зиянды
заттар атмосфераға тасталынып қоршаған ортаны ластауда.Химиялық өндірістің
қауіпсіздігі шикізаттың және өнімнің физика химиялық
қасиетіне,қондырғылардың сенімділігіне, технологиялық процестің сипатына,
химиялық зиянды заттардың сақталу және тасмалдау шарттарына, бақылау
құралдардың деңгейі мен жағдайына, мамандардың профессионалдық біліктігі
мен дайындығына және апатқа қарсы құралдардың тиімділігіне
байланысты.Химиялық қауіпті заттардың тасталуы химиялық ластануға әкеліп
соғады. Химиялық қауіпті заттар адам организміне тыныс алу жүйесі және тері
арқылы енеді. Химиялық қауіпті заттар адам организміне жара беттеріне де
кіреді. Химиялық қауіпті заттар адам организміне әсер жағынан 4 қауіпті
классқа бөлінеді:
1. Өте қауіпті.
2. Жоғары қауіпті.
3. Орта қауіпті.
4. Қауіптілігі аз.
Химиялық қауіпті обьектілердегі апатты топтау
Химиялық саладағы апаттар 2 категорияға бөлінеді:
▪ жарылыс салдарынан болған апаттан технологиялық тізбектің және
инженерлік қондырғының бұзылуы;
▪ апат салдарынан қосымша технологиялық және негізгі қондырғылардың
зақымдануы.
Химиялық апаттардың топталуы.
1. Жеке.
2. Обьектілі.
3. Жергілікті.
4. Регионалды.
5. Глобальды.
Жеке - зақымдағы улы заттарды атмосфералық ауаға тастамаған апат.
Обьектілі-зияндығы жоғары улы заттардың санитарлық қорғау зонасының
радиусынан аспайтын апат.
Жергілікті-зияндылығы жоғары улы заттардың қоймасының қирауынан
туындаған апат.
Регианалды-зияндылығы жоғары улы заттардың үлкен көлемді тасталуына
алып келген апат.
Глобальді-үлкен химиялық қауіпті өндірістік барлық зияндылығы жоғары
улы заттардың барлық қоймаларының толық қирауының салдарынан болатын апат
(20-сурет).
Радиакциялық қауіпті обьектілердегі апаттар
Қазіргі кезде көптеген шаруашылық және ғылым салалары радиактивті
заттар мен жедел сәулесінің көздерін пайдалануда. Ядролық энергетикада
жоғарғы қарқынмен өркендеуде. Осыған орай бұл салаларда да апат орын алуы
мүмкін. Апат болған жағдайда мекендеген жай радиактивті ластануға және
адамдар сәулеленуге душар болар. Локальді апат-бұл радиактивті заттар мен
жедел сәуленің радиактивті қауіпті обьектілердегі қондырғылардың істен
шығуының арқасында қондырғы технологиялық тізбектің қисында және ғимараттық
белгіленген нормадан аспай байқалады. Жергілікті апат-бұл радиактивті
заттар мен жедел сәуленің радиактивті қауіпті обьектілеріндегі
қондырғылардың істен шығу арқасында санитарлық қорғау аумағында белгіленген
нормадан аспай байқалуы. Жалпы апат-бұл радиактивті заттар мен жедел
сәуленің радиактивті қауіпті обьектілеріндегі қондырғылардың істен шығуының
арқасында санитарлы қорғау аумағынан тыс жерде белгіленген нормадан артық
мөлшерде байқалуы.
Негізгі радиактивті қауіпті обьектілерге: атом станциялары, ядролық
отын дайындайтын өндіріс орындары, радиактивті қалдықтарды көму және өндеу
орындары, ядролық реакторы бар ғылыми және жобалау институттары, ядролық
энергетикалық қондырғылары бар көліктер жатады.
Жедел сәуле көздері
Жедел сәуле көздері табиғи және техногенді болып бөлінеді. Табиғи сәуле
көздеріне жер радиакциясы мен ғарыштық сәулелер кіреді. Техногендік
сипаттағы жедел сәуле көздеріне жататындар:
▪ медициналық апаттар. Бұлар техногендік сәуленің 50% құрайды;
▪ ядролық отын комплексіндегі өндіріс орындар;
▪ ядролық қаруды сынақтан өткізу.
Көлiк апаттары
Қазiргi таңда кез келген көлiк қауiп көзi. Темiр жол апаттарының
негзгi себептерiне жолдың қозғалмалы құрамының ақауы, диспечерлердiң
қателiгi, машинисттердiң жауапкершiлiксiздiгi. Көп жағдайдағы апаттар темiр
жол көлiктерiнiң жолдан шығып кетуiнiң, соқтығысуының, вагондардағы өрттер
мен жарылыстың арқасында болып жатады. Қазiрiгi заманның негiзгi
проблемеларының бiрi автомобиль жолдарындағы қауiпсiздiктi сақтау болып
отыр. Жол көлiк оқиғалардың арқасында адам шығыны көптеп саналуда. Олардың
75% көбi жүргiзушiлердiң жол қозғалысының ережелерiн сақтамаудан болуда.
Қолданылып отырған iс әрекеттерге қарамастан әуе көлiгiнiң апаттары азайар
емес. Атап айтқанда, двигательдiң өшіп қалуы, байланыс, тоқ беру
жүйелерiнiң iстен шығуы апатқа әкелiп соқтыруда. Кемелердегi көптеген iрi
апаттар борандар мен дауылдардың, тұман және экипаждың қателiктерінiң
арқасында орын алуда. Көптеген апаттар кеменi жасаған және жобалаған
қателiктердiң кесiрiнен де болып жатады.
Табиғи сипаттағы төтенше жағдайдың сипаттамасы
Табиғи сипаттағы төтенше жағдай адам тіршілігі басталғаннан бері
қауіпін төндіруде. Табиғи катастрофалардың әсерінен жер шары бойынша әр
100000 адам өлуде. Табиғи катастрофалардың қысқа мерзімде үлкен аумақтағы
елді мекенді құртып жіберуге дейін мүмкіншілігі бар. Ол өзінің күтпеген
жерден болатындығымен қауіпті. Табиғи катастрофаның тағы да бір қауіптілігі
– оның болғаннан кейінгі салдары. Табиғи катастрофа болғаннан кейін ол
жерде эпидемиялық аурулар, аштық т.б. жағдайлар орын алуы мүмкін.
Табиғи төтенше жағдайдың орын алуына антропогендік әсердің де ықпалын
айта кеткен жөн.
Барлық табиғи катастрофалардың бір бірімен байланысы бар. Атап
айтқанда, жердің сілкінуі мен цунамидің, тропикалық циклондар мен су
тасқындарының. Жердің сілкінуінен өрттер, газдардың атылуы платинаның
жарылуы орын алып, ол оқиғалар да өздерінің күшті әсерлерін тигізіп жатады.
Вулканның атқылау жайлауды ластап, жан-жануарлардың өлуіне, аштыққа
соқтырып жатса, екінші жағынан атмосфералық ауаныда ластайды. Ал көшкіндер
(паводок) жер асты суларын ластап, құдықтарды уландырып, инфекциялық
ауруларды ұшқындырады. Осыған орай табиғи стихиялық құбылыстардың бір-
бірімен байланысын қарастырып көрейік.
Табиғи катастрофадан қорғану әрекеттерін жоспарлай отырып, оның
зардабын азайтуға болады.
Табиғи төтенше жағдайдан қорғаудың негізі болып апаттың себебі мен
механизмін ғылыми түрде зерттеп, білуге болады. Табиғи апаттың орын алу
процессін біле отырып оның қандай мөлшерде, қандай болатын екенін
болжауғада болады. Ал уақытылы және дәл болжап, апаттан қорғаудың тиімді
жолдарын қарастыруға, шығынды барынша азайтуға мүмкіншілік жасайды.
Табиғи қауіп қатерден қорғау активті және пассивті болып бөлінеді.
Активті қорғауға инженерлік техникалық құрылымдар салу, құбылыс механизмін
инвентаризациялау, табиғи объектілердегі құрылымдар мен құрылыстарды
реконструкция жасау. Пассивті қорғауға панаханаларды пайдалану. Көп
жағдайда табиғи апаттан қорғану кезінде активті және пассивті әдістерді
бірге пайдаланады.
Геологиялық сипаттағы төтенше жағдай
Геологиялық сипаттағы құбылыстың әсерінен болған стихиялық апаттарға
жер сілкінісі, вулканның атқылауы, опырмалар, қар көшкіні, сел және т.б.
жатады.
Жер сілкінісі
Жер сілкінісі кенеттен, ойламаған жерден пайда болатын және ең
қауіпті табиғи аппаттардың бірі. 21-сурет Жер сілкінісі көптеген
материалдық және адам шығынына душр еткізеді. Жердің қатты сілкінісінде
жердің жарылуыда ықтимал. Белгілі мәліметтерге жүгінсек бір жылда жер
бетінде 100 мыңнан астам жер сілкінісі болады екен. Қазақстанның 450 мың
шаршы километрі жер сілкіну қауіпі бар аумақта болғандықтан бұл жағдай
бізге өте өзекті мәселердің бірі болып саналады. Себебі 27 қала және 400
ден астам мекендер мен 6 миллионнан астам халық тұрады да, 30% өнеркәсіппен
35%-ға жуық тұрғын үй қоры шоғырланған.
Сонымен қатар, жер сілкінісінен қорғауға үкімет үлкен мән беріп отыр.
Осыған орай жер сілкінісінен қорғау мақсатындағы шаралар қабылданған. Ол
шаралар төмендегілерді қамтиды.
Кесте . Жер сілкінісінің магнитудалық М – шамасын сипаттайтын Рихтер
шкаласы
Баллдар Жер сілкінісі зардабы
0 Өте жай жер сілкінісі. Бұл жағдайды тек құралдар көмегімен ғана
анықтауға болады.
1 Адамдарға еш білінбейді.
2 Ғимараттар мен тұрғын үйлердің жоғарғы қабаттарында ғана
байқайға болады.
2,5-3,0 Ғимараттың барлық қабаттарында байқауға болады. Ілініп қойылған
теңселіп тұрады.
3,5 Есіктер мен терезелер ашалып жабылып тұрады
4-4,5 Ғимараттардан тыс жерде де байқалады. Су қоймасымен су жинаған
жерлердегі судың бетінде толқындар пайда болады. Эпицентрге
жақын жерлердегі ғимараттарде кішігірім сызат(трещина) пайда
болуы мүмкін.
5 Бір атом бомбасының энергиясына сәйкес. Жүріп келе жатқан
адамдар тепе-теңдігін жоғалтады, әйнектер сынып, қабырғаның
штукатуркасы жарылады.
6 Кейбір жерлерге әжептеуір нұқсан келуі мүмкін. Жыл сайын мұндай
жер сілкінісі 100-дің шамасында. Адамның өз аяғында тұруы
қиындайды және сейсмикалық тұрақты емес ғимараттар құлап,
бұзыла бастайды.
6,5 Жерге сызат түсе бастайды. Ескерткіштер және т.с.с құлай
бастайды.
7,0 Қатты жер сілкінісі. Жалпы дүрбелең болады (паника).
Тұрғызылған құрылыстар құлап бұзылады. Жер асты құбырлар
жарылып, үзіліп кетеді және жердегі сызат үлкен болып білініп
тұрады.
7,5 Құрылымдардың көптеген бөлігі бұзылады және опырмалар орын алуы
мүмкін.
8 Жер астындағы құбырлар түгелдей және темір жол, трамвай жолы
істен шығады
8,5 Энергиясы бір атом бомбасының әнергиясын 1 000 000 есе көп
болады.
9 Ғимараттар толығынан құлап заттар ауада ұшып жүреді.
Жалпы алғанда жер сілкінісі – бұл жер қыртысының немесе мантияның
үстінгі бөлігінің кенеттен болған жылжуының және үзілуінің нәтижесінде
пайда болатын, сонымен қатар үлкен қашықтыққа толқын ретінде берілетін жер
асты қозғалысы мен жер бетінің толқыны. Жер сілкінісі кезінде апаттың
ауқымды бөлігі оның ошағында болады.
Жер сілкінісінің ошағы – бұл жер қабатының бір бөлігі көлеміндегі
энергиясының бөлінісі. Ошақтың ортасы эпицентр деп атайды.
1935 жылы Калифорниялық технологиялық институтының профессоры
У.Рихтер жер сілкінісі энергиясын бағалау үшін магнитуда шамасын ұсынды.
Қазіргі кезде де осы Рихтер шкаласы бойынша жер сілкінісінде пайда болатын
сейсмикалық толқынның энергиясын бағалау жүргізілуде.
Жер сілкінісінің шығынын азайту үшін төмендегі іс-әрекеттер
жасалынады:
▪ сейсмикалық бақылау мен жер сілкінісінің болжамын республикалық
денгейде дамыту;
▪ сейсмикалық төзімді ғимараттарды жобалау және салу;
▪ халықтың сейсмикалық білімін арттыру;
▪ хабарлау және байланыс жүйелерін тұрақты дайындықта болуын
ұйымдастыру;
▪ жер сілкінісі кезінде азаматтық қорғаныс күштерін тарту және тұрақты
дайындықта ұстау.
Халықтың жер сілкінісі кезіндегі іс-әрекеті
Жер сілікінісі кезінде ғимарат ішіндегі кез келген адам тірі қалу
мүмкіндігін арттыру, жарақаттан сақтану үшін дүмпуді алдын ала күте тұруға
болатын, салыстырмалы қауіпсіз орынды білуге тиіс, ал дүмпу аяқталғаннан
кейін ғимараттан тез шығып кету керек.
Тұтас ішкі қабырғалардың ойықтары, қабырғалардың бұрыштары, есік
жақтауының ортасы, мықты үстел, белағаш өтетін жер ең қауіпсіз орындар
болып табылады.
Спитактағы жер сілкінісі кезінде (07.12.88ж.) ванна ішіндегі 6 адам
тірі қалған.
Жер сілкінісі кезінде қауіпті орындардың қатарына ішкі және сыртқы
қабырғалардың шыныланған ойықтары, соңғы қабаттардағы шеткі бөлмелер,
лифтілер, саты алаңы мен балкондар жатады.
Зілзала кезінде ғимараттан ешбір кедергісіз жылдам шығу үшін
дәліздерді, өтетін жерлерді, баспалдақ торларын, ішкі және сыртқы есік
ойықтарын аса қажетсіз дүние - мүлікпен ыбырсытпау керек.
Егер сіз ғимараттың 1-2 қабатында болып, одан шыққыңыз келсе, онда
алғашқы дүмпу кезінде дабырасыз жылдам қимылдаңыз. Бірінші қабаттан тез
шығу үшін терезені немесе балконды пайдалануға болады.
Ғимараттың жоғарғы қабатындағы адамдар бастарын қолға түскен затпен
(түк табылмаса қолмен) жауып, дүмпуді салыстырмалы қауіпсіз орнында тоса
тұрулары қажет. Ғимараттан арқаны қабырғаға тірей отырып шығу керек, ал
қабырға жалаң болса оны айналып өткен жөн.
Жеке үйдің иелері қажетті жағдайда оны сейсмолық тұрғыдан күшейтуі
кажет. Ұйымның бүкіл қызметкерлері ғимараттың сейсмо төзімділік дәрежесін
білуге тиіс.
Бүкіл құрылымдық бөлімдерге негізгі шыға беріс жолын, қозғалыс бағытын,
ғимарат пен аумақтағы қауіпсіз алаңдарды бекітіп берген жөн.
Жұмыс істейтін барлық қызметкерлер жер сілкінісі кезіндегі іс-әрекеттер
баяндалған жаднама-буклеттерді оқуға тиіс.
Қазақстан аумағының сейсмо қауіпті аймағында жер сілкінісінің жиілігі
әртүрлі. Қазіргі ғылым алапат сейсмикалық құбылыстың уақыты мен кіндігін
әзірше дәл болжай алмайды. Сондықтан да жер сілкінісі кезіндегі әзірлік
шараларына даярлануды, іс-әрекеттер тәртібін алдын ала білуге тиіс.
Сейсможаттығу адамдардың жер сілкінісі кезіндегі дұрыс іс-әрекеттерге
дағдылануына үлкен септігін тигізеді.
Қазақстан Республикасының Министрлер Кабинетінің Төтенше жағдайларды
ескерту және іс-өрекеттер бойынша халық пен мамандарды оқыту жүйесін құру
жөніндегі шаралар туралы 1993 жылғы 30 қыркүйектегі №969 Қауылысында
сейсмо қауіпті аймақта орналасқан барлық объектілерде, ұйымдар мен
кәсіпорындарда тоқсан сайын сейсможаттығу өткізу белгіленген.
Вулкан атқылауы
Дүние жүзіне 200 миллионға жуық халық вулкан болуы ықтимал аумақта
тұрады. Вулкан атқылауы жердің астындағы тұрақты түрде активті процестер
жүріп жатқанынан болады.
Жер қыртысы және оның бетінде магманың қозғалысына байланысты құбылыс
вулканизм деп аталады.
Магма (грек тілінде – қою мазь) – жердің терең ортасында пайда
болатын силикаттық құрамы басым еріген масса магма лава түрінде атқылайды.
Лаваның магмадан айырмашылығы газдың болмауы. Ол газ атқылау кезінде ұшып
кетеді.
Вулкан – бұл лақтырудан пайда болған заттан жиналған жеке тау. Магма
ошағы жер қыртысының терең 50-70 км жерінде орналасқан.
Вулкандар – атқылау болып жатқан, ұйықтаған және сөнген болып
бөлінеді.
Ұйықтаған вулкандарға өз формасын сақтаған және оның астында жер
сілкіністері аздаған күшпен болып жатқан, сонымен қатар оның атқылаған-дығы
туралы ешқандай мәлімет жоқ вулкандар жатады.
Сөнген вулкан – бұл ешқандай вулкандық активтілігі жоқ вулкандар.
Вулканның атқылауы қысқа және ұзақ мерзімді болып бөлінеді. Атқылау
продуктілері (газ, сұйық, қатты күйдегі) 1-5 км биіктікке дейін
лақтырылады.
Опырмалар
Опырмалар ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz