Темірбанк банк жүйесінің жетілдіру жолдары
ЖОСПАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І Бөлім. Коммерциялық банктерге жалпы сипаттама ... ... ... ... ... ... .8
1.1. Коммерциялық банктердің қазіргі жағдайын талдау ... ... ... ... ... .8
1.2. Коммерциялық банктердің қаржы жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
1.3. Темірбанк банкінің қызметтерін бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
ІІ Бөлім. Темірбанк банк жүйесінің жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... .34
2.1. Темірбанк банкінің қаржы нарығындағы қызметі ... ... ... ... ... ... 34
2.2. Темірбанк қаржы жүйесінің сипаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...48
2.3. Темірбанк банк жүйесінің жетістіктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...54
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..58
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І Бөлім. Коммерциялық банктерге жалпы сипаттама ... ... ... ... ... ... .8
1.1. Коммерциялық банктердің қазіргі жағдайын талдау ... ... ... ... ... .8
1.2. Коммерциялық банктердің қаржы жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
1.3. Темірбанк банкінің қызметтерін бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
ІІ Бөлім. Темірбанк банк жүйесінің жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... .34
2.1. Темірбанк банкінің қаржы нарығындағы қызметі ... ... ... ... ... ... 34
2.2. Темірбанк қаржы жүйесінің сипаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...48
2.3. Темірбанк банк жүйесінің жетістіктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...54
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..58
КІРІСПЕ
Қазақстан экономикасының банк секторының дамуымен және тұрақтылығымен байланысты банк тауарлар мен қызметтерді несиелеу сферасын айтарлықтай кеңейтті. Банктің тұтынушылық несиелеу процесі жылжымайтын мүлікті, автокөлікті, оқуды, емдеуді, салтанатты өткізуді, күрделі жұмысты, демалысты несиелеу бағдарламасымен көрсетілген.
Жоғарыдағы жағдай жиынтық табысты есептеу кезінде отбасы мүшелерінің табыстарына да қатысты. Таза табыс салығын, міндетті зейнетақы аударымдарды, жарналарды, алименттерді, зиян компенсацияларын алып тастағанда соңғы 6 айға орта айлық жалақы туралы жұмыс орнынан алынған анықтамада көрсетілген мәліметтерге сүйене отырып анықталады. Отбасыны асырауға кететін шығындар Тапсырыс берушінің анкетасында клиенттің көрсеткен мәліметтерден анықталады (коммуналдық қызметтер, тамақ, емдеу, көлік шығындары, несиелер бойынша жарналар, білім және т.б. шығындар). Егер орта айлық жалақы туралы анықтамада көрсетілген жалақы борышқордың анкетасында көрсетілген нақты табыстан төмен болса, онда Несиелік қызметкер борышқордың алатын нақты табысының шындығын тексеру үшін борышқордың жұмыс орнына барады. Борышқордың жұмыс орнында Несиелік қызметкер кәсіпорынның басшыларымен (директор, бас бухгалтер) кездесіп, ауызша растама алу керек, бас бухгалтердің берген мәліметтерімен, еңбек төлемі бойынша ведомостьпен салыстырып, жобаны қаржыландыру туралы Ұсынысты көрсету керек.
Қазақстан экономикасының тұрақтылығы көбінесе банк қызметінің тұрақтылығына байланысты. Республиканың банк жүйесі өзінің қарқынды дамуын әлі де жалғастыруда, өйткені банк қызметтері нарығының қалыптасу процесі жылдан-жылға кеңейіп, жетілдірілуде, сондай-ақ жаңа операциялар, қызметтер мен технологиялар енгізілуде. Сондықтан банк жүйесінің алдында жаңа міндеттер мен басқа да мақсаттар тұр.
Қазақстан экономикасының банк секторының дамуымен және тұрақтылығымен байланысты банк тауарлар мен қызметтерді несиелеу сферасын айтарлықтай кеңейтті. Банктің тұтынушылық несиелеу процесі жылжымайтын мүлікті, автокөлікті, оқуды, емдеуді, салтанатты өткізуді, күрделі жұмысты, демалысты несиелеу бағдарламасымен көрсетілген.
Жоғарыдағы жағдай жиынтық табысты есептеу кезінде отбасы мүшелерінің табыстарына да қатысты. Таза табыс салығын, міндетті зейнетақы аударымдарды, жарналарды, алименттерді, зиян компенсацияларын алып тастағанда соңғы 6 айға орта айлық жалақы туралы жұмыс орнынан алынған анықтамада көрсетілген мәліметтерге сүйене отырып анықталады. Отбасыны асырауға кететін шығындар Тапсырыс берушінің анкетасында клиенттің көрсеткен мәліметтерден анықталады (коммуналдық қызметтер, тамақ, емдеу, көлік шығындары, несиелер бойынша жарналар, білім және т.б. шығындар). Егер орта айлық жалақы туралы анықтамада көрсетілген жалақы борышқордың анкетасында көрсетілген нақты табыстан төмен болса, онда Несиелік қызметкер борышқордың алатын нақты табысының шындығын тексеру үшін борышқордың жұмыс орнына барады. Борышқордың жұмыс орнында Несиелік қызметкер кәсіпорынның басшыларымен (директор, бас бухгалтер) кездесіп, ауызша растама алу керек, бас бухгалтердің берген мәліметтерімен, еңбек төлемі бойынша ведомостьпен салыстырып, жобаны қаржыландыру туралы Ұсынысты көрсету керек.
Қазақстан экономикасының тұрақтылығы көбінесе банк қызметінің тұрақтылығына байланысты. Республиканың банк жүйесі өзінің қарқынды дамуын әлі де жалғастыруда, өйткені банк қызметтері нарығының қалыптасу процесі жылдан-жылға кеңейіп, жетілдірілуде, сондай-ақ жаңа операциялар, қызметтер мен технологиялар енгізілуде. Сондықтан банк жүйесінің алдында жаңа міндеттер мен басқа да мақсаттар тұр.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. «Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік қызмет туралы» Қазақстан Республикасының заңы. 30.03.1995
2. «Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы» Қазақстан Республикасының заңы. 30.03.1995
3. Мақыш С.Б. Коммерциялық банктер операциялары. Алматы: ИздатМаркет, 2004ж.
4. Банковское дело Под ред. О.И. Лаврушина. Москва "Финансы и статистика " 1998.
5. Көшенова Б. «Ақша, Несие, Банктер, Валюта қатынастары», Алматы,2000
6. Н. Назарбаев Қазақстан-2030: Ел Президенттінің Қазақстан халқына Жолдауы, Алматы – 1998 ж..
7. Сейтқасымов Ғ.С. «Ақша, Несие, Банктер», Алматы – 2001 ж.
8. Шеденов Ө.Қ. «Жалпы экономикалық теория», Алматы -2002 ж.
9. Кушербаев Б.П. «Банктер және несие алушылар қарым – қатынастарын реттеу», Қарағанды, 2002 ж.
10. Банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар қызметі туралы// Банки Казахстана-2006, №3
11. Банки Казахстана. №12, 1. -2003Банки Казахстана №1 «Отекущей ситуации на финансовом рынке» 2005ж. стр.2
12. Банки Казахстан №8,2005ж. « Қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарының жай-күйі туралы» бет.2.
13. Банки Казахстана. №1, 11. -2004
14. Сейітқасымов Ғ.С. «Ақша, Несие, Банктер», Алматы- 2006
15. "ҚР Ұлттық банк туралы" Заңы 1995 ж. 30 наурызынан N2155.
16. ҚР "Қазақстанның даму банкі туралы" Заңы 2005 ж.25 сәуір N178
17. ҚР-ның "Ашық акционерлік қоғам халықтық банктің борыштық қарыз есебінің тәртібГ2006ж. 20 қаңтар N20.
18. Алимбаев А.А. Банктік және өнеркәсіптік капиталдың шоғырлануы:Қазақстанда қазіргі беталыс және түйінді мәселелердің дамуы. Қарағанды 2006
19. Давлетова М.Т. Кредитная деятельность банков в Казахстане:
учебное пособие. -Алматы: Экономика, 2005
20. Жуков Е.Ф., Максимова Л.М., Печникова А.В. и др. Деньги. Кредит.Банки:учебник для вузов.-М. 1999 г.
21. Көшенова Б.А. Ақша. Несие. Банктер. Валюта қатынастары: Оқуқұралы. -Алматы: Экономика, 2004 ж.
22. Лаврушин О.И., Мамонов И.Д., Валенцева Н.И. и др. Банковское дело: учебник для вузов. -М. 2004 г.
23. Мақыш С.Б. Қазіргі неиселік механизм және оларды жетілдіру жолдары: Автореферат. -Алматы. 1999 ж.
24. Орманбаев А.Х., Өмірбаев С.М., КЕсенгелдин С.М. Ақша. Қаржы және несие. -Қарағанды: Болашақ-Баспа. 1997ж.
25. Поляка Г.Б. Финансы. Денежное обращение. Кредит: учебник для вузов.-М: 2005 г.
26. Сейтқасымов Ғ.С. Ақша. Несие. Банк. -Алматы. Экономика. 2005 ж
27. Самсонова Н.Ф. Финансы, денежноре обращение и кредит:
учебник. -М: 2005 г.
28. Бекболатұлы Ж. Қаржы-несие мекемелерінің тиімділігін арттыру факторлары // Қаржы-қаражат 1999. N5, 40-45 бет.
29. Дауранов И., Шмикина А., Рудецких А. Малый бизнес: проблемы оформления кредита // Вестник предпринимателя 2005 г. N4 -с. 21-27.
30. Голом М., Гурко А., Смиренко Е. Развивать новые виды кредитных
операций необходимо // Банки Казахстана 2005 г. N11.
31. Зиябеков Б. Кредитное бюро-инструмент выявления рисков //
Банки Казахстана 2006 N3.
32. Коробейников М. Роль кредитования АПК в период становления
рыночных отношений // Финансовый бизнес N37 -С. 33-387.
33. Лисак Б. Анализ кредитоспособности и платежеспособности
заемщика банка при потребительском кредитовании // Банки Казахстана
2004 N6.-0. 3-6.
34. Смагулова Ш.А., Буханцева О.В. Малый бизнес и практика его
кредитование в Казахстане // Вестник. ИПК. /Каз.Гос, Нац. ун-т им.Аль-
Фараби.-Алматы. 1999г.
35. Смагулова Ш.А. Макроэкономика. -Алматы 1997.
36. Умбетов А. Кредитование малого бизнесам банки //Альпари 1999.
N2.-0.21-31.
37. Утеулин Е, Кенжеханов М. Система кредитования в банках // Банки
Казахстана 2004. N5. -С. 26.
38. Шишаева А.В. Зачем нужен кредит и банки в рыночной экономике?
// Вводный курс по экономической теории. -М. 1997г.
39. Экономикалық шолу. Қазақстан Ұлттық Банкі. 2005 N1 .,21-25.
40. Статический бюллетень. Н.Б. 2004-2006 г.
41. Банки Казахстана №5, бет 23-29
42. Банки Казахстана №9, бет13-17
43. Қазақстанның Ұлттық банкінің хабаршысы №2007, №6
44. Қазақстанның Ұлттық банкінің хабаршысы №2007, №8
Газеттер:
45. Егемен Қазақстан. Астана: 16.05.2004.-8 бет.
46. Егемен Қазақстан. Астана: 4.03.2006.-3 бет
47. Егемен Қазақстан. Астана: 29.11.2008 ж.
48. Егемен Қазақстан. Астана: 19. 11. 2008 ж.
1. «Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік қызмет туралы» Қазақстан Республикасының заңы. 30.03.1995
2. «Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы» Қазақстан Республикасының заңы. 30.03.1995
3. Мақыш С.Б. Коммерциялық банктер операциялары. Алматы: ИздатМаркет, 2004ж.
4. Банковское дело Под ред. О.И. Лаврушина. Москва "Финансы и статистика " 1998.
5. Көшенова Б. «Ақша, Несие, Банктер, Валюта қатынастары», Алматы,2000
6. Н. Назарбаев Қазақстан-2030: Ел Президенттінің Қазақстан халқына Жолдауы, Алматы – 1998 ж..
7. Сейтқасымов Ғ.С. «Ақша, Несие, Банктер», Алматы – 2001 ж.
8. Шеденов Ө.Қ. «Жалпы экономикалық теория», Алматы -2002 ж.
9. Кушербаев Б.П. «Банктер және несие алушылар қарым – қатынастарын реттеу», Қарағанды, 2002 ж.
10. Банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар қызметі туралы// Банки Казахстана-2006, №3
11. Банки Казахстана. №12, 1. -2003Банки Казахстана №1 «Отекущей ситуации на финансовом рынке» 2005ж. стр.2
12. Банки Казахстан №8,2005ж. « Қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарының жай-күйі туралы» бет.2.
13. Банки Казахстана. №1, 11. -2004
14. Сейітқасымов Ғ.С. «Ақша, Несие, Банктер», Алматы- 2006
15. "ҚР Ұлттық банк туралы" Заңы 1995 ж. 30 наурызынан N2155.
16. ҚР "Қазақстанның даму банкі туралы" Заңы 2005 ж.25 сәуір N178
17. ҚР-ның "Ашық акционерлік қоғам халықтық банктің борыштық қарыз есебінің тәртібГ2006ж. 20 қаңтар N20.
18. Алимбаев А.А. Банктік және өнеркәсіптік капиталдың шоғырлануы:Қазақстанда қазіргі беталыс және түйінді мәселелердің дамуы. Қарағанды 2006
19. Давлетова М.Т. Кредитная деятельность банков в Казахстане:
учебное пособие. -Алматы: Экономика, 2005
20. Жуков Е.Ф., Максимова Л.М., Печникова А.В. и др. Деньги. Кредит.Банки:учебник для вузов.-М. 1999 г.
21. Көшенова Б.А. Ақша. Несие. Банктер. Валюта қатынастары: Оқуқұралы. -Алматы: Экономика, 2004 ж.
22. Лаврушин О.И., Мамонов И.Д., Валенцева Н.И. и др. Банковское дело: учебник для вузов. -М. 2004 г.
23. Мақыш С.Б. Қазіргі неиселік механизм және оларды жетілдіру жолдары: Автореферат. -Алматы. 1999 ж.
24. Орманбаев А.Х., Өмірбаев С.М., КЕсенгелдин С.М. Ақша. Қаржы және несие. -Қарағанды: Болашақ-Баспа. 1997ж.
25. Поляка Г.Б. Финансы. Денежное обращение. Кредит: учебник для вузов.-М: 2005 г.
26. Сейтқасымов Ғ.С. Ақша. Несие. Банк. -Алматы. Экономика. 2005 ж
27. Самсонова Н.Ф. Финансы, денежноре обращение и кредит:
учебник. -М: 2005 г.
28. Бекболатұлы Ж. Қаржы-несие мекемелерінің тиімділігін арттыру факторлары // Қаржы-қаражат 1999. N5, 40-45 бет.
29. Дауранов И., Шмикина А., Рудецких А. Малый бизнес: проблемы оформления кредита // Вестник предпринимателя 2005 г. N4 -с. 21-27.
30. Голом М., Гурко А., Смиренко Е. Развивать новые виды кредитных
операций необходимо // Банки Казахстана 2005 г. N11.
31. Зиябеков Б. Кредитное бюро-инструмент выявления рисков //
Банки Казахстана 2006 N3.
32. Коробейников М. Роль кредитования АПК в период становления
рыночных отношений // Финансовый бизнес N37 -С. 33-387.
