Несиенің қажеттігі және несие қатынастарының пайда болуы

Кіріспе

Несие – ақша сияқты тарихи экономикалық дәреже болып табылады. "Кредит" деген сөз, "Қарыз", "несие" деген "kredo" – сенемін деген мағына беретін латынша "kreditium" деген сөзінен шығады. Ол экономикалық дәреже ретінде әр түрлі экономикалық қоғамдарда қызмет етеді. Ол тауар өндірісінің пайда болған кезінен бастап қарапайым формаларында: бай және кедей қоғамдарда көрінеді. Несие қатынастары ақша қатынастары сияқты үнемі даму үстінде болады. Алғашқы несие табиғи түрде қоғамның дәулетті топтарынан мүліксіз шаруалар мен кәсіпкерге тұтыну мұқтаждығы мен қарыздарды өтеу үшін ұсынылған. Тауар – ақша қатынастарының дамуымен несие ақша түріне көшті.
Несие нарықтық экономиканың тірегі ретінде экономикалық дамудың ажырамас элементін білдіреді. Оны барлық шаруашылық субъектілерімен қатар, мемлекет те, үкімет те, сондай – ақ жеке азаматтар да пайдаланады.
Несиенің пайда болуын өнімдерді өндіру сферасынан емес, олардың айырбас сферасына іздеу қажет. Несие қатынастардың пайда болатын экономикалық негізіне капитал айналымын жатқызуға болады.
Экономикалық категория ретінде, несие –кәсіпорындар, ұйымдар және бірлестіктер, сондай-ақ халық арасындағы несие қорын құру және оларды қайтарылу, пайыз төлеу шартында белгілі бір мерзімге уақытша пайдалануға беру негізінде қалыптасатын өндірістік қатынастар жиынтығы.
Несиенің объективті қажеттілігі табиғи және ақшалы түрде жүзеге асатын ерекшеліктерден кеңейтілген өндірісті шығарып топтайды. Ол капитал түрлері үнемі ауысып тұратынын ұйғарады, меншіктің ақшалы түрі тауарға, тауарлы меншік өнірістікке өндірістік

Пән: Банк ісі
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

Несиенің қажеттігі және несие қатынастарының пайда болуы
1.1 Несиенің қажеттілігі
Несие – ақша сияқты тарихи экономикалық дәреже болып табылады.
"Кредит" деген сөз, "Қарыз", "несие" деген "kredo" – сенемін деген мағына
беретін латынша "kreditium" деген сөзінен шығады. Ол экономикалық дәреже
ретінде әр түрлі экономикалық қоғамдарда қызмет етеді. Ол тауар өндірісінің
пайда болған кезінен бастап қарапайым формаларында: бай және кедей
қоғамдарда көрінеді. Несие қатынастары ақша қатынастары сияқты үнемі даму
үстінде болады. Алғашқы несие табиғи түрде қоғамның дәулетті топтарынан
мүліксіз шаруалар мен кәсіпкерге тұтыну мұқтаждығы мен қарыздарды өтеу үшін
ұсынылған. Тауар – ақша қатынастарының дамуымен несие ақша түріне көшті.
Несие нарықтық экономиканың тірегі ретінде экономикалық дамудың
ажырамас элементін білдіреді. Оны барлық шаруашылық субъектілерімен қатар,
мемлекет те, үкімет те, сондай – ақ жеке азаматтар да пайдаланады.
Несиенің пайда болуын өнімдерді өндіру сферасынан емес, олардың
айырбас сферасына іздеу қажет. Несие қатынастардың пайда болатын
экономикалық негізіне капитал айналымын жатқызуға болады.
Экономикалық категория ретінде, несие –кәсіпорындар, ұйымдар және
бірлестіктер, сондай-ақ халық арасындағы несие қорын құру және оларды
қайтарылу, пайыз төлеу шартында белгілі бір мерзімге уақытша пайдалануға
беру негізінде қалыптасатын өндірістік қатынастар жиынтығы.
Несиенің объективті қажеттілігі табиғи және ақшалы түрде жүзеге
асатын ерекшеліктерден кеңейтілген өндірісті шығарып топтайды. Ол капитал
түрлері үнемі ауысып тұратынын ұйғарады, меншіктің ақшалы түрі тауарға,
тауарлы меншік өнірістікке өндірістік тауарлыға және тауарлық қайтадан ақша
түріне ауысып тұрады, яғни ақша капиталының ауыспалы айналымы жүрді.
Ауыспалы айналымның бірінші кезеңінде ақша өндіріс қорына (машина, шикізат
және т.б.) ауысып кетеді, екінші кезеңде - өндіріс процесінде – дайын өнім
жасалады, өндірістік тауарлыға келеді. Үшінші незеңде тауар сатылып,
бастапқы ақша түріне ауысады.
Капитал түрлерінің ауысуы бір шаруашылық субъектіде ақша қаржысының
уақытша босатылып және басқа шаруашылық жүргізуші субъектіде ақша деген
қажеттілігінің қалыптасуымен қоса жүреді. Әрбір шаруашылық субъектіде
өзінің жеке ауыспалы айналымдағы капиталы болады.
Өндірісті жеке шаруашылық жүргізуші субъектідегі ақшаларды уақытша
босатуға және оларға деген қажеттілік үшін жағдай туғызады.
Капитал айналымдарда және ауыспалы айналым процесінде ақшалай
қаражаттардың босатылуын және оған деген қосымша қажеттілікті шамамен
былайша көрсетуге болады.

