Емдік туризм
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1 Емдік туризмнің даму тарихы мен мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.1 Емдік туризм және туризм жүйесін дамытудағы орны ... ... ... ... ... ... ...8
1.2 Емдік туризмнің түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
1.3 Әлемдік тәжірибиедегі және ТМД.ғы емдік туризмнің дамуы ... ... ... .19
2 Қазақстан Республикасындағы емдік туризмнің дамуы ... ... ... ... ... ... .38
2.1 Қазақстан Республикасындағы емдік орындардын дамуы (Солтүстік Қазақстан обылысы Боровой өңірі) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..38
2.2 Санаториялық.курорттық орындарды ұйымдастыру мен басқару салалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...45
2.3 Емдік туристік.рекреациондық ресурстарды меңгеру ... ... ... ... ... ... ... .51
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..59
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...61
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1 Емдік туризмнің даму тарихы мен мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.1 Емдік туризм және туризм жүйесін дамытудағы орны ... ... ... ... ... ... ...8
1.2 Емдік туризмнің түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
1.3 Әлемдік тәжірибиедегі және ТМД.ғы емдік туризмнің дамуы ... ... ... .19
2 Қазақстан Республикасындағы емдік туризмнің дамуы ... ... ... ... ... ... .38
2.1 Қазақстан Республикасындағы емдік орындардын дамуы (Солтүстік Қазақстан обылысы Боровой өңірі) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..38
2.2 Санаториялық.курорттық орындарды ұйымдастыру мен басқару салалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...45
2.3 Емдік туристік.рекреациондық ресурстарды меңгеру ... ... ... ... ... ... ... .51
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..59
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...61
Тақырыптың өзектілігі. Санаторлы – курорттық емделу табиғи емдік ресурстарды және физиотерапиялық – медикоментоздық қағидаларды қолдану арқылы жүзеге асырылған дегенмен емдік ресурстар негізгі рөлді атқарады Табиғи емдік ресурстардың құрамына кіретіндер: ландшафттар биоклиматтар гидроминералды ресурстар (минералды сулар және емдік батпақтар).
Емдік сауықтыру орындары халықтың ұлттық игілігі болып табылады. Олар халықтың демалуы мен емделуіне арналған және де қатаң түрде қорғауға алынған табиғи обьектілері мен өзіндік ерекшелітері бар аймақ болып келеді. Көптеген табиғи факторлардың шипалы қасиеті менерте заманнан белгілі;су емшілік жорамалдары мен құрастырылған және де олар балнеологиялық курорттардың минералды суларының прототиптері тектес болып келген. Ол судың емдік қасиеті туралы құлақ қағыстар көптеген аурушаң адамдарды өздеріне назар аудару мақсатында шет аймақтарға тез қарқын мен таралуда «Ғажайып» бұлақтар мен басқа да емдік факторлары емдік құпиялардың негізі бола тұрып кей бір жағдайларда діни мәдениеттің қағидасы ретінде саналып келді.
Қазақстан Республикасындағы емдік туризмнің дамуының қажеттілігін тұтынушыларға әлеуметтік тапсырыс көптеген бүтіндей жүйесін жуықтап алғанда денсаулық мәселесі мен бос уақытты өткізуге байланысты салауатты өмір салтынареспубликадағы патриоттық тәлім-тәрбиені үйретуге жағдайлар жасалған.
Қазақстан Республикасының кең байтақ территориясында ерекше физико-географиялық және геологиялық жағдайлары емдік туризмдегі әр түрлі факторлар мен таралған. Емдік туризмді дамытуға Қазақстанның мүмкіншілігі зор. Оның негізгі ғажайып табиғи жағдайларын көптеген емдік батпақтар мен минералды бұлақтар кұрайды.
Қазақстан Республикасындағы емдік туризмнің даму қарқыны шикізат базасы мен дағдыланған.
Емдік туризмнің аймақтағы қарқынды дамуы халықаралық стандарттар деңгейінде дипломдық жобаның тақырыбын таңдауға себепші болды. Қазақстан Республикасының аймақтарында санаторлы-курорттық шаруашылығын емдік туризмнің хал ахуалын зерттеу обьектілері ретінде талқыға салуға мұрша берді.
Жұмыстың көкейтестілігі: Туризм индустриясының құрылымдық құрамында танымдық және спорттық туризмнен басқа емдік сауықтыру туризмінің өзіндік ерекшеліктері.
Туризм саласының мамандары туризм классификациясын әр түрлі топтарға бөліп жүр
Жұмыстың мақсаты: Туризм саласының болашағына оң көзбен қарай отырып Қазақстан Республикасының ішкі туризміне жағымды жағынан көмек қолын созу.
Жұмыстың міндеті: Емдік туризмнің даму тарихын анықтай отырып, курорт санаторий шаруашылығы саласының менеджмент пен маркетинг мәселелерін қарастыру, және Қазақстан Республикасының емдік туризмді дамыту жолдары мен болашағын айқындау.
Мысалы: туризм географиясының оқулығында Авторы Ердәулетов С.Р. классификацияда емдік туризм жеке спорт сауықтыру туризмі деп топтастырылған. Кейбір авторлар емдік туризмді және спорттық туризмді жекеше қарастыруда.
Зерттеу нысандары– аймақтағы емдік туризмнің даму перспективаларының меңгерудің дәрежелері мен танысу.
Дипломдық жобаның ең басты мақсаты Қазақстан Республикасы бойынша
Емдік сауықтыру орындары халықтың ұлттық игілігі болып табылады. Олар халықтың демалуы мен емделуіне арналған және де қатаң түрде қорғауға алынған табиғи обьектілері мен өзіндік ерекшелітері бар аймақ болып келеді. Көптеген табиғи факторлардың шипалы қасиеті менерте заманнан белгілі;су емшілік жорамалдары мен құрастырылған және де олар балнеологиялық курорттардың минералды суларының прототиптері тектес болып келген. Ол судың емдік қасиеті туралы құлақ қағыстар көптеген аурушаң адамдарды өздеріне назар аудару мақсатында шет аймақтарға тез қарқын мен таралуда «Ғажайып» бұлақтар мен басқа да емдік факторлары емдік құпиялардың негізі бола тұрып кей бір жағдайларда діни мәдениеттің қағидасы ретінде саналып келді.
Қазақстан Республикасындағы емдік туризмнің дамуының қажеттілігін тұтынушыларға әлеуметтік тапсырыс көптеген бүтіндей жүйесін жуықтап алғанда денсаулық мәселесі мен бос уақытты өткізуге байланысты салауатты өмір салтынареспубликадағы патриоттық тәлім-тәрбиені үйретуге жағдайлар жасалған.
Қазақстан Республикасының кең байтақ территориясында ерекше физико-географиялық және геологиялық жағдайлары емдік туризмдегі әр түрлі факторлар мен таралған. Емдік туризмді дамытуға Қазақстанның мүмкіншілігі зор. Оның негізгі ғажайып табиғи жағдайларын көптеген емдік батпақтар мен минералды бұлақтар кұрайды.
Қазақстан Республикасындағы емдік туризмнің даму қарқыны шикізат базасы мен дағдыланған.
Емдік туризмнің аймақтағы қарқынды дамуы халықаралық стандарттар деңгейінде дипломдық жобаның тақырыбын таңдауға себепші болды. Қазақстан Республикасының аймақтарында санаторлы-курорттық шаруашылығын емдік туризмнің хал ахуалын зерттеу обьектілері ретінде талқыға салуға мұрша берді.
Жұмыстың көкейтестілігі: Туризм индустриясының құрылымдық құрамында танымдық және спорттық туризмнен басқа емдік сауықтыру туризмінің өзіндік ерекшеліктері.
Туризм саласының мамандары туризм классификациясын әр түрлі топтарға бөліп жүр
Жұмыстың мақсаты: Туризм саласының болашағына оң көзбен қарай отырып Қазақстан Республикасының ішкі туризміне жағымды жағынан көмек қолын созу.
Жұмыстың міндеті: Емдік туризмнің даму тарихын анықтай отырып, курорт санаторий шаруашылығы саласының менеджмент пен маркетинг мәселелерін қарастыру, және Қазақстан Республикасының емдік туризмді дамыту жолдары мен болашағын айқындау.
Мысалы: туризм географиясының оқулығында Авторы Ердәулетов С.Р. классификацияда емдік туризм жеке спорт сауықтыру туризмі деп топтастырылған. Кейбір авторлар емдік туризмді және спорттық туризмді жекеше қарастыруда.
Зерттеу нысандары– аймақтағы емдік туризмнің даму перспективаларының меңгерудің дәрежелері мен танысу.
Дипломдық жобаның ең басты мақсаты Қазақстан Республикасы бойынша
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
1 Полторанов В.В. СССР – дегі Емдік – санаторлы курорттар М.: 1971. – 255б
2 Квартальнов В.А, Зорин И.В Туристер терминалогиясының сөздігі М.:Кеңестік спорт, 1999. – 856 б.
3 Мироненко Н.С., Твердохлебов И.Т. Рекреациялық география – Мәскеу Университетінің баспасы, М.: 1981. – 207б.
4 Рекреациялық географияның теориялық негізі / редакциялық коллегия И.П.Герасимов, пен В.С.Преображенский – М.:Ғылым, 1975. – 221б.
5 Танымал медициналық энциклопедия / ред. Бакулева А.Н., Петрова Ф.Н. – М.: Кеңестік энциклопедия, 1965.-1039б.
6 Ердаулетов С.Р. Туризм географиясы: тарихы теориясы қолдану әдісі практикасы – А.: «Атамура»,2000.- 336б.
7 Курортология және курортлтерапия справочнигі редакторы проф Данилов Ю.Е. проф Царфис П.Г. – М.: «Медицина», 1973 – 647б
8 Курорттық рекреациялық шаруашылық (аудандық аспектілері) Гидбут А.В., Мезенцев А.Г. – М.: Наука, 1991.- 91с.
9 В.В. Полторанов М.М Мазур. Санаторлы курорттық ем мен оның жағымдылығы – М.: Профиздат, 1989.- 263б.
10 П.Г. Царфис СССР: Рекреациялық географиясы Курортологиялық аспектілері - М.: Мысль, 1979.- 311б.
11 А.П Парфенов Табиғаттың емдік қасиеттері – Л.: Ленинград, 1963.- 44б.
12 П.Г, Царфис Ю.В. Ступинин Курортар (2 том) – М.: Профиздат, 1991.-511б.
13 Курорттық емделу / Н.А Белая, И.П Лебедева.– М.: Знание, 1978. – 63б.
14 Э.Иванова Шығыс Еуропа курорттары: артта қалған ескіні еске алу // Туризм – 2000 - №10- С.58-60
15 А Хасенов. Қымыз және оның емдік қасиеттері – А.: Казгосиздат, 1961.- 41б.
16 Н Литвинова. Қазақстанның курорттары мен емдік орындары – А.: Казгосиздат, 1938.- 92б.
17 Климаттық емдеу методикасының негізгі принциптері проф редакторы А.С.Вишневского – М.: Медицина, 1965. – 413б.
18 Курортар Энциклопедиялық сөздік /басты редакторы. Чазов Е. И – М.: Кеңестік Энциклопедия, 1983.- 592б.
19 Соколова М.В. Туризм тарихы– М.: Мастерство, 2002.- 350б.
20 Қазақстан Курорттары– Алматы.: Онер, 1973.- 143б.
21 К Нургалиев. М. Темирханов Қазақстанның емдік орындары – А.: Қазақтың Мемлекеттік баспаханасы 1957. – 77б.
22 А.Ю. Александрова Халықаралық туризм – М.: Аспект Пресс, 2001.- 464б.
23 Е.А Зрянина. Денсаулық үшін арнайы турлар // Тур бизнес журналы– 2002 - №8 – С.23
24 А.Г.Ким Қазақстандағы рекреациялық территорияларға баға беру және туристік рекреациялық шаруашылық– А.: Рауан, 1997.- 205б.
25 М.С. Беленький Курорттардағы батпақ пен емделу методикасы – Киев.: Госмедиздат ҰССР, 1963.- 129б.
26 Курортология негіздері / редакторы В. А. Александрова – М.: Медгиз, 1958.- 290б.
27 Истомин Ю Санаторийге – Мораторий // Ковчег газеті – 1996 – 28.03 – 3б.
28 С.Р. Ердаулетов Туристік Казахстан– Алматы.: Қайнар, 1989.- 188б.
29 Қазақ ССР қысқаша энциклопедиясы / Р.Н. Нургалиева (2 том) - Алматы.: 1988.- 607б.
30 2001 жыл туризм бойынша статистикалық апталығы – Алматы.: Қазақстан Республикасының статистика жөніндегі агенттігі 2002.- 135б.
31 Б.И. Сматов А.К Кац. Қазақстан ауылдарының емдік орындары – Алматы.: Кайнар, 1985.- 71б.
32 Виктор Мосолов Жетісу – Алматы.: «Кайнар», 1986.- 199б.
33 Т.,Бекбергенов Р.Р. Хайбуллин Алматы обылысы бойынша туристік нұсқаушысы «Жетісу – туризмнің шеті » - Талдықорған.: Комплекс, 2002.- 68б.
34 П. Г. Царфис СССР: Табиғи емдік байлығының географиясы (курортологиялық аспектілер) – М.: Мысль, 1986.- 235б.
35 Кеңес Одағының курорттарында емделу мен демалу//редактор-құрастырушы Д.Г. Оппенгейм – М.: Медгиз, 1962.- 560б.
36 Қазақстан курорттары / Ред мед ғыл канд И.Г.Железникова – Алматы.: 1973.- 225б.
37 С.И Замятин Қазақстанның санаторийлары және емделу орындары– Алматы.: Қазақ ССР Ғылыми академиясы 1956.-93б.
38 А. Соколова Терескен өзені батпағының емдік қасиеттері және Жаңа Қорған курортындағы гинекологиялық науқастардың емделуі//– Алматы.: 1975.- 13б.
39 Қазақстан курорттары Сұраныс нұсқаушысы –Алматы.: Қазақстанның шеті Өгіз 1933.-143с.
40 СССР Курорттары / С.В. Курашова– М.: Медгиз, 1962.- 798б.
41 С.И, Замятин А.С. Соколова Жаңа – Қорған Курорттары – Алматы.: Қазақ ССР Ғылыми академиясы 1961.- 62с.
42 Алма Арасан Курорттары / С.А Абдималинов, Н.Д. Тлеубаев – Алматы.: Өнер, 1982.- 14с.
43 Н.Г Приходченко «Ақ - Қайың» Санаторийі - Алматы.: Қайнар 1979.- 15б.
44 Орта білім беретін мектептердегі мұғалімдерге арналған географиялық атлас – Мәскеу.: СССР министрлігі кеңесіндегі картография мен геодезия бас басқармасы. 1980.- 237б.
45 Туристің энциклопедиясы /бас редактор Тамм Е.И. – М.: Қалың Ресей энциклопедиясы 1993.- 607б.
46 С.И Замятин Қазақстан Курорттары – Алматы.: Казгосиздат, 1962.- 263б.
47 Жер қойнауы мен табиғи ресурстары: Заңдық актілер жинағы – Алматы.:
Юрист, 2003.-147б.
48 Қазақстан Республикасының Жер туралы заңы – Алматы.: Юрист, 2003. 56б
49 СССР Курорттық рекреациялық ауданның құрылыстық даму негіздері / В.Я. Городской, Т.Ф. Панченко – М.: Стройиздат, 1990.- 198б.
50 В.Ф. Хомнюк Қазақстанның табиғи емдік байлықтары перспективалары мен қолданылуы – Алматы. – 1986.- 22с.
51 Туристік қызмет: Жер туралы заңы - Алматы.: Юрист,2002.- 45с.
52 Қазақстандағы минералды суларды қолдану(Бальнеологиялық аспектілер) /Ж.С.Сыдыков, М.С.Кан, Э.К.Ким т.б. ҚазССР АН Гидрология мен гидрофизика институты – Алматы.: Ғылым, 1986.- 101б.
1 Полторанов В.В. СССР – дегі Емдік – санаторлы курорттар М.: 1971. – 255б
2 Квартальнов В.А, Зорин И.В Туристер терминалогиясының сөздігі М.:Кеңестік спорт, 1999. – 856 б.
3 Мироненко Н.С., Твердохлебов И.Т. Рекреациялық география – Мәскеу Университетінің баспасы, М.: 1981. – 207б.
4 Рекреациялық географияның теориялық негізі / редакциялық коллегия И.П.Герасимов, пен В.С.Преображенский – М.:Ғылым, 1975. – 221б.
5 Танымал медициналық энциклопедия / ред. Бакулева А.Н., Петрова Ф.Н. – М.: Кеңестік энциклопедия, 1965.-1039б.
6 Ердаулетов С.Р. Туризм географиясы: тарихы теориясы қолдану әдісі практикасы – А.: «Атамура»,2000.- 336б.
7 Курортология және курортлтерапия справочнигі редакторы проф Данилов Ю.Е. проф Царфис П.Г. – М.: «Медицина», 1973 – 647б
8 Курорттық рекреациялық шаруашылық (аудандық аспектілері) Гидбут А.В., Мезенцев А.Г. – М.: Наука, 1991.- 91с.
9 В.В. Полторанов М.М Мазур. Санаторлы курорттық ем мен оның жағымдылығы – М.: Профиздат, 1989.- 263б.
10 П.Г. Царфис СССР: Рекреациялық географиясы Курортологиялық аспектілері - М.: Мысль, 1979.- 311б.
11 А.П Парфенов Табиғаттың емдік қасиеттері – Л.: Ленинград, 1963.- 44б.
12 П.Г, Царфис Ю.В. Ступинин Курортар (2 том) – М.: Профиздат, 1991.-511б.
13 Курорттық емделу / Н.А Белая, И.П Лебедева.– М.: Знание, 1978. – 63б.
14 Э.Иванова Шығыс Еуропа курорттары: артта қалған ескіні еске алу // Туризм – 2000 - №10- С.58-60
15 А Хасенов. Қымыз және оның емдік қасиеттері – А.: Казгосиздат, 1961.- 41б.
16 Н Литвинова. Қазақстанның курорттары мен емдік орындары – А.: Казгосиздат, 1938.- 92б.
17 Климаттық емдеу методикасының негізгі принциптері проф редакторы А.С.Вишневского – М.: Медицина, 1965. – 413б.
18 Курортар Энциклопедиялық сөздік /басты редакторы. Чазов Е. И – М.: Кеңестік Энциклопедия, 1983.- 592б.
19 Соколова М.В. Туризм тарихы– М.: Мастерство, 2002.- 350б.
20 Қазақстан Курорттары– Алматы.: Онер, 1973.- 143б.
21 К Нургалиев. М. Темирханов Қазақстанның емдік орындары – А.: Қазақтың Мемлекеттік баспаханасы 1957. – 77б.
22 А.Ю. Александрова Халықаралық туризм – М.: Аспект Пресс, 2001.- 464б.
23 Е.А Зрянина. Денсаулық үшін арнайы турлар // Тур бизнес журналы– 2002 - №8 – С.23
24 А.Г.Ким Қазақстандағы рекреациялық территорияларға баға беру және туристік рекреациялық шаруашылық– А.: Рауан, 1997.- 205б.
25 М.С. Беленький Курорттардағы батпақ пен емделу методикасы – Киев.: Госмедиздат ҰССР, 1963.- 129б.
26 Курортология негіздері / редакторы В. А. Александрова – М.: Медгиз, 1958.- 290б.
27 Истомин Ю Санаторийге – Мораторий // Ковчег газеті – 1996 – 28.03 – 3б.
28 С.Р. Ердаулетов Туристік Казахстан– Алматы.: Қайнар, 1989.- 188б.
29 Қазақ ССР қысқаша энциклопедиясы / Р.Н. Нургалиева (2 том) - Алматы.: 1988.- 607б.
30 2001 жыл туризм бойынша статистикалық апталығы – Алматы.: Қазақстан Республикасының статистика жөніндегі агенттігі 2002.- 135б.
31 Б.И. Сматов А.К Кац. Қазақстан ауылдарының емдік орындары – Алматы.: Кайнар, 1985.- 71б.
32 Виктор Мосолов Жетісу – Алматы.: «Кайнар», 1986.- 199б.
33 Т.,Бекбергенов Р.Р. Хайбуллин Алматы обылысы бойынша туристік нұсқаушысы «Жетісу – туризмнің шеті » - Талдықорған.: Комплекс, 2002.- 68б.
34 П. Г. Царфис СССР: Табиғи емдік байлығының географиясы (курортологиялық аспектілер) – М.: Мысль, 1986.- 235б.
35 Кеңес Одағының курорттарында емделу мен демалу//редактор-құрастырушы Д.Г. Оппенгейм – М.: Медгиз, 1962.- 560б.
36 Қазақстан курорттары / Ред мед ғыл канд И.Г.Железникова – Алматы.: 1973.- 225б.
37 С.И Замятин Қазақстанның санаторийлары және емделу орындары– Алматы.: Қазақ ССР Ғылыми академиясы 1956.-93б.
38 А. Соколова Терескен өзені батпағының емдік қасиеттері және Жаңа Қорған курортындағы гинекологиялық науқастардың емделуі//– Алматы.: 1975.- 13б.
39 Қазақстан курорттары Сұраныс нұсқаушысы –Алматы.: Қазақстанның шеті Өгіз 1933.-143с.
40 СССР Курорттары / С.В. Курашова– М.: Медгиз, 1962.- 798б.
41 С.И, Замятин А.С. Соколова Жаңа – Қорған Курорттары – Алматы.: Қазақ ССР Ғылыми академиясы 1961.- 62с.
42 Алма Арасан Курорттары / С.А Абдималинов, Н.Д. Тлеубаев – Алматы.: Өнер, 1982.- 14с.
43 Н.Г Приходченко «Ақ - Қайың» Санаторийі - Алматы.: Қайнар 1979.- 15б.
44 Орта білім беретін мектептердегі мұғалімдерге арналған географиялық атлас – Мәскеу.: СССР министрлігі кеңесіндегі картография мен геодезия бас басқармасы. 1980.- 237б.
45 Туристің энциклопедиясы /бас редактор Тамм Е.И. – М.: Қалың Ресей энциклопедиясы 1993.- 607б.
46 С.И Замятин Қазақстан Курорттары – Алматы.: Казгосиздат, 1962.- 263б.
47 Жер қойнауы мен табиғи ресурстары: Заңдық актілер жинағы – Алматы.:
Юрист, 2003.-147б.
48 Қазақстан Республикасының Жер туралы заңы – Алматы.: Юрист, 2003. 56б
49 СССР Курорттық рекреациялық ауданның құрылыстық даму негіздері / В.Я. Городской, Т.Ф. Панченко – М.: Стройиздат, 1990.- 198б.
50 В.Ф. Хомнюк Қазақстанның табиғи емдік байлықтары перспективалары мен қолданылуы – Алматы. – 1986.- 22с.
51 Туристік қызмет: Жер туралы заңы - Алматы.: Юрист,2002.- 45с.
52 Қазақстандағы минералды суларды қолдану(Бальнеологиялық аспектілер) /Ж.С.Сыдыков, М.С.Кан, Э.К.Ким т.б. ҚазССР АН Гидрология мен гидрофизика институты – Алматы.: Ғылым, 1986.- 101б.
Емдік туризм диплом жұмысы
Кіріспе 5
1 Емдік туризмнің даму тарихы мен мәні 8
1.1 Емдік туризм және туризм жүйесін дамытудағы орны 8
1.2 Емдік туризмнің түрлері 13
1.3 Әлемдік тәжірибедегі және ТМД-ғы емдік туризмнің дамуы 20
2 Қазақстан Республикасындағы емдік туризмнің дамуы 38
2.1Қазақстан Республикасындағы емдік олрыдардың дамуы (Солтүстік Қазақстан
облысы Бурабай өңірі) 38
2.2 Санаториялық-курортық орындарды ұйымдастыру мен басқару салалары 45
2.3 Емдік туристік-рекреациондық ресурстарды меңгеру 52
Қорытынды 59
Пайдаланған әдебиеттер тізімі 61
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Санаторлы – курорттық емделу табиғи емдік
ресурстарды және физиотерапиялық – медикоментоздық қағидаларды қолдану
арқылы жүзеге асырылған дегенмен емдік ресурстар негізгі рөлді атқарады
Табиғи емдік ресурстардың құрамына кіретіндер: ландшафттар биоклиматтар
гидроминералды ресурстар (минералды сулар және емдік батпақтар).
Емдік сауықтыру орындары халықтың ұлттық игілігі болып табылады. Олар
халықтың демалуы мен емделуіне арналған және де қатаң түрде қорғауға
алынған табиғи обьектілері мен өзіндік ерекшелітері бар аймақ болып келеді.
Көптеген табиғи факторлардың шипалы қасиеті менерте заманнан белгілі;су
емшілік жорамалдары мен құрастырылған және де олар балнеологиялық
курорттардың минералды суларының прототиптері тектес болып келген. Ол судың
емдік қасиеті туралы құлақ қағыстар көптеген аурушаң адамдарды өздеріне
назар аудару мақсатында шет аймақтарға тез қарқын мен таралуда Ғажайып
бұлақтар мен басқа да емдік факторлары емдік құпиялардың негізі бола тұрып
кей бір жағдайларда діни мәдениеттің қағидасы ретінде саналып келді.
Қазақстан Республикасындағы емдік туризмнің дамуының қажеттілігін
тұтынушыларға әлеуметтік тапсырыс көптеген бүтіндей жүйесін жуықтап алғанда
денсаулық мәселесі мен бос уақытты өткізуге байланысты салауатты өмір
салтынареспубликадағы патриоттық тәлім-тәрбиені үйретуге жағдайлар
жасалған.
Қазақстан Республикасының кең байтақ территориясында ерекше физико-
географиялық және геологиялық жағдайлары емдік туризмдегі әр түрлі
факторлар мен таралған. Емдік туризмді дамытуға Қазақстанның мүмкіншілігі
зор. Оның негізгі ғажайып табиғи жағдайларын көптеген емдік батпақтар мен
минералды бұлақтар кұрайды.
Қазақстан Республикасындағы емдік туризмнің даму қарқыны шикізат базасы
мен дағдыланған.
Емдік туризмнің аймақтағы қарқынды дамуы халықаралық стандарттар
деңгейінде дипломдық жобаның тақырыбын таңдауға себепші болды. Қазақстан
Республикасының аймақтарында санаторлы-курорттық шаруашылығын емдік
туризмнің хал ахуалын зерттеу обьектілері ретінде талқыға салуға мұрша
берді.
Жұмыстың көкейтестілігі: Туризм индустриясының құрылымдық құрамында
танымдық және спорттық туризмнен басқа емдік сауықтыру туризмінің өзіндік
ерекшеліктері.
Туризм саласының мамандары туризм классификациясын әр түрлі топтарға бөліп
жүр
Жұмыстың мақсаты: Туризм саласының болашағына оң көзбен қарай отырып
Қазақстан Республикасының ішкі туризміне жағымды жағынан көмек қолын созу.
Жұмыстың міндеті: Емдік туризмнің даму тарихын анықтай отырып, курорт
санаторий шаруашылығы саласының менеджмент пен маркетинг мәселелерін
қарастыру, және Қазақстан Республикасының емдік туризмді дамыту жолдары
мен болашағын айқындау.
Мысалы: туризм географиясының оқулығында Авторы Ердәулетов С.Р.
классификацияда емдік туризм жеке спорт сауықтыру туризмі деп
топтастырылған. Кейбір авторлар емдік туризмді және спорттық туризмді
жекеше қарастыруда.
Зерттеу нысандары– аймақтағы емдік туризмнің даму перспективаларының
меңгерудің дәрежелері мен танысу.
Дипломдық жобаның ең басты мақсаты Қазақстан Республикасы бойынша емдік
туризмнің даму факторлары мен хал-ахуалын игере отырып қазіргі заманғы
туризмнің жағдайы мен перспективаларына баға беру.
Тапсырмалары:
Қазақстан Республикасы мен ТМД аймағы бойынша және Әлемдегі емдік туризмнің
даму тарихын қарастыру
Қазақстан Республикасындағы курорттық санаториялық шаруашылықтың қазіргі
заманғы жағдайын зерттеу
Облыс пен аймақтағы емдік туризмнің даму деңгейін жобалау
Курорттық-санаториялық шаруашылықтың дамуындағы жағдайларды қадағалау
Қазақстан Республикасы бойынша емдік туризмнің даму перспективаларына
мінездеме беру
Дипломдық жобаны жазу кезінде мынадай ғалымдардың еңбектері қолданылды
Полторанова В.В, Парфенова А.П. Царфиса П.Г, Данилова Ю.Е. А.С.Вишневского,
В.А.Александрова, работы Мироненко Н.С, Твердохлебова И.Т., С.Р.Ердавлетов,
Белой Н.А, Лебедевой И.П., Ким А.Г т.б., Соны мен бірге Қазақстандық
ғалымдардың емдік туризмнің деңгейін жоғары сатыға көтерудегі еңбектері
қарастырылды Нургалиева, К Темирханова, М.Железников, И.Г С.И.Замятин, А.
Хасенова т.б еңбектері талқыланды
Қазақстан Республикасының статистика және ақпарат агенттігінің мағұлматтары
қолданылды Қазақстан Республикасының Денсаулық министрлігі кардиология және
ішкі аурулар бөлімі Ғылыми-зерттеу институтының материалдары пайдаланылды
Давид Азия тур. Туристік фирмасының дипломдық тәжірибиені туристік
фирмада жинау кезінде автордың шығындалған мағұлматтары.
Зерттеудің әдіс – тәсілдері: Қазақстан Республикасының туризімін дамыту
үшін атқаратын жұмыстар өте көп:
Санаторлы – курорттық орындарының тазалық жағдайына назар аудару
Емдік туризм саласын қолға алу
Шетел асып Алматыға келген қонақтарды қарсы ала отырып оларды Қазақстанның
мәдениет астанасындағы емдік туризмнің саласы мен таныстыру
Практикалық әдіс – тәсілдері. Қазіргі таңда әлі де өз шешімін таба қоймаған
сұрақтарға зер салып қарайтын болсақ – бұл емдік сауықтыру туризмының даму
сатысын бірнеше мәртебелі орыннан көрінуіне жағдай жасауымыз қажет. Бізде
1000 – ға тарта әр түрлі су бұлақтарын республикамызда тиімді түрде
қолданысқа енгізуіміз керек. Дүниежүзілік сауда орталығының сарапшыларының
қорытындысына сенетін болсақ Қазақстанда мынадай мүмкіншіліктер туындап
отыр (ДСО) – олар Талдықорғандағы (Қапал - Арасан), Павлодардағы (Моялды),
Сарыағаш – Рахманов бұлақтарын ғажайып радонның бірнеше
орындарына саяхат жасауға мүмкіндіктер туындайды
Терминдері мен түсініктері: Рекреация –бұл адам баласы өзінің бос уақытын
танымдық сауықтыру спорттық және мәдени-көңіл көтеру іс-шараларын өткізу
мен шектелмейді және осы шаралар бір күндік, апталық, жылдық сонымен қатар
өмірлік циклдерді жүзеге асыру мақсатында орындалады
Бальнеологиялық курорттар: Мұндағы ең негізгі факторлар шипалы сулар іш
құрылысты тазалау мен мұрынды қыздыруға арналған.
Бальнеология - (бұл лат. Тілінен аударғанда balneum – шомылу), деген
мағынаны береді,
Балнео емханалар: Егу жұмыстарын өткізуге арналған дәрігерлік орындардың
бірі (мұрынды булауға іш құрылысын қалпына келтіру үшін) және т.б.
қолданылады, мұның басты қаруы шипалы су болып табылады.
Балнетехника: саласы техника мен балнеология және табиғи балнеологиялық
ресурстарды қорғау мен айналысады, (шипалы сулар мен емдік батпақтар)
одан басқа топырақтың ластануына жол бермейді.
Бальнеотерапия – (лат. тілінен balneum – шомылу және терапия), минералды
сулар мен сыртқы жағынан емделу табиғи және жасанды жолмен дайындалатын
минералды сулар тәжірибие мен әр түрлі ауруларды емдеуге және дәрігерлік
толық тексерулерден өту үшін қолданылады.
Аэротерапия – ұйқыны қалпына келтіріп жүйке жүйесінің ағзаның долдануын
төмендетіп қан тамырларының жоғарылауына жол бермей қан қысымын өзінің
бастапқы қалпына әкеледі.
Гелиотерапия – ағзаның белсенді түрде сауығуы емдік және тәжірибие ретінде
қолдануға сәуле энергиясы арқылы күнді дененің жоғарғы бөлігіне сіңіру
кезінде тез қарқынды түрде жүзеге асуы мүмкін.
Талассотерапия – (грек тілінен аударғанда thalassa – теңіз және терапия)
деген мағынаны білдіреді. Теңіз климаты мен емделу сонымен қатар күн
ванналарын біріктіре алады.
Батпақ пен емделу – емдік мақсатта қолданылатын батпақтың әр түрлі шығу
тегі мен құрамына қарай илолық шым тезектік тікенек тектес және т.б
пайдалана аламыз. Емдік батпақтар май тәріздес және тест түріндегі
консистенциядан құралады.
1 Емдік туризмнің даму тарихы мен мәні
1.1 Емдік туризм және туризм жүйесін дамытудағы орны
Курорттық емделуді ғажап физиолог Павлов И. П. былай деген “Емделушіге
жазылған барлық дәрігерлік анықтамалар орнында қозғалмай қалушыларға әсер
етеді себебі негізгі аурудың ошағы әлі қалпына келе қойған жоқ. Мұндағы ең
басты талпыныс – адамды отырған орнынан дереу түрде алып шығу, күделікті
атқарып жүрген жұмысынан босату, оның ойын денсаулығының сау болуына қарай
итермелеу ондай жағдайды бірнеше күндей қалпында қадағалап отыру”.
Емдік туризм – бұл тұрғылықты жерден алшақтап демалу мен емделу мақсатында
табиғи факторларды өзіне сіңіру. Сонымен қатар санаторлы-курорттық жерлер
мен емдік орындарға саяхат жасау.
Санаторлы-курорттық емделудің негізі мынада жатыр ол: біріншіден адам
баласы өзінің өмір сүру қалпынан ауытқып, жаңадан құрылған жерге келіп
қоныстанады, және табиғи жанға-жайлы жағдайға кеңеледі, екіншіден ауруға
төтеп бере алатын арнайы емдік режимді орнатады, үшіншіден бұның мәні
мынадан тұрады оған негізінен табиғи емнің факторларын қолдану мақсатында –
минералды сулар мен емдік батпақтарды және жайлы климатқа толығы мен ем
алып шығуына себепші болады.
Курорттық немесе курорттық емес санаторияларға барудың ең басты мәні
науқасты өзінің бұрынғы өмір сүргенжәне де ауруы асқынған ортасынан
алшақтатып оны жанға жайлыкөңілінен шығатын аймаққа апару керек.
Бұл қоршаған орта мен табиғи жағдайдың (климаттық т б) тұрақтануы
жұмыстағы адамдар мен қарым-қатынастың орнықты болуы әсер етеді.
Осындай кезеңде қоршаған ортаның жағдайы адамға оңды әсер қалдырса және
адамның сол аймаққа бейімделуі көбінесе оның денсаулығына байланысты. Адам
салмағының нашарлауы қоршаған ортада әр түрлі ауруларды жұқтыруына себепші
болады.
Ал одан өзге ортада курорттағы науқасқа ең маңызды емделу жолдарын ұсына
алады. Оның әсер ету күші адамға курортта салауатты өмірі мен тәбетінің
дұрыс сақталғаны үшін жағымды әсер қалдырады.
Табиғи жағдайдың орнығуы науқастың психикасына әсер етіп ғана қоимай оның
жүйке жүйесі процестерінің қалпына келуіне жол ашып ағзадағы өмірлік
талпынысын арртыруда басты рөл атқарады.
Осы орайда жанға жайлы психикалық және физиологиялық түрі денсаулықты
қалпына келтіру мақсатында әр түрлі емдік факторлардың әсері және минералды
сулар мен ем батпақтарын қолдануға мүмкіншілік береді.
Табиғаттың адамға жағымды әсері үшін алыс жаққа сапар шегу маңызды емес.
Мысалы Кавказ бен Қрым курортын айталық. Тұрғылықты тұрған жеріңіздегі
жақын маңда орналасқан курорттар науқастарға өзіндік ерекшелігін және
көптеген жағдайда науқастардың халдары нашарлап басқа аймаққа қоныстанған
адамдардың денсаулығына үрей тудырады. Келгеннен кейін бірнеше күн өткен
соң жаңа климаттық жағдайға бейімделіп жатқан адамның хал ахуалының сыр
беруіне әкеліп соғуы мүмкін, сонымен қатар бейімдірек емделуінің мерзімі
қысқарып емнің толық нәтижесі болмауы анық.
Курорттан кейін бастапқы қалпына қайта келу үшін акклиматизациядан өтуі
керек.
Рекреация – бұл адам баласы өзінің бос уақытын танымдық сауықтыру спорттық
және мәдени-көңіл көтеру іс-шараларын өткізу мен шектелмейді және осы
шаралар бір күндік, апталық, жылдық сонымен қатар өмірлік циклдерді жүзеге
асыру мақсатында орындалады [3].
Адам өзіне бірнеше рекреациялық аспектілерді бірітіре алады Олар: Медико-
биологиялық, әлеуметтік-мәдени, экономикалық, политикалық, және экологиялық
болып бөлінеді.
Рекреациялық аспектілердің маңыздылары мыналар болып табылады: Ол мынау;
медико-биологиялық олар мынандай құрамдардан тұрады:
Осы ауруға шалдыққан денсаулығын қалпына келтіруге курортология әдісімен
емдік процестің аяқталуын күтетін зиялы қауым.
Дені сауыққан адамдардың шаршағанын басатын аурудың әдістемесінде және
кәсіби маман ретінде қабылдауға болады.
Туризм арқылы сауығу – бұл адамның өндірістік және өндірістік емес
психологиялық жағынан шаршауын кетіре алады. Дені сау адамның жұмыстағы
және үй шваруашылығындағы ауырпашылықтан шаршауы адамның жұмыс істеу
қабілетін төмендетіп жібереді.
Орындалып жатқан жұмыстың талпынысына қарай отырып оннан екі түрлі шаршау
белгілерін анықтауға болады Олар: Интенсивті және тәулік бойы жұмыс істеу
барысында функционалды потенциалдың төмендеуі салдарынан жүйке жүйесі
орталығының және жұмыс істейтін ағзаның тежелуіне әкеліп соғады. Осы орайда
жұмыстық қабілеті дереу қалпына келеді. Ең аз деген интенсивті ұзақ жұмыста
функционалды потенциалдың әлсіреу тереңдігі күрделеніп жұмыс бабына ұзақ
мерзімдей дайындалады [4].
Физиологиялық өзгерістердің болуын қадағалау мақсатында еңбегі демалысқа
ауысуы керек
Рекреациялық әрекеттің қасиеті шаршағанын басатын оның белсенділігін
арттырады. Белсенді қасиеттің қалпына келу процесінде пассивті демалысқа
қарағанда өтуі анық байқалады.
Келесі бір түрі ағзаның жасына қарай әр түрлі рекреациялық қасиеттердің
түрлеріне тәуелді болуы керек. Мысалы: Балалар рекреациялық қасиеттің хал-
ахуалынан әр түрлі әсер алу мақсатында жүктің физиологиялық және
психологиялық жасының негізінде ауыр болуы ғажап емес.
Тәулік бойы ауыр салмақтан күшті әсер алуы жасөспірімдер жасына
байланысты.
Орташа жас пен жасы келген адамдардың салмақты көтеруі бірдей болуы керек
және тыныштық қалпында өтуі тиіс.
Осыған орай әр бір жасқа арнайы цикл тәрбие мақсатында жүргізіледі. Емдік
сауықтыру туризмінің түсінігі И. В. Зориннің және В. А. Квартальныйдың
анықтаулары бойынша бұл: біріншіден емдік және демалу мақсатындағы туризм,
екіншіден жалақылары төмен тұрғындардың туристік саяхатында тұрмыстық
жағдайы нашар, әлеуметтік жағынан қорғалмаған емделу мен рекреациядан өтуді
қажет ететін адамдар саны.
Демалу зонасы мен қала сыртына жақын орналасқан қолайлы жағдайы және
(орманды массивті өзен-көлдері) тек демалуға арналған.
Курорттық орындар: Жанға жайлы табиғи факторлары мен денсаулықты қалпына
келтіру үшін профилактикалық ауруларды емдеуге арналған.
Куроттық емделу: Адам денсаулығын бастапқы қалпына келтіру процесінде әр
түрлі курорттық ресурстарды пайдалану арқылы жүзеге асырылады.
Емдік рекреация: Ол өзінің негізгі емделу факторлары мен көзге түседі,
климат минералды бұлақтар емдік батпақтар т.б.
Осыған орай ол 3 топқа бөлінеді. Климаттық емдеу, бальнеологиялық емдеу,
және батпақпен емдеу. Емдік-курорттық рекреацияның мақсаты медико-
биологиялық нормаларға қатаң түрде сай болуы.
Адамды емдеуге бөлініп алынған курортологиялық территориялар қатаң түрде
жинақталған қасиетіне тиісті болып келеді.
Каз СССР-дің табиғи ландшфтылы курортты зоналарына сәйкес келесі типтерге
бөліп қарастырған.
Түзу примориялық
Жерорта теңізінің климаты.
Жазық дала климаты.
Бетпақ дала климаты.
Салқын субтропиктік климат.
Жартылай бетпақдала климаты.
Ауа-райының кеңістігі.
Курорттық континентальді жазықтар мыналардан тұрады
Ормандық қыратты зона
Біркелкі белдеулерлерден
Муссонды ормандардан
Климаттық ауа-райы кеңістігінен
Жазықты және орманжазықты субтропиктік ормандардан
Жартылай бетпақдалалардан тұрады.
Таулы курорттар мыналардан құралған
Тау етегі аласа таулар (теңіз деңгейінен 500-1000 м биіктікте)
Орташа таулы төменгі белдеудегі (1000-1500 м биіктікте)
Орташа таулы жоғарғы белдеудегі (1500-2000 м биіктікте)
Биік таулар (2000 м жоғары)
Қазіргі заманғы туризм классификациясында емдік туризм басты рөлде қамтып
отыр. Туризмдегі қоғамдағы функция мен өндірісті шығару технологиясының
негізін 3 топқа бөлеміз олар: емдік, спорттық – сауықтыру, және де танымдық
туризм болып саналады. Осы формаларды назарға ала отырып туризм
классификациясын класқа, типке түрге, және әр түрліліге бөлуге болады.
Қолға алынатын мақсаттарға байланысты туристік саяхаттағы туризм мынадай
түрлерге бөлінеді. а) рекреациялық туризм б) экскурсиялық туризм в) арнайы
туризм Рекреациялық туризм өзіне емделу мен сауықтану саяхатын қосады. Ол
мынандай бөліктерден құралады курорттық емделу оның ішіне климаттық емделу,
балнеологиялық емделу, қымызбен емделу және батпақпен емделу, спорттық
сауықтыру және оның құрамына пансионаттар демалыс үйіндегі сауықтану және
де спорттық жорықтардағы болып бөлінеді (1 сурет).
Сонымен қатар климаттық емделу туризмі мынадай түрлерге бөлінеді Олар:
талассотерапия (теңіз климаты мен шомылу және күнге қыздырыну мен емделу)
гелиотерапия (күн ваннасы), аэротерапия (ауа ваннасы).
ТУРИЗМ
1 сурет Қазіргі заманғы туризм классификациясының емдік туризмдегі орны
Қазіргі заманғы курортология бойынша белгіленген факторлардың механизімінің
географиялық ортаға әсері адамзатқа мәлім.
Құрамы мен қасиеті бойынша кеңінен таралған әр түрлі қоспалардан тұратын
ағзаға әсері мол минералды су емдік батпақ және жайлы климаттық жағдайы
көптеген аудандарда курорттық орталықтардың ашылуына негіз болды.
Қазіргі таңда емдік туризмнің деңгейі төмендеп барады. Негізінде осы жағдай
ТМД елдеріне дәп түсіп тұр. Оған қарамастан санаториялық-емдік рекреациялық
орындар ішкі және халықаралық туризмнің негізгі факторларының бірі болып
қала бермек.
Осыған байланысты санаториялық-емдік рекреация бұл – туризмнің Еуропалық
түрі. Өкінішке орай жер шарының басқа бөліктерінде аса қатты дамымаған. Ал
АҚШ-та туризмнің өте көп бағытта таралмаған түрі болып келеді.
Соңғы кезде тау шаңғысының курорты белең алып барады. Олар мынандай табиғат
факторларына тән: қар жамылғысының көптігін жылына 3 айға дейін биіктігі 50-
60 см болуын қадағалайды. Сонымен бірге жайлы климаттық жағдай әлсіз немесе
белсенді түрде бөлшектелген рельефтер жартасы мен орташа температурасы 170,
қар көшкінінен сақтану шараларын қарастырады. [3].
Қазақстан Республикасында емдік факторлардың ресурстарға бай 10%
зерттелген. Ал 6 бальнеологиялық топтағы шипалы суларынан (жағымсыз иісі
жоқ қасиетті компоненттері мен) сулфидті бромды кремнийлі радонды йодты
темірлі, негізгі қолданылатындары радонды және кремнийлі болып табылады.
Республикамызда емдік батпақтың негізгі түрі сульфидті (құрамы–60 млн м3)
дейін жетеді. Сонымен қатар теңіздік примориялық түрлері кездеседі, бірақта
Арал теңізінің суының тартылуына байланысты кей біреуі құрамындағы
байлықтарын жоғалтқан.
Туризмді дамытуда емдік туризмнің түрлерін географиялық жағдайға байланысты
зерттеуіміз қажет.
1.2 Емдік туризмнің түрлері
Курорттағы емдік факторлардың түрлері бальнеологиялық батпақты және
климаттық болып келеді.
Бальнеологиялық курорттар: Мұндағы ең негізгі факторлар шипалы сулар іш
құрылысты тазалау мен мұрынды қыздыруға арналған. Минералды сулар әлі толық
қанды зерттеле қоймаған өте күрделі бөлшектерден тұрады, Сонымен қатар
көптеген критерийлер арқылы анықтау және құрамында ионы бар
минерализациялануы көгілдір отыны көбірек қосылған фармакологиялық активті
микроэлементтер мен әр түрлі қарым-қатынастардың белсенділік ортасында
болғандығы ішкі байланыста белгіленген элементтердің радиоактивтігінен
қышқылдығын қалпына келтіретін температураның потенциалын айтады.
Шипалы судың әр түрлі типтері өзінің физико-химиялық негізімен ерекшеленіп
келе оның емдік сапалығы талаптарына сай болуын қадағалайды.
Емдік мақсат негізінде жер астының шипалы сулары көптеген тығырықтан шыға
алатын бұрғылау скважиналары мен әр түрлі тереңдіктегі су бетінен тұзды
өзендерден көре аламыз.
Бальнеология мен байланысты көптеген анықтаулар көзге көрініп ғана қоимай
өзін-өзі ақтау барысында бұл курорттық салаға толығы мен сипаттама бере
аламыз
Бальнеология - (бұл лат. Тілінен аударғанда balneum – шомылу), деген
мағынаны береді, медицина ғылымының бөлімі шипалы сулардың физико-химиялық
қасиеті мен оны емдік-профилактикалық мақсатта қолдану тәсілдері мен
дәрігерлік көрсеткіштің ішкі және сыртқы оң мен кері әсерін көрсетеді
Кей кезде балнеологияны пиелотерапия (емдік батпақтардың оқылуы) және
талассотерапия (теңізде шомылу туралы оқылулар) мен шатыстырады. СССР–де
қабылданған классификациясы бойынша балнеология мен балнетерапия және
климатерапияны қоса алғанда курортологияның ең негізгі құрамдас бөлігі
болып келеді. Балнеологияның құрамына балнетерапия балнеотехника
балнеография (курорттардың жазба нұсқасынан) тұрады. Балнеология басқа да
пәндер мен тығыз байланыста олар: физиотерапия, гидрогиология,
метеорология, физика, химия, биология, физиология, клиникалық медицина және
архитектура т.б. [9].
Балнеологияның да адамдар сияқты өзіндік жасы бар. Ерте кезеңде емдік
қасиеті бар сумен сұхбаттасу әдетке айналып кеткен болатын. Әлемнің
көптеген аймақтарында мәдениет бұлақтары әлі күнге дейін сақталуда. Сол
аудандағы техногендік өркениеттің қабылданғанынан бері жер астынан сарқырап
ағатын суға декоративті фонтан түрін келістіріп қойған, оларды мраморлық
шыныларға қарай бағыттаған екен. Ол суда болу адамдар үшін әсемдікке
сәндікке айналғандай. Бұлақтар айналасында курорттық қалашықтар бой
көтеруде әлемге әйгілілердің өмірін кешу орталығына айналып емханалардың
жан-жақтарына ипподромдар мен ойынханалар салынуда
Балнео емханалар: Егу жұмыстарын өткізуге арналған дәрігерлік орындардың
бірі (мұрынды булауға іш құрылысын қалпына келтіру үшін) және т.б
қолданылады, мұның басты қаруы шипалы су болып табылады. Өзіндік біріккен
курорттық балнео емхана шомылу ғимаратында орналасқаны мен санаторий
құрамындағы балнео емдік бөлімшелер жұмыс істеп тұр. Балнео емхананы
қаражаттары толығымен талаптарына сай келетін аймаққа орналастырады.
Біріккен курорттық балнео емхана 20-70 шомылу орындарына дағдыланған. Кей
бір балнео емханаларда емдік бассейдер орналастырылған. Табиғи емдікте
газдық-тұзды құрамның қасиетін шипалы суды қыздыру үшін 45-50°С, аспауы
тиіс осы мағұлматтардың балнетехникалық құрал-саймандары арнайы талаптарға
сай болуы керек.
Балнетехника: саласы техника мен балнеология және табиғи балнеологиялық
ресурстарды қорғау мен айналысады, (шипалы сулар мен емдік
батпақтар) одан басқа топырақтың ластануына жол бермейді.
Балнеологияның негізгі тапсырмаларына
кіретіндер: технологиялық рационалды кестенің жобасы шипалы судың шығу
тегінің эксплуатациясы мен емдік батпақтың; каптажды жөндеп салу шипалы
суды жоғарыға шығаратын сыртқы құбыр жүйесін тұтынушыларға тасымалдау үшін
жөнделген шипалы су қалдығын тастап шомылу ғимараттарының ішкі құбырын
емдік жұмыстарын өткізу мақсатында балнеологиялық жабдықтар мен шипалы суды
сақтауға резервуарларды орнату қыздырылуын қадағалау емдік батпақтарды
жоюға батпақ емханасында регенерациондық бассейндерді орнықтыру.
Балнеотерапевтикалық емнің әсері негізінен рефлекторлық механизмдік жүйке
жүйесінен қанға қарай тізбектеледі. Минералды суды сырқы қабаты мен
қолданатын болсақ тері рецептрлеріне термалді химиялық радиациондық және
басқа әсер етуден бұрын көбінесе терморегуляциялық механизмнің жылу
алмасуын жоғары немесе төмен болуын қышқылдың-қалпына келтіру процесін
түзейді.
Минералды сулардың әр бір типі ағзаға негізгі жағдайда талқыланған
былайша айтқанда химиялық қоспалары бар иісті су болуы мүмкін.
Ішкі ағза мен сыртқы денеге қолдану барысында ең негізгі рөлді мынадай
факторлар атқарады ішке қолданатын оның түсі судың иісі және де науқастың
қандай жағдайда балнетерапиялық емді қабылдауы маңызды болып келеді.
Минералды сулар деп мыналарды атайды: Құрамында жоғары дәрежелі
қоспалардан құралған әр түрлі минералды компоненттері немесе бір физикалық
иісті қасиеті мен (радиоактивтердің қысымы жоғары) осы сулардың арқасында
адам ағзасына емдік шипасы қонатын су болып табылады.
