Ластаушы заттардың миграциясы
Жоспар:
1. Кіріспе
2. Негізгі бөлім
3. Қорытынды
1. Кіріспе
2. Негізгі бөлім
3. Қорытынды
Кіріспе
Қазіргі кезеңдегі мұнайды игеру мен тасымалдаудың технологиялық процестері қалдықты көп қалдырмай пайдалануға мүмкіндік береді. Бірақта, мұнайды көп игеріп, технологиялық режимдерден ауытқу болған жағдайларда, құрылыс процесі кезінде өзгерістер болғанда, құбыр желілерінің үзілген және зақымданған жағдайларында және басқа да апатты кезеңдерде, көмірсутек шикізаттары жер бетіне төгіліп қоршаған ортаға зиянын тигізеді. [1]
Осы себептерге байланысты,топырақ қабатына техногенді әсер етуді төмендегі топтарға бөледі: мазутталған, жасырын мазутталған, аралас ластанған тұзды топырақтар, қазылған «мазутталған» (мұнай және мұнай өнімдерімен ластанған) деп бөлінеді. Жердің ластануы құбыр желілерінің үзілуінен және дайындау мен тасымалдау кезінде болатын апаттарға байланысты болады. «Жасырын мазутталғандар» қатарына, мұнайдың жеңіл фракцияларымен және де толық жанбаған газды мұнай өнімдерімен ластанған топырақтар жатады. Топырақтың мұндай ластану түрі алаулар мен мұнай өндіру объектілерінің айналасында болады. Бұл жерлерде мұнайдың жойылуымен қатар мұнай өнімдерінің булануы жүреді. Атмосфераға шыққан ластаушы заттар жер бетіне біртіндеп түсе бастайды. Мұнайдың топыраққа ену тереңдігіне байланысты ластану бірнеше түрге бөлінеді:
15см дейін – беттік мазуттану;
30см дейін – майда профильді мазуттану;
60см дейін – орта профильді мазуттану;
60см жоғары – терең профильді мазуттану.
Қабаттардағы мұнайдың мөлшеріне байланысты да ластану бірнеше түрге бөлінеді:
Аз мұнайлы - 3пайыздан аз (30г/кг);
Орташа мұнайлы – 3-6 пайыз (31- 60г/кг);
Жоғары мұнайлы - 6,1- 12пайыз (61- 120г/кг);
Өте жоғары мұнайлы 12 пайыздан жоғары ( 120г/кг).
2009-2010 жылдарғы зерттеу жұмыстар барысында экологиялық мониторинг станцияларында Құмкөл кен орны маңайының экологиялық жағдайы жылына екі рет бақыланды (көктемде және күзде). [2], [3]
Құмкөл және Оңтүстік Құмкөл топырақтарын аналитикалық зерттеулер нәтижесінде, мұнаймен ластанған жерлердің мөлшері анықталды. Жоғарғы қабаттың топырағында алифиттық қатардың С-13 бастап С-33 дейінгі туындылары болды.
Қазіргі кезеңдегі мұнайды игеру мен тасымалдаудың технологиялық процестері қалдықты көп қалдырмай пайдалануға мүмкіндік береді. Бірақта, мұнайды көп игеріп, технологиялық режимдерден ауытқу болған жағдайларда, құрылыс процесі кезінде өзгерістер болғанда, құбыр желілерінің үзілген және зақымданған жағдайларында және басқа да апатты кезеңдерде, көмірсутек шикізаттары жер бетіне төгіліп қоршаған ортаға зиянын тигізеді. [1]
Осы себептерге байланысты,топырақ қабатына техногенді әсер етуді төмендегі топтарға бөледі: мазутталған, жасырын мазутталған, аралас ластанған тұзды топырақтар, қазылған «мазутталған» (мұнай және мұнай өнімдерімен ластанған) деп бөлінеді. Жердің ластануы құбыр желілерінің үзілуінен және дайындау мен тасымалдау кезінде болатын апаттарға байланысты болады. «Жасырын мазутталғандар» қатарына, мұнайдың жеңіл фракцияларымен және де толық жанбаған газды мұнай өнімдерімен ластанған топырақтар жатады. Топырақтың мұндай ластану түрі алаулар мен мұнай өндіру объектілерінің айналасында болады. Бұл жерлерде мұнайдың жойылуымен қатар мұнай өнімдерінің булануы жүреді. Атмосфераға шыққан ластаушы заттар жер бетіне біртіндеп түсе бастайды. Мұнайдың топыраққа ену тереңдігіне байланысты ластану бірнеше түрге бөлінеді:
15см дейін – беттік мазуттану;
30см дейін – майда профильді мазуттану;
60см дейін – орта профильді мазуттану;
60см жоғары – терең профильді мазуттану.
Қабаттардағы мұнайдың мөлшеріне байланысты да ластану бірнеше түрге бөлінеді:
Аз мұнайлы - 3пайыздан аз (30г/кг);
Орташа мұнайлы – 3-6 пайыз (31- 60г/кг);
Жоғары мұнайлы - 6,1- 12пайыз (61- 120г/кг);
Өте жоғары мұнайлы 12 пайыздан жоғары ( 120г/кг).
2009-2010 жылдарғы зерттеу жұмыстар барысында экологиялық мониторинг станцияларында Құмкөл кен орны маңайының экологиялық жағдайы жылына екі рет бақыланды (көктемде және күзде). [2], [3]
Құмкөл және Оңтүстік Құмкөл топырақтарын аналитикалық зерттеулер нәтижесінде, мұнаймен ластанған жерлердің мөлшері анықталды. Жоғарғы қабаттың топырағында алифиттық қатардың С-13 бастап С-33 дейінгі туындылары болды.
Негізгі әдебиеттер
1. Г.Б. Бейсеева. Экология негіздері. Алматы, 2010
2. Ф.Қ. Иштаева және т.б. Экология. Фолиант. Астана, 2008
3. Ә.С.Бейсенова, Ж.Б.Шілдебаев. Экология және табиғатты тиімді пайдалану. Алматы.
Ғылым. 2004.
4. А.Ж.Ақбасова, Г.Ә.Саинова. Экология. Алматы, 2003.
5. Г.С. Оспанова, Г.Т. Бозшатаева. Экология, Экономика, 2002
Қосымша әдебиеттер
1. Н.М.Чернова, А.М.Былова. Общая экология. М. 2004.
2. Андреева Т.А. Экология в вопросах и ответах. М. 2006
3. Горелов А.А. Экология. Учебное пособие. М.: Центр.2002.
4. Дреер О.К.. Лось В.А. Экология. Устойчивое развитие. 1997.
5. Новиков Ю.В. Экология. среда и человек. 2000.
6. Хван Т.Х., Хван П.А. Основы экологии. М.. 2002
7. Алексеенко В.А., Алексеенко Л.П. Биосфера и жизнедеятельность. М.: Логос, 2002
8. Чистик О.В. Экология. 2000.
9.Фурсов В. И. Экологические проблемы окружающей среды. Алматы,1992
Анықтамалық әдебиеттер
1. Вронский В.А. Прикладная экология. 1996. 2. Миркин Б.М., Наумова Л.Г. Популярный экологический словарь. М.: Устойчивый мир. 1999.
Нормативті әдебиеттер
1. Конституция РК от 30 августа 1995 года.
2. Михеев А. В. и др. Охрана природы. М. Просвещение. 1987
3. Экологиялық кодекс.2007
1. Г.Б. Бейсеева. Экология негіздері. Алматы, 2010
2. Ф.Қ. Иштаева және т.б. Экология. Фолиант. Астана, 2008
3. Ә.С.Бейсенова, Ж.Б.Шілдебаев. Экология және табиғатты тиімді пайдалану. Алматы.
Ғылым. 2004.
4. А.Ж.Ақбасова, Г.Ә.Саинова. Экология. Алматы, 2003.
5. Г.С. Оспанова, Г.Т. Бозшатаева. Экология, Экономика, 2002
Қосымша әдебиеттер
1. Н.М.Чернова, А.М.Былова. Общая экология. М. 2004.
2. Андреева Т.А. Экология в вопросах и ответах. М. 2006
3. Горелов А.А. Экология. Учебное пособие. М.: Центр.2002.
4. Дреер О.К.. Лось В.А. Экология. Устойчивое развитие. 1997.
5. Новиков Ю.В. Экология. среда и человек. 2000.
6. Хван Т.Х., Хван П.А. Основы экологии. М.. 2002
7. Алексеенко В.А., Алексеенко Л.П. Биосфера и жизнедеятельность. М.: Логос, 2002
8. Чистик О.В. Экология. 2000.
9.Фурсов В. И. Экологические проблемы окружающей среды. Алматы,1992
Анықтамалық әдебиеттер
1. Вронский В.А. Прикладная экология. 1996. 2. Миркин Б.М., Наумова Л.Г. Популярный экологический словарь. М.: Устойчивый мир. 1999.
Нормативті әдебиеттер
1. Конституция РК от 30 августа 1995 года.
2. Михеев А. В. и др. Охрана природы. М. Просвещение. 1987
3. Экологиялық кодекс.2007
Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
СОӨЖ
Пәні: Экология
Тақырыбы: Ластаушы заттардың миграциясы
Тобы:
Тексерген:
Орындаған:
Ақтау 2013ж
Қазіргі кезеңдегі мұнайды игеру мен тасымалдаудың технологиялық процестері қалдықты көп қалдырмай пайдалануға мүмкіндік береді. Бірақта, мұнайды көп игеріп, технологиялық режимдерден ауытқу болған жағдайларда, құрылыс процесі кезінде өзгерістер болғанда, құбыр желілерінің үзілген және зақымданған жағдайларында және басқа да апатты кезеңдерде, көмірсутек шикізаттары жер бетіне төгіліп қоршаған ортаға зиянын тигізеді. [1]
Осы себептерге байланысты,топырақ қабатына техногенді әсер етуді төмендегі топтарға бөледі: мазутталған, жасырын мазутталған, аралас ластанған тұзды топырақтар, қазылған мазутталған (мұнай және мұнай өнімдерімен ластанған) деп бөлінеді. Жердің ластануы құбыр желілерінің үзілуінен және дайындау мен тасымалдау кезінде болатын апаттарға байланысты болады. Жасырын мазутталғандар қатарына, мұнайдың жеңіл фракцияларымен және де толық жанбаған газды мұнай өнімдерімен ластанған топырақтар жатады. Топырақтың мұндай ластану түрі алаулар мен мұнай өндіру объектілерінің айналасында болады. Бұл жерлерде мұнайдың жойылуымен қатар мұнай өнімдерінің булануы жүреді. Атмосфераға шыққан ластаушы заттар жер бетіне біртіндеп түсе бастайды. Мұнайдың топыраққа ену тереңдігіне байланысты ластану бірнеше түрге бөлінеді:
15см дейін - беттік мазуттану;
30см дейін - майда профильді мазуттану;
60см дейін - орта профильді мазуттану;
60см жоғары - терең профильді мазуттану.
Қабаттардағы мұнайдың мөлшеріне байланысты да ластану бірнеше түрге бөлінеді:
Аз мұнайлы - 3пайыздан аз (30гкг);
Орташа мұнайлы - 3-6 пайыз (31- 60гкг);
Жоғары мұнайлы - 6,1- 12пайыз (61- 120гкг);
Өте жоғары мұнайлы 12 пайыздан жоғары ( 120гкг).
2009-2010 жылдарғы зерттеу жұмыстар барысында экологиялық мониторинг станцияларында Құмкөл кен орны маңайының экологиялық жағдайы жылына екі рет бақыланды (көктемде және күзде). [2], [3]
Құмкөл және Оңтүстік Құмкөл топырақтарын аналитикалық зерттеулер нәтижесінде, мұнаймен ластанған жерлердің мөлшері анықталды. Жоғарғы қабаттың топырағында алифиттық қатардың С-13 бастап С-33 дейінгі туындылары болды.
Хромотографиялық сааптаудың нәтижесінде, үлгілердің көмірсутекті құрамдары ароматты (массаның 7%), парафинді нафтенді (массаның 81%) және шайырлы (4% дейін) болатыны анықталды. [4], [5]
Көмірсутектердің мөлшері топырақтағы құрғақ массаның 0,950мгкг- дейі болды. Орташа алғанда мұнай өнімдерінің концентрациялары көрсеткіштері төмендеу яғни құрғақ топырақта 0,200мкгг- 730мкгг аралығында болды.
Жасалған сараптама, антропогенді әртүрлі компоненттердің бар екенін көрсетті. Оның құрамында:
- Парафинонафтенді көмірсутектер -60%;
- Ароматы көмірсутектер -9%;
- Шайырлар - 9% дейін;
- Анықталмаған компоненттер -13% болды.
Топырақ - өсімдік жүйесі, өмір сүру жағдайының өзгерісіне өте сезімтал болады. 2009жылдың көктемгі және жазғы кезеңіндегі зерттеулер нәтижесі топырақ-өсімдік жүйесінің құрамында ауыр металдар мен көмірсулар бар екенін көрсетті. 2009ж топырақтағы ауыр металдардың жалпы құрамы әртүрлі болды. Көктемгі кезеңде топырақ үлгілеріндегі элементтердің жалпы құрамы төмендегідей: цинк 18,09-30,01мкгг; мыc 3,09-6,28мкгг; кадмий 0,08-0,23мкгг; қорғасын 0,50-8,17мкгг; металдардың орналасу қатарында белгілі бір заңдылықтар бар: цинк - қорғасын - мыс - кадмий.
Көмірсутектердің концентрациясы көптеген жағдайда топырақтың массасының 0,850мкгг дейін өзгеріп тұрады. [6], [7]
Аналитакалық зерттеулер арқылы топырақта мұнай өнімдерінің аздаған мөлшері анықталды. Беттік қабат топырақтарында алифаттық қатардағы С-13 бастап С-33 дейінгі туындылары болды.ИК спектралды зерттеу кезінде мұнай тектес С-Н тармды көмірсутектердің валенттік және деформациялық тербелістерінің жұтылу жолақтары анықталды. Экстракт спектрлерінде шекті метил тобының (СН3) валентті С-Н тербелістерінің жолақтары табылды. Ол топырақтағы көмірсутекті мәндерінің шамасының аздығын көрсетеді.
Мұнай құрамындағы парафин мен басқа жеңіл зиянды заттардың мөлшеріне қарай Құмкөл кен орны топырағының мұнаймен ластануының жағдайын анықтауға болады. Мұнай құрамында күкірттің болуы да, табиғат дамуына кері әсерін тигізеді.мұнайдағы күкірт өскен сайын, топырақ пен судың күкірттектік ластануы ұлғаяды. [8], [9]
Мұнай мен мұнай өнімдері қоршаған ортаға түскен соң микробиологиялық және химиялық ыдырау процесімен қатар, олардың булануы жүріп, атмосфера,су және топырақты ластау көзінің негізі болуы мүмкін. Мұнай заттары түптік шөгінділерінде жинақталып,уақыт өткен сайын заттардың физика-химиялық, механикалық және биогендік миграциясына қосылады. Мұнай өнімдерінің миграциясы мен аккумуляциясы табиғи-клиаттық шарттар мен ластаушы заттар түсетін топырақтың қасиетіне байланысты болады. Топырақ деп қоршаған ортамен әсерлесетін,су және жер бөлімінің аралығындағы борпылдақ,жұқа жер бетінің қабатын айтады. Топырақта органикалық және минералдық заттардың қоры жинақталады. Мұның бәрі топырақ микрофлорасының өміртіршілігіне үлкен қауіп төндіреді. [10]
Құмкөл кен орнының топырағына әсер ететін жалпы техногендік факторлар үш көрсеткіш бағалау арқылы анықталды:
1.Жеңіл бір қалыпты лстану деп өндірудің технологиялық процесі және мұнай мен газды өңдеу кезінде көмірсутектерден немесе қосымша заттардан болатын белгілі бір көлемдегі химиялық өзгеріс түріне айналады. Бұл категорияға топыраққа онша әсер етпейтін - геохимиялық процестер немесе топырақ горизонты бетінің шамалы ғана тығыздануына алып келетін механикалық зақымданулар және әлсіз оқшау жерлерде көрінетін эрозиялық процестер жатады. Ал топырақтың морфологиялық және биологиялық қасиеттері бұзылмайды.
2.Бірқалыпты орташа лстану деп, мұнай мен газды өндіру және оларды алғашқы өндеу технологиялық процесі кезінде көмірсутектерден немесе қосымша заттардан болатын химиялық өзгерістер түрін айтады. Бұл категорияда өсімдіктер жойыла бастайды, тамақ сапасы өзгереді, битумтектесзаттар жинақталып, екінші химиялық процестер жүре бастайды. Топырақтың гидроморфты түрлерінде глиогенез ұлғаяды,топырақ профилі бұзылып механикалық зақымданады,шөптер қурап топырақтың беткі қабаты өзгереді,бірақ рельеф өзгереді. Техногендік әсерден кейін топырақтың қалпына келу қасиеті сақталады.
3. Жоғары дәрежедегі ластану деп,мұнайды өндіру және өңдеу технологиялық процесінің кезінде көмірсутектер немесе қосымша заттар негізінде болатын химиялық өзгерісті айтады. Бұл категорияда топырақ толық битумданады, жер бетін сор басады,өсімдіктер толық жойылады,топырақтың гидроморфты түрлерінде глиогенездің күкіртсутекті түрі пайда болады. Топырақтың беткі қабаты бұзылып, рельефтің жаңа түрі пайда болады. Эрозияның қатар жатқан аймақтарға тарау қаупі туындайды. Жинақтағаш қоймаларда орналасқан өндіріс қалдықтары мен материалдардың жер топырағының экологиялық жағдайына әсерін анықтау үшін келесі бетте кестеде бағалау көрсеткіші көрсетілген.
Құмкөл кен орнының өндірістік жерлерінің ластану жағдайын анықтау үшін жасалған зерттеулер,топырақты-өсімдік қабатын дағдарысқа ұшырататын негізігі факторлардың бірі, механикалық зақымданулар екенін көрсетті. топырақ-өсімдік қабатының механикалық зақымданулары төменгі жағдайларда: ұңғымаларды бұрғылау және құрастырғанда,жол құрылысын салу кезінде,электр жүйесін таратқанда, мұнай және мұнай құбырларын тасымалдау объектілерін салғанда, жылыту пештерін қосқанда, жинақтау қондырғыларын,газ құбырларын, газды жағу алауларын, мұнай қоймаларын және тағы басқаларын қолданғанда пайда болады. Радиусы 50-150 м ұңғыма жанында өсімдіктер толық жойылған, әріректе әр жерден қурай бастаған өсімдіктер кездеседі. Мұнай өндірудің алғашқы кезеңінде Құмкөл кен орнының өсімдік қабатына құрылыс объектілерін салғанда механикалық әсер жалғасады. Сол себепті өсімдіктер толық жойылған,немесе қатты дағдарысқа ұшыраған.
Мұнай кәсіпорындарында негізгі жолдарды салу кезінде (солтүстіктен оңтүстікке қарай баратын жолдар) тасымалданған топырақпен қатар, салынып жатқан жолдың екі қапталындағы топырақтың беткі қабаты пайдаланылғандықтан, өсімдіктер толығымен жойылған. Бұрғылау құрылыстары жұмыстары кезінде,өсімдік қабатының жоғары жақтары айтарлықтай өзгерістерге түскен, топырақ нығыздалып, олардың сулы-физикалық қасиеттері нашарлаған. Топырақ массасына техногенді компоненттер қосылуда. Мұның ішінде негізгі рольді силикатты-карбонатты бұрғылау сұйықтығы алады. Мұнан кейін өсімдік қабатының дамуы әртүрлі болады.
Сонымен, Құмкөл кен орны топырағы ластану жағдайына қарай бірнеше түрге бөледі:
- Төгілген мұнаймен ластанған топырақтар;
- Мұнайдың жуғыш сұйықтарымен ластанған топырақтар;
- Минералданған және қабат суларымен ластанған топырақтар;
- Бұрғылау қалдықтарымен ластанған топырақтар;
- Тасымалдау және тиеу кезінде ластанған топырақтар.
Қорыта келгенде, топырақтар ластану көрсеткіштеріне байланысты төмендегідей болып бөлінеді:мазутталған;жасырын мазутталған және тұздалған. Ластанған қабаттағы мұнайдың мөлшеріне қарай:төменгі- 3% (30гкг); орташа- 3-6% (30-60гкг); жоғары- 6,1-12%(61-120гкг). Мұнайдың құрамының көрсеткішіне қарай, топырақтың қаншалықты мазутталғаны анықталады. Топырақтың ластану деңгейі 1000 мен 10000мгкг аралығында болғанда кезде тазалау ластану көздерін жою,қопсыту,ылғалдау, аэрация және тағы басқа жұмыстары жүргізіледі. Ластану деңгейі 10000мгкг асқан кезде, ластанған жерлерге рекультивация жүргізіледі.1.102-126б.
Табиғат байлықтарының қымбат түрлерінің бірі-су. Дүние жүзінде көптеген өнім мен тағамға айырбас боларлық заттар табылғанымен суды алмастыратың зат табылған жоқ[1].
Қазіргі таңда су ресурстарының тез арада ластанудың себебі суға деген антропогендік жүктеменің артуы. Оның басты себептері дүниежүзіндегі халық санының күрт өсуі және суға деген сұраныстың жоғарлауы. Осыған қоса ҒТР өз ықпалын тигізуде. Өнеркәсіптің химиялық және мұнай химиялық салалары су қоймаларына зиянды заттардың енуіне себепші болып, көп жағдайда оның сапасын нашарлатады. Адамзаттың тіршілік етуі барысында табиғатқа миллионға жуық жаңа заттар енген (барлығы 6 миллион химиялық қосындылар белгілі). Жыл сайын әлемде 250 мың жаңа химиялық заттар белгілі болып, олардың негізгі бөлігі қоршаған ортаға кері әсерін тигізбей қоймайды. Тәжірибе жүзінде 500000 химиялық қосынды пайдаланады. Халықаралық экологиялық ұйымдардың есептеулері бойынша олардың 40000 мыңға жуығы өз қасиеттерімен адамзат баласына зиянын тигізсе, 12000-ы улы заттар болып табылады [2].
Судың ластануы әсіресе өнеркәсіп қалдықтарының қосылуы аса қауіпті. Қалдықтардың химиялық құрамының болуына сәйкес, олардың тигізер әсері де әр түрлі. Мысалы, мұнай өңдеуден шыққан қалдықтар су бетін үлкен қабықпен жауып, оттектің алмасуын қиындатады. Ұй тұрмысында және өнеркәсіпте өте көп мөлшерде қолданылатын синтетикалық детергенттер деп аталатын жууға қолданылатын заттардың әсері де мұндай қалдықтармен бір бағыттас.
Суды ластайтын заттардың көлемі артқан сайын оны ыдыратуға өте көп мөлшерде оттегі жұмсалады. Бұл оттектің судағы концентрациясын азайтады және сондай-ақ, ыдырау процесін оттексіз жүргізетін анаэробтық микроорганизмдердің санының артуына жағдай жасайды. Бұл жағдайда түзілетін заттардың сапасы бөлек. Онда метан, аминдер, күкірт және фосфор улы қосындылары пайда болып, су иістене бастайды. Оттектің азаюы мен улы қосындылардың көбейюі бірінші кезекте балықтардың қырылуына, онан кейін су өсімдіктерінің құрып кетуіне әкеп соғады. Сөйтіп, бұл тіршілік ортасы су біртіндеп кедейленеді[3].
Бүгінгі күні су қорының басты көзі өзен болып есептеледі. Ал оларды органикалық және минералдық қоспалардан тазарту-өте қиын және қымбатқа түсетін іс. Осы ретте адамның денсаулығына келетін қауіп мөлшері үлкен. Себебі ең соңғы техникалық жетістіктерге негізделген тазарту жүйелері де суда кездесетін кейбір заттардан толықтай тазартады деп айту ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
СОӨЖ
Пәні: Экология
Тақырыбы: Ластаушы заттардың миграциясы
Тобы:
Тексерген:
Орындаған:
Ақтау 2013ж
Қазіргі кезеңдегі мұнайды игеру мен тасымалдаудың технологиялық процестері қалдықты көп қалдырмай пайдалануға мүмкіндік береді. Бірақта, мұнайды көп игеріп, технологиялық режимдерден ауытқу болған жағдайларда, құрылыс процесі кезінде өзгерістер болғанда, құбыр желілерінің үзілген және зақымданған жағдайларында және басқа да апатты кезеңдерде, көмірсутек шикізаттары жер бетіне төгіліп қоршаған ортаға зиянын тигізеді. [1]
Осы себептерге байланысты,топырақ қабатына техногенді әсер етуді төмендегі топтарға бөледі: мазутталған, жасырын мазутталған, аралас ластанған тұзды топырақтар, қазылған мазутталған (мұнай және мұнай өнімдерімен ластанған) деп бөлінеді. Жердің ластануы құбыр желілерінің үзілуінен және дайындау мен тасымалдау кезінде болатын апаттарға байланысты болады. Жасырын мазутталғандар қатарына, мұнайдың жеңіл фракцияларымен және де толық жанбаған газды мұнай өнімдерімен ластанған топырақтар жатады. Топырақтың мұндай ластану түрі алаулар мен мұнай өндіру объектілерінің айналасында болады. Бұл жерлерде мұнайдың жойылуымен қатар мұнай өнімдерінің булануы жүреді. Атмосфераға шыққан ластаушы заттар жер бетіне біртіндеп түсе бастайды. Мұнайдың топыраққа ену тереңдігіне байланысты ластану бірнеше түрге бөлінеді:
15см дейін - беттік мазуттану;
30см дейін - майда профильді мазуттану;
60см дейін - орта профильді мазуттану;
60см жоғары - терең профильді мазуттану.
Қабаттардағы мұнайдың мөлшеріне байланысты да ластану бірнеше түрге бөлінеді:
Аз мұнайлы - 3пайыздан аз (30гкг);
Орташа мұнайлы - 3-6 пайыз (31- 60гкг);
Жоғары мұнайлы - 6,1- 12пайыз (61- 120гкг);
Өте жоғары мұнайлы 12 пайыздан жоғары ( 120гкг).
2009-2010 жылдарғы зерттеу жұмыстар барысында экологиялық мониторинг станцияларында Құмкөл кен орны маңайының экологиялық жағдайы жылына екі рет бақыланды (көктемде және күзде). [2], [3]
Құмкөл және Оңтүстік Құмкөл топырақтарын аналитикалық зерттеулер нәтижесінде, мұнаймен ластанған жерлердің мөлшері анықталды. Жоғарғы қабаттың топырағында алифиттық қатардың С-13 бастап С-33 дейінгі туындылары болды.
Хромотографиялық сааптаудың нәтижесінде, үлгілердің көмірсутекті құрамдары ароматты (массаның 7%), парафинді нафтенді (массаның 81%) және шайырлы (4% дейін) болатыны анықталды. [4], [5]
Көмірсутектердің мөлшері топырақтағы құрғақ массаның 0,950мгкг- дейі болды. Орташа алғанда мұнай өнімдерінің концентрациялары көрсеткіштері төмендеу яғни құрғақ топырақта 0,200мкгг- 730мкгг аралығында болды.
Жасалған сараптама, антропогенді әртүрлі компоненттердің бар екенін көрсетті. Оның құрамында:
- Парафинонафтенді көмірсутектер -60%;
- Ароматы көмірсутектер -9%;
- Шайырлар - 9% дейін;
- Анықталмаған компоненттер -13% болды.
Топырақ - өсімдік жүйесі, өмір сүру жағдайының өзгерісіне өте сезімтал болады. 2009жылдың көктемгі және жазғы кезеңіндегі зерттеулер нәтижесі топырақ-өсімдік жүйесінің құрамында ауыр металдар мен көмірсулар бар екенін көрсетті. 2009ж топырақтағы ауыр металдардың жалпы құрамы әртүрлі болды. Көктемгі кезеңде топырақ үлгілеріндегі элементтердің жалпы құрамы төмендегідей: цинк 18,09-30,01мкгг; мыc 3,09-6,28мкгг; кадмий 0,08-0,23мкгг; қорғасын 0,50-8,17мкгг; металдардың орналасу қатарында белгілі бір заңдылықтар бар: цинк - қорғасын - мыс - кадмий.
Көмірсутектердің концентрациясы көптеген жағдайда топырақтың массасының 0,850мкгг дейін өзгеріп тұрады. [6], [7]
Аналитакалық зерттеулер арқылы топырақта мұнай өнімдерінің аздаған мөлшері анықталды. Беттік қабат топырақтарында алифаттық қатардағы С-13 бастап С-33 дейінгі туындылары болды.ИК спектралды зерттеу кезінде мұнай тектес С-Н тармды көмірсутектердің валенттік және деформациялық тербелістерінің жұтылу жолақтары анықталды. Экстракт спектрлерінде шекті метил тобының (СН3) валентті С-Н тербелістерінің жолақтары табылды. Ол топырақтағы көмірсутекті мәндерінің шамасының аздығын көрсетеді.
Мұнай құрамындағы парафин мен басқа жеңіл зиянды заттардың мөлшеріне қарай Құмкөл кен орны топырағының мұнаймен ластануының жағдайын анықтауға болады. Мұнай құрамында күкірттің болуы да, табиғат дамуына кері әсерін тигізеді.мұнайдағы күкірт өскен сайын, топырақ пен судың күкірттектік ластануы ұлғаяды. [8], [9]
Мұнай мен мұнай өнімдері қоршаған ортаға түскен соң микробиологиялық және химиялық ыдырау процесімен қатар, олардың булануы жүріп, атмосфера,су және топырақты ластау көзінің негізі болуы мүмкін. Мұнай заттары түптік шөгінділерінде жинақталып,уақыт өткен сайын заттардың физика-химиялық, механикалық және биогендік миграциясына қосылады. Мұнай өнімдерінің миграциясы мен аккумуляциясы табиғи-клиаттық шарттар мен ластаушы заттар түсетін топырақтың қасиетіне байланысты болады. Топырақ деп қоршаған ортамен әсерлесетін,су және жер бөлімінің аралығындағы борпылдақ,жұқа жер бетінің қабатын айтады. Топырақта органикалық және минералдық заттардың қоры жинақталады. Мұның бәрі топырақ микрофлорасының өміртіршілігіне үлкен қауіп төндіреді. [10]
Құмкөл кен орнының топырағына әсер ететін жалпы техногендік факторлар үш көрсеткіш бағалау арқылы анықталды:
1.Жеңіл бір қалыпты лстану деп өндірудің технологиялық процесі және мұнай мен газды өңдеу кезінде көмірсутектерден немесе қосымша заттардан болатын белгілі бір көлемдегі химиялық өзгеріс түріне айналады. Бұл категорияға топыраққа онша әсер етпейтін - геохимиялық процестер немесе топырақ горизонты бетінің шамалы ғана тығыздануына алып келетін механикалық зақымданулар және әлсіз оқшау жерлерде көрінетін эрозиялық процестер жатады. Ал топырақтың морфологиялық және биологиялық қасиеттері бұзылмайды.
2.Бірқалыпты орташа лстану деп, мұнай мен газды өндіру және оларды алғашқы өндеу технологиялық процесі кезінде көмірсутектерден немесе қосымша заттардан болатын химиялық өзгерістер түрін айтады. Бұл категорияда өсімдіктер жойыла бастайды, тамақ сапасы өзгереді, битумтектесзаттар жинақталып, екінші химиялық процестер жүре бастайды. Топырақтың гидроморфты түрлерінде глиогенез ұлғаяды,топырақ профилі бұзылып механикалық зақымданады,шөптер қурап топырақтың беткі қабаты өзгереді,бірақ рельеф өзгереді. Техногендік әсерден кейін топырақтың қалпына келу қасиеті сақталады.
3. Жоғары дәрежедегі ластану деп,мұнайды өндіру және өңдеу технологиялық процесінің кезінде көмірсутектер немесе қосымша заттар негізінде болатын химиялық өзгерісті айтады. Бұл категорияда топырақ толық битумданады, жер бетін сор басады,өсімдіктер толық жойылады,топырақтың гидроморфты түрлерінде глиогенездің күкіртсутекті түрі пайда болады. Топырақтың беткі қабаты бұзылып, рельефтің жаңа түрі пайда болады. Эрозияның қатар жатқан аймақтарға тарау қаупі туындайды. Жинақтағаш қоймаларда орналасқан өндіріс қалдықтары мен материалдардың жер топырағының экологиялық жағдайына әсерін анықтау үшін келесі бетте кестеде бағалау көрсеткіші көрсетілген.
Құмкөл кен орнының өндірістік жерлерінің ластану жағдайын анықтау үшін жасалған зерттеулер,топырақты-өсімдік қабатын дағдарысқа ұшырататын негізігі факторлардың бірі, механикалық зақымданулар екенін көрсетті. топырақ-өсімдік қабатының механикалық зақымданулары төменгі жағдайларда: ұңғымаларды бұрғылау және құрастырғанда,жол құрылысын салу кезінде,электр жүйесін таратқанда, мұнай және мұнай құбырларын тасымалдау объектілерін салғанда, жылыту пештерін қосқанда, жинақтау қондырғыларын,газ құбырларын, газды жағу алауларын, мұнай қоймаларын және тағы басқаларын қолданғанда пайда болады. Радиусы 50-150 м ұңғыма жанында өсімдіктер толық жойылған, әріректе әр жерден қурай бастаған өсімдіктер кездеседі. Мұнай өндірудің алғашқы кезеңінде Құмкөл кен орнының өсімдік қабатына құрылыс объектілерін салғанда механикалық әсер жалғасады. Сол себепті өсімдіктер толық жойылған,немесе қатты дағдарысқа ұшыраған.
Мұнай кәсіпорындарында негізгі жолдарды салу кезінде (солтүстіктен оңтүстікке қарай баратын жолдар) тасымалданған топырақпен қатар, салынып жатқан жолдың екі қапталындағы топырақтың беткі қабаты пайдаланылғандықтан, өсімдіктер толығымен жойылған. Бұрғылау құрылыстары жұмыстары кезінде,өсімдік қабатының жоғары жақтары айтарлықтай өзгерістерге түскен, топырақ нығыздалып, олардың сулы-физикалық қасиеттері нашарлаған. Топырақ массасына техногенді компоненттер қосылуда. Мұның ішінде негізгі рольді силикатты-карбонатты бұрғылау сұйықтығы алады. Мұнан кейін өсімдік қабатының дамуы әртүрлі болады.
Сонымен, Құмкөл кен орны топырағы ластану жағдайына қарай бірнеше түрге бөледі:
- Төгілген мұнаймен ластанған топырақтар;
- Мұнайдың жуғыш сұйықтарымен ластанған топырақтар;
- Минералданған және қабат суларымен ластанған топырақтар;
- Бұрғылау қалдықтарымен ластанған топырақтар;
- Тасымалдау және тиеу кезінде ластанған топырақтар.
Қорыта келгенде, топырақтар ластану көрсеткіштеріне байланысты төмендегідей болып бөлінеді:мазутталған;жасырын мазутталған және тұздалған. Ластанған қабаттағы мұнайдың мөлшеріне қарай:төменгі- 3% (30гкг); орташа- 3-6% (30-60гкг); жоғары- 6,1-12%(61-120гкг). Мұнайдың құрамының көрсеткішіне қарай, топырақтың қаншалықты мазутталғаны анықталады. Топырақтың ластану деңгейі 1000 мен 10000мгкг аралығында болғанда кезде тазалау ластану көздерін жою,қопсыту,ылғалдау, аэрация және тағы басқа жұмыстары жүргізіледі. Ластану деңгейі 10000мгкг асқан кезде, ластанған жерлерге рекультивация жүргізіледі.1.102-126б.
Табиғат байлықтарының қымбат түрлерінің бірі-су. Дүние жүзінде көптеген өнім мен тағамға айырбас боларлық заттар табылғанымен суды алмастыратың зат табылған жоқ[1].
Қазіргі таңда су ресурстарының тез арада ластанудың себебі суға деген антропогендік жүктеменің артуы. Оның басты себептері дүниежүзіндегі халық санының күрт өсуі және суға деген сұраныстың жоғарлауы. Осыған қоса ҒТР өз ықпалын тигізуде. Өнеркәсіптің химиялық және мұнай химиялық салалары су қоймаларына зиянды заттардың енуіне себепші болып, көп жағдайда оның сапасын нашарлатады. Адамзаттың тіршілік етуі барысында табиғатқа миллионға жуық жаңа заттар енген (барлығы 6 миллион химиялық қосындылар белгілі). Жыл сайын әлемде 250 мың жаңа химиялық заттар белгілі болып, олардың негізгі бөлігі қоршаған ортаға кері әсерін тигізбей қоймайды. Тәжірибе жүзінде 500000 химиялық қосынды пайдаланады. Халықаралық экологиялық ұйымдардың есептеулері бойынша олардың 40000 мыңға жуығы өз қасиеттерімен адамзат баласына зиянын тигізсе, 12000-ы улы заттар болып табылады [2].
Судың ластануы әсіресе өнеркәсіп қалдықтарының қосылуы аса қауіпті. Қалдықтардың химиялық құрамының болуына сәйкес, олардың тигізер әсері де әр түрлі. Мысалы, мұнай өңдеуден шыққан қалдықтар су бетін үлкен қабықпен жауып, оттектің алмасуын қиындатады. Ұй тұрмысында және өнеркәсіпте өте көп мөлшерде қолданылатын синтетикалық детергенттер деп аталатын жууға қолданылатын заттардың әсері де мұндай қалдықтармен бір бағыттас.
Суды ластайтын заттардың көлемі артқан сайын оны ыдыратуға өте көп мөлшерде оттегі жұмсалады. Бұл оттектің судағы концентрациясын азайтады және сондай-ақ, ыдырау процесін оттексіз жүргізетін анаэробтық микроорганизмдердің санының артуына жағдай жасайды. Бұл жағдайда түзілетін заттардың сапасы бөлек. Онда метан, аминдер, күкірт және фосфор улы қосындылары пайда болып, су иістене бастайды. Оттектің азаюы мен улы қосындылардың көбейюі бірінші кезекте балықтардың қырылуына, онан кейін су өсімдіктерінің құрып кетуіне әкеп соғады. Сөйтіп, бұл тіршілік ортасы су біртіндеп кедейленеді[3].
Бүгінгі күні су қорының басты көзі өзен болып есептеледі. Ал оларды органикалық және минералдық қоспалардан тазарту-өте қиын және қымбатқа түсетін іс. Осы ретте адамның денсаулығына келетін қауіп мөлшері үлкен. Себебі ең соңғы техникалық жетістіктерге негізделген тазарту жүйелері де суда кездесетін кейбір заттардан толықтай тазартады деп айту ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz