Жәңгір хан

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Мәнжазба

Мәнжазба:

Жоспар.

І. Кіріспе. Бөкей ордасы

ІІ. Негізгі бөлім.

а) Жәңгірдің билік басына келуі

ә) Жәңгір ханның мәдени-ағарту саласындағы қызметі

б) Жәңгір ханның қайтыс болуы

ІІІ. Қорытынды

Бөкей хандығының Қазақстан тарихындағы алатын орны

ІV. Пайдаланылған әдебиеттер

$C:\Users\Прогаммист\Desktop\Мои документ\Важный документы\меруерт\загруженное.jpg$ XVIII-XIX ғасырлардың аралығын- да Кіші жүз қазақтарының бір бөлігі Жайықтың оң жағалауына өз беттер- інше жаппай көше бастады. Негізгі себептері:
1. шекара шебіне таяу аймақтарда отырған қазақтар мал жайылымы- нан қатты тамшылық көрді.
2. қазақтар өздерінің бұрынғы ата қонысына қайтып баруға тырысты. 3. Сырым Датұлы бастаған көтеріліс күшпен басып-жаншылған соң оған қатысушыларға сұлтандар мен хан- ның тарапынан қатты қысым көрсетіліп, қуғын-сүргін жиілеп кетті. 4. Пугачев пен Датұлы бастаған көтерілістер аяусыз басып-жаншылғаннан кейін патша үкіметі бұрыннан белгілі «бөліп ал да, билей бер» деген империялық пиғыл принципі бойын- ша біртұтас Кіші жүзді әлсіретуге тырысып бақты, Әбілқайыр ханның ұрпақтары болып табылатын бірнеше топтың ара- сында тақ таласын шиеленістіре түсті. 1799 жылы Бөкей сұлтан Ресей императорының атына хат жазып, өзінің қол астыңдағы қазақтардың бір бөлігінің Жайықтың оң жақ бетіне көшіп баруына рұқсат сұрап, өтініш жасады. 1801 жылғы 11 наурызда имератор I Павелдің жарлығымен Кіші жүз қазақтарының Жайық пен Еділ аралығында көшіп-қонуы заңдастырылып, Бөкей хандығы құрылды.

І Павелдің мақсаты: →Қазақтардың жер үшін күресін әлсірету →Ресейдің саяси билік аясын кеңейту →Қазақтармен сауда жасау арқылы пайда түсіру →Кіші жүздегі жағдайды тыныштандыру
Бөкейдің өзіне Ресей императорының суреті бар алтын медаль тапсырылды. Көшіп барған қазақтардың қоныстанған аумағы 70 мың шаршы шақырым шамасында болды. Бөкей сұлтанның қол астындағы қазақтар орналасқан бұл аймақ Ішкі Орда деп аталды. Ішкі Орда батысында Астрахан, солтүстігі мен шығысында Саратов және Орынбор губер- нияларымен шектесті, оңтүстігі мен оңтүстік-шығысында Каспий теңізі мен Жайық шекара шебіне барып тірелді.
1801 жылы Жайықтың оң жағасына 5 мыңға жуық отбасы көшіп барды. $C:\Users\Прогаммист\Desktop\Мои документ\Важный документы\меруерт\150px-Jangir_khan - копия.jpg$ 1897 жылғы Ресей империясының Жалпыға бірдей алғашқы халық санағының көрсеткен нәтижесі бойынша, Ішкі Ордада 207 мың қазақ болды. Кейінірек қазақтардың Ресеймен шекаралық шептің ішкі жағына өтуіне тыйым салынды. Сонымен қатар қазақтардың кең-байтақ қазақ даласына қайтып келуіне де рұқсат берілмеді. Далалық қазақтардың да Ішкі Ордаға өтуіне шек қойылды.
1812 жылы Александр I патшаның арнайы жарлығымен Бөкей сұлтан Ішкі Қазақ ордасының ханы болып тағайындалады. Бөкейді ақ киізге көтеріп хан сайлау Орал қаласының маңындағы тоғайда өтеді, кейін ол жер «Хан тоғайы» деп аталады. Бөкей хандығының негізін қалаған Бөкей хан 1815 жылғы 12 мамырда қайтыс болды. Ол өзінің көзі тірсінде хан атағын өз ұрпақтарының мұрагерлікпен иелену құқығын белгілеп, бекітіп қойған еді. Оның өсиеті бойынша, хан тағы оның ұлы Жәңгірге қалдырылған болатын. Бірақ ол әлі небары 14 жаста еді. Сондықтан ол ер жетіп, кәмелеттік жасқа толғанша хандықты Шығай сұлтан билеп тұрды.
Жас мұрагерді тәрбиелеуді патша шенеуніктері өз қолдарына алды. Жәңгір кәмелеттік жасқа толғанша Астрахан гу- бернаторы Андреевскийдің ү йінде тұрды, сол кездегі үлгілі саналатын білім мен тәрбие алды. Ол хан тағына таға- йындалар кезге дейін жан-жақты толық әзірліктен өткен билеуші болып та үлгерген еді. Жәңгір қазақ тілімен қатар орыс, араб және парсы тілдерін білді. Ол Қазан университетінде жиі болып тұратын. Жәңгірдің универ- ситетте болған сапарларының бірінен кейін ондағы жергілікті ғалымдар «Қазақ ханы Жәңгірдің Қазанда болуы» деген кітап жазды. Жәңгір Қазан үниверситетінің кітапханасына араб, парсы және түркі тілдерінде жазылған ежелгі 6 құнды қолжазба тапсырды.

Бөкей хандығының тарихында Жәңгір ханның билік еткен кезеңі анағұр- лым елеулі із қалдырды. Жәңгір ең алдымен қазақтарға ыңғайлы әрі тиім- ді тұрмыстың үлгісі етіп, 1827 жылы Нарын құмының Жасқұс деген жеріне Хан сарайын салдырады. Жәңгірден үлгі алған би-сұлтандар, кейін қара- пайым халық үй тұрғызып, Хан ставкасы саяси- экономи- калық маңызға ие орталыққа айналады . Қазақ халқы үшін негізгі экономикалық шектеулердің бірі қазақтарға Каспий теңізі, Жайық пен Еділ өзендерінің жағалауларындағы аумаққа қоныс аударуға тыйым салынуы еді. Шаруаның бұл өзендерден балық аулауға және мал суаруға құқы жоқ болған.

Жәңгір ханның жүргізген саясатының ақыры И. Тайманов пен М. Өтемісов (1836-1837) бастаған шаруалар көтерілісіне әкеліп соқтырды. Бұл көтерілістің негізгі сипаты Ресей отарлаушылары мен феодалдар саясатыны жасалған қарсылық еді. Жәңгір хан көтерілісті Ресей әскерінің көмегімен басып тастайды. Орыс губернаторынан әкімшілік басқару әдістері бойынша алған дәрістері Жәңгірдің жүргізген саясатына үлкен ықпал етті. Хандықты басқару құрылымында ол бірқатар реформаларды жүзеге асырды. Билік жүргізуді басқаратын жүйеге руханият қызметі - ахун (қажы) енгізілді. Ахунның негізгі білімі хандықта рухани білім беру болды. Жәңгір-Керей хан кезінде хан билігі абсолютистікке жақын болды. 1828 жылы сәуірдің 1 хан жанында 12 би кеңесі ұйымдасты- рылды. І шақырысындағы болған билер : шеркештен - Мүпәт Айдаболұлы, ноғай-қазақтан - Шомбал Ниязұлы, байбақтыдан - Қонаш Сопақұлы, масқардан - Шора Кедейұлы, беріштен - Бәтке Құдайбергенұлы, алашадан - Алтай Досмұхамедұлы, жаппастан - Көшетұр Мапақұлы, ысықтан - Жантөре Абдалұлы, адайдан - Байту Төменбайұлы, қызылқұрттан - Дуантай Айтуғанұлы, есентемірден - Татан Сәкенбайұлы, таздан - Құдайшүкір Базайұлы, жетірудан (табын, тама, кердері рулаларынан) - Кендірбай Ырысбайұлы кетеден - Бос Боздайұлы. Жәңгір өз қоластындағы халқының денсаулығына да үлкен көңіл бөліп отырған. 1825 жылы С. Жәнібеков деген қазақты шешекке қарсы екпе жұмысын жүргізуді үйрену үшін оқуға жібереді. 1826 жылы бастап Ордада шешек ауруына қарсы екпе жұмыстары жүргізіледі. 1832 жылы Жәңгір ханның шақыртуымен Хан ставкасына дәрігер А. А. Сергачев келеді. Кейін 1839 жылы тұңғыш дәріхана ашылады. Осы кезеңдерде Ордада В. Ф. Евланов, Пупорев, т. б. дәрігерлер қызмет атқарады. 1852 жылы Ордада 16 кереуеттік қоғамдық аурухана ашылады. Бұл аурухана күні бүгінге дейін сақталып, халыққа қалтқысыз қызмет етіп келе жатыр. 1828 жылы Жәңгір өз үйінің бір бөлмесіне әулеттік-династиялық құнды заттарды, ат әбзелдерін, жауынгер қару-жарағын жинастырып, қару-жарақ палатасын ұйымдастырады. Бұл - қазақ жерінде ашылған тұңғыш музей болатын. 1841 ж. желтоқсанның 6 Нарынқұмда Қазақстан тарихында ең түңғыш қазақша-орысша білім беретін мектеп ашылды. Бұл мектептен есімі елге танылған талай тұлғалар білім алды. Солардың бірі - қазақтан шыққан ғалым-этнограф Мұхамедсалық Бабажанов. Оның қазақтар жөніндегі зерттеулері, тарихи мұралары туралы басылымдары жоғары бағаланып, 1862 жылы Орыс жағрапиялық қоғамының күміс медалімен марапатталады. Жәңгір мектебінен білім бастауын алған жүзден астам ғалым-зерттеушілер, Асан Тайманов сынды жиырмадан астам академиктер шықты. Жәңгір бөкейлік қазақтардың өз дінін жоғалтпай, сақтап қалуы үшін 1835 жылы өз үйінің ауласына ерекше архитектуралық үлгімен мешіт салдырады. Ел ішінде оны «Хан мешіті» деп атаған.
Жәңгір хан билік басында болған уақыт қазақтардың бүрынғы дәстүрлі тұрмысына елеулі өзгеріс жасалған, хан билігі күшейген, ислам дінінің ықпалы артқан, тауар-ақша қатынастары айналымға енгізілген маңызды кезең болды.
Бөкей хандығында, Кіші жүздің басқа бөлігіндегіге қарағанда оның бір айырмашылығы - оңда сауда-саттық қызу қарқынмен дамыды. 1832 жылы Жәңгір хан Бөкей хандығының өз жәрмеңкесін ұйымдастырды. Ол жылына үш рет ашылып тұрды, ханның қол астындағы халық өздерінің малын тиімді айырбастауды және сатуды үйренді. Сауда-саттықтың дамуына бұл аймақтың географиялық жағдайы да оңтайлы ықпал етті. Жәңгір хан сауда жасау ісіне қолдау көрсетіп, көтермелеп отыру саясатын жүргізді.
Ресейдің зерттеуші ғалымы А. Алекторовтың айтуына қарағанда“ хан бірде-бір рет намазын қаза қылмаған, жұма сайын сұлтандармен бірге мешітке барып тұрған, рамазан айындагы ораза кезінде онда таң атқанша болып жүрген. ”
1841 жылы Жәңгірдің өз бастамасы бойынша алғашқы зайырлы мектеп ашылды. Жәңгір хан ондағы шәкірттердің тізімі мен сабақ үлгеру бағаларын жылына үш рет өзі қарап, тексеріп отырған. Ол мектептің бүкіл шығынын өз қаржысының есебінен өтеген. Жәңгір хан қазақ балаларының Ресейдің оқу орындарында оқуын жақтап қана қойған жоқ, сонымен қатар балаларды Санкт-Петербургта, Мәскеуде, Астраханда, Саратовта, Қазанда және Орынборда оқытуға жеке өзі көп күш-жігер жұмсаған. Мәселен, өзінің қол астындағы халықтың балаларын оқыту үшін Орынбордағы Неплюев кадет корпусынан 10 орын берілуіне қол жеткізген. Бөкей Ордасына барып оқығандардың бірқатары кейінірек көрнекті инженер- лер, орманшылар, әскери қызметшілер, ғалымдар ретінде даңққа бөленді.
Жәңгір ханның прогресшіл мемлекет қайраткер ретінде сіңірген еңбектері елеусіз қалмады. Ол Бөкей хандығын басқару ісіндегі жетістіктері үшін 1-дәрежелі Қасиетті Анна орденімен марапатталды. Жәңгір хан 42 жасында генерал-майор шеніне ие болды, ал 43 жасында Қазан университеті Ғылыми кеңесінің құрметті мүшесі болып сайланды. Бөкей хандығында хан билігі институты, екі ханның Бөкей хан мен оның баласы Жәңгір ханның басқару кезеңін қосып есептегенде 45 жылға созылды.
Жәңгір хан 1845 жылы қайтыс болды. Оның отбасында екі әйелі, алты ұлы, үш

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.