Химиялық және физикалық құрамына қарай минералды сулар ішке және сыртқа
қолдануға арналған. Ең алдымен суды минералды деп есептеудің алдында
төменгі қабатынан оның құрамында терапевтикалық активтік компоненттердің
бар болуын қарап білу. Осындай бағалау критерийлары химиктер мен
балнеологтар мен гидрохимиктер мен гидрогеологтар мен жобалануда.
Әлемге танымал болған минералды сулар классификациясының құрамында иондық
қоспалардың болуы үлкен рөл ойнауда.
В.А. Александров иондық құрамы бар минералды суды 5 топқа бөлді.
I топ – гидрокарбонаттық су (натрийлік кальцийлік магнийлік)
II топ – минералды хлорлы су, құрамында 25%,иондық хлорлы суды айтады, ал
басқа иондар төменгі сапада (теңіз суы сонымен бірге натрийлік кальцийлік
магнийлік)
III топ – минералды сулфидті су
IV топ – натрийлі минералды су
V топ – су құрамы өте күрделірек болып келеді (активті иондық газ қосылған
су – көмірқышқыл, радондық, азоттық, термалды сулар – жылы және ыстық).
Сыртқа қолдану барысында теріге химиялық әсер етудің арқасында
функционалдық хал ахуалы өзгеріп оның рецеторлері және терідегі қысымның
пайда болуынан әр түрлә дәрі-дәрмек методикасы салдарынан оның
температурасы өзгереді. [7].
ТМД аймағындағы балнеологиялық курорттардың көмірқышқыл сулары мен
кіретіндер: Арзни (Армения,) Дарасан (Кисловодск) Шиванда (Шмаковка),
Ямаровка (Ресей)
Суына көмір – қышқыл қосылған курорттар: Арчман (Туркменістан) Горячий
ключ (Ейск), ключи (Пятигорск), Сочи – Мацеста Сергиевтік минералды сулар
Усть-Качка (Ресей), Чимион (Өзбекстан) т.б.
Радондық суы бар курорттар: Белокуриха Пятигорск (Ресей) Цхалтубо
(Гүлстан), Хмельник (Украина).
Ең әйгілі ішуге жарамды суы бар курорттар: Сарыағаш (Қазақстан),
Ессентуки (Ресей), Железноводск КАшин (Ресей), Пятигорск (Ресей), Боржоми
(Гүлстан), Саирме (Гүлстан), Джермук (Армения), Моршин (Украина).т.б.
Бальнеотерапия – (лат. тілінен balneum – шомылу және терапия), минералды
сулар мен сыртқы жағынан емделу табиғи және жасанды жолмен дайындалатын
минералды сулар тәжірибие мен әр түрлі ауруларды емдеуге және дәрігерлік
толық тексерулерден өту үшін қолданылады. Балнеотерапияға тағы ішуге өт
жолдары мен мұрынды булауға пайдаланады. Кей жағдайларда кейбір авторлар
балнетерапияға қажеті жоқ батпақ пен емдеу теңіздегі шомылуды, лимон
қышқылында шомылуды тұзды өзендерді кіргізіп жатады бұл дұрыс емес.
Минералды сулар химиялық құрамы мен гидростатикалық қысымы мен ағзаға
температура арқылы әсер етеді. Бұған қарамастан жүйке жүйесінің
рецепторларын газдар арқылы қоздырып алуы мүмкін (CO2, H2S, NO2)
радиоактивті заттары мен радон теріге жұғу арқылы жастанатын орындардан өте
тыныс алу жолдарынан қанға барады. Минералды сулар балнетерапияның
арқасында шомылуға жүрек-қан-тамырларының ауруларын және ішкі ағзаның жүйке
жүйесін нұқсан келтіріп тері аурулары мен қозғалу мен тірену ағзаларына
зардабын тигізеді.
Балнеологияның одан ары шарықтай түсуінде ең маңызды рөл ойнайтындар Ресей
және Батыс елдеріндегі ғылыми қоғамдық курортологтар, балнеологтар,
физиотерапевтер: және Ресей қоғамындағы физиотерапевтер курортологтар,
Халықаралық курортология мен климаология федерациясы, (Швеция), Халықаралық
қоғамындағы гидрология және климатология медицинасы, (Париж), Медицина
гидрологиясының американдық қоғамы (Вашингтон), Халықаралық физикалық
медицина ассоцациясы, (Лондон), Поляктардың бальнео-климаологиялық қоғамы
(Познань), Болгарлардың физиотерапевтер қоғамы (Пловдив), Яна Пуркине
атындағы чехословактық дәрігерлер қоғамы (Прага), физиотерапевтер секциясы.
Курорттың енді бір түрі – батпақтық курорттар ерте заманнан емдік мақсатта
әр түрлі батпақтардың түрлері қолданылған. Ертедегі Мысырда науқастар
Нілдің арнасынан асқан кезіндегі лайды өздеріне жаға отырып ем қабылдай
білген оңтүстіктен түскен ыстық күн сәулесіне қыздырынып өздеріне осы
рахаттың ләззәтін қолдана білген. XVI-ғасырда батпақ пен емделу Италия
жағалауына да келіп жеткен болатын мұнда негізінен жанартаудың
батпақтарынан нәр алған. Ал XVII-ғасырда осы шипаны Франция одан кейін
Германияда құлақ қағыс еткен.
Ал батпақ пен емделетін курорттарда ең негізгі емдік фактор ол лиман
рапасы болып табылады, өзендер мен әр түрлі емдік батпақтар тұзды су
қоймаларында лимандар мен шығанақтарда теңіздердегі шипалы сулары аздап
минералданған шым тезекті саз батпақтарда кездеседі.
Батпақ пен емделу – емдік мақсатта қолданылатын батпақтың әр түрлі шығу
тегі мен құрамына қарай илолық шым тезектік тікенек тектес және т.б
пайдалана аламыз. Емдік батпақтар май тәріздес және тест түріндегі
консистенциядан құралады. Ол жылуды көп уақыт сақтау мен қатар ағзаға
тасымалдай алады. Бұл жәйт жылулық және емдік егу жұмыстарына жоғары
температурада ал судың барысына келетін болсақ мұндай күшті ағза мүлдем
көтере алмайды. [5].
Батпақ пен емдеу әсерінен ферменттердің активтік қатары жоғарылап ол
қышқылдық-қалпына келтіру процесін жақсартудың арқасында терінің демалу
жолдарының газалмасуын орнықтырады. Емдік батпақтың антиқышқылдық әсерінен
оның жағымдылығы көрінеді.
Батпақ пен емделу тамырлардың сырқаттанып ауруы мен жүйке жүйесінде және
жарақаттың шығу тегінен онан соң гинекологиялық аурулардың қатарынан
көрінуде. Қазіргі заманғы методтар мен технологиялардың арқасында батпақ
пен емделу жоғары деңгейдегі медициналық нәтижелерге жетуге және осы
курорттардың әйгілі болуына құлшыныс береді.
Ең әйгілі деген батпақтық курорттардың қатарына кіретіндер: Бердянск,
(Евпатория), Одестік лимандар, Сақтар, Көне Русь, Мулянды, Жаңақорған,
Щучинск, (Қазақстан) және т.б.
Тағы бір ең негізгі емдік туризмнің түрі бұл климат.
Климаттық курорттар. Мұндағы ең басты фактор бұл жайлы климаттық жағдай
күннің және ауаның шуағында теңізде өзенде және көлдерде шомылу. Климаттық
курорттардың арасында ерекше курорттарды атайтын болсақ, олар:
примориялық, таулы, жазықтық, климаттыққымызбен емдеу және бетпақдаладағы
климатқа назар салуға болады.
Науқастардың ауруға шалдыққандары туралы ескерту мақсатында кең көлемде әр
түрлі климаттық және жеке климаттық факторлар тірек бола алады.
Климаттық емдеу режиміндегі ең негізгі құралы толық қанды түрде
науқастардың климаттық әсерін қабылдауы (таза ауада ұзақ уақыт жүру
серуендеу жолдары) гелиотерапия-күнмен емделу, ауамен ем қабылдау
аэротерапия, теңіз ауасына зер салу-талассотерапия.
Климаттық факторларға (атмосфера қысымы, салқын температура, самал жел,
күн рациациясы және т.б) теңіз деңгейінен жоғары болғанын көрсететін
аймақтың ұзындығы мен кеңдігін көрсетуші негізгі тізімгеландшафт және осы
ортаны құрайтын өзін-өзі ақтай алатын адамға әсер ететін фактор сонымен
қатар климаттың өзгешелігі науқастың ағзасына шипа береді.
Климатотерапияны 2 топқа бөлуге болады, олар әдеттегі климаттық жағдайда
өткізілетін жақын маңдағы курорттарға кеңінен танымал қала шетіндегі
санаториялар мен арнайы климаттық курорттарда жүргізілетін атап айтатын
болсақ таулы, примориялық және бетпақдалалы болып келеді. Осылай біріккен
топтың негізгі формалары климатотерапия бұл ашық таза ауада болумен қатар
аэротерапия екені мәлім. Негізінде климаттық әсерді демалыс үйлерінде
пансионаттарда курорттық қалашықтарда көпшілігі демалатын орындарға
адамдардың емделуіне арнайы жасақталған. Осы орындарға климаттық
факторлардың тәжірибиелік әсерін бір сөзбен айтқанда шынығатын суыққа
төзімділігін арттыратын аурудың алдын алу үшін ағзаға қорғаныс шегін қоятын
бірден-бір емдік құрал.
Климат секілді климаттық курорттар да өзгеше болып тұрады. Курорттың
жағдайына сайемдік қасиеті мол заттар мен көптеген ауруларды тез арада
емдеу басқа дәрі дәрмектерге қарағанда нәтижесі жоғары болып саналады.
Курорттық емделудің табиғи факторларының кейбір түрлерін қарастырайық.
1. Аэротерапия – ұйқыны қалпына келтіріп жүйке жүйесінің ағзаның
долдануын төмендетіп қан тамырларының жоғарылауына жол бермей қан қысымын
өзінің бастапқы қалпына әкеледі. Ағзаның әр түрлі функциясына өте ауыр егу
жұмыстарын жүргізу кезінде белсенді түрде суыққа төзімділігін арттырады.
Біркелкі ауа температурасы адамның жылуды сезінуі мен оған температураның
ғана емес салқынауаның қозғалу жылдамдығына санаулы түрде әсерін қалдырады.
Құрамында теңіз тұзы көп ауаны сіңіру жоғары деңгейдегі озонмен аэроионы
бар жүйке жүйесінің соңғы белестерінде жастану мен демалу жолдарын ғажайып
өзгерістерге адамның әр түрлі ағзасының қызметіне қарай бағытталады.
Аэроиондардың қалыптасуына көмектесетін негізгі процесс ауаның иондалуы
болып келеді. Ауа ванналары суыққа төзімділігін арттыратын егу жұмыстарын
және ауырлы көптік ағзаның әр түрлі функциясының әсері мол.
Терморегуляциялық құрылғының жаттықтыру шаралары салқындықта
интенсивті тітіркенуді ғана анықтамай дененің үстінгі бөлігіне әсерін
жалғастырып отырады. Жеңіл және жылы теңіз климатының әсерінде демалу мен
ем қабылдаудың арқасында жүйке және қан тамырларының жүйесі мен зат алмасу
процесін жоғарлатып ағзаның сыртқы күшке тез берілмеуіне көмектеседі.
Сонымен қатар денсаулықтың орнығуына көркем суреттер пейзаждар теңіз
жартастары мен олардың өсімдіктері және гүлдерінің хош иісі жәрдемдеседі.
2. Гелиотерапия – ағзаның белсенді түрде сауығуы емдік және тәжірибие
ретінде қолдануға сәуле энергиясы арқылы күнді дененің жоғарғы бөлігіне
сіңіру кезінде тез қарқынды түрде жүзеге асуы мүмкін. Күн сәулесі ағзаға
өмірлік процестердің жылдам жұмыс істеуіне ықпал етеді. Қысқа толқынды
сәулелер ауруды өршітетін микробтарға өте қатты әсер етуі ғажап емес. Олар
ағзадағы Двитаминінің ағзаның істен шыққан процестерін қалпына келтіруіне
көмектесе отырып, балалардағы рахит ауруының қайталануына тосқауыл қояды.
3. Талассотерапия – (грек тілінен аударғанда thalassa – теңіз және
терапия) деген мағынаны білдіреді. Теңіз климаты мен емделу сонымен қатар
күн ванналарын біріктіре алады. Түндегі теңіздің жылуды ақырындап беруі таң
ата теңіз суының жоғарғы жылуын ауа жылуы мен салыстырған сәттен бастап
түсіндіріледі. Теңіз суы емдік минералды сулардың қатарына кіреді. Теңізде
шомылу ағза функциясының қызметіне әр түрлі өзгерістер әкеліп олардың
өмірлік тонустарын жоғары деңгейге көтереді. Олар тыныс алу аппаратының
функциясына жағымды жағынан көмектесіп адам ағзасының негізгі зат алмасуын
көтереді.
Теңіздегі шомылу барысындағы температурасы адам ағзасының химиялық және
механикалық факторларына әсер қалдырады. Механикалық факторлары судың
денені уқалаудың арқасында пайда болып, дененің жоғарғы бөлігіне судың
жылдамдығынан бөлек ерекше ағыммен жылуды таратады. Теңіз суының химиялық
әрекеті жүйкенің соңғы қабықтарының тітіркенуі мен теңіз суының тез арада
таралуына жәрдемдеседі. Теңіз түбіне сүңгудің барысында ағзаның тосқауыли
қоятын әрекеті іске қосылып, тері тамырларының тартылуынан соң қан ішкі
ағзаларға таралып қан қысымы көтеріледі.
Теңізде шомылудан кейін қан тамырлары мен жүйке жүйесінің қызметі қалпына
келіп қорғаныс механизмі мен иммуналогиялық белсенділік арта түседі.
4. Орман – Сонымен бірге сауығудағы табиғи емделудің емдік факторлары
болып табылады. Жасыл өсімдіктер атмосфераның төменгі қабатының шаңдарын
өзіне сіңіріп алу барысында ауаны әр түрлі қоспалардан тазартады. Сәуленің
әсер етуінің арқасында өсімдіктер көмір-қышқыл газын сіңіріп алып оның
орнына ауаның лайлануынан сақтайды.
Емдік және бактериялық шайырдың қасиеттері оның балзамдық құрамы ертеден
әйгілі. Одан кейінірек ғалымдар өте күшті бактериялық қасиеттері бар
фитоцидті қайыңды және теректік жусанды ағаштардың түрлерін ашқан болатын.
Фитоцидтердің асқорыту жүйесіне жағымды әсері асқазандағы судың бөлінуіне
көмектеседі. Бал қарағайы өсетін ормандарда өте аз мөлшерде микроағзалардың
700 ден астам микробтық денеден 1м ауа құрамынан тұрады.
Бұл жағыдай қылқан жапырақтық орманды бактериялық ауаның жоғары екенін
дәлелдейді. Әр түрлі фитодцидтер біркелкі түрде әсер етпейді кейбіреуі
бірден көзін жойса ал келесі бір түрі олардың көбеюіне әкеліп соғады.
Бұған қарамастан жасыл өсімдіктер өте күрделі жағынан психикалық ықпал
қалдырады да жапырақтың жасыл түсі күннің жарығына тітіркенгіш болып
келеді.
Өсімдіктер әлемі – табиғаттың әсем бір құбылысы және өзіндік ем қабылдау
орны болып табылады. Ормандар мен шабындықтарда демалу кезінде керемет әсер
алып құлпыруға болады. [15].
Қымыз бен емдеу: Емдік мақсатта қолданылатын қымызды биенің сүтінен алады.
Негізінде қымызбен емделу ТМД елдерінде жүргізіледі. Бие сүтінен сүтті-
қышқыл бактерияларды ашыту арқылы алады. Қымыз ашыған кезде оның құрамынан
белсенді түрде антимикробтық және антибиотикалық қасиеттері микроағзадан
бөлініп шығады. Қымыз ағзадағы биологиялық процестерді қалпына келтіреді.
Себебі оның дәмділік байлықтары мол екенін естен шығармаған жөн.
Қымыз бен емдеу негізінде ТМД-ның жазық және орманды жазық жерлерінде
шоғырланған. Себебі бұл ауданда климаттық қымызбен емдеудің арнайы
орталықтары ашылған (Шафронов Боровой және т.б.). Олар әдетте
климатотерапия мен сәйкес келеді.
Физикалық және химиялық емдік факторлардан бөлек балнео батпақ пен емделу
түрі климаттық терапия қымыз бен емделу сияқты науқастың қоныстанған және
қоршаған ортасына әсер етеді.
Күнделікті әсер ететін арнайы емес рефлекторлық факторлар қатарына
жататындар.
Табиғаттың ерекше күші су ауа және күн сәулесі.
Емдік дене шынықтыру, кең түрде таралып танымал болған серуен, мен
экскурсия, спорт пен шұғылдану, гимнастика,
Емдік тамақтану
Курорттық аймақтағы табиғат әсемдігінің жағымды әсер етуі.
Өмірдің бұрынғы қалпының өзгеруіне әкеліп тітіркенудің көлемін азайтады.
Емделу мен демалыстың негізгі режимі рационал болып табылады.
Климаттық қымыз бен емделу: батпақ пен балнеотерапия мен әсер етудің
негізі болып табылатын тізбектелген факторлардың құрамының негізгісі
курорттық санатории кешені ағзаны толығы мен тазартып жоғарғы жоғарғы жүйке
жүйесінің қызметін орнықтырады.
1.3 Әлемдік тәжірибедегі және ТМД-ғы емдік туризмнің дамуы
БізІІ – ғасырынан Курорттардың алдына өзіндік тарихын ежелгі рим
моншаларының шипалы бұлақтарынан алады. Олардың мақсаты денсаулықтарын
қалпына келтіруге асыққан адамдарға көмек қолын созуға асығады. Осы
қолайлы жағдайға байланысты курорттардың шоғырланған әйгілі орындары
жағажайлар, таулар, көлдер және емделу мен демалысқа арналған ерекше табиғи
климаттық орындар сонымен қатар, спортпен шұғылдануға мүмкіншілік береді.
Курорттардың концепциялары да маңызды рөл атқарады демалысқа
қанағаттанарлықтай қоршаған орта мен рекреациялық мүмкіншіліктерді ұсынады.
Асклепия ғибадатханасы – дәрігерлік құдайы болған ертеден бері көрініп
классикалық кезеңді басынан өткізген, олардың қатары 60 жуық еді бұл кезең
мына ғасырлардың арасын қамтыды, (Б.з.д.–V-VI). Осы ғибататхананы
мекендегендер дәрігерлік кәсіппен шұғылданғандар болды.
Қажылар ғибадатханада құдайға құлшылық ету үшін ең алдымен емделуді мақсат
еткен олар арнайы рәсімнің алдынан өтулері керек болды. Табиғаттың емдік
күштерін қолдана отырып, су, ауа, күн энергиясын өзінің ағыны мен ежелгі
тереңділіктен көре аламыз. Адамдардың климаттық факторларды қашаннан бері
емдік мақсатта қолдана бастағанын болжап айту өте қиын. Осы дайындықтардан
кейін күзетшілер ғибадатханаға түнеуге кіргізеді. Мұны – инкубация деп
атайды. Таң атқанда дәрігерлер ғибадатханада науқастардың түнде не айтқаны
және нені тыңдағандарын естіп осыған орай емделу курстарын тағайындап
құдайдан тағзым алғанындай күйге әкеледі.
Көптеген емделу тұрғысында ғибадатхана бөлмелеріне бөлінгендерге ойылып
жазылған аттар мен қоса кей кезде онда томдық әңгімелерді де кездестірулері
ғажап емес.[18].
Тағы да мәлім болғанындай ежелгі мысырлықтар асириялықтар және т.б ежелгі
әлемнің халықтары өзінің өзгеше кеңінен пайдаланылатын ауасы мен күні және
су болып есептелген.
Ежелгі Мысыр денені күнге оқыту мақсатында арнайы терассаларды құрастырған
екен. Негізінде кенңінен қолданыста болған климаттық факторлар антикалық
Греция мен Римде көбінесе назарын дене мәдениетіне аударған. Бұл мақсатта
массаж шынығу теңізде шомылу және осында күн сәулесі таза ауаны дұрыс
жағынан қолдана білген. Денені қатайту мақсатында гректер құмдағы күн
ваннасын денесіндегі киімсіз жүруді примория аймақтарында сол түрді
аренария немесе гелиозис деп атаған. Ежелгі гректер емдік тұрғыда
климаттық факторларды діни тағайындаудан (қасиетті тоғайларда арнайы
жабдықталған көрме залдарында күн ванналарын қабылдау). Ауа мен күн
ванналары күнделікті тазалықты сақтау орындарына айналды. Олар осы қолайлы
жағдайларға байланысты емді қабылдау үшін үй төбелерінде орналасқан.
Климаттық факторлар римдік курорттарда кеңінен қолданылған бұлар
балнеоемделу мен теңізде шомылуды қоса отырып цезарлар дәуірінде пайда
болған. Ежелгі деректерге сенетін болсақ шипалы сулар мен емделу
Швейцарияның Санкт – Мориц курортының аймағындағы көмір қышқыл суы мен
құралдардың қалдықтары күміс ғасырына жатады. Емдік мақсатта басқа да
табиғи факторлар қолданыста болды. Әйгілі және танымал римдіктердің ішінде
примориялық климаттық емделу орны Анцио болып табылған екен.
Емдік мақсатта күннің және ауа ваналарын ең бірінші рет қолдануды ұсынған
Гиппократ еді. Ерте ортағасырда ең танымал болған курорттар Пломбьер- ле-
Бен және Ахен Ұлы Карлдың ең сүйікті демалыс орындарының бірі болған.
Кейінірек әйгілі болған шипалы бұлақтар Спа мен Котре қалпына келіп ежелгі
Абано-Терме бұлағы одан ары танымалдылығын арттыра түсті.
Бұлақтар уақыт өте келе ғибадатхананың иелігіне өте бастады. Қайтадан
қалпына келген курорттар ішінде көзге түскендері Карлсбад (Карловы - Вары)
XIV-ғасырдың ортасында қаланған Баден- Баденге XIV-ғасырдан бастап келе
бастаған, XVI-ғасырда оның иелігінде 12 ванналық ғимараттар болған.
Климаттық емдеу туралы сұрақтарға қызығушылық XVIII-ғасырдың екінші
жартысынан бастап қолданыла бастады. Осы уақытқа науқастарды теңіз климаты
бар орындарда емдеу құлшынысы (Англия жағалауынан өз орнын таба білді.)
Бірақ ғылыми зерттеулер климато емдеу сұрақтарын бөлек климатты
қалыптастыру факторларын кешірек бастаған болатын.
Humboldt (1769 – 1859) өзінің еңбектерінде бірінші болып теңіздің
континенталді климатын ойлап шығарды. Бағасы зерттеулерге қосқан үлесі үшін
аэрогелиотерапияны таулы климаттық орындарда әр түрлі аурулардың түрлерін
кіргізгендер Bernhard (1902), Rollier (1903)және т.б.
XVIIІ–XIX ғасырларда сауда өнеркәсібінің дамуы мен қатар еуропалық
курорттарда көлік түрлері интенсивті түрде негізінен коммерция жағына өтіп
қарқынды өсуде. Курорттық жобаның кеңеюіне зиялы қауымның арқасында
келушілердің саны артты. 1792 жылы ағылшын дәрігері Р.Рассел Маргите
қаласында бүлдіршіндерге арналған бірінші примориялық санаторидің негізін
қалады, одан соң кейінірек осыған ұқсас курорттар Италия мен Францияда
ашылды. XIX–XX ғасырларда қазіргі заманғы еуропалық курорттардың көптеген
түрлері ашылды.
Табиғи факторлардың емдік қасиеті ертедегідей науқастарды курорттық
орындарға шақыруда. Туристердің ағымы емдік мақсатта демалуға келгендерге
қарағанда өте көп емес бірақ олар күннен күнге өсіп жағрафиясы кеңеюде.
Курорттардың профильдерін ондағы емделетін аурулардың қатары мен анықтайды:
кардиологиялық, өкпе құрты, асқазан мен және тыныс алу ағзаларын қалпына
келтіреді.
Соңғы уақытта емдік туризм нарығы өзгерістерге ұшырауда. Әдеп-
ғұрыптық санаториялық курорттар қарттардың демалу және емделу орнынан
жартылай функционалданған сауықтыру орталығына айналып тұтынушылардың кең
ортасына лайықты есептелген.
Қазіргі заманғы курорттық орталықтың трансформациялары мынандай жағдайға
бейімделген олар: ең алдымен санаторлы-курорттық сұраныстың өзгеруі.
Сәндікке айналған салауатты өмір салты, өзінің физикалық қалпын сақтау
мақсатындағы адамдар саны ұлғаюда және олар өздігінен орнығу
бағдарламаларын мүдде санайды. Бұлар орта жастағы адамдар көбінесе
демалыстың уақытынан ауытқуын қалайтындар қатары болып келеді. Көптеген
сарапкерлердің ойлары бойынша осы типтегі тұтынушылар XXI ғасырдың
санаторийлары мен курорттарының ең басты клиенттері болуы ғажап емес.
Еуропаның емдік туризмі жоғары деңгейде дамыған. Мұнда емдік туризмнің
барлық түрлері қолданысқа ие болған. Еуропада кең көлемді курорттар
санаторийлар және демалыс үйлері бар. Осы аймаққа жыл сайын көптеген
адамдар лық болып келуде. Негізгі емдік туризмнің аймақтары Еуропаның
орталығы мен шығысында және батысында шоғырланған. Бұрынғы социалдық
мемлекеттер курорттық жобаның әдеп-ғұрыптарына өте бай сонымен қатар емдік
табиғи климаттық ресурстарының спектрлері кеңінен таралған және қазіргі
заманғы қазіргі заманғы әсерлі методтарды науқастардың ауруларын емдеуі
одан басқа пациенттердің қалпына келуін қадағалайды.
Туристік ағымның бетке ұстар мемлекетінің бірі Чехия. Ең үлкен көлемді
танымал чехиялық емделу орны Карловы – Вары.
Ұлттық туристік әкімшіліктің мәліметтеріне сенетін болсақ Чехияны жыл сайын
әлемнің 70 мемлекетінен 50 мың адам емдік мақсатта 2 млн экскурсант өз
жұмыстарын тиянақты атқаруда. Соңғы уақытта Чехияда емдік орындарды
белсенді түрде қолдану қолға алынуда. Курортта камералық театралды ойындар,
мұражай, қойылым залдары ойын орындары түнгі клубтар өз есігін айқара ашуға
әзір.
Белсенді демалыстың мүмкіндіктері кеңейіп ойын алаңдарына және гольф
ойнына жағдай жасалынып жатыр. Еуропаның екінші мемлекеті Чехияның емдік
туризмдегі айқындасы – Венгрия оны мемлекеттің термалды сулар қаласы деп
атайды.
Өзі жарты миллиондай кубтық метрге жетер жетпес термалды су күніне табиғи
бұлақтар мен скважиналардан ағады оның тең жартысын тұрғындар медицина
саласында қолданады. ХІХ-ғасырда Венгрия еуропаның сумен емдеу және шомылу
орталығына айналды. Бүгін де Венгрияның 22 қаласы мен 62 тұрғылықты
бөлімшелерінде емдік дәрежесі анықталған бұлақтар жұмыс істеуде.
Батыс Еуропа мемлекеттерінде әлемге танымал курорттар орналасқан олар:
Германиядағы Баден-Баден және Висбаден, Франциядағы Виши Великобританиядағы
Бат Бельгиядағы Спа курорттары т.б. Олардың әлемге танымал бола бастаған
уақыты ХІХ-ғасырдың екінші жартысы болып есептелген осы орынды емделуге
ғана емес сонымен қатар демалу мақсатында қолдана білген. Батыс Еуропаның
курорттарының тең жартысы Германия Австрия және Швейцарияда шоғырланған.
Олар негізінде екі тип бойынша ұсынылған: балнеологиялық және климаттық.
Америкада емдік туризмнің лидері АҚШ болып табылады. Денсаулық сақтау
аймағында олар көптеген жетістіктерге жетті. Әлемдегі ең керемет
мамандықтардың бірі дәрігерлік ауруханалық кешендер техниканың соңғы
жетістіктері мен жабдықталған. Балнеологиялық курорттар Солтүстік
Американың ең негізгі типтері болып табылады. Олар көптеген штаттарда
кездеседі. Минералды сулардағы әйгілі курорттар Маммот-Спрингс, Хибер-
Спрингс, Хот-Спрингс АҚШ-тың оңтүстік орталығының Арканзас штатында орын
тепкен. Сұранысқа ие болғандар примориялық климаттық курорттар демалысқа
лайық болып келеді. Таяу Шығыста туризм Өлі теңіз жағалауында дамыған.
Тұзға толы минералды құралдары мен оның суларында тірі жәндіктің өмір
сүруіне де қауып ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 5
1 Емдік туризмнің даму тарихы мен мәні 8
1.1 Емдік туризм және туризм жүйесін дамытудағы орны 8
1.2 Емдік туризмнің түрлері 13
1.3 Әлемдік тәжірибедегі және ТМД-ғы емдік туризмнің дамуы 20
2 Қазақстан Республикасындағы емдік туризмнің дамуы 38
2.1Қазақстан Республикасындағы емдік олрыдардың дамуы (Солтүстік Қазақстан
облысы Бурабай өңірі) 38
2.2 Санаториялық-курортық орындарды ұйымдастыру мен басқару салалары 45
2.3 Емдік туристік-рекреациондық ресурстарды меңгеру 52
Қорытынды 59
Пайдаланған әдебиеттер тізімі 61
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Санаторлы – курорттық емделу табиғи емдік
ресурстарды және физиотерапиялық – медикоментоздық қағидаларды қолдану
арқылы жүзеге асырылған дегенмен емдік ресурстар негізгі рөлді атқарады
Табиғи емдік ресурстардың құрамына кіретіндер: ландшафттар биоклиматтар
гидроминералды ресурстар (минералды сулар және емдік батпақтар).
Емдік сауықтыру орындары халықтың ұлттық игілігі болып табылады. Олар
халықтың демалуы мен емделуіне арналған және де қатаң түрде қорғауға
алынған табиғи обьектілері мен өзіндік ерекшелітері бар аймақ болып келеді.
Көптеген табиғи факторлардың шипалы қасиеті менерте заманнан белгілі;су
емшілік жорамалдары мен құрастырылған және де олар балнеологиялық
курорттардың минералды суларының прототиптері тектес болып келген. Ол судың
емдік қасиеті туралы құлақ қағыстар көптеген аурушаң адамдарды өздеріне
назар аудару мақсатында шет аймақтарға тез қарқын мен таралуда Ғажайып
бұлақтар мен басқа да емдік факторлары емдік құпиялардың негізі бола тұрып
кей бір жағдайларда діни мәдениеттің қағидасы ретінде саналып келді.
Қазақстан Республикасындағы емдік туризмнің дамуының қажеттілігін
тұтынушыларға әлеуметтік тапсырыс көптеген бүтіндей жүйесін жуықтап алғанда
денсаулық мәселесі мен бос уақытты өткізуге байланысты салауатты өмір
салтынареспубликадағы патриоттық тәлім-тәрбиені үйретуге жағдайлар
жасалған.
Қазақстан Республикасының кең байтақ территориясында ерекше физико-
географиялық және геологиялық жағдайлары емдік туризмдегі әр түрлі
факторлар мен таралған. Емдік туризмді дамытуға Қазақстанның мүмкіншілігі
зор. Оның негізгі ғажайып табиғи жағдайларын көптеген емдік батпақтар мен
минералды бұлақтар кұрайды.
Қазақстан Республикасындағы емдік туризмнің даму қарқыны шикізат базасы
мен дағдыланған.
Емдік туризмнің аймақтағы қарқынды дамуы халықаралық стандарттар
деңгейінде дипломдық жобаның тақырыбын таңдауға себепші болды. Қазақстан
Республикасының аймақтарында санаторлы-курорттық шаруашылығын емдік
туризмнің хал ахуалын зерттеу обьектілері ретінде талқыға салуға мұрша
берді.
Жұмыстың көкейтестілігі: Туризм индустриясының құрылымдық құрамында
танымдық және спорттық туризмнен басқа емдік сауықтыру туризмінің өзіндік
ерекшеліктері.
Туризм саласының мамандары туризм классификациясын әр түрлі топтарға бөліп
жүр
Жұмыстың мақсаты: Туризм саласының болашағына оң көзбен қарай отырып
Қазақстан Республикасының ішкі туризміне жағымды жағынан көмек қолын созу.
Жұмыстың міндеті: Емдік туризмнің даму тарихын анықтай отырып, курорт
санаторий шаруашылығы саласының менеджмент пен маркетинг мәселелерін
қарастыру, және Қазақстан Республикасының емдік туризмді дамыту жолдары
мен болашағын айқындау.
Мысалы: туризм географиясының оқулығында Авторы Ердәулетов С.Р.
классификацияда емдік туризм жеке спорт сауықтыру туризмі деп
топтастырылған. Кейбір авторлар емдік туризмді және спорттық туризмді
жекеше қарастыруда.
Зерттеу нысандары– аймақтағы емдік туризмнің даму перспективаларының
меңгерудің дәрежелері мен танысу.
Дипломдық жобаның ең басты мақсаты Қазақстан Республикасы бойынша емдік
туризмнің даму факторлары мен хал-ахуалын игере отырып қазіргі заманғы
туризмнің жағдайы мен перспективаларына баға беру.
Тапсырмалары:
Қазақстан Республикасы мен ТМД аймағы бойынша және Әлемдегі емдік туризмнің
даму тарихын қарастыру
Қазақстан Республикасындағы курорттық санаториялық шаруашылықтың қазіргі
заманғы жағдайын зерттеу
Облыс пен аймақтағы емдік туризмнің даму деңгейін жобалау
Курорттық-санаториялық шаруашылықтың дамуындағы жағдайларды қадағалау
Қазақстан Республикасы бойынша емдік туризмнің даму перспективаларына
мінездеме беру
Дипломдық жобаны жазу кезінде мынадай ғалымдардың еңбектері қолданылды
Полторанова В.В, Парфенова А.П. Царфиса П.Г, Данилова Ю.Е. А.С.Вишневского,
В.А.Александрова, работы Мироненко Н.С, Твердохлебова И.Т., С.Р.Ердавлетов,
Белой Н.А, Лебедевой И.П., Ким А.Г т.б., Соны мен бірге Қазақстандық
ғалымдардың емдік туризмнің деңгейін жоғары сатыға көтерудегі еңбектері
қарастырылды Нургалиева, К Темирханова, М.Железников, И.Г С.И.Замятин, А.
Хасенова т.б еңбектері талқыланды
Қазақстан Республикасының статистика және ақпарат агенттігінің мағұлматтары
қолданылды Қазақстан Республикасының Денсаулық министрлігі кардиология және
ішкі аурулар бөлімі Ғылыми-зерттеу институтының материалдары пайдаланылды
Давид Азия тур. Туристік фирмасының дипломдық тәжірибиені туристік
фирмада жинау кезінде автордың шығындалған мағұлматтары.
Зерттеудің әдіс – тәсілдері: Қазақстан Республикасының туризімін дамыту
үшін атқаратын жұмыстар өте көп:
Санаторлы – курорттық орындарының тазалық жағдайына назар аудару
Емдік туризм саласын қолға алу
Шетел асып Алматыға келген қонақтарды қарсы ала отырып оларды Қазақстанның
мәдениет астанасындағы емдік туризмнің саласы мен таныстыру
Практикалық әдіс – тәсілдері. Қазіргі таңда әлі де өз шешімін таба қоймаған
сұрақтарға зер салып қарайтын болсақ – бұл емдік сауықтыру туризмының даму
сатысын бірнеше мәртебелі орыннан көрінуіне жағдай жасауымыз қажет. Бізде
1000 – ға тарта әр түрлі су бұлақтарын республикамызда тиімді түрде
қолданысқа енгізуіміз керек. Дүниежүзілік сауда орталығының сарапшыларының
қорытындысына сенетін болсақ Қазақстанда мынадай мүмкіншіліктер туындап
отыр (ДСО) – олар Талдықорғандағы (Қапал - Арасан), Павлодардағы (Моялды),
Сарыағаш – Рахманов бұлақтарын ғажайып радонның бірнеше
орындарына саяхат жасауға мүмкіндіктер туындайды
Терминдері мен түсініктері: Рекреация –бұл адам баласы өзінің бос уақытын
танымдық сауықтыру спорттық және мәдени-көңіл көтеру іс-шараларын өткізу
мен шектелмейді және осы шаралар бір күндік, апталық, жылдық сонымен қатар
өмірлік циклдерді жүзеге асыру мақсатында орындалады
Бальнеологиялық курорттар: Мұндағы ең негізгі факторлар шипалы сулар іш
құрылысты тазалау мен мұрынды қыздыруға арналған.
Бальнеология - (бұл лат. Тілінен аударғанда balneum – шомылу), деген
мағынаны береді,
Балнео емханалар: Егу жұмыстарын өткізуге арналған дәрігерлік орындардың
бірі (мұрынды булауға іш құрылысын қалпына келтіру үшін) және т.б.
қолданылады, мұның басты қаруы шипалы су болып табылады.
Балнетехника: саласы техника мен балнеология және табиғи балнеологиялық
ресурстарды қорғау мен айналысады, (шипалы сулар мен емдік батпақтар)
одан басқа топырақтың ластануына жол бермейді.
Бальнеотерапия – (лат. тілінен balneum – шомылу және терапия), минералды
сулар мен сыртқы жағынан емделу табиғи және жасанды жолмен дайындалатын
минералды сулар тәжірибие мен әр түрлі ауруларды емдеуге және дәрігерлік
толық тексерулерден өту үшін қолданылады.
Аэротерапия – ұйқыны қалпына келтіріп жүйке жүйесінің ағзаның долдануын
төмендетіп қан тамырларының жоғарылауына жол бермей қан қысымын өзінің
бастапқы қалпына әкеледі.
Гелиотерапия – ағзаның белсенді түрде сауығуы емдік және тәжірибие ретінде
қолдануға сәуле энергиясы арқылы күнді дененің жоғарғы бөлігіне сіңіру
кезінде тез қарқынды түрде жүзеге асуы мүмкін.
Талассотерапия – (грек тілінен аударғанда thalassa – теңіз және терапия)
деген мағынаны білдіреді. Теңіз климаты мен емделу сонымен қатар күн
ванналарын біріктіре алады.
Батпақ пен емделу – емдік мақсатта қолданылатын батпақтың әр түрлі шығу
тегі мен құрамына қарай илолық шым тезектік тікенек тектес және т.б
пайдалана аламыз. Емдік батпақтар май тәріздес және тест түріндегі
консистенциядан құралады.
1 Емдік туризмнің даму тарихы мен мәні
1.1 Емдік туризм және туризм жүйесін дамытудағы орны
Курорттық емделуді ғажап физиолог Павлов И. П. былай деген “Емделушіге
жазылған барлық дәрігерлік анықтамалар орнында қозғалмай қалушыларға әсер
етеді себебі негізгі аурудың ошағы әлі қалпына келе қойған жоқ. Мұндағы ең
басты талпыныс – адамды отырған орнынан дереу түрде алып шығу, күделікті
атқарып жүрген жұмысынан босату, оның ойын денсаулығының сау болуына қарай
итермелеу ондай жағдайды бірнеше күндей қалпында қадағалап отыру”.
Емдік туризм – бұл тұрғылықты жерден алшақтап демалу мен емделу мақсатында
табиғи факторларды өзіне сіңіру. Сонымен қатар санаторлы-курорттық жерлер
мен емдік орындарға саяхат жасау.
Санаторлы-курорттық емделудің негізі мынада жатыр ол: біріншіден адам
баласы өзінің өмір сүру қалпынан ауытқып, жаңадан құрылған жерге келіп
қоныстанады, және табиғи жанға-жайлы жағдайға кеңеледі, екіншіден ауруға
төтеп бере алатын арнайы емдік режимді орнатады, үшіншіден бұның мәні
мынадан тұрады оған негізінен табиғи емнің факторларын қолдану мақсатында –
минералды сулар мен емдік батпақтарды және жайлы климатқа толығы мен ем
алып шығуына себепші болады.
Курорттық немесе курорттық емес санаторияларға барудың ең басты мәні
науқасты өзінің бұрынғы өмір сүргенжәне де ауруы асқынған ортасынан
алшақтатып оны жанға жайлыкөңілінен шығатын аймаққа апару керек.
Бұл қоршаған орта мен табиғи жағдайдың (климаттық т б) тұрақтануы
жұмыстағы адамдар мен қарым-қатынастың орнықты болуы әсер етеді.
Осындай кезеңде қоршаған ортаның жағдайы адамға оңды әсер қалдырса және
адамның сол аймаққа бейімделуі көбінесе оның денсаулығына байланысты. Адам
салмағының нашарлауы қоршаған ортада әр түрлі ауруларды жұқтыруына себепші
болады.
Ал одан өзге ортада курорттағы науқасқа ең маңызды емделу жолдарын ұсына
алады. Оның әсер ету күші адамға курортта салауатты өмірі мен тәбетінің
дұрыс сақталғаны үшін жағымды әсер қалдырады.
Табиғи жағдайдың орнығуы науқастың психикасына әсер етіп ғана қоимай оның
жүйке жүйесі процестерінің қалпына келуіне жол ашып ағзадағы өмірлік
талпынысын арртыруда басты рөл атқарады.
Осы орайда жанға жайлы психикалық және физиологиялық түрі денсаулықты
қалпына келтіру мақсатында әр түрлі емдік факторлардың әсері және минералды
сулар мен ем батпақтарын қолдануға мүмкіншілік береді.
Табиғаттың адамға жағымды әсері үшін алыс жаққа сапар шегу маңызды емес.
Мысалы Кавказ бен Қрым курортын айталық. Тұрғылықты тұрған жеріңіздегі
жақын маңда орналасқан курорттар науқастарға өзіндік ерекшелігін және
көптеген жағдайда науқастардың халдары нашарлап басқа аймаққа қоныстанған
адамдардың денсаулығына үрей тудырады. Келгеннен кейін бірнеше күн өткен
соң жаңа климаттық жағдайға бейімделіп жатқан адамның хал ахуалының сыр
беруіне әкеліп соғуы мүмкін, сонымен қатар бейімдірек емделуінің мерзімі
қысқарып емнің толық нәтижесі болмауы анық.
Курорттан кейін бастапқы қалпына қайта келу үшін акклиматизациядан өтуі
керек.
Рекреация – бұл адам баласы өзінің бос уақытын танымдық сауықтыру спорттық
және мәдени-көңіл көтеру іс-шараларын өткізу мен шектелмейді және осы
шаралар бір күндік, апталық, жылдық сонымен қатар өмірлік циклдерді жүзеге
асыру мақсатында орындалады [3].
Адам өзіне бірнеше рекреациялық аспектілерді бірітіре алады Олар: Медико-
биологиялық, әлеуметтік-мәдени, экономикалық, политикалық, және экологиялық
болып бөлінеді.
Рекреациялық аспектілердің маңыздылары мыналар болып табылады: Ол мынау;
медико-биологиялық олар мынандай құрамдардан тұрады:
Осы ауруға шалдыққан денсаулығын қалпына келтіруге курортология әдісімен
емдік процестің аяқталуын күтетін зиялы қауым.
Дені сауыққан адамдардың шаршағанын басатын аурудың әдістемесінде және
кәсіби маман ретінде қабылдауға болады.
Туризм арқылы сауығу – бұл адамның өндірістік және өндірістік емес
психологиялық жағынан шаршауын кетіре алады. Дені сау адамның жұмыстағы
және үй шваруашылығындағы ауырпашылықтан шаршауы адамның жұмыс істеу
қабілетін төмендетіп жібереді.
Орындалып жатқан жұмыстың талпынысына қарай отырып оннан екі түрлі шаршау
белгілерін анықтауға болады Олар: Интенсивті және тәулік бойы жұмыс істеу
барысында функционалды потенциалдың төмендеуі салдарынан жүйке жүйесі
орталығының және жұмыс істейтін ағзаның тежелуіне әкеліп соғады. Осы орайда
жұмыстық қабілеті дереу қалпына келеді. Ең аз деген интенсивті ұзақ жұмыста
функционалды потенциалдың әлсіреу тереңдігі күрделеніп жұмыс бабына ұзақ
мерзімдей дайындалады [4].
Физиологиялық өзгерістердің болуын қадағалау мақсатында еңбегі демалысқа
ауысуы керек
Рекреациялық әрекеттің қасиеті шаршағанын басатын оның белсенділігін
арттырады. Белсенді қасиеттің қалпына келу процесінде пассивті демалысқа
қарағанда өтуі анық байқалады.
Келесі бір түрі ағзаның жасына қарай әр түрлі рекреациялық қасиеттердің
түрлеріне тәуелді болуы керек. Мысалы: Балалар рекреациялық қасиеттің хал-
ахуалынан әр түрлі әсер алу мақсатында жүктің физиологиялық және
психологиялық жасының негізінде ауыр болуы ғажап емес.
Тәулік бойы ауыр салмақтан күшті әсер алуы жасөспірімдер жасына
байланысты.
Орташа жас пен жасы келген адамдардың салмақты көтеруі бірдей болуы керек
және тыныштық қалпында өтуі тиіс.
Осыған орай әр бір жасқа арнайы цикл тәрбие мақсатында жүргізіледі. Емдік
сауықтыру туризмінің түсінігі И. В. Зориннің және В. А. Квартальныйдың
анықтаулары бойынша бұл: біріншіден емдік және демалу мақсатындағы туризм,
екіншіден жалақылары төмен тұрғындардың туристік саяхатында тұрмыстық
жағдайы нашар, әлеуметтік жағынан қорғалмаған емделу мен рекреациядан өтуді
қажет ететін адамдар саны.
Демалу зонасы мен қала сыртына жақын орналасқан қолайлы жағдайы және
(орманды массивті өзен-көлдері) тек демалуға арналған.
Курорттық орындар: Жанға жайлы табиғи факторлары мен денсаулықты қалпына
келтіру үшін профилактикалық ауруларды емдеуге арналған.
Куроттық емделу: Адам денсаулығын бастапқы қалпына келтіру процесінде әр
түрлі курорттық ресурстарды пайдалану арқылы жүзеге асырылады.
Емдік рекреация: Ол өзінің негізгі емделу факторлары мен көзге түседі,
климат минералды бұлақтар емдік батпақтар т.б.
Осыған орай ол 3 топқа бөлінеді. Климаттық емдеу, бальнеологиялық емдеу,
және батпақпен емдеу. Емдік-курорттық рекреацияның мақсаты медико-
биологиялық нормаларға қатаң түрде сай болуы.
Адамды емдеуге бөлініп алынған курортологиялық территориялар қатаң түрде
жинақталған қасиетіне тиісті болып келеді.
Каз СССР-дің табиғи ландшфтылы курортты зоналарына сәйкес келесі типтерге
бөліп қарастырған.
Түзу примориялық
Жерорта теңізінің климаты.
Жазық дала климаты.
Бетпақ дала климаты.
Салқын субтропиктік климат.
Жартылай бетпақдала климаты.
Ауа-райының кеңістігі.
Курорттық континентальді жазықтар мыналардан тұрады
Ормандық қыратты зона
Біркелкі белдеулерлерден
Муссонды ормандардан
Климаттық ауа-райы кеңістігінен
Жазықты және орманжазықты субтропиктік ормандардан
Жартылай бетпақдалалардан тұрады.
Таулы курорттар мыналардан құралған
Тау етегі аласа таулар (теңіз деңгейінен 500-1000 м биіктікте)
Орташа таулы төменгі белдеудегі (1000-1500 м биіктікте)
Орташа таулы жоғарғы белдеудегі (1500-2000 м биіктікте)
Биік таулар (2000 м жоғары)
Қазіргі заманғы туризм классификациясында емдік туризм басты рөлде қамтып
отыр. Туризмдегі қоғамдағы функция мен өндірісті шығару технологиясының
негізін 3 топқа бөлеміз олар: емдік, спорттық – сауықтыру, және де танымдық
туризм болып саналады. Осы формаларды назарға ала отырып туризм
классификациясын класқа, типке түрге, және әр түрліліге бөлуге болады.
Қолға алынатын мақсаттарға байланысты туристік саяхаттағы туризм мынадай
түрлерге бөлінеді. а) рекреациялық туризм б) экскурсиялық туризм в) арнайы
туризм Рекреациялық туризм өзіне емделу мен сауықтану саяхатын қосады. Ол
мынандай бөліктерден құралады курорттық емделу оның ішіне климаттық емделу,
балнеологиялық емделу, қымызбен емделу және батпақпен емделу, спорттық
сауықтыру және оның құрамына пансионаттар демалыс үйіндегі сауықтану және
де спорттық жорықтардағы болып бөлінеді (1 сурет).
Сонымен қатар климаттық емделу туризмі мынадай түрлерге бөлінеді Олар:
талассотерапия (теңіз климаты мен шомылу және күнге қыздырыну мен емделу)
гелиотерапия (күн ваннасы), аэротерапия (ауа ваннасы).
ТУРИЗМ
1 сурет Қазіргі заманғы туризм классификациясының емдік туризмдегі орны
Қазіргі заманғы курортология бойынша белгіленген факторлардың механизімінің
географиялық ортаға әсері адамзатқа мәлім.
Құрамы мен қасиеті бойынша кеңінен таралған әр түрлі қоспалардан тұратын
ағзаға әсері мол минералды су емдік батпақ және жайлы климаттық жағдайы
көптеген аудандарда курорттық орталықтардың ашылуына негіз болды.
Қазіргі таңда емдік туризмнің деңгейі төмендеп барады. Негізінде осы жағдай
ТМД елдеріне дәп түсіп тұр. Оған қарамастан санаториялық-емдік рекреациялық
орындар ішкі және халықаралық туризмнің негізгі факторларының бірі болып
қала бермек.
Осыған байланысты санаториялық-емдік рекреация бұл – туризмнің Еуропалық
түрі. Өкінішке орай жер шарының басқа бөліктерінде аса қатты дамымаған. Ал
АҚШ-та туризмнің өте көп бағытта таралмаған түрі болып келеді.
Соңғы кезде тау шаңғысының курорты белең алып барады. Олар мынандай табиғат
факторларына тән: қар жамылғысының көптігін жылына 3 айға дейін биіктігі 50-
60 см болуын қадағалайды. Сонымен бірге жайлы климаттық жағдай әлсіз немесе
белсенді түрде бөлшектелген рельефтер жартасы мен орташа температурасы 170,
қар көшкінінен сақтану шараларын қарастырады. [3].
Қазақстан Республикасында емдік факторлардың ресурстарға бай 10%
зерттелген. Ал 6 бальнеологиялық топтағы шипалы суларынан (жағымсыз иісі
жоқ қасиетті компоненттері мен) сулфидті бромды кремнийлі радонды йодты
темірлі, негізгі қолданылатындары радонды және кремнийлі болып табылады.
Республикамызда емдік батпақтың негізгі түрі сульфидті (құрамы–60 млн м3)
дейін жетеді. Сонымен қатар теңіздік примориялық түрлері кездеседі, бірақта
Арал теңізінің суының тартылуына байланысты кей біреуі құрамындағы
байлықтарын жоғалтқан.
Туризмді дамытуда емдік туризмнің түрлерін географиялық жағдайға байланысты
зерттеуіміз қажет.
1.2 Емдік туризмнің түрлері
Курорттағы емдік факторлардың түрлері бальнеологиялық батпақты және
климаттық болып келеді.
Бальнеологиялық курорттар: Мұндағы ең негізгі факторлар шипалы сулар іш
құрылысты тазалау мен мұрынды қыздыруға арналған. Минералды сулар әлі толық
қанды зерттеле қоймаған өте күрделі бөлшектерден тұрады, Сонымен қатар
көптеген критерийлер арқылы анықтау және құрамында ионы бар
минерализациялануы көгілдір отыны көбірек қосылған фармакологиялық активті
микроэлементтер мен әр түрлі қарым-қатынастардың белсенділік ортасында
болғандығы ішкі байланыста белгіленген элементтердің радиоактивтігінен
қышқылдығын қалпына келтіретін температураның потенциалын айтады.
Шипалы судың әр түрлі типтері өзінің физико-химиялық негізімен ерекшеленіп
келе оның емдік сапалығы талаптарына сай болуын қадағалайды.
Емдік мақсат негізінде жер астының шипалы сулары көптеген тығырықтан шыға
алатын бұрғылау скважиналары мен әр түрлі тереңдіктегі су бетінен тұзды
өзендерден көре аламыз.
Бальнеология мен байланысты көптеген анықтаулар көзге көрініп ғана қоимай
өзін-өзі ақтау барысында бұл курорттық салаға толығы мен сипаттама бере
аламыз
Бальнеология - (бұл лат. Тілінен аударғанда balneum – шомылу), деген
мағынаны береді, медицина ғылымының бөлімі шипалы сулардың физико-химиялық
қасиеті мен оны емдік-профилактикалық мақсатта қолдану тәсілдері мен
дәрігерлік көрсеткіштің ішкі және сыртқы оң мен кері әсерін көрсетеді
Кей кезде балнеологияны пиелотерапия (емдік батпақтардың оқылуы) және
талассотерапия (теңізде шомылу туралы оқылулар) мен шатыстырады. СССР–де
қабылданған классификациясы бойынша балнеология мен балнетерапия және
климатерапияны қоса алғанда курортологияның ең негізгі құрамдас бөлігі
болып келеді. Балнеологияның құрамына балнетерапия балнеотехника
балнеография (курорттардың жазба нұсқасынан) тұрады. Балнеология басқа да
пәндер мен тығыз байланыста олар: физиотерапия, гидрогиология,
метеорология, физика, химия, биология, физиология, клиникалық медицина және
архитектура т.б. [9].
Балнеологияның да адамдар сияқты өзіндік жасы бар. Ерте кезеңде емдік
қасиеті бар сумен сұхбаттасу әдетке айналып кеткен болатын. Әлемнің
көптеген аймақтарында мәдениет бұлақтары әлі күнге дейін сақталуда. Сол
аудандағы техногендік өркениеттің қабылданғанынан бері жер астынан сарқырап
ағатын суға декоративті фонтан түрін келістіріп қойған, оларды мраморлық
шыныларға қарай бағыттаған екен. Ол суда болу адамдар үшін әсемдікке
сәндікке айналғандай. Бұлақтар айналасында курорттық қалашықтар бой
көтеруде әлемге әйгілілердің өмірін кешу орталығына айналып емханалардың
жан-жақтарына ипподромдар мен ойынханалар салынуда
Балнео емханалар: Егу жұмыстарын өткізуге арналған дәрігерлік орындардың
бірі (мұрынды булауға іш құрылысын қалпына келтіру үшін) және т.б
қолданылады, мұның басты қаруы шипалы су болып табылады. Өзіндік біріккен
курорттық балнео емхана шомылу ғимаратында орналасқаны мен санаторий
құрамындағы балнео емдік бөлімшелер жұмыс істеп тұр. Балнео емхананы
қаражаттары толығымен талаптарына сай келетін аймаққа орналастырады.
Біріккен курорттық балнео емхана 20-70 шомылу орындарына дағдыланған. Кей
бір балнео емханаларда емдік бассейдер орналастырылған. Табиғи емдікте
газдық-тұзды құрамның қасиетін шипалы суды қыздыру үшін 45-50°С, аспауы
тиіс осы мағұлматтардың балнетехникалық құрал-саймандары арнайы талаптарға
сай болуы керек.
Балнетехника: саласы техника мен балнеология және табиғи балнеологиялық
ресурстарды қорғау мен айналысады, (шипалы сулар мен емдік
батпақтар) одан басқа топырақтың ластануына жол бермейді.
Балнеологияның негізгі тапсырмаларына
кіретіндер: технологиялық рационалды кестенің жобасы шипалы судың шығу
тегінің эксплуатациясы мен емдік батпақтың; каптажды жөндеп салу шипалы
суды жоғарыға шығаратын сыртқы құбыр жүйесін тұтынушыларға тасымалдау үшін
жөнделген шипалы су қалдығын тастап шомылу ғимараттарының ішкі құбырын
емдік жұмыстарын өткізу мақсатында балнеологиялық жабдықтар мен шипалы суды
сақтауға резервуарларды орнату қыздырылуын қадағалау емдік батпақтарды
жоюға батпақ емханасында регенерациондық бассейндерді орнықтыру.
Балнеотерапевтикалық емнің әсері негізінен рефлекторлық механизмдік жүйке
жүйесінен қанға қарай тізбектеледі. Минералды суды сырқы қабаты мен
қолданатын болсақ тері рецептрлеріне термалді химиялық радиациондық және
басқа әсер етуден бұрын көбінесе терморегуляциялық механизмнің жылу
алмасуын жоғары немесе төмен болуын қышқылдың-қалпына келтіру процесін
түзейді.
Минералды сулардың әр бір типі ағзаға негізгі жағдайда талқыланған
былайша айтқанда химиялық қоспалары бар иісті су болуы мүмкін.
Ішкі ағза мен сыртқы денеге қолдану барысында ең негізгі рөлді мынадай
факторлар атқарады ішке қолданатын оның түсі судың иісі және де науқастың
қандай жағдайда балнетерапиялық емді қабылдауы маңызды болып келеді.
Минералды сулар деп мыналарды атайды: Құрамында жоғары дәрежелі
қоспалардан құралған әр түрлі минералды компоненттері немесе бір физикалық
иісті қасиеті мен (радиоактивтердің қысымы жоғары) осы сулардың арқасында
адам ағзасына емдік шипасы қонатын су болып табылады.
Химиялық және физикалық құрамына қарай минералды сулар ішке және сыртқа
қолдануға арналған. Ең алдымен суды минералды деп есептеудің алдында
төменгі қабатынан оның құрамында терапевтикалық активтік компоненттердің
бар болуын қарап білу. Осындай бағалау критерийлары химиктер мен
балнеологтар мен гидрохимиктер мен гидрогеологтар мен жобалануда.
Әлемге танымал болған минералды сулар классификациясының құрамында иондық
қоспалардың болуы үлкен рөл ойнауда.
В.А. Александров иондық құрамы бар минералды суды 5 топқа бөлді.
I топ – гидрокарбонаттық су (натрийлік кальцийлік магнийлік)
II топ – минералды хлорлы су, құрамында 25%,иондық хлорлы суды айтады, ал
басқа иондар төменгі сапада (теңіз суы сонымен бірге натрийлік кальцийлік
магнийлік)
III топ – минералды сулфидті су
IV топ – натрийлі минералды су
V топ – су құрамы өте күрделірек болып келеді (активті иондық газ қосылған
су – көмірқышқыл, радондық, азоттық, термалды сулар – жылы және ыстық).
Сыртқа қолдану барысында теріге химиялық әсер етудің арқасында
функционалдық хал ахуалы өзгеріп оның рецеторлері және терідегі қысымның
пайда болуынан әр түрлә дәрі-дәрмек методикасы салдарынан оның
температурасы өзгереді. [7].
ТМД аймағындағы балнеологиялық курорттардың көмірқышқыл сулары мен
кіретіндер: Арзни (Армения,) Дарасан (Кисловодск) Шиванда (Шмаковка),
Ямаровка (Ресей)
Суына көмір – қышқыл қосылған курорттар: Арчман (Туркменістан) Горячий
ключ (Ейск), ключи (Пятигорск), Сочи – Мацеста Сергиевтік минералды сулар
Усть-Качка (Ресей), Чимион (Өзбекстан) т.б.
Радондық суы бар курорттар: Белокуриха Пятигорск (Ресей) Цхалтубо
(Гүлстан), Хмельник (Украина).
Ең әйгілі ішуге жарамды суы бар курорттар: Сарыағаш (Қазақстан),
Ессентуки (Ресей), Железноводск КАшин (Ресей), Пятигорск (Ресей), Боржоми
(Гүлстан), Саирме (Гүлстан), Джермук (Армения), Моршин (Украина).т.б.
Бальнеотерапия – (лат. тілінен balneum – шомылу және терапия), минералды
сулар мен сыртқы жағынан емделу табиғи және жасанды жолмен дайындалатын
минералды сулар тәжірибие мен әр түрлі ауруларды емдеуге және дәрігерлік
толық тексерулерден өту үшін қолданылады. Балнеотерапияға тағы ішуге өт
жолдары мен мұрынды булауға пайдаланады. Кей жағдайларда кейбір авторлар
балнетерапияға қажеті жоқ батпақ пен емдеу теңіздегі шомылуды, лимон
қышқылында шомылуды тұзды өзендерді кіргізіп жатады бұл дұрыс емес.
Минералды сулар химиялық құрамы мен гидростатикалық қысымы мен ағзаға
температура арқылы әсер етеді. Бұған қарамастан жүйке жүйесінің
рецепторларын газдар арқылы қоздырып алуы мүмкін (CO2, H2S, NO2)
радиоактивті заттары мен радон теріге жұғу арқылы жастанатын орындардан өте
тыныс алу жолдарынан қанға барады. Минералды сулар балнетерапияның
арқасында шомылуға жүрек-қан-тамырларының ауруларын және ішкі ағзаның жүйке
жүйесін нұқсан келтіріп тері аурулары мен қозғалу мен тірену ағзаларына
зардабын тигізеді.
Балнеологияның одан ары шарықтай түсуінде ең маңызды рөл ойнайтындар Ресей
және Батыс елдеріндегі ғылыми қоғамдық курортологтар, балнеологтар,
физиотерапевтер: және Ресей қоғамындағы физиотерапевтер курортологтар,
Халықаралық курортология мен климаология федерациясы, (Швеция), Халықаралық
қоғамындағы гидрология және климатология медицинасы, (Париж), Медицина
гидрологиясының американдық қоғамы (Вашингтон), Халықаралық физикалық
медицина ассоцациясы, (Лондон), Поляктардың бальнео-климаологиялық қоғамы
(Познань), Болгарлардың физиотерапевтер қоғамы (Пловдив), Яна Пуркине
атындағы чехословактық дәрігерлер қоғамы (Прага), физиотерапевтер секциясы.
Курорттың енді бір түрі – батпақтық курорттар ерте заманнан емдік мақсатта
әр түрлі батпақтардың түрлері қолданылған. Ертедегі Мысырда науқастар
Нілдің арнасынан асқан кезіндегі лайды өздеріне жаға отырып ем қабылдай
білген оңтүстіктен түскен ыстық күн сәулесіне қыздырынып өздеріне осы
рахаттың ләззәтін қолдана білген. XVI-ғасырда батпақ пен емделу Италия
жағалауына да келіп жеткен болатын мұнда негізінен жанартаудың
батпақтарынан нәр алған. Ал XVII-ғасырда осы шипаны Франция одан кейін
Германияда құлақ қағыс еткен.
Ал батпақ пен емделетін курорттарда ең негізгі емдік фактор ол лиман
рапасы болып табылады, өзендер мен әр түрлі емдік батпақтар тұзды су
қоймаларында лимандар мен шығанақтарда теңіздердегі шипалы сулары аздап
минералданған шым тезекті саз батпақтарда кездеседі.
Батпақ пен емделу – емдік мақсатта қолданылатын батпақтың әр түрлі шығу
тегі мен құрамына қарай илолық шым тезектік тікенек тектес және т.б
пайдалана аламыз. Емдік батпақтар май тәріздес және тест түріндегі
консистенциядан құралады. Ол жылуды көп уақыт сақтау мен қатар ағзаға
тасымалдай алады. Бұл жәйт жылулық және емдік егу жұмыстарына жоғары
температурада ал судың барысына келетін болсақ мұндай күшті ағза мүлдем
көтере алмайды. [5].
Батпақ пен емдеу әсерінен ферменттердің активтік қатары жоғарылап ол
қышқылдық-қалпына келтіру процесін жақсартудың арқасында терінің демалу
жолдарының газалмасуын орнықтырады. Емдік батпақтың антиқышқылдық әсерінен
оның жағымдылығы көрінеді.
Батпақ пен емделу тамырлардың сырқаттанып ауруы мен жүйке жүйесінде және
жарақаттың шығу тегінен онан соң гинекологиялық аурулардың қатарынан
көрінуде. Қазіргі заманғы методтар мен технологиялардың арқасында батпақ
пен емделу жоғары деңгейдегі медициналық нәтижелерге жетуге және осы
курорттардың әйгілі болуына құлшыныс береді.
Ең әйгілі деген батпақтық курорттардың қатарына кіретіндер: Бердянск,
(Евпатория), Одестік лимандар, Сақтар, Көне Русь, Мулянды, Жаңақорған,
Щучинск, (Қазақстан) және т.б.
Тағы бір ең негізгі емдік туризмнің түрі бұл климат.
Климаттық курорттар. Мұндағы ең басты фактор бұл жайлы климаттық жағдай
күннің және ауаның шуағында теңізде өзенде және көлдерде шомылу. Климаттық
курорттардың арасында ерекше курорттарды атайтын болсақ, олар:
примориялық, таулы, жазықтық, климаттыққымызбен емдеу және бетпақдаладағы
климатқа назар салуға болады.
Науқастардың ауруға шалдыққандары туралы ескерту мақсатында кең көлемде әр
түрлі климаттық және жеке климаттық факторлар тірек бола алады.
Климаттық емдеу режиміндегі ең негізгі құралы толық қанды түрде
науқастардың климаттық әсерін қабылдауы (таза ауада ұзақ уақыт жүру
серуендеу жолдары) гелиотерапия-күнмен емделу, ауамен ем қабылдау
аэротерапия, теңіз ауасына зер салу-талассотерапия.
Климаттық факторларға (атмосфера қысымы, салқын температура, самал жел,
күн рациациясы және т.б) теңіз деңгейінен жоғары болғанын көрсететін
аймақтың ұзындығы мен кеңдігін көрсетуші негізгі тізімгеландшафт және осы
ортаны құрайтын өзін-өзі ақтай алатын адамға әсер ететін фактор сонымен
қатар климаттың өзгешелігі науқастың ағзасына шипа береді.
Климатотерапияны 2 топқа бөлуге болады, олар әдеттегі климаттық жағдайда
өткізілетін жақын маңдағы курорттарға кеңінен танымал қала шетіндегі
санаториялар мен арнайы климаттық курорттарда жүргізілетін атап айтатын
болсақ таулы, примориялық және бетпақдалалы болып келеді. Осылай біріккен
топтың негізгі формалары климатотерапия бұл ашық таза ауада болумен қатар
аэротерапия екені мәлім. Негізінде климаттық әсерді демалыс үйлерінде
пансионаттарда курорттық қалашықтарда көпшілігі демалатын орындарға
адамдардың емделуіне арнайы жасақталған. Осы орындарға климаттық
факторлардың тәжірибиелік әсерін бір сөзбен айтқанда шынығатын суыққа
төзімділігін арттыратын аурудың алдын алу үшін ағзаға қорғаныс шегін қоятын
бірден-бір емдік құрал.
Климат секілді климаттық курорттар да өзгеше болып тұрады. Курорттың
жағдайына сайемдік қасиеті мол заттар мен көптеген ауруларды тез арада
емдеу басқа дәрі дәрмектерге қарағанда нәтижесі жоғары болып саналады.
Курорттық емделудің табиғи факторларының кейбір түрлерін қарастырайық.
1. Аэротерапия – ұйқыны қалпына келтіріп жүйке жүйесінің ағзаның
долдануын төмендетіп қан тамырларының жоғарылауына жол бермей қан қысымын
өзінің бастапқы қалпына әкеледі. Ағзаның әр түрлі функциясына өте ауыр егу
жұмыстарын жүргізу кезінде белсенді түрде суыққа төзімділігін арттырады.
Біркелкі ауа температурасы адамның жылуды сезінуі мен оған температураның
ғана емес салқынауаның қозғалу жылдамдығына санаулы түрде әсерін қалдырады.
Құрамында теңіз тұзы көп ауаны сіңіру жоғары деңгейдегі озонмен аэроионы
бар жүйке жүйесінің соңғы белестерінде жастану мен демалу жолдарын ғажайып
өзгерістерге адамның әр түрлі ағзасының қызметіне қарай бағытталады.
Аэроиондардың қалыптасуына көмектесетін негізгі процесс ауаның иондалуы
болып келеді. Ауа ванналары суыққа төзімділігін арттыратын егу жұмыстарын
және ауырлы көптік ағзаның әр түрлі функциясының әсері мол.
Терморегуляциялық құрылғының жаттықтыру шаралары салқындықта
интенсивті тітіркенуді ғана анықтамай дененің үстінгі бөлігіне әсерін
жалғастырып отырады. Жеңіл және жылы теңіз климатының әсерінде демалу мен
ем қабылдаудың арқасында жүйке және қан тамырларының жүйесі мен зат алмасу
процесін жоғарлатып ағзаның сыртқы күшке тез берілмеуіне көмектеседі.
Сонымен қатар денсаулықтың орнығуына көркем суреттер пейзаждар теңіз
жартастары мен олардың өсімдіктері және гүлдерінің хош иісі жәрдемдеседі.
2. Гелиотерапия – ағзаның белсенді түрде сауығуы емдік және тәжірибие
ретінде қолдануға сәуле энергиясы арқылы күнді дененің жоғарғы бөлігіне
сіңіру кезінде тез қарқынды түрде жүзеге асуы мүмкін. Күн сәулесі ағзаға
өмірлік процестердің жылдам жұмыс істеуіне ықпал етеді. Қысқа толқынды
сәулелер ауруды өршітетін микробтарға өте қатты әсер етуі ғажап емес. Олар
ағзадағы Двитаминінің ағзаның істен шыққан процестерін қалпына келтіруіне
көмектесе отырып, балалардағы рахит ауруының қайталануына тосқауыл қояды.
3. Талассотерапия – (грек тілінен аударғанда thalassa – теңіз және
терапия) деген мағынаны білдіреді. Теңіз климаты мен емделу сонымен қатар
күн ванналарын біріктіре алады. Түндегі теңіздің жылуды ақырындап беруі таң
ата теңіз суының жоғарғы жылуын ауа жылуы мен салыстырған сәттен бастап
түсіндіріледі. Теңіз суы емдік минералды сулардың қатарына кіреді. Теңізде
шомылу ағза функциясының қызметіне әр түрлі өзгерістер әкеліп олардың
өмірлік тонустарын жоғары деңгейге көтереді. Олар тыныс алу аппаратының
функциясына жағымды жағынан көмектесіп адам ағзасының негізгі зат алмасуын
көтереді.
Теңіздегі шомылу барысындағы температурасы адам ағзасының химиялық және
механикалық факторларына әсер қалдырады. Механикалық факторлары судың
денені уқалаудың арқасында пайда болып, дененің жоғарғы бөлігіне судың
жылдамдығынан бөлек ерекше ағыммен жылуды таратады. Теңіз суының химиялық
әрекеті жүйкенің соңғы қабықтарының тітіркенуі мен теңіз суының тез арада
таралуына жәрдемдеседі. Теңіз түбіне сүңгудің барысында ағзаның тосқауыли
қоятын әрекеті іске қосылып, тері тамырларының тартылуынан соң қан ішкі
ағзаларға таралып қан қысымы көтеріледі.
Теңізде шомылудан кейін қан тамырлары мен жүйке жүйесінің қызметі қалпына
келіп қорғаныс механизмі мен иммуналогиялық белсенділік арта түседі.
4. Орман – Сонымен бірге сауығудағы табиғи емделудің емдік факторлары
болып табылады. Жасыл өсімдіктер атмосфераның төменгі қабатының шаңдарын
өзіне сіңіріп алу барысында ауаны әр түрлі қоспалардан тазартады. Сәуленің
әсер етуінің арқасында өсімдіктер көмір-қышқыл газын сіңіріп алып оның
орнына ауаның лайлануынан сақтайды.
Емдік және бактериялық шайырдың қасиеттері оның балзамдық құрамы ертеден
әйгілі. Одан кейінірек ғалымдар өте күшті бактериялық қасиеттері бар
фитоцидті қайыңды және теректік жусанды ағаштардың түрлерін ашқан болатын.
Фитоцидтердің асқорыту жүйесіне жағымды әсері асқазандағы судың бөлінуіне
көмектеседі. Бал қарағайы өсетін ормандарда өте аз мөлшерде микроағзалардың
700 ден астам микробтық денеден 1м ауа құрамынан тұрады.
Бұл жағыдай қылқан жапырақтық орманды бактериялық ауаның жоғары екенін
дәлелдейді. Әр түрлі фитодцидтер біркелкі түрде әсер етпейді кейбіреуі
бірден көзін жойса ал келесі бір түрі олардың көбеюіне әкеліп соғады.
Бұған қарамастан жасыл өсімдіктер өте күрделі жағынан психикалық ықпал
қалдырады да жапырақтың жасыл түсі күннің жарығына тітіркенгіш болып
келеді.
Өсімдіктер әлемі – табиғаттың әсем бір құбылысы және өзіндік ем қабылдау
орны болып табылады. Ормандар мен шабындықтарда демалу кезінде керемет әсер
алып құлпыруға болады. [15].
Қымыз бен емдеу: Емдік мақсатта қолданылатын қымызды биенің сүтінен алады.
Негізінде қымызбен емделу ТМД елдерінде жүргізіледі. Бие сүтінен сүтті-
қышқыл бактерияларды ашыту арқылы алады. Қымыз ашыған кезде оның құрамынан
белсенді түрде антимикробтық және антибиотикалық қасиеттері микроағзадан
бөлініп шығады. Қымыз ағзадағы биологиялық процестерді қалпына келтіреді.
Себебі оның дәмділік байлықтары мол екенін естен шығармаған жөн.
Қымыз бен емдеу негізінде ТМД-ның жазық және орманды жазық жерлерінде
шоғырланған. Себебі бұл ауданда климаттық қымызбен емдеудің арнайы
орталықтары ашылған (Шафронов Боровой және т.б.). Олар әдетте
климатотерапия мен сәйкес келеді.
Физикалық және химиялық емдік факторлардан бөлек балнео батпақ пен емделу
түрі климаттық терапия қымыз бен емделу сияқты науқастың қоныстанған және
қоршаған ортасына әсер етеді.
Күнделікті әсер ететін арнайы емес рефлекторлық факторлар қатарына
жататындар.
Табиғаттың ерекше күші су ауа және күн сәулесі.
Емдік дене шынықтыру, кең түрде таралып танымал болған серуен, мен
экскурсия, спорт пен шұғылдану, гимнастика,
Емдік тамақтану
Курорттық аймақтағы табиғат әсемдігінің жағымды әсер етуі.
Өмірдің бұрынғы қалпының өзгеруіне әкеліп тітіркенудің көлемін азайтады.
Емделу мен демалыстың негізгі режимі рационал болып табылады.
Климаттық қымыз бен емделу: батпақ пен балнеотерапия мен әсер етудің
негізі болып табылатын тізбектелген факторлардың құрамының негізгісі
курорттық санатории кешені ағзаны толығы мен тазартып жоғарғы жоғарғы жүйке
жүйесінің қызметін орнықтырады.
1.3 Әлемдік тәжірибедегі және ТМД-ғы емдік туризмнің дамуы
БізІІ – ғасырынан Курорттардың алдына өзіндік тарихын ежелгі рим
моншаларының шипалы бұлақтарынан алады. Олардың мақсаты денсаулықтарын
қалпына келтіруге асыққан адамдарға көмек қолын созуға асығады. Осы
қолайлы жағдайға байланысты курорттардың шоғырланған әйгілі орындары
жағажайлар, таулар, көлдер және емделу мен демалысқа арналған ерекше табиғи
климаттық орындар сонымен қатар, спортпен шұғылдануға мүмкіншілік береді.
Курорттардың концепциялары да маңызды рөл атқарады демалысқа
қанағаттанарлықтай қоршаған орта мен рекреациялық мүмкіншіліктерді ұсынады.
Асклепия ғибадатханасы – дәрігерлік құдайы болған ертеден бері көрініп
классикалық кезеңді басынан өткізген, олардың қатары 60 жуық еді бұл кезең
мына ғасырлардың арасын қамтыды, (Б.з.д.–V-VI). Осы ғибататхананы
мекендегендер дәрігерлік кәсіппен шұғылданғандар болды.
Қажылар ғибадатханада құдайға құлшылық ету үшін ең алдымен емделуді мақсат
еткен олар арнайы рәсімнің алдынан өтулері керек болды. Табиғаттың емдік
күштерін қолдана отырып, су, ауа, күн энергиясын өзінің ағыны мен ежелгі
тереңділіктен көре аламыз. Адамдардың климаттық факторларды қашаннан бері
емдік мақсатта қолдана бастағанын болжап айту өте қиын. Осы дайындықтардан
кейін күзетшілер ғибадатханаға түнеуге кіргізеді. Мұны – инкубация деп
атайды. Таң атқанда дәрігерлер ғибадатханада науқастардың түнде не айтқаны
және нені тыңдағандарын естіп осыған орай емделу курстарын тағайындап
құдайдан тағзым алғанындай күйге әкеледі.
Көптеген емделу тұрғысында ғибадатхана бөлмелеріне бөлінгендерге ойылып
жазылған аттар мен қоса кей кезде онда томдық әңгімелерді де кездестірулері
ғажап емес.[18].
Тағы да мәлім болғанындай ежелгі мысырлықтар асириялықтар және т.б ежелгі
әлемнің халықтары өзінің өзгеше кеңінен пайдаланылатын ауасы мен күні және
су болып есептелген.
Ежелгі Мысыр денені күнге оқыту мақсатында арнайы терассаларды құрастырған
екен. Негізінде кенңінен қолданыста болған климаттық факторлар антикалық
Греция мен Римде көбінесе назарын дене мәдениетіне аударған. Бұл мақсатта
массаж шынығу теңізде шомылу және осында күн сәулесі таза ауаны дұрыс
жағынан қолдана білген. Денені қатайту мақсатында гректер құмдағы күн
ваннасын денесіндегі киімсіз жүруді примория аймақтарында сол түрді
аренария немесе гелиозис деп атаған. Ежелгі гректер емдік тұрғыда
климаттық факторларды діни тағайындаудан (қасиетті тоғайларда арнайы
жабдықталған көрме залдарында күн ванналарын қабылдау). Ауа мен күн
ванналары күнделікті тазалықты сақтау орындарына айналды. Олар осы қолайлы
жағдайларға байланысты емді қабылдау үшін үй төбелерінде орналасқан.
Климаттық факторлар римдік курорттарда кеңінен қолданылған бұлар
балнеоемделу мен теңізде шомылуды қоса отырып цезарлар дәуірінде пайда
болған. Ежелгі деректерге сенетін болсақ шипалы сулар мен емделу
Швейцарияның Санкт – Мориц курортының аймағындағы көмір қышқыл суы мен
құралдардың қалдықтары күміс ғасырына жатады. Емдік мақсатта басқа да
табиғи факторлар қолданыста болды. Әйгілі және танымал римдіктердің ішінде
примориялық климаттық емделу орны Анцио болып табылған екен.
Емдік мақсатта күннің және ауа ваналарын ең бірінші рет қолдануды ұсынған
Гиппократ еді. Ерте ортағасырда ең танымал болған курорттар Пломбьер- ле-
Бен және Ахен Ұлы Карлдың ең сүйікті демалыс орындарының бірі болған.
Кейінірек әйгілі болған шипалы бұлақтар Спа мен Котре қалпына келіп ежелгі
Абано-Терме бұлағы одан ары танымалдылығын арттыра түсті.
Бұлақтар уақыт өте келе ғибадатхананың иелігіне өте бастады. Қайтадан
қалпына келген курорттар ішінде көзге түскендері Карлсбад (Карловы - Вары)
XIV-ғасырдың ортасында қаланған Баден- Баденге XIV-ғасырдан бастап келе
бастаған, XVI-ғасырда оның иелігінде 12 ванналық ғимараттар болған.
Климаттық емдеу туралы сұрақтарға қызығушылық XVIII-ғасырдың екінші
жартысынан бастап қолданыла бастады. Осы уақытқа науқастарды теңіз климаты
бар орындарда емдеу құлшынысы (Англия жағалауынан өз орнын таба білді.)
Бірақ ғылыми зерттеулер климато емдеу сұрақтарын бөлек климатты
қалыптастыру факторларын кешірек бастаған болатын.
Humboldt (1769 – 1859) өзінің еңбектерінде бірінші болып теңіздің
континенталді климатын ойлап шығарды. Бағасы зерттеулерге қосқан үлесі үшін
аэрогелиотерапияны таулы климаттық орындарда әр түрлі аурулардың түрлерін
кіргізгендер Bernhard (1902), Rollier (1903)және т.б.
XVIIІ–XIX ғасырларда сауда өнеркәсібінің дамуы мен қатар еуропалық
курорттарда көлік түрлері интенсивті түрде негізінен коммерция жағына өтіп
қарқынды өсуде. Курорттық жобаның кеңеюіне зиялы қауымның арқасында
келушілердің саны артты. 1792 жылы ағылшын дәрігері Р.Рассел Маргите
қаласында бүлдіршіндерге арналған бірінші примориялық санаторидің негізін
қалады, одан соң кейінірек осыған ұқсас курорттар Италия мен Францияда
ашылды. XIX–XX ғасырларда қазіргі заманғы еуропалық курорттардың көптеген
түрлері ашылды.
Табиғи факторлардың емдік қасиеті ертедегідей науқастарды курорттық
орындарға шақыруда. Туристердің ағымы емдік мақсатта демалуға келгендерге
қарағанда өте көп емес бірақ олар күннен күнге өсіп жағрафиясы кеңеюде.
Курорттардың профильдерін ондағы емделетін аурулардың қатары мен анықтайды:
кардиологиялық, өкпе құрты, асқазан мен және тыныс алу ағзаларын қалпына
келтіреді.
Соңғы уақытта емдік туризм нарығы өзгерістерге ұшырауда. Әдеп-
ғұрыптық санаториялық курорттар қарттардың демалу және емделу орнынан
жартылай функционалданған сауықтыру орталығына айналып тұтынушылардың кең
ортасына лайықты есептелген.
Қазіргі заманғы курорттық орталықтың трансформациялары мынандай жағдайға
бейімделген олар: ең алдымен санаторлы-курорттық сұраныстың өзгеруі.
Сәндікке айналған салауатты өмір салты, өзінің физикалық қалпын сақтау
мақсатындағы адамдар саны ұлғаюда және олар өздігінен орнығу
бағдарламаларын мүдде санайды. Бұлар орта жастағы адамдар көбінесе
демалыстың уақытынан ауытқуын қалайтындар қатары болып келеді. Көптеген
сарапкерлердің ойлары бойынша осы типтегі тұтынушылар XXI ғасырдың
санаторийлары мен курорттарының ең басты клиенттері болуы ғажап емес.
Еуропаның емдік туризмі жоғары деңгейде дамыған. Мұнда емдік туризмнің
барлық түрлері қолданысқа ие болған. Еуропада кең көлемді курорттар
санаторийлар және демалыс үйлері бар. Осы аймаққа жыл сайын көптеген
адамдар лық болып келуде. Негізгі емдік туризмнің аймақтары Еуропаның
орталығы мен шығысында және батысында шоғырланған. Бұрынғы социалдық
мемлекеттер курорттық жобаның әдеп-ғұрыптарына өте бай сонымен қатар емдік
табиғи климаттық ресурстарының спектрлері кеңінен таралған және қазіргі
заманғы қазіргі заманғы әсерлі методтарды науқастардың ауруларын емдеуі
одан басқа пациенттердің қалпына келуін қадағалайды.
Туристік ағымның бетке ұстар мемлекетінің бірі Чехия. Ең үлкен көлемді
танымал чехиялық емделу орны Карловы – Вары.
Ұлттық туристік әкімшіліктің мәліметтеріне сенетін болсақ Чехияны жыл сайын
әлемнің 70 мемлекетінен 50 мың адам емдік мақсатта 2 млн экскурсант өз
жұмыстарын тиянақты атқаруда. Соңғы уақытта Чехияда емдік орындарды
белсенді түрде қолдану қолға алынуда. Курортта камералық театралды ойындар,
мұражай, қойылым залдары ойын орындары түнгі клубтар өз есігін айқара ашуға
әзір.
Белсенді демалыстың мүмкіндіктері кеңейіп ойын алаңдарына және гольф
ойнына жағдай жасалынып жатыр. Еуропаның екінші мемлекеті Чехияның емдік
туризмдегі айқындасы – Венгрия оны мемлекеттің термалды сулар қаласы деп
атайды.
Өзі жарты миллиондай кубтық метрге жетер жетпес термалды су күніне табиғи
бұлақтар мен скважиналардан ағады оның тең жартысын тұрғындар медицина
саласында қолданады. ХІХ-ғасырда Венгрия еуропаның сумен емдеу және шомылу
орталығына айналды. Бүгін де Венгрияның 22 қаласы мен 62 тұрғылықты
бөлімшелерінде емдік дәрежесі анықталған бұлақтар жұмыс істеуде.
Батыс Еуропа мемлекеттерінде әлемге танымал курорттар орналасқан олар:
Германиядағы Баден-Баден және Висбаден, Франциядағы Виши Великобританиядағы
Бат Бельгиядағы Спа курорттары т.б. Олардың әлемге танымал бола бастаған
уақыты ХІХ-ғасырдың екінші жартысы болып есептелген осы орынды емделуге
ғана емес сонымен қатар демалу мақсатында қолдана білген. Батыс Еуропаның
курорттарының тең жартысы Германия Австрия және Швейцарияда шоғырланған.
Олар негізінде екі тип бойынша ұсынылған: балнеологиялық және климаттық.
Америкада емдік туризмнің лидері АҚШ болып табылады. Денсаулық сақтау
аймағында олар көптеген жетістіктерге жетті. Әлемдегі ең керемет
мамандықтардың бірі дәрігерлік ауруханалық кешендер техниканың соңғы
жетістіктері мен жабдықталған. Балнеологиялық курорттар Солтүстік
Американың ең негізгі типтері болып табылады. Олар көптеген штаттарда
кездеседі. Минералды сулардағы әйгілі курорттар Маммот-Спрингс, Хибер-
Спрингс, Хот-Спрингс АҚШ-тың оңтүстік орталығының Арканзас штатында орын
тепкен. Сұранысқа ие болғандар примориялық климаттық курорттар демалысқа
лайық болып келеді. Таяу Шығыста туризм Өлі теңіз жағалауында дамыған.
Тұзға толы минералды құралдары мен оның суларында тірі жәндіктің өмір
сүруіне де қауып ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz