Қылмыстық іс қозғау – алдын ала тергеудің дербес сатысы ретінде

Кіріспе

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Елімізде тарихи біршама уақыт бойы өмір сүрген тоталитарлық тәртіп пен жан-жақты тәуелділіктен кейін Қазақ мемлекетінің тарихында тұңғыш рет 1991 жылы желтоқсанның 16 жұлдызында «Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы» маңызды Заң қабылданғаны белгілі. Бұл құжат қазақ ұлтының өзін-өзі билеу құқын растай отырып, азаматтық қоғам және құқықтық мемлекет құруға бел байлағандығын басшылыққа ала отырып, Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігін салтанатты түрде жариялайды, яғни еліміздің тәуелді, егеменді болып жарияланғанына 20 жылға жуық уақыт өтті. Осы уақыт аралығында елімізде бірнеше күрделі жұмыстар атқарылды. Соның ішінде Республикамыздың құқықтық жүйесі қалыптасып, құқық қорғау органдары қайта құрылды. Ал қазіргі кезде, құқықтық мемлекет болғаннан кейін сол құқықтық жүйені одан әрі жетілдіріп, дамытуымыз керек.
1995 жылғы тамыздың 30 жұлдызында референдум жолымен қабылданған Қазақстан Республикасының Конституциясы қоғам, мемлекет және жеке адам тіршілігіндегі орын алатын негізгі қағидаларды бекітіп берді. Оның 1-бабында айтылғандай: «Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады және оның ең қымбат қазынасы – адам, оның өмірі, құқықтары мен бостандықтарын құрметтеп қорғайды» [1]. Осы негізгі қағидаларды іске асыра бастау арқасында біз Біріккен Ұлттар Ұйымының толық мүшесі болып, басқа да ертеден белгілі өркениетті халықтар қатарындағы терезесі тең ел есебінде танылдық.
Құқық қорғау органдарының тәжірибесінде негізсіз ұстау мен қамауға алу фактілері, адамдарды заңсыз қылмыстық жауапкершілікке тарту фактілері түбегейлі түрде жойылуы керек. Сонымен қатар, дамыған, өркениетті ел боламыз десек, қылмыспен күресіп, оның деңгейін төмендету шараларын жүргізу алға қойған міндеттеріміздің ең негізгілерінің бірі болуы тиіс.
Осыған байланысты Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев негізгі мәселелердің бірі ретінде құқық қорғау және сот органдарының қызметін жетілдіру болып табылады және бұл мәселені ең басты азаматтардың құқықтары мен бостандақтарын қорғауды қамтамасыз ету тұрғысынан қарау керек деп айтты [2].
Қылмыстың алдын алу, оны болдырмау, қылмыскерді жауапкершілікке тарту, мемлекетіміздің ең қымбат қазынасы — адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтарын қорғауда, қылмыстық процестің, соның ішінде қылмыстық іс жүргізудің бастапқы сатысы болып табылатын қылмыстық іс қозғаудың орны ерекше. Бұл сатысыз ешбір қылмыстық іс бойынша тергеу әрекеттері жүргізілмейді. Қылмыстылықпен күресуде қылмыстық ізге түсу органдарының қылмыстық іс қозғау туралы шешімдері маңызды орын алады. Құқық қорғау органдарының осындай шешімдерді дұрыс қабылдауы қылмыстың алдын алу, оны келешекте болдырмау және қылмысты ашуға елеулі әсерін тигізеді.
Қылмыстық іс жүргізудің міндеттері – қылмыстың бетін тез арада және толық ашу, кінәлі адамдарды әшкерелеп, жауапкершілікке тарту, заңның, нормативтік-құқықтық актілердің дұрыс қолданылуын қамтамасыз ету және іс бойынша әділ шешім шығару болып табылады [3].
Сондай-ақ сатының негізгі міндеті қылмыстық іс қозғауға қажетті мән-жайлардың бар жоғын анықтау болып табылады.
Осы міндеттерді орындауда қылмыстық іс қозғау сатысының ролі үлкен.
Бұл мен таңдаған тақырыптың өзектілігін белгілеп, маңыздылығын көрсетеді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Осы диплломдық жұмыстың көздейтіні қылмыстық іс жүргізудің дербес сатысы ретіндегі қылмыстық іс қозғау мәселелерін зерттеу мен теориялық ой-өрістен өткізуді заңдардың ережелері мен қылмыстық іс жүргізу ғылымының, анықтау мен тергеу, прокуратура тәжірибесінің мәселелерін салыстырмалы түрде қарастыру болып табылады.
Көзделген мақсатты іске асыру үшін келесі міндеттер алға қойылады:
1) қылмыстық іс жүргізуде қылмыстық істі қозғау сатысының маңыздылығын анықтау, оның басқа сатылармен ара-қатынасын ашу;
2) қылмыстық істі қозғаудың түсінігі мен маңызының мәнін және мағынасын айқындау;
3) қылмыстық істі қозғаудың процессуалдық тәртібінің маңызын сипаттау;
4) қылмыстық істі қозғаудың теориялық және практикалық маңызын ашу, сондай-ақ осы мәселеге қатысты дүниежүзілік тәжірибенің сапалы деңгейімен салыстыру жасау.
Дипломдық зерттеудің объектісі мен пәні. Зерттеудің объектісі – қылмыстық іс жүргізудің дербес сатысы ретіндегі қылмыстық іс қозғаудың мәні мен маңыздылығы, сондай-ақ қылмыстық іс қозғау барысында туындайтын даулы мәселелер болып табылады.
Дипломдық жұмыстың пәні – қылмыстық іс жүргізудің дербес сатысы ретіндегі қылмыстық іс қозғаудың мәні және маңызы болып табылады.
Дипломдық зерттеуде қылмыстық іс қозғаудың түсінігі және мәні, қылмыстық іс қозғау туралы қылмыстық іс жүргізу заңнаманың дамуы, Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексіне сәйкес қылмыстық істі қозғауға құқылы органдар мен лауазымды тұлғалардың тізімі көрсетілген, яғни олардың құқықтары мен міндеттері және өкілеттіктері айқындалып, қылмыстық іс қозғау себептерінің мән-маңызын, қылмыстық іс қозғаудың негіздері мен іс қозғаудан бас тартудың негіздерінің түсінігін анықтауға сараптама жүргізіліп, қылмыстық процестегі қылмыстық іс қозғаудың тәртібіне процесуалдық сипаттамасы беріліп, қылмыстық іс қозғау сатысындағы прокурорлық қадағалаудың қызмет ерекшелігі зерттеледі.
Бұған қоса, жұмыста осы салада қолданыста жүрген заңды тәжірибелік және теориялық тұрғыда бағалау және оны бұдан әрі жетілдіруге қатысты ұсыныстар қамтылған

Қолданылған әдебиеттер тізімі

1 Қазақстан Республикасының Конституциясы. Республикалық референдумда қабылданған 30 тамыз 1995 жыл.
2 Назарбаев Н.А. «Дағдарыстан жаңару мен дамуға» туралы Қазақстан халқына жолдауы // Егемен Қазақстан. 6 наурыз 2009 жыл.
3 Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексі. – Алматы: Жеті Жарғы, 13 желтоқсан 1997 жыл.
4 Шифман М.Л. Дискуссионные вопросы уголовного судопроизводства // Соц. Закооность. – 1957. – №7. – С. 18.
5 Оспанов С.Д. Досудебное производство в уголовном процессе Республики Казахстан: Особенная часть. – Алматы, 2004. – 240 с.
6 Уголовный процесс Казахской ССР. Часть 1. Общая. Учебное пособие / Под ред. А.М. Мамутова и Ю.Д.Лившица. – Алма-Ата, 1975г.
7 Строгович М.С. Курс советского уголовного процесса. Т. 2. – М., 1973. – С. 9.
8 Толеубекова Б.Х. Уголовное – процессуальное право Республики Казахстан. Часть общая. Учебник. – Алматы: Баспа, 2000. – С. 23.
9 Жогин Н.В., Фаткуллин Ф.Н. Возбуждение уголовного дела. – М.: ГосЮризд., 1961. – С. 31.
10 Дорохов В.Я. Возбуждение уголовного дела как первоначальная часть стадии предварительного расследования // Учен. зап. Пермск. ун-та. – 1955. – С. 79-83.
11 Строгович М.С. Курс советского уголовного процесса. – М.: Наука, 1970. – Т. 1. – С. 10.
12 Строгович М.С. Учебник уголовного процесса. – М., 1938. – С. 105.
13 Полянский Н.Н. Рецензия на книгу: Уголовный процесс М.С. Строговича // Советская книга. – 1947. – №4. – С. 18.
14 Карев Д.С., Савгирова Н.М. Возбуждение и расследование уголовных дел. – М., 1971. – С. 3.
15 Қазақ КСР-нің Қылмыстық іс жүргізу кодексі 1959 ж. – Алматы: Қазақстан, 1984 жыл.
16 Гуценко К.Ф., Головко Л.В., Филимонова Б.А. Уголовный процесс западных государств. М.: ИКД «Зерцало», 2001, С. 27.
17 Советский уголовный процесс. Возбуждение уголовного дела и предварительное расследование / Под ред. С.В.Бородина и И.Д.Перлова. – М., 1968, - С. 4-6.
18 Яшин В.Н., Победкин А.В. Возбуждение уголовного дела. Теория, практика, перспективы: Учебное пособие для вузов. – М., 2002. – 184 с.
19 Химичева Г.П. Рассмотрение милицией заявлений и сообщений о преступлении. – М.: Ю.И. МВД РФ, 1997. – С. 9.
20 Рахунов Р.Д. Возбуждение уголовного дела в советском уголовном процессе. – М., 1954. – С. 114.
21 Жогин Н.В., Фаткуллин Ф.И. Предварительное следствие. – М., 1965. – С. 51.
22 Рыжаков А.П. Возбуждение уголовного дела и отказ в возбуждении уголовного дела. – М.: «Филин», 1997. – С. 17-18.
23 Шейфер С.А. Сущность и способы собирания доказательств в советском уголовном процессе. – М., 1972. – С. 87-88.
24 Винберг А., Кочаров Т., Миньковский Т. Актуальные вопросы теории судебных доказательств в уголовном процессе // Соц. Законность. – 1963. – №3 –С. 19,27.
25 Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі. – Алматы: ЮРИСТ, 16 шілде 1997 жыл.
26 Михайленко А.Р. Возбуждение уголовного дела в советском уголовном процессе. – Саратов: Изд-во Саратовского университета, 1975. – С.30.
27 Ерешев Е., Патсаев У. Предварительная проверка заявлений и сообщений о преступлениях как уголовно-процессуальная деятельность и как необходимая часть стадии возбуждения уголовного дела // Право и государство. – 1998. - № – 3. – С. 43-44.
28 Гуценко К. Ф. Уголовный процесс. Учебник. – М.: Зерцало, 1977. – С. 181.
29 Советский уголовный процесс / Под ред. Н.С. Алексеева. – М.: Юрист, 1999. – С. 30.
30 Толеубекова Б.Х., Капсалямов К.Ж., Шынарбаев Б.К., Бекишев Д.К. Уголовно – процессуальное право Республики Казахстан. Особенная часть: Учебник. – Астана: Дәнекер, 2002. – С. 143-145.
31 Е. Ерешев. Қылмыстық іс жүргізу. Жалпы бөлім: Оқулық. – Алматы: «Өлке» баспасы; 2006, - 216 б.
32 Сотников Н.И. Отказ в возбуждении уголовного дела: Учебное пособие. – Караганда: ВШ МВД Республики Казахстан, 1992. – С. 102.
33 Сарсенбаев Т.Е., Хан А.Л. Уголовный процесс. Досудебное производство. – Астана, 2000. – С. 13, 169-171.
34 Лютиков Н.Е. Возбуждение уголовных дел о нарушении правил движения по улицам и дорогам. – Воронеж, 1968. – С. 7-10.
35 Гапанович Н.Н. Отказ в возбуждении уголовного дела. – Минск, 1976. – С. 16, 107.
36 №1058425 қылмыстық іс. Әуезов аудандық сотының архиві. Алматы қаласы, 2007. – 25 б.
37 №002105 қылмыстық іс. Алмалы аудандық прокуратурасының архиві. Алматы қаласы, 2008. – 18 б.
38 Обеспечение Конституционных прав граждан в досудебных стадиях уголовного процесса: Материалы международной научно – практической конференции, г. Астана, 26-27 августа 2007 года – Алматы: ДП «Эдельвейс», 2008. – С. 296.
39 Инструкция «О порядке приема, регистрации, учета и рассмотрения заявлений, сообщений, жалоб и иной информации о преступлениях», Генеральная Прокуратура Республики Казахстан 06.07.2009г. №10616.
40 Определения понятия доказательств, аналогичные содержащемуся в ст. УПК РФ; УПК РК 115, ст. 52-53; Комментарий к Уголовно – Процессуальному кодексу РФ. – М., 2002. – С. 128.
41 Савицкий В.М. Надо ли реформировать стадию возбуждения уголовного дела? // Сов. государство и право. – 1974. - №8. – С. 82-84.
42 Чувилев А.С. Дознание и предварительное следствие. – М., 1965. – С. 15.
43 Давыдов П.М., Сидоров Д.В., Якимов П.П. Судопроизводство по новому УПК РСФСР. – Свердловск, 1962. – С. 142.
44 Терентьев Д. Возбуждение уголовного дела в советском уголовном процессе // Соц. Законность. – 1951. №4. – С. 30-31.
45 Васильев А.Н. Проблемы методики расследования отдельных видов преступлений. – М., 1978. – С. 12.
46 Уголовный процесс РСФСР / Под ред. В.Е.Чугунова и Л.Д.Кокорева. – Воронеж, 1968. – С. 160.
47 Ломидзе А.Б. Прокурорский надзор за законностью и обоснованностью принимаемых следователем процессуальных решений. Методическое пособие. – М.: ООО Издательство «Юрлитинформ», 2000. – С. 23-24, 50, 95.
48 Лупинская П.А. Решения в уголовном судопроизводстве. Их виды, содержание и формы. – М., 1976. – С. 85.
49 Гуценко К.Ф., Филимонов Б.А. уголовный процесс западных государств. – М.: ИКД Зерцало, 2001. – С. 23-24.
50 Прокофьев Ю.Н. Процессуальная форма документов на стадии возбуждения уголовного дела // Проблемы государства и права. – Иркутск, 1975. – Вып. 9-10. – 126 с.
51 Карнеева Л. Основания отказа в возбуждению уголовного дела // Соц. Законность. – 1977. – №3. – С. 57.
52 Бажанов М.И. Об истинности процесуальных актов в советском уголовном судопроизводстве // Проблемы законности на современном этапе развития советского государства. – Харьков, 1968. – С. 217.
53 Қазақстан Республикасының «Прокуратура туралы» Заңы. 21 желтоқсан 1995ж.; 9 тамыз 2002ж. №346 – 11 ЗРК.
54 Трубин Н. Активнее осуществлять надзор за законностью решений органов дознания по заявлением о преступлениях // Соц. Законность. – 1980. – №1. – С. 21-23.
55 Петрухин И.Л. Прокурорский надзор и судебная власть: Учебное пособие. – М.: Проспект, 2001. – С. 29.
56 Бегалиев Қ.Ә., Әлдекеев А.Ә. Қазақстан Республикасындағы прокурорлық қадағалау. Оқулық. – Алматы, 2000. – 43-46 б.
57 Чеканов В.Я. Прокурорский надзор в стадиях возбуждения уголовного дела и предварительного следствия. Учебные труды, Вып. 2. – Саратов, 1965. – 164 с.
58 Ольков С.Г. Уголовно – процессуальные правонарушения. Тюмень, 1996. – С. 67-68.
59 Звирбуль В.К., Жуков А.И. Некоторые вопросы прокурорского надзора за точным исполнением законов в деятельности милиции по борьбе с уголовной преступностью // Вопросы криминалистики. 1961. – №1-2. – С. 74.
60 Быков Л.А., Маслов В.Н., Ремнев В.И. Законность возбуждения уголовного дела. – М., 1967. – С. 42-43.
61 Белозеров Ю.Н., Марцифин П.Г. Обеспечение прав и законных интересов личности в стадии возбуждения уголовного дела. – М.: УМЦ при ГУК МВД РФ. – 1994. – С. 12.
62 Комментарий к Уголовно – процессуальному кодексу Российской Федерации / Под ред. И.Л.Петрухина – М.: ООО «ТК Велби», 2002. – 816 с.
63 Чеканье В.Я. Прокурорский надзор в стадиях возбуждения уголовного дела и предварительного расследования // Учен. тр. Саратов юрид. ин-та, 1965. – Вып. 2. – С. 143.
64 Карнеева Л.М., Ключанский В.И. Организация работы следователя. – М.: ГосЮриздат. – 1961. – С. 27.
65 Савицкий В.М. Прокурорский надзор за дознанием и предварительным следствием. – М., 1962. – С. 191.
66 Горяинова К.К., Овчинского В.С., Синилова Г.К., Шумилова А.Ю. Оперативно – розыскная деятельность. – М.: ИНФРА – М. – 2004. – 848 с.
67 Жогин Н.В. Прокурорский надзор за расследованием преступлений // Соц. Законность. – 1971. – №11. – С. 32.
68 Васильев А. Вопросы прокурорского надзора за предварительным следствием и дознанием // Соц. Законность. – 1953. – №9. – С. 21-23.

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 65 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 11
1 Қылмыстық іс жүргізудің дербес сатысы ретінде қылмыстық іс
қозғаудың мәні мен түсінігі
1.1 Қылмыстық істі қозғаудың түсінігі және мәні 15
... ... ... ... ... ... ... ... .. ..
1.2 Қылмыстық істі қозғауға құқылы органдар 23
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .
1.3 Сотқа дейінгі отандық және шет елдік қылмыстық іс жүргізу
модельдері және маңызы 31
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
...
2 Қылмыстық іс қозғауға себептер мен негіздер
2.1 Қылмыстық іс қозғау себептерінің мәні, маңызы және 36
мінездемесі ...
2.2 Қылмыстық іс қозғаудың 42
негіздері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Қылмыстық іс қозғаудан бас тартудың 44
негіздері ... ... ... ... ... ... . ... ..
3 Қылмыстық іс қозғаудың процессуалдық тәртібі
3.1 Қылмыс туралы арыздар мен хабарларды тексерудің әдістері және
мерзімі 50
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
3.2 Қылмыстық іс қозғау сатысындағы қабылданатын шешімдер 55
... ... ...
3.3 Қылмыстық іс қозғау сатысындағы прокурорлық 59
қадағалау ... ... ... ...
Қорытынды 67
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... .
Қолданылған әдебиеттер тізімі 71
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..

Аннотация

Дипломдық жұмыстың тақырыбы Қылмыстық іс қозғау – алдын ала тергеудің
дербес сатысы ретінде.
ЮМ 08 - 1к2 тобының студенті Жұмабаева Береке.
Дипломдық зерттеуде қылмыстық іс қозғаудың түсінігі және мәні, қылмыстық
іс қозғау туралы қылмыстық іс жүргізу заңнаманың дамуы, Қазақстан
Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексіне сәйкес қылмыстық істі
қозғауға құқылы органдар мен лауазымды тұлғалардың тізімі көрсетілген, яғни
олардың құқықтары мен міндеттері және өкілеттіктері айқындалып, қылмыстық
іс қозғау себептерінің мән-маңызын, қылмыстық іс қозғаудың негіздері мен іс
қозғаудан бас тартудың негіздерінің түсінігін анықтауға сараптама
жүргізіліп, қылмыстық процестегі қылмыстық іс қозғаудың тәртібіне
процесуалдық сипаттамасы беріліп, қылмыстық іс қозғау сатысындағы
прокурорлық қадағалаудың қызмет ерекшелігі зерттеледі.
Бұған қоса, жұмыста осы салада қолданыста жүрген заңды тәжірибелік және
теориялық тұрғыда бағалау және оны бұдан әрі жетілдіруге қатысты ұсыныстар
қамтылған.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, тоғыз бөлімнен және қорытынды
мен қолданылған әдебиеттерден тұрады.
Жұмыстың көлемі 74 бет.
Қолданылған әдебиеттер саны 68.
Студент____________
(қолы)

Нормативтік құқықтық сілтемелер

1 Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы: ЮРИСТ.
Республикалық референдумда қабылданған 30 тамыз 1995 жыл.
2 Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексі. – Алматы: Жеті
Жарғы, 13 желтоқсан 1997 жыл.
3 Қазақ КСР-нің Қылмыстық іс жүргізу кодексі 1959 ж. – Алматы:
Қазақстан, 1984 жыл.
4 Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі. 16 шілде 1997 жыл. –
Алматы: ЮРИСТ.
5 Қазақстан Республикасының Прокуратура туралы Заңы. 21 желтоқсан
1995ж.; 9 тамыз 2010 ж. №346 – 11 ЗРК.
6 Инструкция О порядке приема, регистрации, учета и рассмотрения
заявлений, сообщений, жалоб и иной информации о преступлениях, Генеральная
Прокуратура Республики Казахстан 06.07.2009 г. №10616.

Анықтамалар

Ақтау үкімі – соттың ақтау үкімімен сотталушының қылмыстық жауаптылыққа
тартылып, сотқа берілген айыптау жөнінде қылмыстың жасалуына оның
кінәсыздығын соттың танитын және жариялайтын үкім.
Алдын-ала тергеу – уәкілетті органдардың Қазақстан Республикасының
Қылмыстық іс жүргізу кодексіне сәйкес белгіленген өкілеттік шегінде істің
мән-жайының жиынтығын анықтау, белгілеу, бекіту және қылмыс адамдарды
қылмыстық жауапқа тарту жөніндегі сотқа дейінгі қызметінің іс жүргізу
нысаны.
Анықтау органы – қылмыстың сипатына қарай анықтау органдарына: заңмен
белгіленген құзыретіне сәйкес қылмыстың белгілері мен оларды жасаған
адамдарды табу, қылмыстың алдын алу және жолын кесу мақсатында қажетті
қылмыстық іс жүргізу және жедел іздестіру шараларын қолданатын уәкілетті
орган.
Анықтаушы – өз құзыретінің шегінде қылмыстық іс бойынша сотқа дейінгі іс
жүргізуді жүзеге асыруға уәкілетті мемлекеттік лауазымды адам.
Инвентаризация (лат. inventarium) – мүліктің, ақша құжатының сақталуын,
өзара есеп айырысудың дұрыстығын тексеру. Инвентаризация ұрлық, тонау,
қарақшылық, өрт қою, біреудің мүлкін уақытша иелену және т.б. қылмыстарды
тергеуде кеңінен қолданылатын әдіс.
Жеке, жеке-жариялы және жариялы айыптау істері – жасалған қылмыстың
сипаты мен ауырлығына қарай қылмыстық ізге түсу мен сотта айыптаудың жеке,
жеке-жариялы және жариялы түрде жүзеге асырылуы.
Конституция – қоғамның негізгі тәртібін бекітетін мемлекеттің ең басты
заңы.
Кінәсін мойындап келу – әлі күмән келтірілмегенде немесе аталған
қылмысты жасағанына айып тағылмағанда, адамның өзі жасаған қылмысы туралы
ерікті мәлімдеуі.
Қаулы – соттың үкімнен басқа әр түрлі шешімдері, анықтаушының,
тергеушінің, прокурордың қылмыстық іс бойынша сотқа дейінгі іс жүргізу
барысында қабылданған шешімдері.
Қылмыс – Қазақстан Республикасының қылмыстық заңына сәйкес, жазалау
қатерімен тыйым салынған, қоғамға қауіпті әрекет (іс-әрекет немесе
әрекетсіздік) қылмыс деп танылады.
Қылмыстық іс – жасалды деп жорамалданған бір немесе бірнеше қылмыстар
бойынша қылмыстық ізге түсу органы мен сот жүргізетін оқшауландырылған іс
жүргізу.
Қылмыстық ізге түсу органы – прокурор (мемлекеттік айыптаушы), тергеуші,
анықтау органы, анықтаушы.
Қылмыстық іс қозғаудан бас тарту – қылмыстық іс қозғауға негіздер
болмаған кезде қылмыстық ізге түсу органы қылмыстық іс қозғаудан бас тарту
туралы қаулы шығарады.
Медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шаралар – сот медициналық сипаттағы
мәжбүрлеу шараларын:
1) есі дұрыс емес жағдайда Қылмыстық кодекстің Ерекше бөліміндегі
баптарда көзделген әрекеттерді жасаған;
2) қылмыс жасалғаннан кейін психикасы жазаны тағайындау немесе орындау
мүмкін емес болып бұзылған;
3) қылмыс жасаған немесе есінің дұрыстығын жоққа шығармайтын
психикасының бұзылуынан зардап шегетін;
4) қылмыс жасаған және алкоголизмнен немесе нашақорлықтан не
уытқұмарлықтан емдеуге мұқтаж деп танылған адамдарға тағайындалуы мүмкін.
Қазақстан Республикасының Прокуратурасы – Республика Президентіне есеп
беретін мемлекеттік орган.
Прокурор – өз құзыреті шегінде жедел іздестіру қызметінің, анықтаудың,
тергеудің және сот шешімдерінің заңдылығын қадағалауды, сондай-ақ қылмыстық
процестің барлық сатыларында қылмыстық ізге түсуді өз құзыреті шегінде
жүзеге асыратын лауазымды тұлға.
Рақымшылық (Амнистия; грек. amnestia) – белгілі бір адамдар
категорияларына қатысты жоғары билік актісімен жүзеге асырылатын сотпен
сотталған адамдардың жазасын жеңілдету және жазадан босату, қылмыстық
қудалаудан босату, жазасын өтеп келген адамдардың соттылығын алып тастау.
Ревизия – кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржылық-шаруашылық қызметін
олардың алғашқы ақша құжаттарын және бухгалтерлік жазбаларын зерделеуге
негіздей отырып тексеру.
Сот-психиатриялық сараптама – сот психиатриясы саласында арнайы
танымдарды талап ететін мәселелерді шешу үшін тағайындалатын сот
сараптамасы.
Фальсификациялау (Фальсификация; ағыл. falsification) – 1) бір нәрсені
жалған жасау; дұрыс нәрсені бұрмалау; 2) сыртқы түрін сақтай отырып, өткізу
заттарының сапасын нашарлатып пайдақорлық мақсатпен өзгерту.

Қысқартулар мен белгілер

ҚР – Қазақстан Республикасы
ҚР К – Қазақстан Республикасының Конституциясы
ҚазКСР – Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы
ҚІЖК – Қылмыстық іс жүргізу кодексі
ҚК – Қылмыстық кодекс
КСРО – Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы
РФ – Ресей Федерациясы
ІІМ – Ішкі істер министрлігі
ІІБ – Ішкі істер басқармасы
ІІО – Ішкі істер органдары
ҚІ – қылмыстық іздестіру
ЖІҚ – жедел іздестіру қызметі
ЖІШ – жедел іздестіру шаралары
т.б. – тағы басқа

Кіріспе

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Елімізде тарихи біршама уақыт бойы өмір
сүрген тоталитарлық тәртіп пен жан-жақты тәуелділіктен кейін Қазақ
мемлекетінің тарихында тұңғыш рет 1991 жылы желтоқсанның 16 жұлдызында
Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы маңызды Заң
қабылданғаны белгілі. Бұл құжат қазақ ұлтының өзін-өзі билеу құқын растай
отырып, азаматтық қоғам және құқықтық мемлекет құруға бел байлағандығын
басшылыққа ала отырып, Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігін
салтанатты түрде жариялайды, яғни еліміздің тәуелді, егеменді болып
жарияланғанына 20 жылға жуық уақыт өтті. Осы уақыт аралығында елімізде
бірнеше күрделі жұмыстар атқарылды. Соның ішінде Республикамыздың құқықтық
жүйесі қалыптасып, құқық қорғау органдары қайта құрылды. Ал қазіргі кезде,
құқықтық мемлекет болғаннан кейін сол құқықтық жүйені одан әрі жетілдіріп,
дамытуымыз керек.
1995 жылғы тамыздың 30 жұлдызында референдум жолымен қабылданған
Қазақстан Республикасының Конституциясы қоғам, мемлекет және жеке адам
тіршілігіндегі орын алатын негізгі қағидаларды бекітіп берді. Оның 1-
бабында айтылғандай: Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы,
құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады және оның ең қымбат
қазынасы – адам, оның өмірі, құқықтары мен бостандықтарын құрметтеп
қорғайды [1]. Осы негізгі қағидаларды іске асыра бастау арқасында біз
Біріккен Ұлттар Ұйымының толық мүшесі болып, басқа да ертеден белгілі
өркениетті халықтар қатарындағы терезесі тең ел есебінде танылдық.
Құқық қорғау органдарының тәжірибесінде негізсіз ұстау мен қамауға алу
фактілері, адамдарды заңсыз қылмыстық жауапкершілікке тарту фактілері
түбегейлі түрде жойылуы керек. Сонымен қатар, дамыған, өркениетті ел
боламыз десек, қылмыспен күресіп, оның деңгейін төмендету шараларын жүргізу
алға қойған міндеттеріміздің ең негізгілерінің бірі болуы тиіс.
Осыған байланысты Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев
негізгі мәселелердің бірі ретінде құқық қорғау және сот органдарының
қызметін жетілдіру болып табылады және бұл мәселені ең басты азаматтардың
құқықтары мен бостандақтарын қорғауды қамтамасыз ету тұрғысынан қарау керек
деп айтты [2].
Қылмыстың алдын алу, оны болдырмау, қылмыскерді жауапкершілікке тарту,
мемлекетіміздің ең қымбат қазынасы — адам және адамның өмірі, құқықтары мен
бостандықтарын қорғауда, қылмыстық процестің, соның ішінде қылмыстық іс
жүргізудің бастапқы сатысы болып табылатын қылмыстық іс қозғаудың орны
ерекше. Бұл сатысыз ешбір қылмыстық іс бойынша тергеу әрекеттері
жүргізілмейді. Қылмыстылықпен күресуде қылмыстық ізге түсу органдарының
қылмыстық іс қозғау туралы шешімдері маңызды орын алады. Құқық қорғау
органдарының осындай шешімдерді дұрыс қабылдауы қылмыстың алдын алу, оны
келешекте болдырмау және қылмысты ашуға елеулі әсерін тигізеді.
Қылмыстық іс жүргізудің міндеттері – қылмыстың бетін тез арада және
толық ашу, кінәлі адамдарды әшкерелеп, жауапкершілікке тарту, заңның,
нормативтік-құқықтық актілердің дұрыс қолданылуын қамтамасыз ету және іс
бойынша әділ шешім шығару болып табылады [3].
Сондай-ақ сатының негізгі міндеті қылмыстық іс қозғауға қажетті мән-
жайлардың бар жоғын анықтау болып табылады.
Осы міндеттерді орындауда қылмыстық іс қозғау сатысының ролі үлкен.
Бұл мен таңдаған тақырыптың өзектілігін белгілеп, маңыздылығын
көрсетеді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Осы диплломдық жұмыстың
көздейтіні қылмыстық іс жүргізудің дербес сатысы ретіндегі қылмыстық іс
қозғау мәселелерін зерттеу мен теориялық ой-өрістен өткізуді заңдардың
ережелері мен қылмыстық іс жүргізу ғылымының, анықтау мен тергеу,
прокуратура тәжірибесінің мәселелерін салыстырмалы түрде қарастыру болып
табылады.
Көзделген мақсатты іске асыру үшін келесі міндеттер алға қойылады:
1) қылмыстық іс жүргізуде қылмыстық істі қозғау сатысының маңыздылығын
анықтау, оның басқа сатылармен ара-қатынасын ашу;
2) қылмыстық істі қозғаудың түсінігі мен маңызының мәнін және мағынасын
айқындау;
3) қылмыстық істі қозғаудың процессуалдық тәртібінің маңызын сипаттау;
4) қылмыстық істі қозғаудың теориялық және практикалық маңызын ашу,
сондай-ақ осы мәселеге қатысты дүниежүзілік тәжірибенің сапалы деңгейімен
салыстыру жасау.
Дипломдық зерттеудің объектісі мен пәні. Зерттеудің объектісі –
қылмыстық іс жүргізудің дербес сатысы ретіндегі қылмыстық іс қозғаудың мәні
мен маңыздылығы, сондай-ақ қылмыстық іс қозғау барысында туындайтын даулы
мәселелер болып табылады.
Дипломдық жұмыстың пәні – қылмыстық іс жүргізудің дербес сатысы
ретіндегі қылмыстық іс қозғаудың мәні және маңызы болып табылады.
Дипломдық зерттеуде қылмыстық іс қозғаудың түсінігі және мәні, қылмыстық
іс қозғау туралы қылмыстық іс жүргізу заңнаманың дамуы, Қазақстан
Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексіне сәйкес қылмыстық істі
қозғауға құқылы органдар мен лауазымды тұлғалардың тізімі көрсетілген, яғни
олардың құқықтары мен міндеттері және өкілеттіктері айқындалып, қылмыстық
іс қозғау себептерінің мән-маңызын, қылмыстық іс қозғаудың негіздері мен іс
қозғаудан бас тартудың негіздерінің түсінігін анықтауға сараптама
жүргізіліп, қылмыстық процестегі қылмыстық іс қозғаудың тәртібіне
процесуалдық сипаттамасы беріліп, қылмыстық іс қозғау сатысындағы
прокурорлық қадағалаудың қызмет ерекшелігі зерттеледі.
Бұған қоса, жұмыста осы салада қолданыста жүрген заңды тәжірибелік және
теориялық тұрғыда бағалау және оны бұдан әрі жетілдіруге қатысты ұсыныстар
қамтылған.
Жұмыстың зерттелу деңгейі. Заң ғылымында қылмыстық істі қозғау қылмыстық
іс жүргізудің дербес сатысы ретінде қарастырылады. Бірақ, кейбір
авторлардың айтуы бойынша, қылмыстық істі қозғауды дербес саты ретінде
қарастыру даулы мәселелердің қатарына жатады. Бұл түсініктің көптеген
анықтамалары зерттеліп, заңгер ғалымдардың көпшілігінің назарын аударып
келген мәселе. Қаралып отырған құқық институтының күрделілігін анықтауды
келесіде аталатын ғалым заңгерлер өз еңбектерінде зерттеген. Мысалы,
Алиев М. М., Әлдекеев А.Ә., Бегалиев К.А., Быков Л.А., Вандышев В.В.,
Гуценко К.Ф., Дюрягин И.Я., Жогин Н.В., Карнеева Л.М., Лившиц Ю.Д., Ломидзе
А.Б., Лютиков Н.Е., Мамутов А.М., Маслов Н.В., Михайленко А.Р., Нәрікбаев
М.С., Нұралиева А.С., Оспанов С.Д., Рахунов Р.Д., Рыжаков А.П., Савицкий
В.М., Сарсенбаев Т.Е., Сотников Н.И., Строгович М.С., Сүлейменова Г.Ж.,
Төлеубекова Б.Х., Терентьев Д., Халиқов К.Х., Химичева Г.П., Шифман
М.М., және басқа да көптеген ғалымдар өз еңбектерін арнаған.
Осы аталған ғалымдардың еңбектері дипломдық жұмысқа елеулі теориялық
база болды.
Алайда, Қазақстан Республикасында қылмыстық істі қозғау мәселелері
қылмыстық іс жүргізу ғылымында аз зерттелген. Осыған байланысты, дипломдық
зерттеуде қылмыстық істі қозғаудың маңызды жақтарын қарастыру мен мәнін
ашуды, мән-мағынасына қарай жіктеп және олардың жетілдіру жақтарын
қарастыруды мақсат етіп қою.
Жұмысты зерттеудің әдістемелік негізі. Зерттеудің әдістемелік негізін
жекелей құқықтық құбылыстарды тануға жәрдемдесетін материалистік
диалектиканың заңдары мен категориялары құрады.
Дипломдық зерттеудің әдістемелік және теориялық негізін диалектика
категориясы, конституциялық және қылмыстық іс жүргізу құқықтарының, сондай-
ақ философияның принциптері мен концептуальдық ережелері, соның ішінде
таным теориясы да қалайды.
Зерттеудің нормативті-құқықтық базасы – Қазақстан Республикасының
Конституциясы, Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу кодексі,
қылмыстық және қылмыстық іс жүргізу заңдарының нормалары және Қазақстан
Республикасы мен алыс-жақын шет елдердің өзге де заңдық, нормативтік
құқықтық актілері, сондай-ақ, халықаралық құжаттар болды.
Зерттеу барысында құқықтың жалпы теориясы, таным теориясы,
конституциялық құқық, қылмыстық, қылмыстық іс жүргізу құқықтары,
криминалистика, тағы басқа салалары бойынша тиісті әдебиеттер қолданылды.
Дипломдық зерттеуді жазу барысында, мен – танымның жалпы ғылыми
әдістерін, ғылыми сараптау мен жинақтау әдістерін, тарихи әдіс және арнайы
әдістерді (ресми-заңдық әдіс, салыстырмалы-құқықтық әдіс, логикалық,
статистикалық және социологиялық әдіс) қолдандым.
Жұмыстың ғылыми жаңалығы мен тәжірибелік құндылығы. Жұмыстың ғылыми
жаңалығы ретінде Қазақстан Республикасының Конституциясы мен басқа заңдарын
(Қылмыстық іс жүргізу кодексі, Қылмыстық кодексі, т.б.) талдаудың
нәтижесінде ондағы оңынан істелінген нормалары, сондай-ақ жетіспеушіліктері
(кемшіліктері) және осының негізінде тиісті заң нормаларын жетілдіру
мәселесіне арналған өзіндік теориялық зерттеулердің алғашқыларының бірі.
Қылмыстық іс жүргізудің дербес сатысы ретіндегі қылмыстық іс қозғаудың
негіздеріне және процессуалдық тәртібіне түсінік беріліп, олардың мәні мен
мағынасы айқындалады.
Дипломдық жұмыстың белгілі бір дәрежедегі ғылыми жаңашылдығы – оның
отандық заң ғылымдары әдебиетінде аз зерттелген тақырыпқа арналғандығында
жатыр.
Зерттеудің тәжірибелік құндылығы – ондағы келтірілген қорытындылар мен
ұсыныстар мұнан кейінгі қылмыстық іс жүргізудегі қылмыстық іс қозғау
қызметін құқықтық реттеу саласындағы ғылыми зерттеулерге негіз бола
алатындығында.
Бұған қоса, зерттеудің теориялық жайлары мен қорытындылары – Қылмыстық
іс жүргізу құқығы, Прокурорлық қадағалау пәндерін меңгеру және оқыту
процесі барысында пайдаланылуы мүмкін.

1 Қылмыстық іс қозғау қылмыстық процестің дербес сатысы ретінде

1.1 Қылмыстық істі қозғаудың түсінігі және мәні

Қылмыстық істі қозғау – қылмыстық іс жүргізудің міндетті, бастапқы және
дербес сатысы болып табылады. Бұл сатыда құзыретті органдар мен лауазымды
тұлғалар жасалған немесе жасалуға дайындалып жатқан қылмыс туралы
мәліметтер бойынша, қылмыстық іс қозғауға негіздердің бар, жоқтығын анықтап
алғаннан кейін, қылмыстық іс қозғау немесе қылмыстық іс қозғаудан бас тарту
туралы шешім қабылдайды. Онда қылмыс іздері анықталады, бекітіледі, сондай-
ақ қылмыстың алдын алу мен ескерту шаралары қолданылады. Сонымен қатар,
қылмыстық істі қозғауға құзыретті лауазымды тұлғалар тек қылмыстық істі
қозғау туралы қаулы шығарғаннан кейін ғана Қазақстан Республикасының
Қылмыстық іс жүргізу кодексінде көзделген нормаларға сәйкес қажетті тергеу
әрекеттерін жүргізуге құқылы.
Аталған сатының болуы заңды және негізді алдын ала тергеудің басталуын,
қылмыстық процесс қатысушыларының құқықтары мен бостандықтарын шектейтін
процесуалдық мәжбүрлеу шараларын қолданудағы әрекеттердің жүзеге асырылуын
қамтамасыз етеді.
Бұл сатыда қылмыстық қудалау органдары нақты іс бойынша іс жүргізуге
қажетті мәліметтердің бар немесе жоғын анықтап, қылмыс белгілерінен тұратын
анықталған фактілер бойынша әрекеттер жасау қажеттілігі және осыған орай
сот төрелігі органдарының араласуы сияқты бірқатар мәселелер шешіледі.
Қылмыстық істі қозғау – ол өкілетті органдар мен лауазымды тұлғалардың
қылмыстық іс бойынша өндірісті бастауға себептер мен негіздердің бар не
жоғы жөнінде мәселелер шешілетін қылмыстық процесс сатысы.
Қылмыстық істі қозғау сатысы - қылмыстық іс жүргізуде үлкен әрі маңызды
роль атқарады. Оның маңыздылығын біз мынадан байқауымызға болады:
- қылмыстық іс бойынша өндірісті заңды, негізді және уақытында
бастау қылмыстық істі жан-жақты, толық және объективті қараудың
бірден-бір кепілі болып табылады;
- қылмыстық істі қозғауға құқылы органдар іс бойынша процессуалдық
шешім қабылдауға, соның ішінде дәлелдемелерді жинауға, зерттеуге
бағытталған тергеу әрекеттерін жүргізуге қылмыстық іс қозғалғаннан
кейін ғана құқылы;
- қылмыстық істі қозғауға себеп болған жағдайда, бұл саты барлық
қылмыстар бойынша міндетті болып табылады;
- қылмыстық іс қозғау туралы шешім қылмыстық іс жүргізу заңының
талаптарына сай дайындалуы керек.
Қылмыстық іс қозғалғаннан кейін қылмыстық ізге түсу органдары нақты істі
қарау мен тергеуге бағытталған процесуалдық әрекеттерді жүргізуге және
азаматтарға процесуалдық мәжбүрлеу шараларын: тінту, алу, куәлардан жауап
алу, тексеру, куәландыру, эксгумация және өзге де тергеу әрекеттерін
қолдануға құқылы әрі міндетті болады. Бұл қылмыстық іс қозғау сатысының
процесуалдық-құқықтық немесе заңды мәнін білдіреді.
Қылмыстық іс қозғау сатысы саяси мәнге де ие болады. Іс қозғау туралы
мәселені дұрыс және жылдам шешу құқықтық тәртіп пен заңдылықтың нығайуына,
қылмыспен күресу шараларын өткізуге, сондай-ақ қылмыстың алдын алу мен
ескерту шараларын қолдануға өз әсерін тигізеді. Бұл мәселені мұқият қарау
азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын сақтау және қылмыстық істердің
негізсіз қозғалуы орын алмас еді.
Қылмыстық ізге түсу органдары өздеріне мәлім болған қылмыстың кез келген
фактілерін жылдам қарауға, тексеруге және қажетті жағдайларда қылмыстық
істі қозғауға міндетті болады.
Қылмыстық істі заңсыз, негізсіз қозғау адамдардың құқықтарының
шектелуіне, заңсыздыққа әкеледі; қылмыстық істі уақытында қозғамау
қылмыстық іс бойынша дәлелдемелердің жойылуына, қылмыскердің бой тасалап
кетуіне, соңыра қылмыстың ашылмауына, т.б. келеңсіз жағдайларға әкеліп
соғады.
Қылмыстық іс қозғау сатысы – қылмыстық процестің дербес сатысының бірі.
Сондықтан ондағы мәселелер дер кезінде және дұрыс шешілуі тиіс.
Аталған сатыда тиісті лауазым иелері болған немесе дайындалып жатқан
қылмыс туралы хабарламаларды ғана қабылданып қоймай, қылмыстық іс қозғау
немесе одан бас тарту туралы дәлелді шешімдерді де қабылдайды. Қылмыстық іс
қозғау сатысының жеке дара сипатқа ие болуы ондағы қылмыстық процесуалдық
қызметтің жүзеге асырылуы мен әрбір қылмыстық істің осы сатыдан
басталатындығынан көруге болады [4, 18].
Қылмыстық іс қозғау сатысының негізгі мақсаты - жасалған әрекетте
қылмыстың белгілерінің бар-жоғын анықтау болып табылады.
Қылмыстық істі қозғау қылмыстық іс жүргізудің дербес сатысы ретінде
қарастырылады. Бірақ, кейбір авторлардың айтуы бойынша, қылмыстық істі
қозғауды дербес саты ретінде қарастыру даулы мәселелердің қатарына жатады.
Қылмыстық істі қозғауды дербес саты ретінде қарастырудың қажет екендігін
бірінші болып М.С. Строгович дәлелдеп берген. Бұл ойға басқа да
процессуалистер қосылды.
Ал кейбір ғалымдар ұзақ уақыт бойы қылмыстық істі қозғауды дербес саты
емес, ол алдын-ала тергеудің бастапқы кезеңі деген ойды ұстанды.
М.М. Шифман қылмыстық істі қозғау сатысын бөлек, дербес саты ретінде
қарастырудың қажеттілігі жоқ деп санайды.
Өйткені қылмыстық істі қозғау бір ғана құжатқа (актіге) – Қылмыстық
істі қозғау туралы қаулыға негізделеді және бұндай микросаты кімге керек?
- деп айтады [4, 20].
Менің ойымша қылмыстық істі қозғау сатысын қылмыстық істі жүргізудің
дербес сатысы ретінде қарастырған дұрыс. Өйткені алдын-ала тергеу
әрекеттері тек қылмыстық іс қозғалғаннан кейін ғана жүргізіледі және де
қылмыстық іс қозғау - анықтау жүргізудің, алдын-ала тергеудің бастауы болып
табылады.
Енді қылмыстық іс қозғаудың түсінігіне келетін болсақ, теорияда ол
туралы да әр түрлі пікірлер бар.
Мысалы, Ю.Д. Лившицтің пікірі бойынша, қылмыстық істі қозғау қылмыстық
іс бойынша өндірісті бастау мәселесін шешуге бағытталған қылмыстық
процестің бастапқы сатысы [6, 9].
М.С. Строгович қылмыстық істі қозғаудың келесі түсінігін береді:
қылмыстық істі қозғау алдын ала тергеу және анықтау органдарының, прокурор
мен соттың қылмыстық іс бойынша өндірісті жүргізу үшін қажетті шарттардың
бар екендігін анықтап, осы өндірісті бастау туралы шешім қабылдауы [7, 9].
М.С. Строговичтің анықтамасында сотты қылмыстық істі қозғау субъектісі
ретінде көрсетуі қазіргі заң талаптарына сай емес. Сонымен қатар, біздің
ойымызша, бұл екі анықтамада да қылмыстық іс қозғау сатысының мәні дұрыс
анықталмаған сияқты. Қылмыстық іс қозғауға анықтама бергенде міндетті түрде
бұл сатының мақсатын атап өту қажет. Ал қылмыстық істі қозғау сатысының
мақсаты - қылмыстық іс қозғауға құқылы органдарға келіп түскен арыз,
хабарламаларды тексере отырып, қылмыстың белгілерінің бар-жоқтығын анықтау.
Сонымен, біз қылмыстық іс қозғаудың келесі анықтамасын ұсынамыз:
Қылмыстық істі қозғау – бұл өкілетті органдар мен лауазым иелерінің
қылмыстың белгілерінің бар-жоқтығын анықтауға бағытталған, осыған
байланысты қылмыстық істі қозғау не қылмыстық істі қозғаудан бас тарту
туралы шешімді қабылдауға бағытталған қызметін қамтитын қылмыстық процестің
бастапқы және дербес сатысы.
Қылмыстық іс қозғау барысында оны жасаған адам нақты белгілі болмаса да,
қылмыстық іс болған немесе дайындалып жатқан қылмыс туралы фактілі
себептермен қозғала береді. Егер қылмыстық іс қозғау кезінде оны жасаған
адам туралы мәлімет болса, онда ол мәліметтер алдын ала тергеу немесе сот
талқылауы барысында түрлі процесуалдық әрекеттердің көмегімен мұқият
тексеріледі [5, 240].
Белгілі бір тұлғаны қылмыс жасады деп қылмыстық жауапкершілікке тарту
үшін айыбын негіздейтін жеткілікті дәлелдемелер жиналуы қажет. Мұндай
дәлелдемелер анықтама және тергеу барысында жиналады және олар алдын ала
тергеу сатысына тән белгілі бір процесуалдық нысанға айналады.
Мемлекетіміздің алдына қойған бірқатар міндеттеріне сай қылмыспен күресуге
қоғамның қатысуы қылмыстық іс қозғау сатысында үлкен мәнге ие болады.
Қылмыстық ізге түсу органдарының қоғаммен күнделікті тығыз байланыста болуы
қылмыстың жасалу фактісін уақтылы анықтауға өз үлестерін қосады.
Қылмыстық іс қозғау туралы мәселені тек арнайы уәкілеттілік берілген
органдар мен лауазым иелері ғана шеше алады. Оларды қылмыстық іс жүргізу
заңы нақты көрсетеді. Арнайы уәкілеттілік берілген органдар мен лауазым
иелеріне прокурор, тергеу мен анықтама органдарының бастықтары, тергеуші,
анықтаушы жатады.
Қылмыстық іс қозғау – күрделі процесуалдық қызметтің бір түрі. Ол өзінің
мәнін жан-жақты көрсететін бірнеше белгілерге ие болады. Бұл ұғымды
төмендегідей түсінуге болады:
- біріншіден, қылмыстық істің пайда болу шарттарын, тәртібін және өзге
де мән-жайларын анықтайтын нормалары бар қылмыстық процесуалдық институт;
- екіншіден, қылмыс туралы алғашқы түскен мәліметтерді заңға сәйкес
қабылдау, қарау және шешу барысындағы әрекеттер мен қарым-қатынастардан
тұратын қылмыстық іс жүргізудің біртұтас кезеңі;
- үшіншіден, нақты қоғамға қауіпті әрекет бойынша қылмыстық процестің
басталуы жөніндегі лауазымды тұлғалардың тиісті жеке процесуалдық
актілердің бірін шығаруы.
Қылмыстық іс қозғаудың мәні мен маңызы оның органикалық біртұтас
екендігін ескере отырып, оны жан-жақты қарастырған жағдайда ғана
анықталады.
XX ғасырдың 70-жылдарының аяғында 80-жылдардың басында қылмыстық істі
қозғаудың маңыздылығы туралы даулар екі бағытта жүргізілді:
- қылмыстық істі қозғау және қылмыстық ізге түсу екеуі бір нәрсе;
- қылмыстық іс нақты қылмыскерге қатысты емес, қылмыс фактісі немесе
қылмыстың оқиғасына қатысты қозғалуы (М.С. Строгович осы бағытты ұстанды).
Бұл аталған екі бағыт та қазіргі кезге дейін дискуссиялық мәселелердің
қатарында.
Н.Н. Полянский бұл сатыны тек қылмыстық істі қозғау туралы актімен
байланыстырды.
Қылмыстық іс қозғау туралы нормалар ҚР Қылмыстық іс жүргізу кодексінің
Ерекше бөлімінде Қылмыстық іс қозғау деген дербес тарауда көрініс тапқан.
Бұл тарау Қылмыстық іс бойынша сотқа дейін іс жүргізу деген бөлімнің
құрамдас бөлігі болып табылады.
Заң шығарушы бұл сатыны акт ретінде мәнін, маңызын анықтап, түсіндіре
келе, бұл сатыдан қылмыстық іс жүргізу ресми түрде басталады дейді [8, 23].
Сонымен қатар қылмыстық іс қылмыстың фактісіне, қылмыстың оқиғасына,
нақты қылмыс жасады деп күдік келтірілген сезіктіге де қатысты қозғалуы
керектігін дұрыс деп ойлаймын.
Бұл саты барлық істер бойынша міндетті болып табылады. Яғни, қандай
жағдайда да, қылмыс туралы арыз, хабарлама тиісті органдарға келіп
түскеннен кейін міндетті түрде қылмыстық істі қозғау сатысы басталып,
тиісті әрекеттер жүзеге асырылып, қылмыстық істі қозғау не қылмыстық істі
қозғаудан бас тарту туралы шешім қабылданады.
Қылмыстық іс қозғауды процесуалдық-құқықтық институт ретінде
қарастырудың мазмұны заң нормаларының жиынтығы арқылы анықталады. Аталған
нормалар қылмыс туралы түскен алғашқы мәліметтерді қабылдау, қарау және
шешуге байланысты пайда болған қоғамдық қатынастарды реттейді. Жоғарыда
аталған институттың нормалары тиісті лауазымды тұлғалардың қоғамға қауіпті
әрекет жөніндегі алғашқы мәліметтерді қабылдау, қарау, тіркеу қызметтерінің
нысаны мен мазмұнын анықтайды. Сонымен бірге қылмыстық істі кім, қандай
жағдайда және қандай тәртіптермен бастайтындықтарын бекітеді. Олардың саяси-
әлеуметтік мазмұны халқымыздың, сондай-ақ қоғамдық материалдық өмір
жағдайларының құқықтық көзқарастарын бейнелейді.
Бұл нормалар тәуелсіз мемлекетімізбен бекітілген және оның қызметінің
демократиялық қағидаларына сай. Олар егеменді Республикамыздың саясатын,
оның халқының еркіндігін білдіре отырып, құқықтық мемлекет құруға
көмектеседі.
Жалпы қылмыстық іс қозғау институты қылмыстық іс жүргізу пайда болған
кезден бастап-ақ оның бөлінбес бір бөлігі болған. Бірақ бұл бөлімді
өзгерістерге ұшырамады деуге болмайды. Бұл институт мемлекетіміздегі өзге
де құқықтық мекемелер сияқты құрылып, қысқартылып және тереңдетілуіне
байланысты дамып және демократиялы болған, ал оның нормалары әрдайым
тексеріліп, талданып, алға қарай дамып отырған. дегенмен өмір талабына сай,
заман ағымына және қоғамның өзгеруіне орай аталған сатының осы қалпында
қалуына ешкім де кепілдік бермейді. әрине, ол реформалауға жатуы мүмкін.
Қылмыстық іс қозғау институты қылмыстық процесуалдық құқықта аса маңызды
орынға ие. Аталған институттың нормаларымен қылмыстық іс жүргізудегі іс
қозғаудың себептері мен негіздері, қылмыс фактісі жөніндегі алғашқы
мәліметтерді қабылдау, қарау және шешу тәртіптері сондай-ақ, қылмыстық іс
қозғауға уәкілетті органдары мен олардың өкілеттіктері, қарым-қатынастары
реттеледі.
Бұл нормалар тиісті органдар мен лауазымды тұлғалардың құқықтары мен
міндеттерін дәл анықтайды. Және уақытты үнемдей отырып болған әрбір қылмыс
фактісін қабылдау, қарау үшін неғұрлым тиімді жағдайлар жасайды. Осы заң
нормаларының арқасында болған немесе дайындалып жатқан қылмыс туралы
алғашқы мәліметтерге назар аудару алғашқы қадамда-ақ мемлекеттік және
қоғамдық мүдделерге толық, нақты, қатаң түрде жауап беретін шек қойылады.
Осынысымен қылмыстық процесуалдық қызметтің бастапқы кезеңінде заңдылықтың
қатаң сақталатындығы анықталады.
Аталған қызметтің барысында пайда болған қатынастардың анық, нақты және
құқықтық бекемділігіне назар аударылады. Заңсыздыққа жол беру мүмкіндігін
жоя отырып, азаматтардың заңды мүдделері мен құқықтарын қорғау қамтамасыз
етіледі.
Қылмыстық іс қозғау институтының нормалары нақты қоғамдық қатынастарды
реттейді және осы қатынастар саласындағы адамдардың өзін-өзі ұстау
ережелері ретінде қызмет етуге шақырылады [9, 31]. Осы нормалармен
анықталған заңды құқықтар мен міндеттер белгілі-бір тұлғалардың әрекеттері
арқылы жүзеге асырылады.
Бұл әрекеттер әрдайым қылмыстық материалдық-құқықтық қатынастарда орын
алған болжамалы немесе фактілі себептерге байланысты жүзеге асырылады
немесе болған, дайындалып жатқан қылмыс туралы алғашқы мәліметтердің
алынбауына байланысты қылмыстық іс қозғау институтының нормаларын қолдануға
да мүмкіндік болмайды. Осы көріністен кейін қылмыстық іс жүргізудің
қылмыстық құқықпен тығыз байланысты екендігін көруге болады.
Өзінің сипатына қарай мұндай әрекеттер екі жақты болады. Олардың бірі
қылмыстық іс қозғауға уәкілетті мемлекеттік органдардың алдына қойылған
процесуалдық-құқықтық актіні (мысалы, қаулы шығару немесе хаттама жасау)
шығару өкілеттігіне жатқызылған мәселелерді шешу барысында көрінеді.
Осындай құқықтық әрекеттерді жасай отырып, анықтама, тергеу және
прокуратура органдарының лауазымды тұлғалары өз құқықтары мен міндеттерін
процестің қатысушысы болып табылатын тұлғаның алдында емес, ол мемлекеттік
органға жүктелген тікелей жариялы құқықтық міндеттерді орындайды. Осыған
сәйкес олар өзге жағдайларда нақты қылмыстық процесуалдық қатынастардың
субъектілері болып табылмайды. Мұндағы олардың әрекеттері процесуалдық
қатынастардың пайда болуы, өзгеруі мен қысқаруына әсер ететін бірқатар жаңа
құқықтар мен міндеттерді тудыратын заңды фактілі мәнге ие болады.
Қылмыс туралы арызданушының, прокурордың немесе өзге де уәкілетті
тұлғалардың бір-біріне қатысты өз құқықтары мен міндеттерін жүзеге
асырудағы әрекеттері біршама түрлі сипатқа ие болады. Оларды жүзеге асыра
отырып, олар сөзсіз нақты қылмыстық процесуалдық қатынастардың субъектілері
болып табылады. Мысалы, белгілі бір тұлға қылмыстың фактісі жөнінде арыз
береді – тергеуші ол арызды қабылдайды; қылмыс туралы арызданушы
тергеушінің әрекетіне шағым береді – прокурор ол шағымды қабылдайды және
т.с.с. Мұндай жағдайларда өз құқықтары мен міндеттерін жүзеге асырушы
тұлғалардың әрекеттері тиісті процесуалдық қатынастардың маңызды мазмұнын
құрайды.
Бірақ аталған процесуалдық әрекеттер және қатынастар органикалық
біртұтастықта болады. Өйткені, алғашқылары шартты немесе пайда болудың
(өзгеру, қысқару) себебі болса, екіншісінің маңызды мазмұны болады. Жалпы
олар қылмыстық іс қозғау қызметін құрайды.
Қылмыстық іс қозғау қызметі келіп түскен қылмыс туралы алғашқы
мәліметтерді қабылдау, тексеру, ол бойынша процесуалдық шешім қабылдау, ол
шешімге шағымдану және оның заңдылығы мен негізділігін тексеруді қамтиды.
Ол процесуалдық әрекеттер мен қатынастардан тұратындықтан құқықтық болып
табылады және заңға сай орындалады. Бұл қызмет қылмыстық процестің алғашқы
кезеңдерінің бөлігін құрайды. Оны процестің шегінен шығаруға әрекет жасау
және оның болмысы ретінде қарастыру – заман талабы.
Қылмыстық іс жүргізу қылмыстық іс қозғау туралы қаулы шығарылып, ол
актінің күшіне енуіне орай басталады деген көзқарастың дұрыс еместігін
мойындауымыз қажет. Олай деуіміздің себебі, яғни іс қозғау барысында
жасалған, сондай – ақ тиісті қаулыны қабылдау процестің шегінен шығады және
ол болмыс ретінде бағаланады. Нәтижесінде іс қозғау қылмыстық іс жүргізудің
барысында емес, оған дейін жүргізілген болып есептелінеді.
Егер мұндай көзқарасты қолдайтын болсақ, онда мына төмендегідей
қорытындыға келуге болады: қылмыстық іс жүргізу құқығының маңызды
институттарының бірінің нормаларын барлық қылмыстық процесуалдық қызметтен
тыс қолдану оның уақытша және процесуалды емес сипатқа ие болатындығын
білдіреді. Бұлай болу ойға сыймайды және ол мәні бойынша әділ деп
есептелмейді.
Іс қозғау қылмыстық іс жүргізудің бөлінбес бір бөлігі. Яғни ол қылмыстық
процестің дербес сатысы [10, 79-83].
Әрине, кезінде іс қозғау жеке дара процесуалды саты болып табыла ма, ал
егер олай болса ол неден құрылады, оның шегі қандай деген мәселелер
көтерілгендігін айта кетсек, артық болмайды.
Осы кезге дейін криминалистер қылмыстық процесс екі сатыдан алдын-ала
тергеу және істі сотта қараудан тұрады деп есептеген. Ол кезде қылмыстық іс
қозғау алдын-ала тергеудің бір бөлігі деп саналған немесе егер іс бойынша
алдын-ала тергеу талап етілмесе істі тыңдау тағайындалатын.
Аталған көзқарасқа қарсы болып ең бірінші М.С. Строгович сөйледі. Ол
қылмыстық іс қозғау жеке дара процесуалды саты болып танылуы тиіс екендігін
баса айтты [11, 10]. Бірақ бұл көзқарас мұнымен бір қалыпты болмайды. Ол
егер істі қозғаудан және ол бойынша тергеуді бір орган жүргізетін болса,
онда іс қозғау мәні бойынша алдын-ала тергеудің басталуымен сәйкес
келетінін айтты [12, 105].
Сонымен бірге оның көзқарастары да бір-біріне қарама-қайшы болды, егер
қылмыстық іс қозғау мәні бойынша процестің өзге сатыларымен бірігіп кететін
болса, онда мұндай жағдайларда оны формальды белгілері бойынша жеке дара
сатыға бөлуге болмайтынын да айтады.
М.С. Строговичтен кейін де көптеген процесуалистер қылмыстық іс қозғау
жеке дара процесуалды саты болып табылады деген пікірлер айтты. Бірақ
олардың жұмыстарында айтылған көзқарасты негіздейтіндей жеткілікті
мәселелер келтірілмейді. Бұл жұмыстардың кейбіреулерінде қарама-қайшы
аргументациялар келтірілген. Демек, Н.Н. Полянский бұл сатыны бір ғана
актіде – тиісті қаулы шығаруда көреді, бірақ сонымен бірге процестің кез
келген сатыларының белгісі процесуалдық қатынастырдың жиынтығы болып
табылатындығын айтады [13, 18]. Процесуалистердің бірқатары осы күнге дейін
қылмыстық іс қозғау жеке дара саты болып табылмайды, ол алдын-ала тергеудің
бастапқы кезеңі, яғни М.Л. Шифман қылмыстық іс қозғауды жеке дара саты
деп бөлудің ешқандай да қажеттігі жоқ, яғни қылмыстық іс қозғау мен алдын-
ала тергеуді екі сатыға бөліп шектеуге негіз жоқ, әрі десеңіз, қылмыстық іс
қозғау мәні бойынша бір ғана құжат – қылмыстық іс қозғау туралы қаулыны
шығарумен шектеледі. Кімге мұндай микростадия қажет? деген көзқарастар да
айтылған [4, 28]. Әрине, бұл мәселе қазіргі таңға дейін өзекті болып
келеді.
Жалпы қылмыстық іс қозғауға байланысты қызмет бір ғана тиісті
процесуалдық шешімді қабылдаумен байланысты деген пікірдің дұрыс емес
екендігін атап өту қажет. Мұндай қорытынды заңнан туындамайды. Ол қылмыстық
процестің бастапқы кезеңінің мәні мен міндеттерін жоққа шығарады. Әрине,
қылмыстық іс қозғау туралы шешім – қылмыстық іс жүргізудің алғашқы
кезеңінің маңызды екендігіне ешқандай күмән жоқ. Ол уәкілетті лауазымды
тұлғалардың алғашқы мәліметтері бойынша өз шешімдерін бейнелейтін
әрекеттерінің бірі.
Қылмыстық іс жүргізу құқығы қылмыстық іс қозғауға уәкілетті органдарға
қылмыс туралы кез келген арызды қабылдауға, арызданушыға өтірік, жалған
жеткізгені үшін жауапкершілік жөнінде ескертуге және хаттама жазуды (егер
хабарлама ауызша жасалса немесе өзі кінәсін мойындап келсе) жүктейді
(ҚР ҚІЖК 178 бап). Қылмыстық іс қозғауға өкілетті органдар мен лауазымды
тұлғалар аталған міндеттерді атқара отырып, процесуалды әрекеттерді жүзеге
асырады, себебі олар қылмыстық іс жүргізу құқығының нормаларымен реттеледі.

Қылмыстық істі қозғау қызметі өте күрделі болып табылады. Оның құрамына
қылмыстық факт туралы арызды қабылдау, оны тексеру, ол бойынша процесуалдық
шешім қабылдау, сонымен бірге қабылданған шешімнің заңдылығы мен
негізділігін тексерудегі әрекеттер мен қатынастар жатады. Осы қызметті
қылмыстық процестің жеке дара, бөлек сатысы деп санауға бола ма?
Берілген сұраққа жауап беру үшін, ең алдымен, қылмыстық процесс
сатысының не екендігін анықтап алу қажет.
Іс жүргізу сатысын процесуалдық құқықтың институтымен араластыруға
болмайды. Алғашқысы екіншісінен белгілі бір заң нормалары болғандықтан
емес, оларды жүзеге асырудағы кезеңдермен ерекшеленеді. Бір құқықтық
институттың нормалары қылмыстық процестің екі немесе одан да көбірек
сатыларында қолданылуы мүмкін.
Процесуалдық саты қылмыстық процесуалдық қызметтің кезеңі, баспалдағы
екендігі белгілі. Бірақ бұл қызметтің дамуында кез келген баспалдақ
процестің жеке дара, бөлек сатысы деп танылмайды. Бұл үшін ол бірқатар
талаптарды қанағаттандыруды және бірнеше белгілермен сипатталуы тиіс. Олар
төмендегідей:
- біріншіден, процестің белгілі бір кезеңі, егер өзге жағдай заңның
өзінде айтылмаса, өтіп кетпейтіндей, құтыла алмайтындай бөлігінің болуы
қажетті. Процестің сол немесе өзге де сатысының болмауы немесе одан аттап
кету, тікелей заңмен қарастырылады (мысалы, жеке айып тағу істері бойынша
алдын-ала тергеудің болмауы; соттың үкіміне шағым немесе наразылықтың
келтірілмеуіне байланысты апелляциялық сатының болмауы);
- екіншіден, жеке саты деп танылған процестің кез келген бөлігі
орындалмаған жағдайда процестің әрі қарай дамуына кедергі жасайтындай
тікелей міндеттерге ие болулары тиіс. Бұл міндет, сот төрелігінің жалпы
міндеттерінен туындайтын және сот ісін жүргізудің тиісті кезеңіне сәйкес
нақтыланатындай, сондай-ақ жетерлік дербестікпен сипатталуы тиіс;
- үшіншіден, қылмыстық процестің дербес сатысын құрайтын процесуалдық
әрекеттер мен қатынастар сот ісін жүргізудің осы кезеңіндегі ерекше
шарттарда өткізіледі және ол өз сипаты мен субъектілердің жағдайларына
орай процестің бұл кезеңін оның өзге кезеңдерінен ерекшелендіреді;
- төртіншіден, қылмыстық процестің әрбір сатысының аяғында арнайы
өкілеттілік берілген лауазымды тұлға өз шешімі мен істің әрі қарай
жүргізілуін көрсететін акт қабылдайды. Сондай-ақ осы сатыда дәлелдеу
қызметі жүзеге асырылады деген қорытындыға келуге болады. Бірақ ол қызмет
процестің өзге сатыларындағы дәлелдеуден ерекшеленеді. Ол жөнінде жұмыстың
өзге бөлімдерінде толығырақ айтылады.
Бұл белгілердің жиынтығы процестің тиісті баспалдағының біртұтастығын,
оңашалығын және дербес аяқталатынын білдіреді. Ол белгілер барлық
криминалистермен процестің жеке сатысы деп есептейтін қылмыстық
процесуалдық қызметтің бөліктерінің кез келгендеріне де тән. Алдын-ала
тергеу, сотқа беру, басты сот талқылауы, үкімді апелляцялық тәртіппен қайта
қарау және т.б. – қылмыстық процестің барлық осы сатылары аталған
талаптарға жауап береді. Сонымен бірге көрсетілген талаптарға дербес сатысы
деп танылмаған процестің бірде-бір бөліктері жауап бермейді.
Қылмыстық істі қозғау сатысында тергеу әрекеттерін жүргізуге жол
берілмейді. Ерекше жағдайларда ғана заң қылмыстық іс қозғалғанға дейін екі
тергеу әрекетін – қарау жүргізуді және сараптама тағайындауды рұқсат
етеді (ҚР ҚІЖК-нің 189 және 221 баптары).
Аталған әрекеттерді жүргізуге рұқсат берілгендігінің себебі, оларды
жүргізу болған оқиғада қылмыс белгілерінің бар-жоқтығын анықтаудың бірден
бір амалы болуында.
Қылмыстық іс жүргізудің, соның ішінде қылмыстық іс қозғаудың міндеті -
қылмыстарды тез және толық ашу, оларды жасаған адамдарды әшкерлеу және
қылмыстық жауапқа тарту, әділ сот талқылауы және қылмыстық занды дұрыс
қолдану болып табылады. Сонымен қатар адамды және азаматты негізсіз айыптау
мен соттаудан, олардың құқықтары мен бостандықтарын заңсыз шектеуден
қорғау, кінәсіз адам заңсыз айыпталған немесе сотталған жағдайда - оны
дереу және толық ақтауды қамтамасыз ету, сондай-ақ заңдылық пен кұкық
тәртібін нығайту, қылмыстың алдын алу қылмыстық іс жүргізудің, соның
ішінде, қылмыстық іс қоғау сатысының, міндеті болып табылады.

1.2 Қылмыстық істі қозғауға құқылы органдар

Қылмыстық істі арнайы білімі бар, нормативтік-құқыктық актілерді
білетін, жасалған немесе жасалуға дайындалып жатқан қылмыс фактілеріне
дұрыс саяси-құқықтық баға бере алатын және қылмыстың жалпы қоғамға
қауіптілігі дәрежесін анықтай алатын, сондай-ақ өзінің әрекеттері үшін
қатаң жауапкершілікте екендігін білетін адам қозғай алады.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінде қылмыстық істі
қозғауға құқылы органдар мен лауазымды тұлғалардың тізімі көрсетілген.
Сонымен, ҚР ҚІЖК-ң 185, 186 баптарына сәйкес, анықтаушы, анықтау органы,
тергеу бөлімінің бастығы, тергеуші және прокурор, әрқайсысы өзінің құзіреті
шегінде, заң талаптарына сәйкес қылмыстық істі қозғауға құқылы.
Сот, ҚР ҚІЖК-нің 23 бабында көрініс тапқан тараптардың бәсекелестігі
және тең құқықтылығы принципіне сәйкес, қылмыстық ізге түсу органдарының
қатарына жатпайды, сондықтан қылмыстық істі қозғай алмайды. Егер жасалған
қылмыс туралы арыз немесе хабарлама сотқа келіп түссе, сот сотқа келіп
түскен қылмыс туралы арыздар мен хабарламаларды прокурорға жібереді, ал
прокурор, өз кезегінде, қылмыстық істі қозғау туралы шешімді қабылдайды не
осы шешімді қабылдау мәселесін шешу туралы жазбаша нұсқауын алдын ала
тергеу не анықтау органдарына жібереді.
Сот арыз берушіге арыздың немесе хабарламаның прокурорға жіберілгендігі
туралы хабарлайды. Егер қылмыстың белгілері сот талқылауы кезінде
анықталса, сот бұл фактіге сәйкес қаулы шығарады. Бұл қаулыда прокурорға
анықталған заңды бұзу фактісіне, қылмыс жасауға негіз болған себеп пен
шарттарды анықтау үшін қажетті шараларды қолдану туралы назар аудару
керектігі туралы жазылады.
Бұрынғы Қазақ КСР-ң Қылмыстық іс жүргізу кодексі бойынша сот қылмыстық
іс қозғауға құқылы болатын. Бұл Кодекстің 85-бабында прокурор, тергеуші,
анықтама органы және соттың жасалған немесе жасалуға дайындалып жатқан
қылмыс туралы арыздар мен хабарларды міндетті түрде қабылдау керектігі
жазылған [15].
Осы Кодекске сәйкес, келіп түскен арызды немесе хабарламаны 5 тәуліктің
ішінде, ерекше жағдайларда 10 тәуліктің ішінде қарап, мән-жайларды тексеріп
алғаннан кейін аталған органдар және лауазым иелері мына шешімдердің
біреуін қабылдаулары керек болатын:
- қылмыстық істі қозғау туралы;
- қылмыстық істі қозғаудан бас тарту туралы;
- арызды немесе хабарламаны тергелу ретіне немесе соттылығына қарай
жіберу туралы.
Сонымен қатар, сол 1959 жылғы Кодекске сәйкес сот жалғыз өзі де, алқалы
түрде де қылмыстық істі қозғауға құқылы болатын.
Ал қазіргі қолданыстағы ҚІЖК-не сәйкес сот қылмыстық істі қозғай
алмайды. Бұл орайда мынадай сұрақ туады: жеке айыптау істері бойынша (ҚІЖК-
нің 32, 33-баптарында көрсетілген істер) қылмыстық істі қозғау құқығы кімге
берілген?
ҚР ҚІЖК-нің 390-бабының бірінші тармағына сәйкес жеке айыптау бойынша
қылмыстық іс жәбір көрген адамның (бірнеше адамның) сотқа қоғамға қауіпті
әрекет жасаған адамды қылмыстық жауаптылыққа тарту туралы арыз беруі арқылы
қозғалады. Яғни, жеке айыптау бойынша қылмыстық істі сот қозғамайды, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.