Ерте тас ғасыры

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 137 бет
Таңдаулыға:

ӘОЖ

КБЖ

Баспаға әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің Ғылыми кеңесі шешімімен ұсынылған

№ хаттама 2023 жыл

Пікір жазғандар:

тарих ғылымдарының докторы, профессор Кәрібаев Б. Б.

тарих ғылымдарының кандидаты Шамшиденова Ф. М.

тарих ғылымдарының кандидаты Оспанова Р. Р.

Бегалиева А. К.

ЕЖЕЛГІ ЗАМАНДАҒЫ ҚАЗАҚСТАН ТАРИХЫ. Оқулық. - Алматы: Қазақ университеті, 2022. - 130 бет.

ISBN

Оқу құралында ежелгі замандағы Қазақстан тарихының мәселелері, тәуелсіз Қазақстан тұсында ғылыми айналымға енген археологиялық ескерткіштердің жаңалықтары шығыс, батыс деректерін талдау негізінде сипатталады.

ӘОЖ

КБЖ

ISBN

МАЗМҰНЫ:

Кіріспе . . . 3

1. Қазақстан аумағындағы ТАС ҒАСЫРЫ - ПАЛЕОЛИТ . . . 5

1. 1. Ерте тас ғасыры . . . 5

1. 2. Жоғарғы тас ғасыры (кейінгі палеолит) . . . 12

1. 3. Мезолит және неолит . . . 18

1. 4. Энеолит . . . . . . 33

1. 5. Көшпелі шаруашылықтың генезисі және эволюциясы . . . 38

1. 6. Ұлы Жібек жолы . . . 39

2. Қазақстан аумағындағы ҚОЛА ДӘУІРІ . . . 42

2. 1. Қола дәуірінің ерекшеліктері. Андронов мәдениеті . . . 42

2. 2. Беғазы-Дәндібай мәдениеті . . . 43

2. 3. Шығыс Қазақстандағы қола дәуірі ескерткіштері . . . 48

2. 4. Солтүстік, Орталық Қазақстанның қола дәуіріне

жататын ескерткіштері . . . 51

2. 5. Жетісу және Оңтүстік Қазақстан жеріндегі қола дәуірі

ескерткіштері . . . 59

2. 6. Батыс Қазақстандағы қола дәуірі ескерткіштері . . . 73

2. 7. Ежелгі адамдардың наным-сенімі. Петроглифтер . . . 75

3. Қазақстан аумағындағы ЕРТЕ ТЕМІР ҒАСЫРЫ . . . 79

3. 1. сақ тайпалары . . . 79

3. 2. Үйсіндер . . . 93

3. 3. Қаңлылар . . . 108

3. 4. Ғұндар . . . 112

3. 5. Сармат тайпалары . . . 114

әдебиеттер . . . 117

А қосымшаСЫ . . . 118

Ә қосымшаСЫ . . . 119

ГЛОССАРИЙ . . . 127

КАРТАЛАР . . . 130

Кіріспе

«Қазақстан тарихы» пәні бүгінгі уақытта ежелгі заманнан бастап қазіргі заманға дейін барлық университетте, колледждерде, ЖОО-ға дейінгі факультеттердің барлық мамандығында оқытылып, пән бойынша мемлекеттік емтихан тапсырылады.

Ежелгі тарихқа жататын көптеген жәдігер, археологиялық ескерткіштер Қазақстанның барлық өңірінен табылып жатқаны белгілі. Сондықтан, соңғы деректерге сүйене отырып, өткеннің объективті шындығын беру арқылы біз Қазақстан Республикасының ұлттық бірлігінің қалыптасуына, егемендіктің нығаюына ықпал жасаймыз. Тарихты тану арқылы тарихи сананы дамытып, жеке адамды азаматтыққа, патриотизмге тәрбиелеуге болады деп санаймыз.

Бұл курстың мақсаты Қазақстан территориясындағы тарихи үдерістердің негізгі кезеңдері мен ерекшеліктерін ежелгі дәуірден бастап ХІІІ ғасырдың басына дейінгі кезең аралығы турала толық мағлұмат беру. Осыған байланысты мына міндеттер алға қойылады:

- студенттерді хронологиялық тәртіппен Қазақстан тарих ғылымдарындағы соңғы жаңалықтар негізінде фактологиялық материалдармен таныстыру;

- ежелгі замандағы Қазақстанның тарихи-мәдени үдерістерінің негізгі кезеңдері мен ерекшеліктерін айқындау;

- «көшпелілер өркениеті» феноменін түсіндіру;

- Алтын адам ескерткіштерінің маңызын көрсету;

- Ұлы Жібек жолының ашылуын, оның ежелгі Қазақстан тарихының саяси, экономикалық және мәдени өміріндегі маңызын анықтау;

- түркі мемлекеттерінің қалыптасу тарихын сипаттау.

Тыңдаушылардың алатын білімі:

- ежелгі Қазақстан тарихын, мемлекеттілік туралы түсінікті, мәселелерін жаңа өркениетті тәсілмен сипаттауға үйреніп, жаңа деректер негізінде білім алады;

- тарихи эволюция заңдарын түсініп, тарихи принцип негізінде өткен тарихқа сипаттама жасай алады;

- семинар сабақтарына дайындалғанда қолда бар ғылыми әдебиеттерді өз бетімен оқып, пікірін айта алады.

Біліктілігі:

- «Қазақстан тарихы» пәнінің оқу жоспарына бағытталу;

- дәріс және семинар сабақтарында алған білімдерін тәжірибеде қолдану ;

- тарихи кезеңдердің ерекшелігін көрсету;

- археологиялық ескерткіштерді талдай білу;

- негізгі ғылыми терминдерге түсінік беру.

Құзырлылығы:

- студент кешенді түрде ізденеді, тарихи ақпаратты жүйелейді;

- деректерге дербес талдау жасап, өз көзқарасын білдіреді.

Тарих - кез келген қоғамдағы өзін-өзі танудың және өзіндік идентификацияның әдісі, ал ұлттық тарих - біріктіретін маңызды рөлі және тілі, діні, рухани мәдениеті, таңбасы, дәстүрі бар біртұтас халықты құрайтын мемлекеттің негізгі факторы.

Өткен тарих өшіп қалмайды, ол әлеуметтік өмірдің жинақталған тәжірибесінде жалғаса береді. Адамдық тәжірибені жинақтау және өңдеу - тарихтың бірінші міндеті.

Міне, осы тұрғыдан алғанда, бұл оқу құралы жастардың Қазақстан тарихынан білім алып, тарихи санасының қалыптасуына, олардың бойында өз еліне деген патриоттық сезімнің қалыптасуына септігін тигізеді.

1. Қазақстан аумағындағы ТАС ҒАСЫРЫ - ПАЛЕОЛИТ

1. 1. Ерте тас ғасыры

Тас ғасыры б. з. б. 2-6 млн жыл - б. з. б. 3 мыңжылдықта болды.

Палеолит (ежелгі тас) дәуірі - адамзат тарихындағы маңызды кезеңдердің бірі. Бұл кезде адам қалыптаса бастады. Тас ғасыры мынадай кезеңдерге бөлінеді:

Палеолит - ежелгі тас дәуірі (б. з. б. 2, 6 млн жылдан - 12 мыңжылдыққа дейін) ;

Мезолит - орта тас дәуірі (б. з. б. 12-5 мыңжылдықтар) ;

Неолит - жаңа тас дәуірі (б. з. б. 5-3 мыңжылдықтар) .

Тас дәуірінде антропогендік дәуірдің белгілері болды (грек. Antropos - адам, genesis - туындау) . Оған адамдардың тұрағы, тас, сүйек өңдеу шеберханасы, үңгірлер жатады. Жердегі алғашқы өзгерістер антропогенге (neos - жаңа, genos - туу) дейінгі неогендік дәуірде өткен. Бұл кезде Қазақстан жерінде таулар, кішкене тау шоқылары көтерілді. Теңіздер тартылып, құрлықтар пайда болды.

Антропогендік дәуір ерте, орта, жоғары, қазіргі заманғы болып төртке бөлінеді.

Ертедегі палеолит үлкен үш дәуірден тұрады: Олдувай (2, 6 млн - 700 мың жыл бұрын), ашель (700 мың - 150-120 мың жыл бұрын) және мустье (150-120 мың - 31-30 мың жыл бұрын) .

Алғашқы адам екі миллион жыл бұрын пайда болды. Антропогендік дәуірде палеогеографиялық өзгерістер көп болды. Қазақстан жерінде Тянь-Шань, Алтай, Тарбағатай, Сауыр, Жоңғар Алатауы сияқты таулар пайда болды. Рельефтердің барлық түрінде тұрақтар болды. Олардың көпшілігінде ежелгі гоминидтер ұзақ мекендеген. Мұндай тұрақтарға Қызылтау (Жамбыл облысы), Мұғаджар (Ақтөбе облысы), Шақпақ ата (Маңғыстау облысы), Семізбұғы (Қарағанды облысы), т. б. жатады.

Ежелгі тас ғасырында адам және оның шаруашылығы қалыптасты. Өндіргіш күштер өте төмен деңгейде болды. Ерте палеолитте құрғақ ауа райы қайта ылғал ауаға ауысады. Адамдар күн қатты суығанда өмір сүрді. Орманда пілдер, биік жазықтарда бизон, дала мүйізтұмсығы, марал, бұғы, жабайы жылқы, үлкен түйелер мекендеген. Сондықтан Қазақстан жерінен ежелгі жануарлардың сүйегі көптеп табылған.

Ежелгі адамдардың қалдықтары Шығыс Африкадағы Танзанияда Олдувай шатқалынан табылған.

Ежелгі ата-бабаларымыздың тік жүруге көшуі және еңбек етуге қажетті қолды босатуы, алғашқы қарабайыр өңделген еңбек құралдарының пайда болуы адамзат қоғамының қалыптасуының бастамасы болды. Одан кейінгі мыңжылдық дәуір адамның биологиялық түр ( homo sapiens ) ретінде баяу қалыптасу уақыты, оның құралдары мен өмір сүру салты үнемі жетілдіріліп, қоғамдық ұйымның үдемелі даму кезеңі болды. Адамның пайда болуы мен даму тарихы, оның Жер бетінің көптеген бөлігіндегі еңбек қызметі ортақ және өзара тығыз байланысты. Осыны негізге ала отырып, Қазақстан территориясындағы адам эволюциясын контексте қарастыру керек.

Олдувай мәдениеті деп аталатын төменгі палеолиттің ең көне кезеңі шамамен 2, 5 миллионнан 800 мың жылға дейін созылды.

Шаруашылық өте қарапайым болды, оны табиғаттың дайын өнімдерін пайдаланғаны дәлелдейді. Адам жабайы дәнді дақылдарды, жемістер мен жидектерді жинады, жабайы аңдарды аулады. Адамдар арасындағы қарым-қатынас ұжым мүшелерінің шаруашылық жағынан тең болуына, табиғи жас мөлшеріне, жынысына қарай еңбек бөлінісіне құрылды және ұжымдық сипатта болды.

Ерте тас дәуірінің негізгі мәліметтерін біз тастан жасалған құралдардан аламыз. Адамдардың қоғамдық ұйымы ұзақ даму жолынан өтті. Алғашқы адамдар табыны төменгі палеолиттің ең ерте кезеңі - Олдувай кезеңіне жатады. Табында топтасқан адамдар бірлесіп қорғанды, шабуылға шықты, аң аулады. Бұл рулық қауымға дейінгі әлеуметтік құрылым еді. Онда қауымдық үй шаруашылығы, қоғамдық қатынастар болған жоқ. Дегенмен де онда неке қатынастарының белгілі бір реттілігі болды.

Ашель дәуірінде жаңа әлеуметтік ұйымның, яғни алғашқы қауымның алғышарттары бірте-бірте жетілді. Ал мустье кезеңінде отырықшылық, табиғи еңбек бөлінісі пайда болды. Кейінгі палеолитте адам ұжымы әлеуметтік жағынан жаңа қырымен - алғашқы тайпалық қауымдастықтың жетілуімен сипатталады. Бұл сапалы секіріс, көптеген зерттеушінің пікірінше, неандертальдық адамның қазіргі физикалық типтегі адамға ( homo sapiens ) айналуымен сәйкес келді.

Археологиялық мәліметтерге қарағанда, homo өкілдері шамамен 2, 5 миллион жыл бұрын пайда болған. Еңбекке қабілеттілерін қазір презинджантроп деп атайды. Олардың сүйек қалдықтары, дөрекі кескіш құралдары (чопперлер) 1959-1963 жылдары Олдувай шатқалынан (Шығыс Африка) табылған. Зерттеушілер бұл көне гоминидті «homo habilis» (епті адам) деп атады. Оның калий-аргон әдісімен анықталған абсолютті жасы - 1 миллион 750 мың жыл.

Көлемі жағынан homo habilis миы (652 см ³ ) антропоид маймылдардың миынан біраз үлкен екені белгілі болған. Бірқатар басқа дерек, мысалы, тік жүру туралы айтатын аяқтың айқын доғасы, жаратылыстың қазба маймылдарын ең ежелгі адамнан бөлетін сызықтан өтіп кеткенін көрсетеді.

Адам эволюциясындағы келесі адам homo erectus (тік адам) болды. Питекантроп пен синантроп осыған жатады. Бұлар ашель мәдениетінің өкілдері. Ява аралынан табылған питекантроп миының көлемі - 950 см ³ , ал алғаш рет Бейжің маңындағы Чжоукудян үңгірінен табылған синантроп миының көлемі 1075 см ³ болған. Синантроптың сүйектерімен қатар, түрлі пішіндегі дөрекі тас құралдар, қатты күйдірілген тастар, төменгі антропогендік фаунаның көптеген жануарының сүйектері табылған.

Ғылымда қазіргі адамның ежелгі ата қонысы және нәсілдік типтердің шығу тегі туралы ортақ пікір жоқ. Екі болжам кең таралған: полицентрлік және моноцентрлік. Біріншісі бойынша қазіргі адамның қалыптасуы планетаның бірнеше бөлігінде: Еуропа, Азия, Африка және Австралияда; Кавказоид, монголоид, негроид, австралоид сияқты ірі нәсілдердің қалыптасу үдерісі салыстырмалы түрде оқшауланған қарқынмен жүрді. Моноцентристік болжамды жақтаушылар барлық нәсілдік типтер бастапқыда Солтүстік-Шығыс Африканың, Батыс және Оңтүстік Азияның ұлан-ғайыр территориясын мекендеген ең көне адамдардың бір тектік тегінен дамыған деп санайды. Алғашқы адамдарда бірде-бір заманауи нәсілдің белгілері болған жоқ. Тек адам топтарының қоныстануы, отырықшылануымен жер шарының түрлі аймақтарында біртіндеп қандай да бір нәсілдер пайда болды.

Соңғы кезде ғалымдар адамның екі аймақта, яғни Солтүстік-Шығыс Африка және Оңтүстік-Батыс Азияда пайда болғанын айтады. Дәл осы жерде, экватордың солтүстігінде орналасқан тропиктік аймақта ежелгі адамның қазба қалдықтары көп табылған.

Кейінгі ашель, мустье дәуірлерінде тас құралдарды жасау технологиясында және ежелгі адамдардың тұрмыс-тіршілігінде елеулі өзгерістер болды. Адам эволюциясы неандерталь фазасы деп аталатын жоғары сатысына шықты.

Ашель-мустье дәуірінің адамдары палеоантроптар деп аталады. Олар айтарлықтай суық климатта, жер шарының бірқатар жерін мұз басқан өңірлерінде тіршілік етті. Төменгі палеолиттің соңғы кезеңінде қазіргі адамдардың ізашары - ежелгі адамдардың сыртқы келбеті қалыптасты.

Неандертальдықтардың ерекше белгілері - маңдайының күшті қас жоталары бар көлбеу болуы, бас сүйегінің аласа төбесі, массивті сүйектері, үлкен тістері және шығыңқы иек бөлігінің болмауы немесе әлсіз дамуы. Омыртқаның сәл қисаюы және тізе буынындағы әлсіз түзетілген аяқтары неандертальдықтардың біршама ебедейсіз жүрісін көрсетеді. Олардың бойы қысқа болды (150-160 см), бірақ ми қабығының көлемі 1300-1400 см ³ -ге жетті.

Кейінгі ашель және мустье кезеңінің адамы, оның мәдениеті дамуының жаңа кезеңі болды. Өндіріс тұрғысынан ол тас өңдеудің неғұрлым жетілдірілген техникасына көшумен ерекшеленді. Оның мәні мынада: тас дайындамасы оның бір немесе екі қысқа жағы тегіс аумаққа ие болатындай етіп үгілген. Ол үшін ұсақтағыштар пайдаланылды: қылшықтан, ағаштан, мүйізден жасалған цилиндрлік құралдар. Содан кейін тегіс аймақтан ұзартылған массивті тақталар кесілді. Бұл жаңа өңдеу әдісі Леваллуа техникасы деп аталды.

Ашельде пайда болған дискіден басқарылатын өзектерден құрал жасау әдісі де дами берді. Мұндай дайындамалардан пластиналар жетек өзегінің шетінен оның ортасына бағытталған шпалдар сериясы арқылы алынды. Мустериандық құралдардың жетекші түрлері үшкір және қырғыш болды. Нүкте, шамасы, функцияны орындады - пышақтың әрекеттері мен жебенің ағаш қазық ұшы. Қырғыштар ағаш өңдеуге, өлген жануарлардың терісін жабуға және т. б.

Дегенмен құралдар жиынтығы осы екі құрал түрімен шектелген жоқ. Олардан басқа бұрынғы дәуірден мұраға қалған тас бұйымдарының көне түрлері болыды, олар дамыды: клектон және псевдо-клектон түрлерінің үлпектері , екі қырлы және т. б.

Әртүрлі аймақтың мустье кезеңінің орындарында құрал-саймандардың сан алуан түрі мен оларды жасаудың арнайы әдістері анық көрінеді. Соңғысы, мүмкін ашельдік кезеңде, әрине, мустьерлік дәуірде ең ежелгі адам топтары мәдениетіндегі жергілікті (фациялық) белгілердің болуы туралы идеяға әкеледі. Мұндай ерекшеліктер Қазақстан территориясына да тән.

Тас құрал-саймандарды дайындаудағы технотипологиялық ерекшеліктер әртүрлі себеппен анықталды: белгілі бір ұжымның табиғи ортасы, тас өңдеудегі қалыптасқан дәстүрлер, шикізат. Мустериандық адамның ең үлкен жетістігі от жағудың әртүрлі тәсілін ашуы болды: ағашты ағашқа ысқылау (ағаш таяқтың сүйір ұшын жұмсақ ағаштың ойығына кіргізіп, айналдыру) және шақпақ тасты соғу арқылы ұшқын шығару. Отты меңгеру малдың еті мен майын құнарлы, оңай сіңетін тағамға айналдыруға мүмкіндік берді.

Ежелгі палеолиттің соңғы кезеңі әртүрлі ескерткіштермен сипатталады. Бізге тасты сарайлардың астында немесе үңгірдің кіре берісінде жабдықталған тұрақты ошағы бар қарабайыр тұрғын үйлер, шикі тас шығатын жерлермен шектелген автотұрақтар-цехтар, карьер шеберханалары, маусымдық аңшылар лагері және уақытша аңшылық лагерьлері аман жетті. Тұрғын үйде таспен қапталған ошақтардың ізі қалған осындай ескерткіштердің бірі - Шығыс Қазақстандағы Шүлбі учаскесі .

Неандерталь адамы климатты ылғалдандыру және салқындату жағдайында саятшылық түріндегі тұрғын үйді шеберлікпен тұрғызды, шағын дөңгелек жартылай қазбаларды қазып, содан кейін қабырғалары жерге қазылған жануар сүйектерімен бекітіп үлкен тұрғын үйлер тұрғызды. Сол кездегі жартылай отырықшы өмір салты туралы айтуға негіз бар. Адам ұжымының бір бөлігі (әйелдер, балалар, қарттар) жинаумен айналысып, тұрақты баспаналарда тұрды, ал екінші бөлігі - аңшылық топтарға немесе отрядтарға біріктірілген ерлер олжа іздеп, ыңғайлы жерлерге уақытша орналасты.

Еңбек үдерістерінің әртүрлілігі - карьерлерден шикізат алу, аңшылық құралдарын жасау, тұрғын үйлер салу, аңшылық олжаны өңдеу және азық-түлік дайындау табиғи (жынысы мен жасы бойынша) еңбек бөлінісіне әкелді. Тұрмыстық жағдай ұжымның үйлесімді қызметін талап етті.

Жергілікті топ немесе аңшылар қауымы қоғамның негізгі бірлігіне айналды. Бұл қауымдастықтарда рулық құрылыстың кейбір қарабайыр белгілері, рухани мәдениеттің бастаулары туралы айтуға мүмкіндік беретін қарапайым генеалогиялық байланыстар бұрыннан болған болуы мүмкін. Ашель-мустье дәуірі палеоантроптардың салыстырмалы түрде кең қоныстанған уақыты болды. ТМД-ның барлық дерлік оңтүстік аймақтары неандертальдық типтегі мекендеу аймағына енді.

Қазақстан аумағында ежелгі палеолиттің екінші жартысына жататын орындардың көп бөлігі белгілі. Олардың салыстырмалы түрде біркелкі таралуы мустье заманының адамы Қазақстан территориясының көп бөлігін - оңтүстіктегі Қаратау жотасынан өзеннің жоғарғы ағысына дейінгі аумақтарды игергенін көрсетеді. Солтүстікте Есіл және батыста Сарысудың орта ағысынан шығыста Ертістің жоғарғы ағысына дейін.

Қазірдің өзінде екі үлкен мәдени аймақты - оңтүстік және солтүстікті бөліп көрсетуге болады. Қазақстанның ең көне тарихи ескерткіштерінің сипаттамалары палеолиттің көптеген зерттеушісі қабылдаған екі дәуірге сәйкес берілген: ерте және кейінгі палеолит.

Алайда Қазақстанның оңтүстік аймақтарындағы палеографиялық жағдай ежелгі адамның өмір сүруіне қолайлы болды. Бұған Оңтүстік Қазақстандағы Оңтүстік-Шығыс Азия мен Африкадан ерте ашель дәуіріндегі қарапайым еңбек құралдарына ұқсас архаикалық тас құралдардың табылуы, Чжоукудян үңгірінен Синантроппен бірге табылған фаунаға жақын ежелгі жануарлардың түрі дәлел бола алады. Қазақстан территориясындағы ең ежелгі адамның қоныстануына қолайлы аймақтардың бірі - Қаратау жотасы болды. Бұл аралықта және оған жақын аудандарда төрттік мұз басудың ізі жоқ. Салыстырмалы түрде ылғалды және жылы климат, ылғал сүйгіш өсімдіктер өсті, алуан түрлі фауна ежелгі палеолит дәуірінде адам өмір сүруіне қажетті алғышарттарды жасады.

Мұнда жазылған ең көне еңбек құралдарының қатарында ауыл маңынан табылған тік бұрышты шақпақ тас үлпектері бар. Қаратау жотасының оңтүстік-батысында, Арыстанды өзені жағасында Қоңырдек поселкесінде жайылманың үстіндегі төменгі төрттік дәуірінің ең биік жерінен Клектон деп аталатын ежелгі құралдар табылған. Ол бүкіл қабықтың жартысының көбін алады, бұл құралдар қатты соққы береді. Олармен бірге үлкен шақпақ тастар, түйнектер - өзектер болды.

Кіші Қаратау жотасының солтүстік-шығыс бөлігінде ең ежелгі адам негізінен оқшауланған төбелерде (қалдықтарда) және аласа жоталарда көне дәуірдің негізгі әшекей тасы - шақпақ тастарға ең бай жерлерде өмір сүрген. Мұнда, мәселен, 5-10 км радиуста 12 палеолит орны ашылды, 5 мыңнан аса шақпақ тас артефактілер жиналды. Ерте ашель дәуірінің олжалары Қаратауда Шабақты, Тәңірқазған, Бөріқазған, Қызылтау, Ақкөл 1, Қазанғап тұрақтарынан табылған.

Шабақты жолында ұзартылған қалдықтың жазық бетінде Арыстанды тұрағына ұқсас клектон деп аталатын архаикалық үлпектердің арасынан екі балта табылған. Біріншісі, пішіні үшбұрышты, сұр-жасыл кремнийлі әк тастан жасалған; оның жұмыс ұшы екі жақты жұмсақ қапталған және доға тәрізді өткір жүзді. Екіншісі, балта, сопақ, массивті қырғышқа ұқсайды; осы сияқты табылған екі құралдың бірі африкалық ұсақтайтын құрал сияқты, үлкен қиыршық тастардан жасалған өрескел кесетін құрал. Оның доға тәрізді дөңес жұмыс бөлігі екі жағынан үлкен жоңқалармен қайрайды, ал қарама-қарсы ұшы өңделмейді.

Ерте ашель кезеңіне Бөріқазған және Тәңірқазған тұрақтары жатады. Мұнда мәдени қалдықтардың нақты анықталған қорынан Қаратау жотасының аймақтарын мекендеген ең ежелгі адамның тас өнеркәсібінің негізгі түрлерін көрсететін төрт топ артефактілер табылған. Бұл бір және екі жақты жұмсақ жұмыс жиектері бар ірі кескіш құралдар, мұқият өңделген жұмыс қалақтары бар ашельдік өзектер. Осындай тас құралдар жиынтығы Ақкөл 1 учаскесіне шоғырланған.

Ерте ашель дәуірінің тағы бір үлкен ескерткіші Бетпақдалада Шу өзенінің оң жағалауынан табылды. Өзеннің ең жоғары ежелгі төрттік террасасының бетінде табылған заттардың пайда болуының геологиялық жағдайы Шу, Қазанғап трактіндегі оның төменгі палеолит дәуіріне жататыны туралы мағлұмат береді. Тығыз саздың жұқа қабатының астына көмілген бұл жерден әртүрлі тас жәдігерлерінің 300-ге жуық үлгісі табылды. Табылған заттар клектондық типтегі массивті үлпектерге негізделген. Шақпақ тастан жасалған қолөнер екі жақты (екі қырлы) және бір жақты кескіш құралдармен, бүйір қырғыштардың, қол балталарының, өзектердің және басқа да пішіндердің аз пайызымен сипатталады.

Қаратау тас құралдарының пішіні мен өңдеу техникасының типологиялық жағынан Африка, Үндістан, Пәкістан, Қытай елдерімен ұқсастығына қарағанда, ең көне олжалар Оңтүстік Қазақстан территориясын ерте ашель дәуірінде-ақ адамдар мекендегенінен дерек береді.

Қазақстанның ең ежелгі тұрғындары эволюциялық жағынан homo erectus фазасына сәйкес келетін питекантроп пен синантроптың замандастары болды. Қаратаудың қарабайыр тұрғындары от өндіруге және ұстауға қабілетті болды. Олар ірі және ұсақ жануарларды аулаумен, өсімдік азығын жинаумен айналысты. Оған Оңтүстік Қазақстандағы Қошқорған мен Шоқтас бірегей мекеніне жерленген материалдық мәдениетінің қалдықтары дәлел. Ескерткіштер Түркістан облысындағы Қаратау жотасының оңтүстік-батыс беткейі (Тянь-Шаньның ең алыс солтүстік-батыс сілемі) мен Сырдария өзенінің аңғары арасындағы тау жазығында орналасқан. Бұл өңір Азия орталығының құрғақ аймағының барлық белгісімен сипатталады. Бұған негізінен Қарақұм шөлінің жақындығы ықпал етеді. Қаратау жотасының абсолютті биіктігі 450-250 м биіктіктегі таулы жазығы су айрықтарында бор және неоген жыныстарының жекелеген эрозиялық қалдықтары мен жергілікті ойпаттарда төрттік голоцен жинақтары бар. Территориясы көптеген ұсақ аңғарлармен және маусымдық ағындардың арналарымен, сондай-ақ сайлармен ойылып жатыр.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.