Осылайша негізгі және айналым қорларының қозғалыс процесінде ақшалай
қаражаттың құйылуы мен қайталуы болады. Сондықтан бір кәсіпорын басқа
кәсіпорынға қарағанда бұрынырақ тауар сатушы ретінде және оның сатып
алушысы болып шығуы мүмкін.
Несиенің мүмкіншілігін шындыққа айналдыру үшін белгілі бір талаптар
бар. Біріншіден, несие мәмілесінің қатысушылары несие беруші мен қарыз
алушы – экономикалық байланысын туындайтын міндеттемелірдің орындалуын өз
мойнына алуға материалдық жағынан кепілдік беретін заңды субъектілер сияқты
алға шығуы керек. Екіншіден, егер несие беруші мен несие алушының мүдделері
бір жерден шықса, онда бұл жағдайда несие өте қажет болады. Несие мәмілесін
жүзеге асыру үшін оның қатысушылары міндетті түрде несиеге өзара
қызуғышылық танытулары керек.
Несие объективті қажеттіліктен туындаған және және ол қоғамдық өндіріс
процесінде маңызды рөл атқарады несие ақшалай капиталдың қарызға
трансформациясын қамтамасыз етеді және несие берушілер мен қарызға
алушылардың арасындағы қарым – қатынасты білдіреді.

1.2 Несиенің мәні, қызметтері
Несиенің мәнін ашу – бұл несиені экономикалық қатынастардың біртұтас
жүйенің элементі ретінде көрсететін, оның мәнді анықтығын білдіретін
сапаларын тану болып табылады.
Несиенің мәнін анықтаған кезде бірқатар әдістемелік принциптерді
ұстану керек, несиелердің барша түрі формаларын тәуелсіз оның мәнін
көрсетуі керек.
- несие мәмілесі тұтасымен алғанда несиенің мәнін ашуы керек.
Егер бір мәміледе несие қайтарылмаса онда бұл өзінің қайтарылатын қасиетін
жоғалтатынын білдіреді.
- несиенің мәнін талдауда несиенің құрылымын, қозқалыс сатыларын
несиенің негізгі көрсететін жөн.

Несиелік мәміледе қарызға алушы несие берушіге тәуелді, оған несие
беруші өз талаптарын қояды. Алайда, қарызға алушы мен несие беруші несие
қатынастарының толық құқықты жақтары қатысуы керек.
Сонымен несиенің мәнін ұдайы өндіріс процесінің бір сатысымен ғана
байланыстыруға болмайды. Кредитор – несиелік мәміленің қарызды ұсынушы
жағы. Қарыз беру үшін кредитордың қарамағында белгілі бір қаражаттары болуы
керек. Оның көздері өз қорлары, ресурстары, өз кезегінде қайтарылымдылық
негізінде ұдайы өндіріс процесінің басқа субъектілерінен алынған ресурстар
бола алады. Кредитор ретінде басқа шаруашылық иесіне белгілі бір мерзімге
ресурс тұлға болады. Қарыз алушы несиені белгіленген мерзімде қайтармаған
жағдайда несиелік келісімнің еріктілігі бұзылады, қарыз алушылармен
анағұрлым қатаң қатынастарға әкеп соғады. Несиенің мерзімі өз кезегінде
ұдайы өндіріс процесінің барысына байланысты.
Қарыз алушы – несиелік қатынастың, несиені алушы және алған қарызды
қайтаруға міндетті жағы болып келеді. Борышқор және қарыз – бір – біріне
жақын, бірақ шамасы бірдей түсінік емес. Борыш – міндетті жалпы сипаттайтын
анағұрлым кең түсінік. Несиелік мәмілеге сәйкес борышқор туралы емес, қарыз
алушы туралы айту керек.
Несие құнының белгіленіп үлгерген қызметіне байланысты болатын
қатынастарды білдіреді. Несие тек өндірісте ғана пайда бола алмайды,
өйткені мұндай өнім әлі жасалған жоқ, ал оның бөліктері ұдайы өндіріс
процесінің сәйкес қатынасушыларының иелігіне түскен жоқ. Сондықтан несиеге
бастаманы өндіріс сатысы емес өнімнің қозғалысының келесі сатылары береді.
Осы мағынада несиелік қатынастар бұл өндірістегі қатынастар емес, оның
сыртындағы қатынастар болып табылады. Қарыз алушының кредитордан
экономикалық тәуелді болуы қарызға алынған қаражаттарыды ұтымды
пайдалануға, қарыз алушы ретінде өз міндеттемелерін орындауға мәжбүр етеді.

Несиелік қатынастар құрылымының элементі, яғни кредитордан қарыз
алушыға берілетін және қарыз алушыдан кредиторға қарай кері қозғалатын
объекті болып табылады. Беру объектісіне қарыздық құн жатады. Ол құнның
ерекше бөлігі ретінде болады.
Несиелік қатынас ішіндегі құн ерекше қосымша тұтыну құнына ие. Ақшаға
немесе тауарға құн кредитор мен қарыз алушы арасында қозғалыс жасай отырып,
ұдайы өндіріс процесін жылдамдатудың ерекше қасиетін алады.
Қарызға берілген құнның өте маңызды жағы – оның авансылану сипаты.
Несие, қағида бойынша, құнның құрылуына мүмкіндік туғызып, қарыз алушының
иелігіне түсуі керек. Осы мағынада несие қарыз алушының шаруашылығында
қарызға алынған құнның жұмыс істеуі кезеңінде онда жасалуы тиіс
табыстардыболжап біледі. Қарыз алушыға кредиторға несие беру жөнінде өтініш
жасағанда; сол сәтте қолында еркін ақшалай қаражаттың болуынан ғана емес,
сонымен қатар ол табыс алуға мүдделі екендігі және сол табысты алдағы
төлемдер үшін пайдалану мүмкіндегін ескереді.
Несиенің мәні оның қозғалысының заңдылықтарымен тағы толығырақ
ашылады. Төмендегідей түрде несиенің қозқалысын көрсетуге болады: несиені
орналастыру (НО) – қарыз алушылардың несиені алуы (НА) – несиені пайдалану
(НП) – ресурстардың босатуы (РБ) – уақытша алынған құнның қайтарылуы (ҚҚ) –
несие формасында орналастырған қаражаттарды кредитордың алуы (ҚА).
Несиелік қатынастардың субъектілері өзара мүдделерге негізделген
экономикалық байланыстар тұрақтылығымен, бір қалыптылғымен сипатталады,
біртұтас жүйе ретіндегі несие шеңберімен анықталады. Қажеттілік категориясы
көбінесе объектіні тереңдей тану дәрежесін, яғни оның мәнін, заңдылығын
ашып ақиқат өмірдің ішкі, тұрақты, қайталанып отыратын жалпылама
қатынастарын, оның дамуының негізгі бағыттарын көрсетеді.
Несиенің экономикадағы орны мен рөлі, оның атқаратын қызметтерімен
сипатталады. Жалпы несие экономикалық категория ретінде мынадай қызметтері
атқарады:
• қайта бөлу;
• айналыс шығындарын үнемдеу;
• аналыстағы нақты ақшалардың орнын уақытша алмастыру;
• капиталдың шоғырлануын жеделдету.
Несиенің қайта бөлу қызметі кез келген елдің ұлттық экономикасының
толық құнды жұмыс жасауына өз үлесін қосады. Несиенің бұл қызметінің
қаржының қайта бөлу қызметінен айырмашылығы қаржының қайта бөлінуі
әкімшілік негізде жүргізілсе, ал салалар мен аймақтар арасындағы капитал
ағымы несие арқылы, яғни ол нарықтық механизм негізінде жүзеге асырылады.
Несиенің айналыс шығындарын үнемдеу қызметінің іс жүзіне асуы несиенің
экономикалық мәнінен туындайды. Шаруашылық субъектілеріндегі ақшалай
қаражаттардың түсуі мен жұсалуы арасындағы уақытша болатын алшақтық кей
жағдайларда қаржылай ресурстарға деген қажеттілікті туындатады.
Несиенің айналыстағы нақты ақшалардың орнын уақытша алмастыру. Қазіргі
несиелік шаруашылықта мұндай орнын алмастыруға толық мүмкіндік бар. Бұл
қызметі іске асу процесінде тек қана тауар айналысын емес, сондай – ақ
нақты ақшалардың уақытша орнын ауыстыра отырып, ақша айналасын да
жылдамдатады. Несиенің бұл қызметі несиелік ақшалар: чектер, вексельдер,
несиелік карточкалар көмегімен жүзеге асырылады. Несиенің бұл қызметі
арқылы ақша айналысының жылдамдығымен қатар, айналыстағы ақша массасына
және төлем айналымына да ықпал етеді.
Капиталдың шоғырлану процесі қызметі экономиканың тұрақты дамуына
жағдай жасау үшін маңызды болып табылады. Мұндай міндеттерді шешуде
несиенің бұл қызметі өнірістің ауқымын ұлғайта отырып, пайда алуға
мүмкіндік береді.
Несиенің ғылыми – техникалық прогресті жеделдету қызметі
қаржыландырумен сипатталады. Сондықтан да, несиенің көмегінсіз көптеген
ғылыми – зерттеу орталықтарының жұмыс жасауы қиынға түседі.

1.3
Несиенің капиталдың жасампазды теориясы натуралистік қарама – қарсы
идеяны ұсынады. Оның тұжырымдамасы бойынша несиеге экономиканың дамуына
шешуші рөл беріліп, оны ұдайы өндіру процесінен алыстатады. Несие ақшамен
және байлықпен теңестіріледі. Бұл теорияның негізін салушы, ағылшын
экономисі Дж. Лонның ойынша, несие елдің барлық пайдаланылмаған
мүмкіндіктерін қозғалысқа келтіріп, байлық пен капиталдың жиналуына себеп
болады, ол банктерге делдалдық ретінде емес, капитал жасаушылар деп
қарасты. Бұл теорияның қолдаушылары ағылшын экономистері Г. Макмед, Дж.
Кейнс, Ф. Хоутри, И. Шумпетер (Австрия), А. Ган (Германия) болды. Олар ақша
мен несиені сатып алу күшіне сай байлық деп есептейді.
Несие пайда әкеледі сондықтан ол "өндіргіш капитал" болып табылады, ал
"банктер" - "несие фабрикасы". Бұл екеуі де несиені, яғни капиталды
жасайды. Олар банктер барлығын, депозиттерді, яғни капитал жасайды деп
пайымдайды. Сонымен қатар олар, банктер шексіз депозиттерді, соған сәйкес
несие мен капитал жасайды деп есептейді. Олар несиенің шегін, несие
ауқымының шексіз кеңеюі инфляция мен оның зардаптарына әкелетінін ұмытып
кетті.
Дж. Кейнстің тұжырымдамасы бойынша айналымдағы ақша жиынтығы пайызға,
пайыз – инфляцияға, инфляция - өндіріске, өндіріс – табысқа, табыс – бағаға
әсер етеді. Ол ақшаның белгілі бір деңгейге дейін пайызға әсер етпейтінін
мойындайды.
АҚШ ғалымдары, Р. Голдамий, С. Кузнец, К. Дугел, Д. Кример бұл
тұжырымдаманыдамыта отырып, несие капиталдың нарығын және оның
сигменттерін, олардың экономикамен өзара әрекетін, қызмет ету параметрлерін
зерттеді. Бұл нарықтық қатысушылары мыналар:
• алғашқы инвесторлар, яғни уақытша бос ақша ресурстардың иелері:
уақытша бос ресурстары бар зағды және жеке тұлға, мемлекет.
• уақытша бос ресурстарды шоғырландыратын несие – қаржы институттары
ретіндегі тұлғалық мамандандырылған делдардар.
• қаржы ресурстарына уақытша мұқтаж қарыз алушы заңды және жеке тұлға,
мемлекет.
Несие мәнінің өзгеруімен қатар оның көрініс танытуды да өзгеріп
отырады. Несие қызметі оның барлық формалары мен түрлері өзіндік
ерекшелігімен көрсететін танумен сипатталады. Кейбір ғалымдар оны айналым
белгісіне жатқызса, басқалары бөлу белгісіне жатқызады. В.М. Тарасов
несиені ұлттық табысты қайта бөлу процесіндеқатыстандықтан бөлу
категорияларына жатқызады және де соған қарамастан, несиенің айырбас
қатынастарына тән ерекшеліктері мен мүмкіндіктері бар.

II бөлім Несие ақшаның маңызы мен түрлері
2.1 Несие – ақша саясаты және ақшаның экономикадағы рөлі
Мемлекет нақты салалық және аймақтық мәселелерді шешу үшін арнайы
мемлекеттік бағдарлама негізінде мақсаттық жеңіл несиелер береді. Ол арнайы
бюджеттен тыс даму қорын құру мүмкін. Несиені реттеудің төмендегідей
түрлері жиі қолданылады.
а) экономикалық банктің есептеу ставкасының өзгеруі есептеу
(дисконттық) ставка банктің вексельді сатып ағымдағы банк алымын қарыз
процентінің мөлшері дейміз немесе жеке тұлға мен мемлекеттің қысқа мерзімді
міндеттемелері. Эмиссиялық банк коммерциялық банктің векселін ғана
ескереді. Есептеу ставкасының төмендеуі мен көтерілу жеке коммерциялық
банктердің әртүрлі қарыздар ставкасын қайта қарау үшін сигнал болып
табылады.
ә) эмиссиондық банктегі міндетті минималды салымның көтерілуі.
коммерциялық банктердің эмиссиондық банктегі депозиттері қолдануға рұқсат
етілмейтін ерікті салымдардары ұлғайта отырып, ұлттық банк жеке банктердің
несие ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.