33. Лисак Б. Анализ кредитоспособности и платежеспособности
заемщика банка при потребительском кредитовании // Банки Казахстана
2004 N6.-0. 3-6.
34. Смагулова Ш.А., Буханцева О.В. Малый бизнес и практика его
кредитование в Казахстане // Вестник. ИПК. /Каз.Гос, Нац. ун-т им.Аль-
Фараби.-Алматы. 1999г.
35. Смагулова Ш.А. Макроэкономика. -Алматы 1997.
36. Умбетов А. Кредитование малого бизнесам банки //Альпари 1999.
N2.-0.21-31.
37. Утеулин Е, Кенжеханов М. Система кредитования в банках // Банки
Казахстана 2004. N5. -С. 26.
38. Шишаева А.В. Зачем нужен кредит и банки в рыночной экономике?
// Вводный курс по экономической теории. -М. 1997г.
39. Экономикалық шолу. Қазақстан Ұлттық Банкі. 2005 N1 .,21-25.
40. Статический бюллетень. Н.Б. 2004-2006 г.
41. Банки Казахстана №5, бет 23-29
42. Банки Казахстана №9, бет13-17
43. Қазақстанның Ұлттық банкінің хабаршысы №2007, №6
44. Қазақстанның Ұлттық банкінің хабаршысы №2007, №8
Газеттер:
45. Егемен Қазақстан. Астана: 16.05.2004.-8 бет.
46. Егемен Қазақстан. Астана: 4.03.2006.-3 бет
47. Егемен Қазақстан. Астана: 29.11.2008 ж.
48. Егемен Қазақстан. Астана: 19. 11. 2008 ж.
ЖОСПАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І Бөлім. Коммерциялық банктерге жалпы сипаттама ... ... ... ... ... ... .8
1.1. Коммерциялық банктердің қазіргі жағдайын талдау ... ... ... ... ... .8
1.2. Коммерциялық банктердің қаржы жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
1.3. Темірбанк банкінің қызметтерін бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
ІІ Бөлім. Темірбанк банк жүйесінің жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... .34
2.1. Темірбанк банкінің қаржы нарығындағы қызметі ... ... ... ... ... ... 34
2.2. Темірбанк қаржы жүйесінің сипаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...48
2.3. Темірбанк банк жүйесінің жетістіктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. .54
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..58
КІРІСПЕ
Қазақстан экономикасының банк секторының дамуымен және тұрақтылығымен
байланысты банк тауарлар мен қызметтерді несиелеу сферасын
айтарлықтай кеңейтті. Банктің тұтынушылық несиелеу процесі жылжымайтын
мүлікті, автокөлікті, оқуды, емдеуді, салтанатты өткізуді, күрделі жұмысты,
демалысты несиелеу бағдарламасымен көрсетілген.
Жоғарыдағы жағдай жиынтық табысты есептеу кезінде отбасы мүшелерінің
табыстарына да қатысты. Таза табыс салығын, міндетті зейнетақы
аударымдарды, жарналарды, алименттерді, зиян компенсацияларын алып
тастағанда соңғы 6 айға орта айлық жалақы туралы жұмыс орнынан алынған
анықтамада көрсетілген мәліметтерге сүйене отырып анықталады.
Отбасыны асырауға кететін шығындар Тапсырыс берушінің анкетасында клиенттің
көрсеткен мәліметтерден анықталады (коммуналдық қызметтер, тамақ, емдеу,
көлік шығындары, несиелер бойынша жарналар, білім және т.б. шығындар). Егер
орта айлық жалақы туралы анықтамада көрсетілген жалақы борышқордың
анкетасында көрсетілген нақты табыстан төмен болса, онда Несиелік қызметкер
борышқордың алатын нақты табысының шындығын тексеру үшін борышқордың жұмыс
орнына барады. Борышқордың жұмыс орнында Несиелік қызметкер кәсіпорынның
басшыларымен (директор, бас бухгалтер) кездесіп, ауызша растама алу керек,
бас бухгалтердің берген мәліметтерімен, еңбек төлемі бойынша ведомостьпен
салыстырып, жобаны қаржыландыру туралы Ұсынысты көрсету керек.
Қазақстан экономикасының тұрақтылығы көбінесе банк қызметінің
тұрақтылығына байланысты. Республиканың банк жүйесі өзінің қарқынды дамуын
әлі де жалғастыруда, өйткені банк қызметтері нарығының қалыптасу процесі
жылдан-жылға кеңейіп, жетілдірілуде, сондай-ақ жаңа операциялар, қызметтер
мен технологиялар енгізілуде. Сондықтан банк жүйесінің алдында жаңа
міндеттер мен басқа да мақсаттар тұр.
Банк жүйесі кез келген мемлекеттің шаруашылық жүргізетін нарық
жүйесінің жұмыс істеуін қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады. Сонымен
бірге Банк жүйесі өзі жұмыс істейтін негізгі принциптер айтарлықтай
бұзылған жағдайда өзі де экономикалық тұрақсыздық көзіне айналуы мүмкін.
Банктер жүргізетін барлық дерлік операциялар тәуекелмен байланысты. Банк
қызметіндегі тәуекелдер өзінің атқарар қызметі бойынша экономика саласына
жатады, алайда шаруашылық субъектілердің қызметіндегі тәуекелдермен
салыстырғанда олардың айрықша ерекшеліктері бар. Банктер сәтсіз операциялар
немесе нашар менеджмент салдарынан шеккен шығындар оның қаржылық жағдайына
ғана емес, сонымен бірге оның абыройы мен беделіне нұқсан келтіреді, сондай-
ақ оның бизнестегі әріптестерінің мүдделеріне де кесірін тигізеді.
2006 жылдың 1 тамызындағы жағдай бойынша төлем карточкаларын шығаруға
рұқсат беретін уәкілетті органның арнайы лицензиясы 20 екінші деңгейлі
банктерге берілген болса, олардың ішінен 18 банк нақтылы түрде төлем
карточкаларын шығаруды жүзеге асыруда. БТАБанкі халықаралық жүйе
карточкаларын - VISA International, Europay International шығаруда.
2006 жылдың 1 тамызындағы жағдай бойынша қазақстандық банктердің
шығарған төлем карточкаларының саны 2,16 млн. дана құрап, бұл
карточкалардың ұстаушыларының саны - 2,11 млн. адам болған (2003 жылдың
сәйкес кезеңімен салыстырғанда бұл көрсеткіштер сәйкесінше 21,2% және 20,7%
артқан. Төлем карточкаларының ішінде неғұрлым көп тарағаны халықаралық жүйе
карточкалары болып келеді.Олардың өзіндік үлесі 86,9%, ал жергілікті жүйе
карточкаларының өзіндік үлесі - 13,1%. 2005 жылдың 1-ші тамызында бұл
арақатынас 81,4% және 18,6% құраған болатын.
Тақырыптың өзектілігі: Қазіргі таңда Қазақстанда банк қызметі әркімге
тиімді және кеңінен қолданылып келе жатыр. Сондықтан да көптеген қаржылық
мекемелер қызметтің бірнеше түрлерін ұсынады. Солардың қатарында
Темірбанк банк мекемесі де бар.
2006 жылдың шілдесінде қазақстандық эмитенттердің төлем карточкаларын
қолдану арқылы сомасы 49,2 млрд теңге құрайтын 3,1 млн.-ға тең
транзакциялар жасалып, бұл корсеткіштердің мәні 2003 жылдың сәйкес
кезеңімен салыстырғанда сәйкесінше 41,1% және 29,8%-ға артқан.
Бұл ретте, қолма-қол ақша алуға байланысты трансакциялардың саны 3,0
млн. трансакцияны құрап, бұл трансакциялардың сомасы 47,4 млрд. теңге
болса, ал қолма-қол ақшасыз төлемдер сомасы 1 822,6 млн.теңге болатын 154,1
мың трансакцияны құрады. Бұл көрсеткіштердің проценттік арақатынасы
келесідей түрде қалыптасқан: 95,1% және 4,9%, 96,3% және 3,7% сәйкесінше.
Төлем жүйесі қызметінің толықтығы әр түрлі типтердегі және
арналымдардағы төлем карталарының бар болуымен анықталады. АТФБанк картаны
ұстаушыларға мынадай қызметтер ұсынады: теңгеде және шетел валютада қолма-
қол ақшаларды қабылдау және беру; басқа банктерден түскен қаражаттарды карт
шоттарға қосу; несиелік лимитті, AIG ASSIST компаниясының халықаралық
сақтандыру полисін, АТФ Полис, Интертич компанияларының локальды
сақтандыру полистерін ұсыну. Тұтас алғанда, карталық бизнес – банктің
клиенттерімен өзара қарым-қатынастарды ары қарай дамытып тереңдету үшін
басымды бағыт болып табылады. [23. 41-б]
2006 жыл ішінде карталардың мынадай мөлшері шығарылған:
▪ Visa төлем жүйесі – 9417
▪ Altyn төлем жүйесі – 1921
▪ American Express карточкасы – 9
2006 жылда көлемі 878 млн. теңгені құраған сауда және сервис
кәсіпорындарында 31807 транзакция жасалған. Есеп беру кезеңінде
коммерсанттар қызметтерінен түскен комиссиондық табыс 34,1 млн. теңгені
құрап, 2005 жылмен салыстырғанда 46,7%-ке ұлғайды. Қазіргі уақытта әрекет
етіп жүрген коммерсанттардың жалпы көлемі республика бойынша 157.
2006 жылда 10 банкомат cалынған болатын, олардың 2 банкоматы Астана қ.
филиалында, 2 банкомат Өскемен қ. филиалында, 1 банкомат Атырау қ.
филиалында, 5 банкомат Алматы қаласында орнатылған. Сонымен, 2005 жылдың
аяғына банк 13 банкоматқа ие болды.
2006 жылы Интернет желісінде есеп-айырысуларды жүргізу үшін 78 Viza
Virtuon картасы шығарылған болатын. 2005 жыл ішінде банктің төлем
карталарын ұстаушыларға әлемге әйгілі AIG компаниясының 297 халықаралық
сақтандыру полистеріберілді.
American Express Cоmpany ұйымымен келісімі бойынша банк жол чектерін
АҚШ долларында және еврода консигнация шартымен алып отырады.
Темірбанк АҚ 1992 жылы 26 наурызда құрылған. Бас ғимараты Алматы
қаласында орналасқан. Банктің Қазақстанның 21 қаласында филиалдары мен сату
нүктелері бар. Банк алғашында теміржол банкі ретінде жұмысын бастаған
болатын. Банктің дұрыс әрі жүйелі стратегиясы оны көпқызметті әмбебап қаржы
институтына айналдырды. 1995 жылы банк толық жекешелендіріліп, қаржы
нарығында акционерлік қоғам болып қайта құрылды. 1997 жылы Қазақстан Ұлттық
Банкі Темірбанкті халықаралық стандартқа өтуші банктердің бірінші тобына
қосты. 1998 жылы Темірбанктің акциялары Қазақстан қор биржасында А
дәрежесіне ие болды. 2000 жылы Fitch IBCA халықаралық рейтинг агенттігі
Темірбанкке қысқа және ұзақ мерзімді В рейтингтерін берді. 2002 жылы
аталған агенттік Темірбанкті тұрақты банктер рейтингіне қосты. 2005 жылы
Темірбанк Д.А.Қонаев атындағы ЖЗҚ акциялары пакетінің 49%-ын сатып алды.
2007 жылы Темірбанк акциялар пакетін қырғызстандық Инэксимбанк ЖАҚ пен
қазақстандық БТА банк АҚ сатып алды. 2008 жылы Темірбанк жаңа
технологияларды енгізе отырып, бірнеше акциялар ұйымдастырды. Қазіргі кезде
Темірбанк ашық есік күндерін өткізген алғашқы және бірегей банк болып отыр.
Дипломдық жұмыстың басты мақсаты мен міндеті: ҚР-сының коммерциялық
банктерінің, оның ішінде Темірбанк банк жүйесінің функцияларын және
операцияларының дамуын талдап мәселесін ашу. Осы мақсатын ашу үшін мына
міндеттемелерді орындау керек:
- Коммерциялық банктің мәнін ашу;
- Коммерциялық банктердің фукнцияларын талдау;
- Банктің активті және пассивті операцияларын қарастыру;
- Банктің фукнцияларынның және операцияларының дамуын талдау;
- Коммерциялық банктердің қызметтерін жетілдіру жолдарын қарастыру.
Зерттеу әдістері: Жаңа коммерциялық құрылымдарға, яғни өзге меншік
формасының субъектілеріне қызмет көрстекенде коммерциялық банктер шетелдік
тәжірибелерге сүйеніп, қаржылық қызметтің әлемдік тиімді басқа әдістерін
пайдаланады.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан
қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І Бөлім. Коммерциялық банктерге жалпы сипаттама
1.1. Коммерциялық банктердің қазіргі жағдайын талдау
Қазақстан бұрынғы КСРО – ның монополиялық банктік жүйесін қабылдады.
Бұрынғы мамандандырылған банктері (Тұранбанк, Кредсоцбанк,
Агроөнеркәсіпбанкі, Әлембанк, Халық банкі) республиканың барлық аумағында
өздерінің бөлімшелерін иеленіп, жаңадан құрылған коммерциялық банктер де
сондай өз филиалдарын құрды (мысалыға, Казкоммерцбанк, Центркредитбанк,
Темірбанк және т.б.)
Әлемдік банктік тәжірибеге қарағанда, бөлімшелері бар банктердің
артықшылығы – олар бас банктің толық бақылауында және оның балансында
болады.
Бірақ, жоғарыда аталған мамандандырылған банктердің күрделі
иерархиялық құрылымы болды. Олардың бас кеңсесі Алматыда орналасқан,
оған облыстық басқармалар бағанса, ал соңғысына аудандағы бөлімшілер
бағынышты болып келді.
Шетелде банк филиалдары заңды тұлға болуға және дербес мекеме ретінде
тіркелуге құқылы. Көптеген банктердің филиалдары тұтыну несиесі, лизинг,
факторинг, жылжымайтын мүлікті мерзімін ұзартып сатуға мамандандырылған.
Қазақстандағы соңғы уақыттарда құрылған барлық коммерциялық банктер
филиалсыз, яғни шоғырланған болып келеді. [1. 25-б]
Банктің ұйымдастырылуы құрылымы және соған сәйкес операциялары
орталықсыздандыру дәрежесі, бірінші кезекте жалпылама түрде анықталады.
Сондықтан да банктің бір – екі бөлімшесі болатын болса, онда орталақтан
басқаруды жүзеге асыру тиімді. Кез келген жағдайда да барлық жүйені тиімді
жедел басқарудың болғаны міндетті, өйткені шешім қабылдау барысында кешігу,
бас кеңсе мен бөлімше арасында ақпараттық үзіліссіз болмауға тиіс.
Банктің ұйымдастырылуы құрылымы басты екі әдіспен анықталады – банктің
басқарылуы құрылымы және оның функционалдық бөлімшелері мен қызметтерінің
құрылымы.
Басқару органын тағайындаудың мақсаты – банктің негізгі қызметін іске
асыру мақсатында, банктің коммерциялық қызметіне тиімді, үнемді және жедел
жетекшілік етуді қамтамасыз ету.
Банктің ұйымдастырылуына, ондағы жетекші мен бағыныштыларының қарым –
қатынасына оның барлық қызметі тәуелді.
Банкті басқарудың құрылымын анықтау, басқару органдарын бөліп қарауды,
олардың банк операцияларын жүзеге асырудағы құзіретін, жауапкершілігін және
өзара байланысын бекітуді алдын ала қарастырады. Банкті басқарудың жалпы
тәсілдері мен құрылымы банктік заңдар арқылы белгіленеді, бірақ, басқару
құрылымына қатысты көптеген сұрақтарды коммерциялық банктің дербес түрінде
шешуге құқығы бар.
Коммерциялық банктің басқару құрылымына оның жарғылық қорының қалай
құрылуы (біртұтас, пайлық және акционерлік) немесе оның торабының (филиалды
немесе филиалсыз) даму дәрежесі тікелей ықпал етеді.
Қазіргі уақытта коммерциялық банктер көбіне акционерлік қоғам
формасында құрылатындақтан да, оларды басқаруға акционерлері қатысады.
Ондай формадағы банктің ең жоғарғы басқару органы банк акционерлерінің
жалпы жиналысы болып табылады. Ол жарғыны, баланс пен есепті бекітеді,
банктік саясаттың бағыты мен мақсатын анықтайды, басқарма мүшелері мен
төрағасын сайлайды, банктің ревизиялық комиссия мүшелерін сайлайды. Яғни
банктің стратегиялық міндеттерін шешеді. Акционерлер жиналысы жылына бір
рет, жылдық есепті, жылдағы балансты құрғаннан кейін бір айдан кешікпей
шақырылады. [2.58-б]
Басқарма (банк кеңесі) – банк иелерінің, оның акционерлерінің өкілетті
органы және олардың мүддесін қорғайды. Басқарманың ең басты міндеті
жұмсалған капиталға қажетті пайда деңгейімен қамтамасыз ету. Сонымен қатар,
кеңес клиеттерінің мүддесін қорғау туралы да жұмыс жасауға тиіс.
Жетекші орынға адам таңдау. Осы заманғы банк – күрделі және біршама
тәуекел кәсіпорын болғандықтан да, оны білгір, білікті мамандар мен
жауапкершілігі бар адамдар басқаруы тиіс.
Комитет құру. Ірі банктерде шешім қабылдау үшін мынадай комитет
құрылады: әкімшілік (ағымдағы сұрақтарды), есеп-қарыздық ( несие беру
инвестициялау), ревизиялық (қаржылық жағдайын тексеру).
Қарыздық және инвестициялық операцияларға бақылау жасау. Басқарма
заңды түрде несие мен бағалы қағаздар портфелінің құрылымына банк
саясатының бекіткен мақсаттарына сәйкес бақылау жасайды.
Банк қызметінің мерзімді тексеру. Басқарма мүшелері банктің
операцияларына жалпы бақылауды жүзеге асырады. Өз мәжілістерінде басқарма,
бөлім жетекшілерінің есептерін тыңдайды және банк ісін
талқылайды. Басқарма мүшелері өздерінің шешімдері, зияндары, қателіктері,
банктер туралы заңда бағынбағандары үшін жауапты. [3. 65-б]
Кеңес коммерциялық банктегі акционерлер жиналысының нұсқауына сәйкес
тәжірибелік қызметті жүргізетін ең жоғары басқару органы болып табылады.
Кеңес (басқарма) тәжірибелік операцияларға жетекшілік жасау және жүзеге
асыру үшін банкті басқаратын құрылым құрады. Операцияларды басқару
ресурстарды жинақтау қызметтеріне және оларды пайдалану тәсілдеріне
бөлінуге негізделген.
Директорлар кеңесі іс - тәжірибелік операцияларды жүзеге асыру және
басшылық ету үшін банкінің басқару құрылымын құрады. Өкілеттік көлемі мен
өз бетіндік дәрежесі бойынша басқару құрылымы 3 деңгейден тұрады.
1. жоғарғы менеджерлер;
2. администраторлар;
3. қадағалау және ревизиялық функциялар берілген тұлғалар.
Жоғарғы менеджерлер - бөлімдер мен службалардың қызметтерін
шоғырландырады, олардың бағдарламаларымен нақты мақсатын айқындайды, кеңес
және олардың жұмыстарына бағасын береді. Олар өздерінің басты назарын банк
жұмысының нәтижесіне аударды.
Администраторлар - бөлімше жетекшілері. Олардың басты мақсаты -
өздерінің бөлімшелерінің дұрыс жұмыс жасауын қамтамасыз ету.
Үшінші деңгейдегі қызметкерлерге – қадағалаушылар жатады. Бұл
қатардағы жұмысшыларға көмек көрсететін, күрделі және даулы сұрақтарды
шешетін, нақты жағдайлар бойынша кеңес беретін, персоналды оқытумен
айналысатын шағын маманданған топтар немесе бөлімшелерге басшылық ету
тапсырылған неғұрлым мамандандырылған кәсіпқой мамандар.
Бақылаушы – бухгалтерлік және статистикалық бөлімінің жұмысын
басқарады, жұмыстың жаңа тәсілдерін және есептің автоматтандырылуымен
айналысады.
Банктің құрылымы, бөлімдерінің саны, қызметтердің мамандануы,
жетекшілердің құрамы, өкілеттіліктердің бөлінуі тағы сол сияқты факторларға
байланысты және экономикалық біртұтастығымен анықталады. Банк құрылымын
ұйымдастырудың ұтымдылығын талдау – жалпы банктегі еңбекті тиімді
ұйымдастырудың, оның коммерциялық қызметінің маңызды шарты. Банктің
ұйымдастырушылық құрылымының негізгі белгілері – банктің орындайтын
операциясының көлемі мен экономикалық мазмұны болып табылады. Банктік іс
тәжірибеде банктік ұйымдастырушылық құрылымының 2 түрі бар: функционалдық
және дивизионалдық.
Функционалдық ұйымдастырушылық құрылымы банк қызметінің жекелей
бөліктерге бөлінуі, іс-әрекеттің немесе қызметінің оқшауланған саласының
белгілі бір дәрежеде көрсетілуі, олардың жүзеге асырылуы банктердің алдына
қойған мақсатына жетуге септігін тигізеді. Мұндай банк қызметтерінің
оқшауланған салаларына, әдетте банк операцияларын басқару, маркетинг,
бухгалтерлік есеп пен есеп беру және шаруашылық басқару, тағы
басқалар жатқызылады. Бұл функционалдық блоктардың шешетін міндеттерінің
көлеміне байланысты шағын бөлімше құрылуы мүмкін.
Дивизионалдық ұйымдастырушылық құрылымы үнемі өзгеріп отыратын нарық
жағдайында, несиелік мекемелердің арасындағы бәсекелестіктің өсуі
жағдайында қолданылады. Мұндай құрылымда банк бөлімшелері функционалдық
белгілері бойынша бөлінбейді, ал банктердің ұсынатын өнімдерінің түрлеріне
сәйкес тұтынушылардың топтары аймақтық белгісі бойынша бөлінеді. Бөлімшелер
деген ұғымға әр түрлі құылымдық бірліктер – басқару бөлімдері, қызметтер,
секторлар кіреді.
Банк өзнімінің әр түрлі түрлерін көрсетуге бейімделген құрылымдар да,
өз клиенттеріне қызметтің жеке түрлерін үлкен көлемде көрсететін банктер де
жиі кездеседі. [4. 47-б]
Операциялардың нақты түрін көрсетуге маманданған бөлімшелердің
жетекшілері жоғары білікті, осы салада үлкен тәжірибесі бар оның мамандары,
оны жоғары бәсекелес қабілетті етеді. Өнімдерінің белгісі бойынша
ұйымдастырылған банктер, осыған орай, қызмет көрсетудің сапасы әлемдік
стандартқа жеткізуде, сонымен бірге банктің өнімдерінің жаңа түрлерін
дамытуда қосымша артықшылықтарға ие.
Тұтынушылардың әр түрлі топтарына бейімделген құрылым. Мұндай
принциптер бойынша құрылған банкткер өзінің басты назарын клиенттердің
белгілі бір тобына бөледі, басқаша айтқанда белгілі бір тұтынушылардың
сегментіне көңіл бөледі. Ірі банктердің құрылымында: корпарацияларға қызмет
көрсету басқармасы, несиелендіру бөлімі, инвестициялық қызмет көрсету,
трасталық операция; тиісті бөлімдері бар тұрғындарға қызмет көрсету
басқармасы бар.
Аймақтық ұйымдастырушылық құрылымы. Банктер үлкен географиялық ауданды
қамтып іс-әрекет еткен кезде, оның ұйымдастырушылық негізінде іс әрекет
ететін бөлімдердің торабы арқылы құруды болжайтын, әр түрлі аумақтарда өз
қызметін ұсынатын аймақтың ұйымдастырушылық құрылымы приципі жатуы мүмкін.
Мұндай обылыс, аудан шегінде клиенттерге қызмет көрсетуге бағытталған
құрылым жергілікті жағдайларға дұрысырақ білуге мүмкіндік береді.
Қазіргі кезде республикада банк қызметтерінің сан алуан түрін
көрсетуге, әртүрлі клиенттер топтарымен жұмыс жасауға, сонымен бірге,
аймақтың жергілікті ерекшеліктеріне бейімделген коммерциялық банктердің
дивизиондық құрылымы құрылған.
Банктің жалпы ұйымдастырушылық құрылымында бөлімдердің екі типін бөліп
көрсетуге болады: желілік функцияларды орындайтын және штаптық функцияларды
орындайтын бөлімдер.
Желілік бөлімдер тікелей операциондық жұмыспен айналысады: салымдық,
несиелік, трасталық, бағалы қағаздарды сату сатып алу және т.б.
Штабтық бөлімдер – желілік бөлімдерге қызмет көрсетумен айналысады.
Яғни, инфрақұрылымдық оның дұрыс жұмыс жасауын қамтамасыз етеді. Бұл
жоспарлау, кадрлар, заң, статистикалық бөлімдер. Банктің ұйымдастырушылық
құрылымын, банк басқармасы және басқару бөлімдері құрайды, олар банк
операцияларының жіктелуін есепке алады, сәйкестендіре отыра олардың
функционалдық белгісі бойынша қалыптастырады. Коммерциялық банктер
шаруашылық есепті ұйымдастыру, пайдалылық, өтімділік қызметтердің сан алуан
түрлерін орындауына үлкен көңіл бөледі. Бұл үшін тиісті құрылымдық
бөлімшелер құрылады. [5. 78-б]
Депозиттік операцияларды басқару банктің меншіктік капиталымен
тартылған қаражаттарды есептеу және талдауым айналысады. Ол әдетте
депозиттік операция, қор бөлімдерінен тұрады. Бұның біріншісі
салымшылармен шарт жасасумен, депозиттік қаражаттарды есептеу, талдаумен
айналысады, екіншісі банктік меншіктік қаражаттарын есептеу және талдаумен
айналысады.
Несиелік басқарма қарыз алушыларды несиелендіру сұрақтарымен
айналысады. Ол әдетте тұрғындарды қысқа мерзімді несиелендіру, банкаралық
операция және тағы басқа бөлімдерден тұрады.
Банктің филиалдарын басқару филиалдардың қызметіне жетекшілік етумен,
бақылаумен, банк филиалдарына іс-тәжірибелік әдістеменлік көмек көрсетумен
айналысады.
Есеп-кассалық операциялар басқармасы – клиенттнрге шот ашумен,
кассалық операцияларды және есеп айырысуды жүргізумен айналысады.
Валюталық басқарма валютамен операцияларды жүргізуге арналған.
Статистикалық және талдау бөлімі статистикалық ақпараттарды талдау,
жинаумен және клиенттерге ақпараттық – анықтамалық қызмет көрсетумен
айналысады.
2005 жылдың 1 наурызына қарай банктік сектордың жиынтық есептік
меншікті капиталы 1 айда 606 млрд. теңгеге немесе 1,9%-ке ұлғайып, 361,3
млрд теңгені құрды. Банктердің жиынтық активтері 164,1 млрд. теңгеге дейін
жетті. Капитал адекваттылығының көрсеткіштері есеп беру кезеңіне К1 –
0,093; К2 – 0,158 құрған болатын (01.02.05 күніндегі жағдай бойынша: К1 –
0,097; К2 – 0,162).
Банктердің ссудалық портфелі (банкаралық заемдарды ескере отырып) 1
айда 56,5 млрд. теңгеге өсіп (3,1%), 1869,4 млрд. теңгеге дейін жетті. 2005
жылдың 1 наурыздағы жағдай бойынша банктердің несиелік портфелінің
құрылымында стандартты несиелердің үлесі 57,9%, күдікті – 38,8%, сенімсіз –
3,3% құрады. 2005 жылдың 1 ақпанындағы жағдай бойынша стандартты
несиелердің үлесі 56,2%, күдікті – 40,9%, сенімсіз – 2,9% құраған болатын.
Заңды және жеке тұлғалардан тартылған салымдардың жалпы сомасы
(банктер мен халықаралық қаржы ұйымдарынан басқа) 8,4%-ке ұлғайып, 4713,6
млрд. теңгені құрады. Соның ішінде заңды тұлғалардың салымдары 80,5%-ке
ұлғайып, 1253,9 млрд. теңгені құрады, жеке тұлғалардың салымдары 3,0%-ке
өсіп, 459,7 млрд. теңгені құрады. [6. 48-б]
Екінші деңгейдегі банктер табыстарының жалпы сомасы 2005 жылдың 1
наурызына өткен жылдағы тура сол кезеңімен салыстырғанда 25,8%-ке ұлғайып,
60,9 млрд. теңгені құрады. Шығындар сомасы өткен жылдағы тура сол кезеңімен
салыстырғанда 31,7%-ке өсіп, 55,2 млрд. теңгені құрады. Банктердің
бөлінбеген таза табыстары 5,7 млрд. теңгені құрады. Бұл көрсеткіш өткен
жылдағы тура сол кезеңіндегі көрсеткіштен 12,3%-ке төмен болып тұр.
Есеп беру кезеңінде 14 банк мәжбүрлі тарату процесінде орын алып отыр.
Коммерциялық банктер қызметінің басты бағыттарының бірі заңды
тұлғаларды қаржыландыру (несиелендіру) болып табылады. Біз өз
қаражаттарымызбен, сондай-ақ шетелдік несие желілерін тартумен қысқа
мерзімді қаржыландыруды, орта және ұзақ мерзімді қаржыландыруды жүзеге
асырамыз. Қандай да бір жобаны уақтылы қаржыландыру оның іске асуына себеп
болады, ал егер қаражат қарастырылмаған жағдайда тамаша жобалар тек қағаз
бетінде ғана қалып қояды. [18. 85-б]
Коммерциялық банктер соңғы жылдары қарқынды даму үстінде. Валюта
балансы 2005 жылы 58 млрд. теңгеден 2006 жылы 95,4 млрд. теңгеге дейін
өсті. Бұл жағдай банкті көптеген көрсеткіштер бойынша Қазақстанның банктік
қызметтер нарығында 4-ші позициямен қамтамасыз етіп отыр.
Коммерциялық ссудалардың өсім қарқыны баяулады (2005ж. – 59,7%, 2006ж.
– 63,4%), бірақ баланс валютасындағы олардың үлесі салыстырмалы түрде қалып
отыр және орналастыру құралдырының арасында жоғары үлес салмаққа ие болып
отыр.
Халықаралық қаржы институттарымен ынтымақтастықтың шеңберінде
банктердің және қаржы мекемелерінің алдындағы міндеттемелерінің құрамында –
92,0 млн. АҚШ доллар сомада 2 синдицирленген займ (2005 жылдың маусымында
және қазан айында 1 жыл мерзімге тиімді жағдайларда алынған).
2005 жылдың басында банктер 2007 жылда өтеу мерзімімен
субординирленген облигацияларды, 2006 жылдың желтоқсанында 5 жыл айналым
мерзімімен ішкі теңгелік облигацияларды шығарған болатын. Бұл банкке өзінің
пассивтерінің құрамында клиенттерді несиелеудің көзі болып табылатын ұзақ
мерзімді қаражаттардың үлесін ұлғайтуға мүмкіндік берді.
Клиенттерге ұсынылған ссуда бойынша сыйақы 2006 жылда банк
табыстарының негізгі бабы болып табылады. Есеп беру жылында банктің осы
қызметінен түскен табыстардың сомасы 2005 жылмен салыстырғанда 49,4 %-ке
ұлғайды. Процетті алумен байланысты емес табыстар банктің бүкіл
табыстарының 14%-н құрады. 2006 жылы банк табыстарының жалпы көлемінде 18%-
ті құрай отырып, комиссиондық табыстар 37,9%-ке өсті және де бұл клиенттік
базаның өсу динамикасын көрсетіп тұр. [19. 56-б]
2003 жылы ЕБРР Банкпен акционерлік капиталға қатысу жөнінде Келісімге
қол қойды және одан әрі Банк шығарған 15% жай акцияны сатып алды.
Банк стратегиясы өзіне көшбасшы банк позициясын және қаржылық
қызметтер провайдері (жеткізушісі) позициясын ұстануды кіргізеді.
Осы стратегияны жүзеге асыру үшін банк мыналарға жұмылдырылмақ:
Банктік қызметтерді кеңейту.
Сондай-ақ, банк өз қызметтерінің ауқымын кеңейтуге көңіл бөледі. Банк
өзінің корпоративтік клиенттік базасын кеңейте және несие (ссуда)
қоржынының сапасын жақсарта бермек.
Ақпараттық басқару жүйесі мен операциялық тиімділікті жақсарту.
Банк операциялық тиімділікті адамзат ресурстары мен ақпараттық
технологияларға ұйымдық қайта құрылымдау және инвестициялар жолымен
жақсартуға жұмыс істеді. Банк жетекші ақпараттық жүйелерді енгізуді
жалғастыра бермек.
Талдау банк қызметін толық бағалау үшін жасалынады. Талдаудың
материалдары банктің дамуында артықшылықтар мен кемшіліктерді,
жоғалтуларды, пайдаланбаған резервтерді, жоспарлауда кемшіліктерді табуға
көмектеседі. Банктің жарғылық қызметі ортақ ақша өлшеуіште көрсетіледі
және негізгі және айналымдағы құралдар, тартылған құралдар, банктің
жарғылық қызметті орындағанда пайда болатын процестер және қаржылық
нәтижелер болып табылады. [7. 81-б]
Өзіндік және тартылған құралдар банктік құралдардың ресерстарына
жатады. Жарғылық капитал - банк құрылған кезде салынған акционерлердің
құралдары немесе құрылтайшылардың жаңа салымдары, ол жаңа
құрылтайшыларды алғанда және акцияларды шығарғанда көбею мүмкін.
Коммерциялық банктердің жарғылық капиталы 1.01.2007ж-117,498,432 мың
теңгеге тең. Резервтік қор шығыстарды, шығындарды, күтілмеген төлемдерді
және есептелмеген төлемдерді жабу үшін құрылады. Коммерциялық
банктерде резервтік қордың мөлшері 1.07.2007ж. 2,634,384 мың теңге. Арнайы
қор - тозу түрінде банк шығыстарға қосылған бұрын алынған негізгі
қорларға және құндылығы аз және тез тозатын құралдарға қалпына
келтірілген шығындардың соммалары. Банк қызметінің қаржылық нәтижелері
пайда мен шығындардың құрамын бақылауға мүмкіндік береді және де пайдаға
немесе шығындар құрамына бірден қатысатын шығыстар мен табыстарды
бақылауға мүмкіндік береді.
Банктің экономикалық қызметі өте кең, сондықтан банктің қызметін
басқару стратегиясын біз активтер мен пасситерді басқару стратегиясы
ретінде қарастырамыз. Активтерді басқару - өзіндік құралдарды таратудың
жолдары және тәртібі, яғни ақшаға, инвестицияларға, ссудаларға және басқа
активтерге реттеу. Құралдарды тарату кезінде банк алдында өтімділік
және пайдалылық арасында дау - жанжалдарды шешу міндеті тұрады. Бұл
мәселені шешу үшін активтерді басқарудың 3 әдісі бар:
- Құралдардың жалпы қордың әдісі
- Активтерді тарату және құралдарды конверсиялау
- Ғылыми басқару;
Пассивтерді басқару кең мағынада салымшылардың және басқа несие
алушылардың құралдарын пайдаланумен байланысты және банк үшін құралдардың
қайнар көздердің сәйкес қиыстыруын анықтаумен байланысты қызмет болып
табылады, ал тар мағынада – баланстың өтімділігін ұстауына, нарықта
несиелік ресурстардың мобилизациясын ұстауына бағытталған қызмет.
Пассивтерді басқару кезінде банктер тартылған құралдардың шығыстарын
азайтатын қайнар көздерін пайдалануға ұмтылу қажет, өйткені бұл банкте
пайданы және капиталды өсіру үшін көп жаңа құралдарды пайдалануға
мүмкіндік береді. Сонымен қатар банкте жоғары табысты активтерді ұстау
үшін құралдардың қалаулы тұрақтылық деңгейін қамтамасыз ете алатын
депозиттер, зайымдық құралдар және капитал өлшемдердің арасында банк
оңтайлы қатынасты таңдау қажет. [12. 43-б]
Несиелік ресурстар нарығында Ұлттық Банк Өкіметке және екінші
деңгейлі банктермен берілетін несиелерге шектер орнатады, бұл арқылы
коммерциялық банктердің пассивтердің қалыптасуына ықпал етеді.
Макроэкономикалық деңгейде қазір бар маңызды мәселелер банктің
тұрақты жағдайына кедергі жасап отыр. Бірақ біздің банктердің көптеген
мәселелері тек қана экономикалық жағдайдың қиын болу себебінен болмайды:
олардың пайда болуының негізгі себебі – банктік стратегияны және
тактиканы жүзеге асыруға байланысты басқаруда маңызды қате есептеу.
Сонымен, нарықтық жағдайда банкті тиімді басқару үшін әр түрлі
жоспарлы аналитикалық жұмыстың маңызды көлемін жасау қажет.
Талдау қадамдардың ең маңыздысы өтімділікті талдау болып табылады.
Баланстың өтімділігін талдаудың тәжірибелік мақсаты – бұл ақша-
қаражаттарға сұранысты қанағаттандыру үшін қажет өтімділік құралдарға
қажеттіліктерді алдын ала анықтау.
1.2. Коммерциялық банктердің қаржы жүйесі
Отандық банк жүйесін қолдау қажеттілігі оның елдің экономикалық
жүйесіндегі маңызды рөлінің болуымен түсіндіріледі. Тәуелсіздік жылдарында
отандық банктер отандық экономикалық жүйенің ажырамас бөлігіне айналған,
оның жұмыс істеуін қамтамасыз ететін және оның нарық жағдайында дамуын
ынталандыратын жетілдірілген қаржы жүйесін қалыптастырды.
Отандық банктерге қолдау жасай отырып, мемлекет олардың ішкі экономика
мен нақты секторды кредиттеу көлемін сақтайтындықтарына, атап айтқанда,
шағын және орта бизнес субъектілерін қаржыландыруларына және ипотекалық
несиелеу бойынша қолайлы жағдайды белгілейтіндіктеріне сенім артуда.
Мемлекеттің мақсаты - жалпы жүйе тұрақтылығын қолдау және сақтау. Бұл
мақсаттар үшін Қазақстанда тиісті реттеу мен қадағалау, сондай-ақ
депозиттерге кепілдік беру жүйесі бар. Жүйе тұрақтылығына қауіп төнген
жағдайларда мемлекет банк секторына жағдайды тұрақтандыруға қажетті
тәртіпте және көлемде қаржылық қолдау көрсетеді.
Мемлекет банктің борыштары бойынша ешқандай міндеттемелер алмайтыны
сияқты банктердің операциялық қызметіне араласпайды. Ағымды жағдайда
банктер банк депозиторларының мүдделерін барынша қорғалатындай етіп
активтер мен пассивтерді тиімді басқаруды қамтамасыз етулері тиіс. Бұған
қарамастан мемлекет қызметі ел экономикасының одан әрі дамуына ықпал ететін
жүйе құраушы банктерге қатысты тұрақтандырушылық бастамаларымен шығады.
Қаржы секторын тұрақтандыру үшін мынадай шаралар қабылданатын болады:
Біріншіден, ол қарапайым және ерекше артықшылығы бар акцияларды сатып
алу, сондай-ақ реттелген қарыздар беру арқылы төрт жүйе құраушы банктердің
қосымша капиталдандыру. Бұл ретте банктерге мұндай мемлекеттік қолдау
көрсетудің басты шарттарының бірі капиталды банк акционерлерінің өздерінің
ұлғайтуы болып табылады.
Қазіргі таңда банктер берген қарыздардың 35.6%-ы құны айтарлықтай
төмендеген жылжымайтын мүліктермен және жермен қамтамасыз етілген. Бұл
банктер активтерінің сапасын төмендетеді. Осыңан байланысты банк секторына
шығындардың едәуір көлемі әлеуетті түрде жинақталуда. Банк секторын
сауықтыру үшін Қаржы қадағалау агеттігі банктер құрған провизияларға
қойылатын талаптарды арттырады. Бұл банктердің өз шығындарын мойындауына
және оларды жасақталған провизиялар есебінен шығынға жазуына септігін
тигізеді. Бірақ, банктердің провизияларды құруы үшін қосымша капитал қажет.
[9. 45-б]
Банктерді қосымша капиталдандырудың жалпы сомасы кемінде 4 млрд. АҚШ
долларын (480 млрд. теңге) құрайды, олардың ішінде:
1 млрд. АҚШ доллары (120млрд. теңге) төрт жүйе банктердің
(Қазақстанның Халық банкінің, Қазкоммерцбанктің, Альянс банк пен ТӘБ - нің)
қарапайым акцияларын сатып алу түрінде берілетін болады.
3 млрд. АҚШ доллары (385 млрд. теңге) реттелген борыш түрінде және
дауыс беру құқығын бермейтін ерекше артықшылығы бар акцияларды сатып алу
арқылы берілетін болады.
Берілген қаражатты банктер резервтердің барабар деңгейін
қалыптастыруға және ел ішінде қарыз алушыларға кредиттер беруге жіберуі
тиіс.
Мемлекет банктер капиталындағы бақылау пакетін сатып алмайды. Құны
2008 жылғы 24 қарашада, яғни банк ұсыныс жасаған күнге дейін Лондон және
Қазақстан қор биржаларында акцияларға баға белгілеуге байланысты белгілі
болатын банктердің дауыс беруші акцияларының 25%-ына дейін “Самұрық –
Қазына ” қорының меншігіне түседі.
Мемлекет капиталданған банктердің ұзақ мерзімді қатысушысы болып
қалмайды. Әлемдік қаржы дағдарысы бәсеңдеген және халықаралық капитал
рыноктарына жол ашылған жағдайда “ Самұрық – Қазына ” қоры нарық
қағидаттары бойынша акцияларды сату бағасы сатып алу бағасынан төмен
болмауы керек. Банктердің акционерлері 5 жыл ішінде акциялардың мемлекеттік
пакетін қайта сатып алатын құқыққа ие болады.“Самұрық – Қазына ” қоры
банктердің сыртқы борыштарын қайта құрылымдау жөнінде шаралар қабылдайтын
болады. Банктер жеткілікті өтімділікке ие, ал қайта құрылымдау сыртқы
қорландырудың шектеулі қолжетімділігіне байланысты қаржыландыру қаупін
азайту тиіс.
Екіншіден, Стресті активтер қоры құрылды. Оның қызметі қазақстандық
банктердің кредиттік портфельдерінің сапасын жақсартуға бағытталатын
болады. Банктердің сенімсіз активтерін сатып алу және кейіннен оларды
басқару осы мақсатты іске асырудың негізгі тетігі болады.
Макроэкономикалық, нарықтық және басқа да факторлар әсерінен елеулі
тәуекелдерге ұшырайтын активтер, банктердің жылжымайтын мүлік және жер
кепілдігімен қарыздар баруі осындай активтер ретінде қарастырылады.
Банктерден мұндай қарыздарды сатып алу банктердің балансын өтімділігі
аз активтерден тазартуға және банктерді өз шығындарын мойындауға
мәжбүрлейді. Активтерді сатып алу Стресті активтер қоры айқындайтын
дисконтты немесе тәуеклдерді бөлудің басқа нысанын баланстық құны бойынша
жүзеге асырылатын болады.
2008 жылы республикалық бюджеттен Стресті активтер қорын
капиталдандыруға алғашқы траншпен 52 млрд. теңге бөлінді. 2009 жылы Қордың
жарғылық капиталы республикалық бюджет қаражаты есебінен 122 млрд. теңгеге
дейін жеткізілетін болады.
Үшіншіден, банктердің міндеттемелеріне уақтылы қызмет көрсетуді
қамтамасыз ету мақсатында өтімділіктің қосымша көздері ұсынылатын болады.
Ресурстық базаны тұрақтандыру мақсатында ұлттық компаниялардың,
акционерлік қоғамдардың, мемлекеттік кәсіпорындардың және жарғылық
капиталына мемлекет қатысатын заңды тұлғалардың активтері Ұлттық Банктің
басқаруындағы мемлекеттік ұйымдардың уақытша бос ақша қаражаты отандық
банктердің депозиттеріне орналастырылатын болады.
Қазақстан экономикасының нақты секторының дамуымен және тұрақтылығымен
байланысты банк тауарлар мен қызметтерді несиелеу сферасын
айтарлықтай кеңейтті. Банктің тұтынушылық несиелеу процесі жылжымайтын
мүлікті, автокөлікті, оқуды, емдеуді, салтанатты өткізуді, күрделі жұмысты,
демалысты несиелеу бағдарламасымен көрсетілген.
Жеке тұлғаларды несиелеудің жалпы жағдайлары. Несие Қазақстан
Республикасының резиденттері мен бейрезиденттеріне беріледі:
- әйелдерге 21 ден 56 жасқа дейін, егер Несие келісім-шарты
бойынша несиенің қайтарылуы Борышқордың 58 жасқа толғанға
дейін іске асатын болса;
- еркектерге 21 ден 61 жасқа дейін, егер Несие келісім-шарты
бойынша несиенің қайтарылуы Борышқордың 63 жасқа толғанға
дейін іске асатын болса.
Жеке тұлғаларға несиенің берілуі несиенің қайтарылуына және ол бойынша
сыйақыны төлеуге жеткілікті тұрақты табыс көзі – жалақы, зейнетақы (отбасы
мүшелерінің табыстарын қосқанда), кәсіпкерлік қызметтен табыс болған
жағдайда ғана жүргізіледі. Несиенің сомасы борышқорлардың (созаемщик) айлық
табысына, сатып алынатын мүлік құнына және қамтамасыз етілетін кепілдігіне
байланысты. Созаемщик ретінде борышқордың жұбайы және жақын туысқандары,
(ұлы, қызы, шешесі, әкесі, туған ағалары және әпкелері) бола алады.
Созаемщик барлық міндеттемелерді атқарады және банктік қарыз келісім-шарты
бойынша борышқордың барлық құқықтарына ие. Несиелеудің параметрлері,
алғашқы жарнаның төменгі мөлшері, борышқорлар үшін талап етілетін құжаттар
тізімі Банктің Директорлар Кеңесімен немесе нақты несиелеу бағдарламасы
бойынша Банктің басқа өкілетті органымен бекітіледі. [10. 79-б]
Алғашқы жарна сомасы:
- Клиент өзінің ағымдық шотына келешекте алу және сатушыға беру
үшін енгізеді;
- Валюталық заңнамаға сәйкес Банк Борышқордың ағымдық шотынан
Сатушының банктік шотына аударады;
- Борышқор қолма-қол ақшамен Сатушыға береді, бұл кезде
борышқор алғашқы жарна сомасын бергенін растайтын құжатты
Банкке береді. Бұл құжат несиелеу бағдарламасымен анықталады.
Несиелеу объектісінің құнының 100%-к көлемде несиені ұсыну
қарастырылған, егер келесідей шарттар орындалса:
- алғашқы жарна банкке кепілдікке берілген қамтамасыз етумен
ауыстырылса, бірақ ұсынылатын қамтамасыз етудің кепілдік құны
алғашқы жарнаның төменгі мөлшерінен төмен болмау керек;
- қамтамасыз ету кепілдігіне ұсынылатын кепілдік құн үш айлық
негізгі борыш пен сыйақыны жабу керек.
Борышқордың төлем қабілеттігін бағалау. Борышқордың төлем
қабілеттілігінің бағасы соңғы 6 айға орта айлық жалақы туралы жұмыс
орнынан алынған және анықтамада көрсетілген мәліметтердің борышқордың
табысын растайтын басқа да құжаттар және тапсырыс берушінің анкетасы
негізінде есептеледі. Борышқордың төлемқабілеттілігін есептеу кезінде оның
табысынан анықтамада және анкетада көрсетілген барлық міндетті төлемдер
алынады (табыс салығы, жарналар, алименттер, зиянның компенсациясы,
зейнетақы аударымдары, қарызға алынған тауарлар құнын өтеуге төлемдер,
әрекет ететін несиелер бойынша жарналар, коммуналдық қызметтер және т.б.).
Жоғарыдағы жағдай жиынтық табысты есептеу кезінде отбасы мүшелерінің
табыстарына да қатысты. Таза табыс салығын, міндетті зейнетақы
аударымдарды, жарналарды, алименттерді, зиян компенсацияларын алып
тастағанда соңғы 6 айға орта айлық жалақы туралы жұмыс орнынан алынған
анықтамада көрсетілген мәліметтерге сүйене отырып анықталады.
Отбасыны асырауға кететін шығындар Тапсырыс берушінің анкетасында клиенттің
көрсеткен мәліметтерден анықталады (коммуналдық қызметтер, тамақ, емдеу,
көлік шығындары, несиелер бойынша жарналар, білім және т.б. шығындар). Егер
орта айлық жалақы туралы анықтамада көрсетілген жалақы борышқордың
анкетасында көрсетілген нақты табыстан төмен болса, онда Несиелік қызметкер
борышқордың алатын нақты табысының шындығын тексеру үшін борышқордың жұмыс
орнына барады. Борышқордың жұмыс орнында Несиелік қызметкер кәсіпорынның
басшыларымен (директор, бас бухгалтер) кездесіп, ауызша растама алу керек,
бас бухгалтердің берген мәліметтерімен, еңбек төлемі бойынша ведомостьпен
салыстырып, жобаны қаржыландыру туралы Ұсынысты көрсету керек.
2006 жылдың 1 тамызындағы жағдай бойынша төлем карточкаларын шығаруға
рұқсат беретін уәкілетті органның арнайы лицензиясы 20 екінші деңгейлі
банктерге берілген болса, олардың ішінен 18 банк нақтылы түрде төлем
карточкаларын шығаруды жүзеге асыруда. Темірбанк халықаралық жүйе
карточкаларын - VISA International, Europay International шығаруда.
2006 жылдың 1 тамызындағы жағдай бойынша қазақстандық банктердің
шығарған төлем карточкаларының саны 2,16 млн. дана құрап, бұл
карточкалардың ұстаушыларының саны - 2,11 млн. адам болған (2003 жылдың
сәйкес кезеңімен салыстырғанда бұл көрсеткіштер сәйкесінше 21,2% және 20,7%
артқан. Төлем карточкаларының ішінде неғұрлым көп тарағаны халықаралық жүйе
карточкалары болып келеді.Олардың өзіндік үлесі 86,9%, ал жергілікті жүйе
карточкаларының өзіндік үлесі - 13,1%. 2005 жылдың 1-ші тамызында бұл
арақатынас 81,4% және 18,6% құраған болатын.
2006 жылдың шілдесінде қазақстандық эмитенттердің төлем карточкаларын
қолдану арқылы сомасы 49,2 млрд теңге құрайтын 3,1 млн.-ға тең
транзакциялар жасалып, бұл корсеткіштердің мәні 2003 жылдың сәйкес
кезеңімен салыстырғанда сәйкесінше 41,1% және 29,8%-ға артқан.
Бұл ретте, қолма-қол ақша алуға байланысты трансакциялардың саны 3,0
млн. трансакцияны құрап, бұл трансакциялардың сомасы 47,4 млрд. теңге
болса, ал қолма-қол ақшасыз төлемдер сомасы 1 822,6 млн.теңге болатын 154,1
мың трансакцияны құрады. Бұл көрсеткіштердің проценттік арақатынасы
келесідей түрде қалыптасқан: 95,1% және 4,9%, 96,3% және 3,7% сәйкесінше.
[13. 83-б]
Төлем жүйесі қызметінің толықтығы әр түрлі типтердегі және
арналымдардағы төлем карталарының бар болуымен анықталады. АТФБанк картаны
ұстаушыларға мынадай қызметтер ұсынады: теңгеде және шетел валютада қолма-
қол ақшаларды қабылдау және беру; басқа банктерден түскен қаражаттарды карт
шоттарға қосу; несиелік лимитті, AIG ASSIST компаниясының халықаралық
сақтандыру полисін, АТФ Полис, Интертич компанияларының локальды
сақтандыру полистерін ұсыну. Тұтас алғанда, карталық бизнес – банктің
клиенттерімен өзара қарым-қатынастарды ары қарай дамытып тереңдету үшін
басымды бағыт болып табылады. [14. 41-б]
2006 жыл ішінде карталардың мынадай мөлшері шығарылған:
▪ Visa төлем жүйесі – 9417
▪ Altyn төлем жүйесі – 1921
▪ American Express карточкасы – 9
2006 жылда көлемі 878 млн. теңгені құраған сауда және сервис
кәсіпорындарында 31807 транзакция жасалған. Есеп беру кезеңінде
коммерсанттар қызметтерінен түскен комиссиондық табыс 34,1 млн. теңгені
құрап, 2005 жылмен салыстырғанда 46,7%-ке ұлғайды. Қазіргі уақытта әрекет
етіп жүрген коммерсанттардың жалпы көлемі республика бойынша 157.
2006 жылда 10 банкомат cалынған болатын, олардың 2 банкоматы Астана қ.
филиалында, 2 банкомат Өскемен қ. филиалында, 1 банкомат Атырау қ.
филиалында, 5 банкомат Алматы қаласында орнатылған. Сонымен, 2005 жылдың
аяғына банк 13 банкоматқа ие болды.
2006 жылы Интернет желісінде есеп-айырысуларды жүргізу үшін 78 Viza
Virtuon картасы шығарылған болатын. 2005 жыл ішінде банктің төлем
карталарын ұстаушыларға әлемге әйгілі AIG компаниясының 297 халықаралық
сақтандыру полистеріберілді.
American Express Cоmpany ұйымымен келісімі бойынша банк жол чектерін
АҚШ долларында және еврода консигнация шартымен алып отырады.
1.3. Темірбанк банкінің қызметтерін бағалау
2008 жылғы қараша айында Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын және
қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігіне (бұдан әрі – Агенттік)
жеке, заңды тұлғалардан, оның ішінде мемлекеттік органдардан қаржы
ұйымдарының қызметіндегі әр түрлі мәселелерге қатысты 158 өтініш келіп
түсті. Оның ішінде:
– 50 өтініш – екінші деңгейдегі банктердің қызметіне қатысты (жалпы
санының 31,7 %) , 16-сы есеп беру кезеңінің аяғында қаралу үстінде;
– 16 өтініш – сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарының қызметіне
қатысты (жалпы санының 10,1 %), 15-і - есеп беру кезеңінің аяғында қаралу
үстінде;
– 2 өтініш – бағалы қағаздар нарығы субъектілерінің қызметіне қатысты
(жалпы санының 1,3 %), 5 - есеп беру кезеңінің аяғында қаралу үстінде;
– 21 өтініш – жинақтаушы зейнетақы қорларының қызметіне қатысты
(жалпы санының 13,3 % ), 18 - есеп беру кезеңінің аяғында қаралу үстінде;
– жеке және заңды тұлғалардың (оның ішінде қаржылық органдардың) ҚР
заңнамасының нормаларына түсініктеме беруді сұратқан және ҚР заңнамасына
өзгерістер мен толықтырулар енгізу жөніндегі 56 ұсынысы;
– Агенттік реттелмейтін мәселелер бойынша 13 өтініш (жалпы санының 8,2%).
Төменде екінші деңгейлі банктердің бөлігіндегі өтініштер жайлы және
өтініштердің жалпы көлеміндегі олардың үлес салмағы жөнінде мәліметтер
келтірілген:
1- кесте
Коммерциялық банктердің қаржы нарығындағы рейтингі
Қаржы рыногының Есепті кезеңде
субъектілері
(қаржы ұйымдары,
акционерлік қоғамдар)
Келіп түскен өтініштерҚаралып бітті Есепті
кезең
аяғында
қаралу
үстінде
Саны Тиісті қаржы Саны**
секторына келіп
түскен
өтініштердің
үлес салмағы, %
Банк қызметі
1 Альянс Банк АҚ 1 2,00 0 1
2 Валют - Транзит Банк15 30,00 15 0
АҚ
(таратылып отырған
банк)
3 Қазақстан Халық 6 12,00 0 6
Банкі АҚ
4 БТА Банк АҚ 2 4,00 2 0
5 Нұрбанк АҚ 1 2,00 0 1
6 Қазкоммерцбанк АҚ 4 8,00 1 3
7 Банк ЦентрКредит АҚ 5 10,00 0 5
8 АТФ Банк АҚ 2 4,00 0 2
9 Наурыз банк 1 2,00 1 0
Қазақстан АҚ
(таратылып отырған
банк)
10 БТА Банк АҚ - 3 6,00 1 2
Темірбанк АҚ ЕБ
11 RBS (Kazakhstan) 1 2,00 0 1
ЕБ АҚ
12 Цеснабанк АҚ 2 4,00 0 2
13 Қазақстан Тұрғын үй 1 2,00 0 1
Құрылыс Жинақ Банкі
АҚ
14 Банк Позитив 1 2,00 0 1
Қазақстан (Апоалим
Б.М.Банктің еншілес
банкі) АҚ
15 Kaspi BankАҚ 2 4,00 0 2
16 Альфа-Банк АҚ ЕБ 1 2,00 0 1
17 Еуразия банкі АҚ 2 4,00 0 2
Жиынтық: 50 100,00 20 30
31,7*
*- сектордың өтініштердің жалпы санына қатысты үлес салмағы
** - өтініштердің барлығы негізді болып табылмайды
Қараша айында Агенттікке банк қызметі мәселелері бойынша 50 өтініш
келіп түскен, олардың оның 5-еуі – Қазақстан Республикасының мемлекеттік
органдарынан (бұдан әрі – ҚР) келіп түскен. [15. 69-б]
Төменде алдыңғы есепті кезеңде келіп түскен өтініштерді қарау барысы
туралы мәліметтер келтірілген***.
2-кесте
Коммерциялық банктерге несие бойынша келіп түскен өтініштер
№ Қаржы ұйымының атауы Осының алдындағы есепті айларда келіп түскен және
қаралуы 01.11.08 ж. дейін аяқталмаған өтініштер
Саны Тиісті қаржы 2008 ж. Есепті
секторына қарашада кезең
келіп түскен қаралып бітті ,аяғында
өтініштердің саны** қаралу
үлес салмағы, үстінде
% болып отыр,
саны
1 Валют - Транзит Банк12 26,10 12 0
АҚ
(таратылып отырған
банк)
2 Қазақстан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І Бөлім. Коммерциялық банктерге жалпы сипаттама ... ... ... ... ... ... .8
1.1. Коммерциялық банктердің қазіргі жағдайын талдау ... ... ... ... ... .8
1.2. Коммерциялық банктердің қаржы жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
1.3. Темірбанк банкінің қызметтерін бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
ІІ Бөлім. Темірбанк банк жүйесінің жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... .34
2.1. Темірбанк банкінің қаржы нарығындағы қызметі ... ... ... ... ... ... 34
2.2. Темірбанк қаржы жүйесінің сипаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...48
2.3. Темірбанк банк жүйесінің жетістіктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. .54
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..58
КІРІСПЕ
Қазақстан экономикасының банк секторының дамуымен және тұрақтылығымен
байланысты банк тауарлар мен қызметтерді несиелеу сферасын
айтарлықтай кеңейтті. Банктің тұтынушылық несиелеу процесі жылжымайтын
мүлікті, автокөлікті, оқуды, емдеуді, салтанатты өткізуді, күрделі жұмысты,
демалысты несиелеу бағдарламасымен көрсетілген.
Жоғарыдағы жағдай жиынтық табысты есептеу кезінде отбасы мүшелерінің
табыстарына да қатысты. Таза табыс салығын, міндетті зейнетақы
аударымдарды, жарналарды, алименттерді, зиян компенсацияларын алып
тастағанда соңғы 6 айға орта айлық жалақы туралы жұмыс орнынан алынған
анықтамада көрсетілген мәліметтерге сүйене отырып анықталады.
Отбасыны асырауға кететін шығындар Тапсырыс берушінің анкетасында клиенттің
көрсеткен мәліметтерден анықталады (коммуналдық қызметтер, тамақ, емдеу,
көлік шығындары, несиелер бойынша жарналар, білім және т.б. шығындар). Егер
орта айлық жалақы туралы анықтамада көрсетілген жалақы борышқордың
анкетасында көрсетілген нақты табыстан төмен болса, онда Несиелік қызметкер
борышқордың алатын нақты табысының шындығын тексеру үшін борышқордың жұмыс
орнына барады. Борышқордың жұмыс орнында Несиелік қызметкер кәсіпорынның
басшыларымен (директор, бас бухгалтер) кездесіп, ауызша растама алу керек,
бас бухгалтердің берген мәліметтерімен, еңбек төлемі бойынша ведомостьпен
салыстырып, жобаны қаржыландыру туралы Ұсынысты көрсету керек.
Қазақстан экономикасының тұрақтылығы көбінесе банк қызметінің
тұрақтылығына байланысты. Республиканың банк жүйесі өзінің қарқынды дамуын
әлі де жалғастыруда, өйткені банк қызметтері нарығының қалыптасу процесі
жылдан-жылға кеңейіп, жетілдірілуде, сондай-ақ жаңа операциялар, қызметтер
мен технологиялар енгізілуде. Сондықтан банк жүйесінің алдында жаңа
міндеттер мен басқа да мақсаттар тұр.
Банк жүйесі кез келген мемлекеттің шаруашылық жүргізетін нарық
жүйесінің жұмыс істеуін қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады. Сонымен
бірге Банк жүйесі өзі жұмыс істейтін негізгі принциптер айтарлықтай
бұзылған жағдайда өзі де экономикалық тұрақсыздық көзіне айналуы мүмкін.
Банктер жүргізетін барлық дерлік операциялар тәуекелмен байланысты. Банк
қызметіндегі тәуекелдер өзінің атқарар қызметі бойынша экономика саласына
жатады, алайда шаруашылық субъектілердің қызметіндегі тәуекелдермен
салыстырғанда олардың айрықша ерекшеліктері бар. Банктер сәтсіз операциялар
немесе нашар менеджмент салдарынан шеккен шығындар оның қаржылық жағдайына
ғана емес, сонымен бірге оның абыройы мен беделіне нұқсан келтіреді, сондай-
ақ оның бизнестегі әріптестерінің мүдделеріне де кесірін тигізеді.
2006 жылдың 1 тамызындағы жағдай бойынша төлем карточкаларын шығаруға
рұқсат беретін уәкілетті органның арнайы лицензиясы 20 екінші деңгейлі
банктерге берілген болса, олардың ішінен 18 банк нақтылы түрде төлем
карточкаларын шығаруды жүзеге асыруда. БТАБанкі халықаралық жүйе
карточкаларын - VISA International, Europay International шығаруда.
2006 жылдың 1 тамызындағы жағдай бойынша қазақстандық банктердің
шығарған төлем карточкаларының саны 2,16 млн. дана құрап, бұл
карточкалардың ұстаушыларының саны - 2,11 млн. адам болған (2003 жылдың
сәйкес кезеңімен салыстырғанда бұл көрсеткіштер сәйкесінше 21,2% және 20,7%
артқан. Төлем карточкаларының ішінде неғұрлым көп тарағаны халықаралық жүйе
карточкалары болып келеді.Олардың өзіндік үлесі 86,9%, ал жергілікті жүйе
карточкаларының өзіндік үлесі - 13,1%. 2005 жылдың 1-ші тамызында бұл
арақатынас 81,4% және 18,6% құраған болатын.
Тақырыптың өзектілігі: Қазіргі таңда Қазақстанда банк қызметі әркімге
тиімді және кеңінен қолданылып келе жатыр. Сондықтан да көптеген қаржылық
мекемелер қызметтің бірнеше түрлерін ұсынады. Солардың қатарында
Темірбанк банк мекемесі де бар.
2006 жылдың шілдесінде қазақстандық эмитенттердің төлем карточкаларын
қолдану арқылы сомасы 49,2 млрд теңге құрайтын 3,1 млн.-ға тең
транзакциялар жасалып, бұл корсеткіштердің мәні 2003 жылдың сәйкес
кезеңімен салыстырғанда сәйкесінше 41,1% және 29,8%-ға артқан.
Бұл ретте, қолма-қол ақша алуға байланысты трансакциялардың саны 3,0
млн. трансакцияны құрап, бұл трансакциялардың сомасы 47,4 млрд. теңге
болса, ал қолма-қол ақшасыз төлемдер сомасы 1 822,6 млн.теңге болатын 154,1
мың трансакцияны құрады. Бұл көрсеткіштердің проценттік арақатынасы
келесідей түрде қалыптасқан: 95,1% және 4,9%, 96,3% және 3,7% сәйкесінше.
Төлем жүйесі қызметінің толықтығы әр түрлі типтердегі және
арналымдардағы төлем карталарының бар болуымен анықталады. АТФБанк картаны
ұстаушыларға мынадай қызметтер ұсынады: теңгеде және шетел валютада қолма-
қол ақшаларды қабылдау және беру; басқа банктерден түскен қаражаттарды карт
шоттарға қосу; несиелік лимитті, AIG ASSIST компаниясының халықаралық
сақтандыру полисін, АТФ Полис, Интертич компанияларының локальды
сақтандыру полистерін ұсыну. Тұтас алғанда, карталық бизнес – банктің
клиенттерімен өзара қарым-қатынастарды ары қарай дамытып тереңдету үшін
басымды бағыт болып табылады. [23. 41-б]
2006 жыл ішінде карталардың мынадай мөлшері шығарылған:
▪ Visa төлем жүйесі – 9417
▪ Altyn төлем жүйесі – 1921
▪ American Express карточкасы – 9
2006 жылда көлемі 878 млн. теңгені құраған сауда және сервис
кәсіпорындарында 31807 транзакция жасалған. Есеп беру кезеңінде
коммерсанттар қызметтерінен түскен комиссиондық табыс 34,1 млн. теңгені
құрап, 2005 жылмен салыстырғанда 46,7%-ке ұлғайды. Қазіргі уақытта әрекет
етіп жүрген коммерсанттардың жалпы көлемі республика бойынша 157.
2006 жылда 10 банкомат cалынған болатын, олардың 2 банкоматы Астана қ.
филиалында, 2 банкомат Өскемен қ. филиалында, 1 банкомат Атырау қ.
филиалында, 5 банкомат Алматы қаласында орнатылған. Сонымен, 2005 жылдың
аяғына банк 13 банкоматқа ие болды.
2006 жылы Интернет желісінде есеп-айырысуларды жүргізу үшін 78 Viza
Virtuon картасы шығарылған болатын. 2005 жыл ішінде банктің төлем
карталарын ұстаушыларға әлемге әйгілі AIG компаниясының 297 халықаралық
сақтандыру полистеріберілді.
American Express Cоmpany ұйымымен келісімі бойынша банк жол чектерін
АҚШ долларында және еврода консигнация шартымен алып отырады.
Темірбанк АҚ 1992 жылы 26 наурызда құрылған. Бас ғимараты Алматы
қаласында орналасқан. Банктің Қазақстанның 21 қаласында филиалдары мен сату
нүктелері бар. Банк алғашында теміржол банкі ретінде жұмысын бастаған
болатын. Банктің дұрыс әрі жүйелі стратегиясы оны көпқызметті әмбебап қаржы
институтына айналдырды. 1995 жылы банк толық жекешелендіріліп, қаржы
нарығында акционерлік қоғам болып қайта құрылды. 1997 жылы Қазақстан Ұлттық
Банкі Темірбанкті халықаралық стандартқа өтуші банктердің бірінші тобына
қосты. 1998 жылы Темірбанктің акциялары Қазақстан қор биржасында А
дәрежесіне ие болды. 2000 жылы Fitch IBCA халықаралық рейтинг агенттігі
Темірбанкке қысқа және ұзақ мерзімді В рейтингтерін берді. 2002 жылы
аталған агенттік Темірбанкті тұрақты банктер рейтингіне қосты. 2005 жылы
Темірбанк Д.А.Қонаев атындағы ЖЗҚ акциялары пакетінің 49%-ын сатып алды.
2007 жылы Темірбанк акциялар пакетін қырғызстандық Инэксимбанк ЖАҚ пен
қазақстандық БТА банк АҚ сатып алды. 2008 жылы Темірбанк жаңа
технологияларды енгізе отырып, бірнеше акциялар ұйымдастырды. Қазіргі кезде
Темірбанк ашық есік күндерін өткізген алғашқы және бірегей банк болып отыр.
Дипломдық жұмыстың басты мақсаты мен міндеті: ҚР-сының коммерциялық
банктерінің, оның ішінде Темірбанк банк жүйесінің функцияларын және
операцияларының дамуын талдап мәселесін ашу. Осы мақсатын ашу үшін мына
міндеттемелерді орындау керек:
- Коммерциялық банктің мәнін ашу;
- Коммерциялық банктердің фукнцияларын талдау;
- Банктің активті және пассивті операцияларын қарастыру;
- Банктің фукнцияларынның және операцияларының дамуын талдау;
- Коммерциялық банктердің қызметтерін жетілдіру жолдарын қарастыру.
Зерттеу әдістері: Жаңа коммерциялық құрылымдарға, яғни өзге меншік
формасының субъектілеріне қызмет көрстекенде коммерциялық банктер шетелдік
тәжірибелерге сүйеніп, қаржылық қызметтің әлемдік тиімді басқа әдістерін
пайдаланады.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан
қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І Бөлім. Коммерциялық банктерге жалпы сипаттама
1.1. Коммерциялық банктердің қазіргі жағдайын талдау
Қазақстан бұрынғы КСРО – ның монополиялық банктік жүйесін қабылдады.
Бұрынғы мамандандырылған банктері (Тұранбанк, Кредсоцбанк,
Агроөнеркәсіпбанкі, Әлембанк, Халық банкі) республиканың барлық аумағында
өздерінің бөлімшелерін иеленіп, жаңадан құрылған коммерциялық банктер де
сондай өз филиалдарын құрды (мысалыға, Казкоммерцбанк, Центркредитбанк,
Темірбанк және т.б.)
Әлемдік банктік тәжірибеге қарағанда, бөлімшелері бар банктердің
артықшылығы – олар бас банктің толық бақылауында және оның балансында
болады.
Бірақ, жоғарыда аталған мамандандырылған банктердің күрделі
иерархиялық құрылымы болды. Олардың бас кеңсесі Алматыда орналасқан,
оған облыстық басқармалар бағанса, ал соңғысына аудандағы бөлімшілер
бағынышты болып келді.
Шетелде банк филиалдары заңды тұлға болуға және дербес мекеме ретінде
тіркелуге құқылы. Көптеген банктердің филиалдары тұтыну несиесі, лизинг,
факторинг, жылжымайтын мүлікті мерзімін ұзартып сатуға мамандандырылған.
Қазақстандағы соңғы уақыттарда құрылған барлық коммерциялық банктер
филиалсыз, яғни шоғырланған болып келеді. [1. 25-б]
Банктің ұйымдастырылуы құрылымы және соған сәйкес операциялары
орталықсыздандыру дәрежесі, бірінші кезекте жалпылама түрде анықталады.
Сондықтан да банктің бір – екі бөлімшесі болатын болса, онда орталақтан
басқаруды жүзеге асыру тиімді. Кез келген жағдайда да барлық жүйені тиімді
жедел басқарудың болғаны міндетті, өйткені шешім қабылдау барысында кешігу,
бас кеңсе мен бөлімше арасында ақпараттық үзіліссіз болмауға тиіс.
Банктің ұйымдастырылуы құрылымы басты екі әдіспен анықталады – банктің
басқарылуы құрылымы және оның функционалдық бөлімшелері мен қызметтерінің
құрылымы.
Басқару органын тағайындаудың мақсаты – банктің негізгі қызметін іске
асыру мақсатында, банктің коммерциялық қызметіне тиімді, үнемді және жедел
жетекшілік етуді қамтамасыз ету.
Банктің ұйымдастырылуына, ондағы жетекші мен бағыныштыларының қарым –
қатынасына оның барлық қызметі тәуелді.
Банкті басқарудың құрылымын анықтау, басқару органдарын бөліп қарауды,
олардың банк операцияларын жүзеге асырудағы құзіретін, жауапкершілігін және
өзара байланысын бекітуді алдын ала қарастырады. Банкті басқарудың жалпы
тәсілдері мен құрылымы банктік заңдар арқылы белгіленеді, бірақ, басқару
құрылымына қатысты көптеген сұрақтарды коммерциялық банктің дербес түрінде
шешуге құқығы бар.
Коммерциялық банктің басқару құрылымына оның жарғылық қорының қалай
құрылуы (біртұтас, пайлық және акционерлік) немесе оның торабының (филиалды
немесе филиалсыз) даму дәрежесі тікелей ықпал етеді.
Қазіргі уақытта коммерциялық банктер көбіне акционерлік қоғам
формасында құрылатындақтан да, оларды басқаруға акционерлері қатысады.
Ондай формадағы банктің ең жоғарғы басқару органы банк акционерлерінің
жалпы жиналысы болып табылады. Ол жарғыны, баланс пен есепті бекітеді,
банктік саясаттың бағыты мен мақсатын анықтайды, басқарма мүшелері мен
төрағасын сайлайды, банктің ревизиялық комиссия мүшелерін сайлайды. Яғни
банктің стратегиялық міндеттерін шешеді. Акционерлер жиналысы жылына бір
рет, жылдық есепті, жылдағы балансты құрғаннан кейін бір айдан кешікпей
шақырылады. [2.58-б]
Басқарма (банк кеңесі) – банк иелерінің, оның акционерлерінің өкілетті
органы және олардың мүддесін қорғайды. Басқарманың ең басты міндеті
жұмсалған капиталға қажетті пайда деңгейімен қамтамасыз ету. Сонымен қатар,
кеңес клиеттерінің мүддесін қорғау туралы да жұмыс жасауға тиіс.
Жетекші орынға адам таңдау. Осы заманғы банк – күрделі және біршама
тәуекел кәсіпорын болғандықтан да, оны білгір, білікті мамандар мен
жауапкершілігі бар адамдар басқаруы тиіс.
Комитет құру. Ірі банктерде шешім қабылдау үшін мынадай комитет
құрылады: әкімшілік (ағымдағы сұрақтарды), есеп-қарыздық ( несие беру
инвестициялау), ревизиялық (қаржылық жағдайын тексеру).
Қарыздық және инвестициялық операцияларға бақылау жасау. Басқарма
заңды түрде несие мен бағалы қағаздар портфелінің құрылымына банк
саясатының бекіткен мақсаттарына сәйкес бақылау жасайды.
Банк қызметінің мерзімді тексеру. Басқарма мүшелері банктің
операцияларына жалпы бақылауды жүзеге асырады. Өз мәжілістерінде басқарма,
бөлім жетекшілерінің есептерін тыңдайды және банк ісін
талқылайды. Басқарма мүшелері өздерінің шешімдері, зияндары, қателіктері,
банктер туралы заңда бағынбағандары үшін жауапты. [3. 65-б]
Кеңес коммерциялық банктегі акционерлер жиналысының нұсқауына сәйкес
тәжірибелік қызметті жүргізетін ең жоғары басқару органы болып табылады.
Кеңес (басқарма) тәжірибелік операцияларға жетекшілік жасау және жүзеге
асыру үшін банкті басқаратын құрылым құрады. Операцияларды басқару
ресурстарды жинақтау қызметтеріне және оларды пайдалану тәсілдеріне
бөлінуге негізделген.
Директорлар кеңесі іс - тәжірибелік операцияларды жүзеге асыру және
басшылық ету үшін банкінің басқару құрылымын құрады. Өкілеттік көлемі мен
өз бетіндік дәрежесі бойынша басқару құрылымы 3 деңгейден тұрады.
1. жоғарғы менеджерлер;
2. администраторлар;
3. қадағалау және ревизиялық функциялар берілген тұлғалар.
Жоғарғы менеджерлер - бөлімдер мен службалардың қызметтерін
шоғырландырады, олардың бағдарламаларымен нақты мақсатын айқындайды, кеңес
және олардың жұмыстарына бағасын береді. Олар өздерінің басты назарын банк
жұмысының нәтижесіне аударды.
Администраторлар - бөлімше жетекшілері. Олардың басты мақсаты -
өздерінің бөлімшелерінің дұрыс жұмыс жасауын қамтамасыз ету.
Үшінші деңгейдегі қызметкерлерге – қадағалаушылар жатады. Бұл
қатардағы жұмысшыларға көмек көрсететін, күрделі және даулы сұрақтарды
шешетін, нақты жағдайлар бойынша кеңес беретін, персоналды оқытумен
айналысатын шағын маманданған топтар немесе бөлімшелерге басшылық ету
тапсырылған неғұрлым мамандандырылған кәсіпқой мамандар.
Бақылаушы – бухгалтерлік және статистикалық бөлімінің жұмысын
басқарады, жұмыстың жаңа тәсілдерін және есептің автоматтандырылуымен
айналысады.
Банктің құрылымы, бөлімдерінің саны, қызметтердің мамандануы,
жетекшілердің құрамы, өкілеттіліктердің бөлінуі тағы сол сияқты факторларға
байланысты және экономикалық біртұтастығымен анықталады. Банк құрылымын
ұйымдастырудың ұтымдылығын талдау – жалпы банктегі еңбекті тиімді
ұйымдастырудың, оның коммерциялық қызметінің маңызды шарты. Банктің
ұйымдастырушылық құрылымының негізгі белгілері – банктің орындайтын
операциясының көлемі мен экономикалық мазмұны болып табылады. Банктік іс
тәжірибеде банктік ұйымдастырушылық құрылымының 2 түрі бар: функционалдық
және дивизионалдық.
Функционалдық ұйымдастырушылық құрылымы банк қызметінің жекелей
бөліктерге бөлінуі, іс-әрекеттің немесе қызметінің оқшауланған саласының
белгілі бір дәрежеде көрсетілуі, олардың жүзеге асырылуы банктердің алдына
қойған мақсатына жетуге септігін тигізеді. Мұндай банк қызметтерінің
оқшауланған салаларына, әдетте банк операцияларын басқару, маркетинг,
бухгалтерлік есеп пен есеп беру және шаруашылық басқару, тағы
басқалар жатқызылады. Бұл функционалдық блоктардың шешетін міндеттерінің
көлеміне байланысты шағын бөлімше құрылуы мүмкін.
Дивизионалдық ұйымдастырушылық құрылымы үнемі өзгеріп отыратын нарық
жағдайында, несиелік мекемелердің арасындағы бәсекелестіктің өсуі
жағдайында қолданылады. Мұндай құрылымда банк бөлімшелері функционалдық
белгілері бойынша бөлінбейді, ал банктердің ұсынатын өнімдерінің түрлеріне
сәйкес тұтынушылардың топтары аймақтық белгісі бойынша бөлінеді. Бөлімшелер
деген ұғымға әр түрлі құылымдық бірліктер – басқару бөлімдері, қызметтер,
секторлар кіреді.
Банк өзнімінің әр түрлі түрлерін көрсетуге бейімделген құрылымдар да,
өз клиенттеріне қызметтің жеке түрлерін үлкен көлемде көрсететін банктер де
жиі кездеседі. [4. 47-б]
Операциялардың нақты түрін көрсетуге маманданған бөлімшелердің
жетекшілері жоғары білікті, осы салада үлкен тәжірибесі бар оның мамандары,
оны жоғары бәсекелес қабілетті етеді. Өнімдерінің белгісі бойынша
ұйымдастырылған банктер, осыған орай, қызмет көрсетудің сапасы әлемдік
стандартқа жеткізуде, сонымен бірге банктің өнімдерінің жаңа түрлерін
дамытуда қосымша артықшылықтарға ие.
Тұтынушылардың әр түрлі топтарына бейімделген құрылым. Мұндай
принциптер бойынша құрылған банкткер өзінің басты назарын клиенттердің
белгілі бір тобына бөледі, басқаша айтқанда белгілі бір тұтынушылардың
сегментіне көңіл бөледі. Ірі банктердің құрылымында: корпарацияларға қызмет
көрсету басқармасы, несиелендіру бөлімі, инвестициялық қызмет көрсету,
трасталық операция; тиісті бөлімдері бар тұрғындарға қызмет көрсету
басқармасы бар.
Аймақтық ұйымдастырушылық құрылымы. Банктер үлкен географиялық ауданды
қамтып іс-әрекет еткен кезде, оның ұйымдастырушылық негізінде іс әрекет
ететін бөлімдердің торабы арқылы құруды болжайтын, әр түрлі аумақтарда өз
қызметін ұсынатын аймақтың ұйымдастырушылық құрылымы приципі жатуы мүмкін.
Мұндай обылыс, аудан шегінде клиенттерге қызмет көрсетуге бағытталған
құрылым жергілікті жағдайларға дұрысырақ білуге мүмкіндік береді.
Қазіргі кезде республикада банк қызметтерінің сан алуан түрін
көрсетуге, әртүрлі клиенттер топтарымен жұмыс жасауға, сонымен бірге,
аймақтың жергілікті ерекшеліктеріне бейімделген коммерциялық банктердің
дивизиондық құрылымы құрылған.
Банктің жалпы ұйымдастырушылық құрылымында бөлімдердің екі типін бөліп
көрсетуге болады: желілік функцияларды орындайтын және штаптық функцияларды
орындайтын бөлімдер.
Желілік бөлімдер тікелей операциондық жұмыспен айналысады: салымдық,
несиелік, трасталық, бағалы қағаздарды сату сатып алу және т.б.
Штабтық бөлімдер – желілік бөлімдерге қызмет көрсетумен айналысады.
Яғни, инфрақұрылымдық оның дұрыс жұмыс жасауын қамтамасыз етеді. Бұл
жоспарлау, кадрлар, заң, статистикалық бөлімдер. Банктің ұйымдастырушылық
құрылымын, банк басқармасы және басқару бөлімдері құрайды, олар банк
операцияларының жіктелуін есепке алады, сәйкестендіре отыра олардың
функционалдық белгісі бойынша қалыптастырады. Коммерциялық банктер
шаруашылық есепті ұйымдастыру, пайдалылық, өтімділік қызметтердің сан алуан
түрлерін орындауына үлкен көңіл бөледі. Бұл үшін тиісті құрылымдық
бөлімшелер құрылады. [5. 78-б]
Депозиттік операцияларды басқару банктің меншіктік капиталымен
тартылған қаражаттарды есептеу және талдауым айналысады. Ол әдетте
депозиттік операция, қор бөлімдерінен тұрады. Бұның біріншісі
салымшылармен шарт жасасумен, депозиттік қаражаттарды есептеу, талдаумен
айналысады, екіншісі банктік меншіктік қаражаттарын есептеу және талдаумен
айналысады.
Несиелік басқарма қарыз алушыларды несиелендіру сұрақтарымен
айналысады. Ол әдетте тұрғындарды қысқа мерзімді несиелендіру, банкаралық
операция және тағы басқа бөлімдерден тұрады.
Банктің филиалдарын басқару филиалдардың қызметіне жетекшілік етумен,
бақылаумен, банк филиалдарына іс-тәжірибелік әдістеменлік көмек көрсетумен
айналысады.
Есеп-кассалық операциялар басқармасы – клиенттнрге шот ашумен,
кассалық операцияларды және есеп айырысуды жүргізумен айналысады.
Валюталық басқарма валютамен операцияларды жүргізуге арналған.
Статистикалық және талдау бөлімі статистикалық ақпараттарды талдау,
жинаумен және клиенттерге ақпараттық – анықтамалық қызмет көрсетумен
айналысады.
2005 жылдың 1 наурызына қарай банктік сектордың жиынтық есептік
меншікті капиталы 1 айда 606 млрд. теңгеге немесе 1,9%-ке ұлғайып, 361,3
млрд теңгені құрды. Банктердің жиынтық активтері 164,1 млрд. теңгеге дейін
жетті. Капитал адекваттылығының көрсеткіштері есеп беру кезеңіне К1 –
0,093; К2 – 0,158 құрған болатын (01.02.05 күніндегі жағдай бойынша: К1 –
0,097; К2 – 0,162).
Банктердің ссудалық портфелі (банкаралық заемдарды ескере отырып) 1
айда 56,5 млрд. теңгеге өсіп (3,1%), 1869,4 млрд. теңгеге дейін жетті. 2005
жылдың 1 наурыздағы жағдай бойынша банктердің несиелік портфелінің
құрылымында стандартты несиелердің үлесі 57,9%, күдікті – 38,8%, сенімсіз –
3,3% құрады. 2005 жылдың 1 ақпанындағы жағдай бойынша стандартты
несиелердің үлесі 56,2%, күдікті – 40,9%, сенімсіз – 2,9% құраған болатын.
Заңды және жеке тұлғалардан тартылған салымдардың жалпы сомасы
(банктер мен халықаралық қаржы ұйымдарынан басқа) 8,4%-ке ұлғайып, 4713,6
млрд. теңгені құрады. Соның ішінде заңды тұлғалардың салымдары 80,5%-ке
ұлғайып, 1253,9 млрд. теңгені құрады, жеке тұлғалардың салымдары 3,0%-ке
өсіп, 459,7 млрд. теңгені құрады. [6. 48-б]
Екінші деңгейдегі банктер табыстарының жалпы сомасы 2005 жылдың 1
наурызына өткен жылдағы тура сол кезеңімен салыстырғанда 25,8%-ке ұлғайып,
60,9 млрд. теңгені құрады. Шығындар сомасы өткен жылдағы тура сол кезеңімен
салыстырғанда 31,7%-ке өсіп, 55,2 млрд. теңгені құрады. Банктердің
бөлінбеген таза табыстары 5,7 млрд. теңгені құрады. Бұл көрсеткіш өткен
жылдағы тура сол кезеңіндегі көрсеткіштен 12,3%-ке төмен болып тұр.
Есеп беру кезеңінде 14 банк мәжбүрлі тарату процесінде орын алып отыр.
Коммерциялық банктер қызметінің басты бағыттарының бірі заңды
тұлғаларды қаржыландыру (несиелендіру) болып табылады. Біз өз
қаражаттарымызбен, сондай-ақ шетелдік несие желілерін тартумен қысқа
мерзімді қаржыландыруды, орта және ұзақ мерзімді қаржыландыруды жүзеге
асырамыз. Қандай да бір жобаны уақтылы қаржыландыру оның іске асуына себеп
болады, ал егер қаражат қарастырылмаған жағдайда тамаша жобалар тек қағаз
бетінде ғана қалып қояды. [18. 85-б]
Коммерциялық банктер соңғы жылдары қарқынды даму үстінде. Валюта
балансы 2005 жылы 58 млрд. теңгеден 2006 жылы 95,4 млрд. теңгеге дейін
өсті. Бұл жағдай банкті көптеген көрсеткіштер бойынша Қазақстанның банктік
қызметтер нарығында 4-ші позициямен қамтамасыз етіп отыр.
Коммерциялық ссудалардың өсім қарқыны баяулады (2005ж. – 59,7%, 2006ж.
– 63,4%), бірақ баланс валютасындағы олардың үлесі салыстырмалы түрде қалып
отыр және орналастыру құралдырының арасында жоғары үлес салмаққа ие болып
отыр.
Халықаралық қаржы институттарымен ынтымақтастықтың шеңберінде
банктердің және қаржы мекемелерінің алдындағы міндеттемелерінің құрамында –
92,0 млн. АҚШ доллар сомада 2 синдицирленген займ (2005 жылдың маусымында
және қазан айында 1 жыл мерзімге тиімді жағдайларда алынған).
2005 жылдың басында банктер 2007 жылда өтеу мерзімімен
субординирленген облигацияларды, 2006 жылдың желтоқсанында 5 жыл айналым
мерзімімен ішкі теңгелік облигацияларды шығарған болатын. Бұл банкке өзінің
пассивтерінің құрамында клиенттерді несиелеудің көзі болып табылатын ұзақ
мерзімді қаражаттардың үлесін ұлғайтуға мүмкіндік берді.
Клиенттерге ұсынылған ссуда бойынша сыйақы 2006 жылда банк
табыстарының негізгі бабы болып табылады. Есеп беру жылында банктің осы
қызметінен түскен табыстардың сомасы 2005 жылмен салыстырғанда 49,4 %-ке
ұлғайды. Процетті алумен байланысты емес табыстар банктің бүкіл
табыстарының 14%-н құрады. 2006 жылы банк табыстарының жалпы көлемінде 18%-
ті құрай отырып, комиссиондық табыстар 37,9%-ке өсті және де бұл клиенттік
базаның өсу динамикасын көрсетіп тұр. [19. 56-б]
2003 жылы ЕБРР Банкпен акционерлік капиталға қатысу жөнінде Келісімге
қол қойды және одан әрі Банк шығарған 15% жай акцияны сатып алды.
Банк стратегиясы өзіне көшбасшы банк позициясын және қаржылық
қызметтер провайдері (жеткізушісі) позициясын ұстануды кіргізеді.
Осы стратегияны жүзеге асыру үшін банк мыналарға жұмылдырылмақ:
Банктік қызметтерді кеңейту.
Сондай-ақ, банк өз қызметтерінің ауқымын кеңейтуге көңіл бөледі. Банк
өзінің корпоративтік клиенттік базасын кеңейте және несие (ссуда)
қоржынының сапасын жақсарта бермек.
Ақпараттық басқару жүйесі мен операциялық тиімділікті жақсарту.
Банк операциялық тиімділікті адамзат ресурстары мен ақпараттық
технологияларға ұйымдық қайта құрылымдау және инвестициялар жолымен
жақсартуға жұмыс істеді. Банк жетекші ақпараттық жүйелерді енгізуді
жалғастыра бермек.
Талдау банк қызметін толық бағалау үшін жасалынады. Талдаудың
материалдары банктің дамуында артықшылықтар мен кемшіліктерді,
жоғалтуларды, пайдаланбаған резервтерді, жоспарлауда кемшіліктерді табуға
көмектеседі. Банктің жарғылық қызметі ортақ ақша өлшеуіште көрсетіледі
және негізгі және айналымдағы құралдар, тартылған құралдар, банктің
жарғылық қызметті орындағанда пайда болатын процестер және қаржылық
нәтижелер болып табылады. [7. 81-б]
Өзіндік және тартылған құралдар банктік құралдардың ресерстарына
жатады. Жарғылық капитал - банк құрылған кезде салынған акционерлердің
құралдары немесе құрылтайшылардың жаңа салымдары, ол жаңа
құрылтайшыларды алғанда және акцияларды шығарғанда көбею мүмкін.
Коммерциялық банктердің жарғылық капиталы 1.01.2007ж-117,498,432 мың
теңгеге тең. Резервтік қор шығыстарды, шығындарды, күтілмеген төлемдерді
және есептелмеген төлемдерді жабу үшін құрылады. Коммерциялық
банктерде резервтік қордың мөлшері 1.07.2007ж. 2,634,384 мың теңге. Арнайы
қор - тозу түрінде банк шығыстарға қосылған бұрын алынған негізгі
қорларға және құндылығы аз және тез тозатын құралдарға қалпына
келтірілген шығындардың соммалары. Банк қызметінің қаржылық нәтижелері
пайда мен шығындардың құрамын бақылауға мүмкіндік береді және де пайдаға
немесе шығындар құрамына бірден қатысатын шығыстар мен табыстарды
бақылауға мүмкіндік береді.
Банктің экономикалық қызметі өте кең, сондықтан банктің қызметін
басқару стратегиясын біз активтер мен пасситерді басқару стратегиясы
ретінде қарастырамыз. Активтерді басқару - өзіндік құралдарды таратудың
жолдары және тәртібі, яғни ақшаға, инвестицияларға, ссудаларға және басқа
активтерге реттеу. Құралдарды тарату кезінде банк алдында өтімділік
және пайдалылық арасында дау - жанжалдарды шешу міндеті тұрады. Бұл
мәселені шешу үшін активтерді басқарудың 3 әдісі бар:
- Құралдардың жалпы қордың әдісі
- Активтерді тарату және құралдарды конверсиялау
- Ғылыми басқару;
Пассивтерді басқару кең мағынада салымшылардың және басқа несие
алушылардың құралдарын пайдаланумен байланысты және банк үшін құралдардың
қайнар көздердің сәйкес қиыстыруын анықтаумен байланысты қызмет болып
табылады, ал тар мағынада – баланстың өтімділігін ұстауына, нарықта
несиелік ресурстардың мобилизациясын ұстауына бағытталған қызмет.
Пассивтерді басқару кезінде банктер тартылған құралдардың шығыстарын
азайтатын қайнар көздерін пайдалануға ұмтылу қажет, өйткені бұл банкте
пайданы және капиталды өсіру үшін көп жаңа құралдарды пайдалануға
мүмкіндік береді. Сонымен қатар банкте жоғары табысты активтерді ұстау
үшін құралдардың қалаулы тұрақтылық деңгейін қамтамасыз ете алатын
депозиттер, зайымдық құралдар және капитал өлшемдердің арасында банк
оңтайлы қатынасты таңдау қажет. [12. 43-б]
Несиелік ресурстар нарығында Ұлттық Банк Өкіметке және екінші
деңгейлі банктермен берілетін несиелерге шектер орнатады, бұл арқылы
коммерциялық банктердің пассивтердің қалыптасуына ықпал етеді.
Макроэкономикалық деңгейде қазір бар маңызды мәселелер банктің
тұрақты жағдайына кедергі жасап отыр. Бірақ біздің банктердің көптеген
мәселелері тек қана экономикалық жағдайдың қиын болу себебінен болмайды:
олардың пайда болуының негізгі себебі – банктік стратегияны және
тактиканы жүзеге асыруға байланысты басқаруда маңызды қате есептеу.
Сонымен, нарықтық жағдайда банкті тиімді басқару үшін әр түрлі
жоспарлы аналитикалық жұмыстың маңызды көлемін жасау қажет.
Талдау қадамдардың ең маңыздысы өтімділікті талдау болып табылады.
Баланстың өтімділігін талдаудың тәжірибелік мақсаты – бұл ақша-
қаражаттарға сұранысты қанағаттандыру үшін қажет өтімділік құралдарға
қажеттіліктерді алдын ала анықтау.
1.2. Коммерциялық банктердің қаржы жүйесі
Отандық банк жүйесін қолдау қажеттілігі оның елдің экономикалық
жүйесіндегі маңызды рөлінің болуымен түсіндіріледі. Тәуелсіздік жылдарында
отандық банктер отандық экономикалық жүйенің ажырамас бөлігіне айналған,
оның жұмыс істеуін қамтамасыз ететін және оның нарық жағдайында дамуын
ынталандыратын жетілдірілген қаржы жүйесін қалыптастырды.
Отандық банктерге қолдау жасай отырып, мемлекет олардың ішкі экономика
мен нақты секторды кредиттеу көлемін сақтайтындықтарына, атап айтқанда,
шағын және орта бизнес субъектілерін қаржыландыруларына және ипотекалық
несиелеу бойынша қолайлы жағдайды белгілейтіндіктеріне сенім артуда.
Мемлекеттің мақсаты - жалпы жүйе тұрақтылығын қолдау және сақтау. Бұл
мақсаттар үшін Қазақстанда тиісті реттеу мен қадағалау, сондай-ақ
депозиттерге кепілдік беру жүйесі бар. Жүйе тұрақтылығына қауіп төнген
жағдайларда мемлекет банк секторына жағдайды тұрақтандыруға қажетті
тәртіпте және көлемде қаржылық қолдау көрсетеді.
Мемлекет банктің борыштары бойынша ешқандай міндеттемелер алмайтыны
сияқты банктердің операциялық қызметіне араласпайды. Ағымды жағдайда
банктер банк депозиторларының мүдделерін барынша қорғалатындай етіп
активтер мен пассивтерді тиімді басқаруды қамтамасыз етулері тиіс. Бұған
қарамастан мемлекет қызметі ел экономикасының одан әрі дамуына ықпал ететін
жүйе құраушы банктерге қатысты тұрақтандырушылық бастамаларымен шығады.
Қаржы секторын тұрақтандыру үшін мынадай шаралар қабылданатын болады:
Біріншіден, ол қарапайым және ерекше артықшылығы бар акцияларды сатып
алу, сондай-ақ реттелген қарыздар беру арқылы төрт жүйе құраушы банктердің
қосымша капиталдандыру. Бұл ретте банктерге мұндай мемлекеттік қолдау
көрсетудің басты шарттарының бірі капиталды банк акционерлерінің өздерінің
ұлғайтуы болып табылады.
Қазіргі таңда банктер берген қарыздардың 35.6%-ы құны айтарлықтай
төмендеген жылжымайтын мүліктермен және жермен қамтамасыз етілген. Бұл
банктер активтерінің сапасын төмендетеді. Осыңан байланысты банк секторына
шығындардың едәуір көлемі әлеуетті түрде жинақталуда. Банк секторын
сауықтыру үшін Қаржы қадағалау агеттігі банктер құрған провизияларға
қойылатын талаптарды арттырады. Бұл банктердің өз шығындарын мойындауына
және оларды жасақталған провизиялар есебінен шығынға жазуына септігін
тигізеді. Бірақ, банктердің провизияларды құруы үшін қосымша капитал қажет.
[9. 45-б]
Банктерді қосымша капиталдандырудың жалпы сомасы кемінде 4 млрд. АҚШ
долларын (480 млрд. теңге) құрайды, олардың ішінде:
1 млрд. АҚШ доллары (120млрд. теңге) төрт жүйе банктердің
(Қазақстанның Халық банкінің, Қазкоммерцбанктің, Альянс банк пен ТӘБ - нің)
қарапайым акцияларын сатып алу түрінде берілетін болады.
3 млрд. АҚШ доллары (385 млрд. теңге) реттелген борыш түрінде және
дауыс беру құқығын бермейтін ерекше артықшылығы бар акцияларды сатып алу
арқылы берілетін болады.
Берілген қаражатты банктер резервтердің барабар деңгейін
қалыптастыруға және ел ішінде қарыз алушыларға кредиттер беруге жіберуі
тиіс.
Мемлекет банктер капиталындағы бақылау пакетін сатып алмайды. Құны
2008 жылғы 24 қарашада, яғни банк ұсыныс жасаған күнге дейін Лондон және
Қазақстан қор биржаларында акцияларға баға белгілеуге байланысты белгілі
болатын банктердің дауыс беруші акцияларының 25%-ына дейін “Самұрық –
Қазына ” қорының меншігіне түседі.
Мемлекет капиталданған банктердің ұзақ мерзімді қатысушысы болып
қалмайды. Әлемдік қаржы дағдарысы бәсеңдеген және халықаралық капитал
рыноктарына жол ашылған жағдайда “ Самұрық – Қазына ” қоры нарық
қағидаттары бойынша акцияларды сату бағасы сатып алу бағасынан төмен
болмауы керек. Банктердің акционерлері 5 жыл ішінде акциялардың мемлекеттік
пакетін қайта сатып алатын құқыққа ие болады.“Самұрық – Қазына ” қоры
банктердің сыртқы борыштарын қайта құрылымдау жөнінде шаралар қабылдайтын
болады. Банктер жеткілікті өтімділікке ие, ал қайта құрылымдау сыртқы
қорландырудың шектеулі қолжетімділігіне байланысты қаржыландыру қаупін
азайту тиіс.
Екіншіден, Стресті активтер қоры құрылды. Оның қызметі қазақстандық
банктердің кредиттік портфельдерінің сапасын жақсартуға бағытталатын
болады. Банктердің сенімсіз активтерін сатып алу және кейіннен оларды
басқару осы мақсатты іске асырудың негізгі тетігі болады.
Макроэкономикалық, нарықтық және басқа да факторлар әсерінен елеулі
тәуекелдерге ұшырайтын активтер, банктердің жылжымайтын мүлік және жер
кепілдігімен қарыздар баруі осындай активтер ретінде қарастырылады.
Банктерден мұндай қарыздарды сатып алу банктердің балансын өтімділігі
аз активтерден тазартуға және банктерді өз шығындарын мойындауға
мәжбүрлейді. Активтерді сатып алу Стресті активтер қоры айқындайтын
дисконтты немесе тәуеклдерді бөлудің басқа нысанын баланстық құны бойынша
жүзеге асырылатын болады.
2008 жылы республикалық бюджеттен Стресті активтер қорын
капиталдандыруға алғашқы траншпен 52 млрд. теңге бөлінді. 2009 жылы Қордың
жарғылық капиталы республикалық бюджет қаражаты есебінен 122 млрд. теңгеге
дейін жеткізілетін болады.
Үшіншіден, банктердің міндеттемелеріне уақтылы қызмет көрсетуді
қамтамасыз ету мақсатында өтімділіктің қосымша көздері ұсынылатын болады.
Ресурстық базаны тұрақтандыру мақсатында ұлттық компаниялардың,
акционерлік қоғамдардың, мемлекеттік кәсіпорындардың және жарғылық
капиталына мемлекет қатысатын заңды тұлғалардың активтері Ұлттық Банктің
басқаруындағы мемлекеттік ұйымдардың уақытша бос ақша қаражаты отандық
банктердің депозиттеріне орналастырылатын болады.
Қазақстан экономикасының нақты секторының дамуымен және тұрақтылығымен
байланысты банк тауарлар мен қызметтерді несиелеу сферасын
айтарлықтай кеңейтті. Банктің тұтынушылық несиелеу процесі жылжымайтын
мүлікті, автокөлікті, оқуды, емдеуді, салтанатты өткізуді, күрделі жұмысты,
демалысты несиелеу бағдарламасымен көрсетілген.
Жеке тұлғаларды несиелеудің жалпы жағдайлары. Несие Қазақстан
Республикасының резиденттері мен бейрезиденттеріне беріледі:
- әйелдерге 21 ден 56 жасқа дейін, егер Несие келісім-шарты
бойынша несиенің қайтарылуы Борышқордың 58 жасқа толғанға
дейін іске асатын болса;
- еркектерге 21 ден 61 жасқа дейін, егер Несие келісім-шарты
бойынша несиенің қайтарылуы Борышқордың 63 жасқа толғанға
дейін іске асатын болса.
Жеке тұлғаларға несиенің берілуі несиенің қайтарылуына және ол бойынша
сыйақыны төлеуге жеткілікті тұрақты табыс көзі – жалақы, зейнетақы (отбасы
мүшелерінің табыстарын қосқанда), кәсіпкерлік қызметтен табыс болған
жағдайда ғана жүргізіледі. Несиенің сомасы борышқорлардың (созаемщик) айлық
табысына, сатып алынатын мүлік құнына және қамтамасыз етілетін кепілдігіне
байланысты. Созаемщик ретінде борышқордың жұбайы және жақын туысқандары,
(ұлы, қызы, шешесі, әкесі, туған ағалары және әпкелері) бола алады.
Созаемщик барлық міндеттемелерді атқарады және банктік қарыз келісім-шарты
бойынша борышқордың барлық құқықтарына ие. Несиелеудің параметрлері,
алғашқы жарнаның төменгі мөлшері, борышқорлар үшін талап етілетін құжаттар
тізімі Банктің Директорлар Кеңесімен немесе нақты несиелеу бағдарламасы
бойынша Банктің басқа өкілетті органымен бекітіледі. [10. 79-б]
Алғашқы жарна сомасы:
- Клиент өзінің ағымдық шотына келешекте алу және сатушыға беру
үшін енгізеді;
- Валюталық заңнамаға сәйкес Банк Борышқордың ағымдық шотынан
Сатушының банктік шотына аударады;
- Борышқор қолма-қол ақшамен Сатушыға береді, бұл кезде
борышқор алғашқы жарна сомасын бергенін растайтын құжатты
Банкке береді. Бұл құжат несиелеу бағдарламасымен анықталады.
Несиелеу объектісінің құнының 100%-к көлемде несиені ұсыну
қарастырылған, егер келесідей шарттар орындалса:
- алғашқы жарна банкке кепілдікке берілген қамтамасыз етумен
ауыстырылса, бірақ ұсынылатын қамтамасыз етудің кепілдік құны
алғашқы жарнаның төменгі мөлшерінен төмен болмау керек;
- қамтамасыз ету кепілдігіне ұсынылатын кепілдік құн үш айлық
негізгі борыш пен сыйақыны жабу керек.
Борышқордың төлем қабілеттігін бағалау. Борышқордың төлем
қабілеттілігінің бағасы соңғы 6 айға орта айлық жалақы туралы жұмыс
орнынан алынған және анықтамада көрсетілген мәліметтердің борышқордың
табысын растайтын басқа да құжаттар және тапсырыс берушінің анкетасы
негізінде есептеледі. Борышқордың төлемқабілеттілігін есептеу кезінде оның
табысынан анықтамада және анкетада көрсетілген барлық міндетті төлемдер
алынады (табыс салығы, жарналар, алименттер, зиянның компенсациясы,
зейнетақы аударымдары, қарызға алынған тауарлар құнын өтеуге төлемдер,
әрекет ететін несиелер бойынша жарналар, коммуналдық қызметтер және т.б.).
Жоғарыдағы жағдай жиынтық табысты есептеу кезінде отбасы мүшелерінің
табыстарына да қатысты. Таза табыс салығын, міндетті зейнетақы
аударымдарды, жарналарды, алименттерді, зиян компенсацияларын алып
тастағанда соңғы 6 айға орта айлық жалақы туралы жұмыс орнынан алынған
анықтамада көрсетілген мәліметтерге сүйене отырып анықталады.
Отбасыны асырауға кететін шығындар Тапсырыс берушінің анкетасында клиенттің
көрсеткен мәліметтерден анықталады (коммуналдық қызметтер, тамақ, емдеу,
көлік шығындары, несиелер бойынша жарналар, білім және т.б. шығындар). Егер
орта айлық жалақы туралы анықтамада көрсетілген жалақы борышқордың
анкетасында көрсетілген нақты табыстан төмен болса, онда Несиелік қызметкер
борышқордың алатын нақты табысының шындығын тексеру үшін борышқордың жұмыс
орнына барады. Борышқордың жұмыс орнында Несиелік қызметкер кәсіпорынның
басшыларымен (директор, бас бухгалтер) кездесіп, ауызша растама алу керек,
бас бухгалтердің берген мәліметтерімен, еңбек төлемі бойынша ведомостьпен
салыстырып, жобаны қаржыландыру туралы Ұсынысты көрсету керек.
2006 жылдың 1 тамызындағы жағдай бойынша төлем карточкаларын шығаруға
рұқсат беретін уәкілетті органның арнайы лицензиясы 20 екінші деңгейлі
банктерге берілген болса, олардың ішінен 18 банк нақтылы түрде төлем
карточкаларын шығаруды жүзеге асыруда. Темірбанк халықаралық жүйе
карточкаларын - VISA International, Europay International шығаруда.
2006 жылдың 1 тамызындағы жағдай бойынша қазақстандық банктердің
шығарған төлем карточкаларының саны 2,16 млн. дана құрап, бұл
карточкалардың ұстаушыларының саны - 2,11 млн. адам болған (2003 жылдың
сәйкес кезеңімен салыстырғанда бұл көрсеткіштер сәйкесінше 21,2% және 20,7%
артқан. Төлем карточкаларының ішінде неғұрлым көп тарағаны халықаралық жүйе
карточкалары болып келеді.Олардың өзіндік үлесі 86,9%, ал жергілікті жүйе
карточкаларының өзіндік үлесі - 13,1%. 2005 жылдың 1-ші тамызында бұл
арақатынас 81,4% және 18,6% құраған болатын.
2006 жылдың шілдесінде қазақстандық эмитенттердің төлем карточкаларын
қолдану арқылы сомасы 49,2 млрд теңге құрайтын 3,1 млн.-ға тең
транзакциялар жасалып, бұл корсеткіштердің мәні 2003 жылдың сәйкес
кезеңімен салыстырғанда сәйкесінше 41,1% және 29,8%-ға артқан.
Бұл ретте, қолма-қол ақша алуға байланысты трансакциялардың саны 3,0
млн. трансакцияны құрап, бұл трансакциялардың сомасы 47,4 млрд. теңге
болса, ал қолма-қол ақшасыз төлемдер сомасы 1 822,6 млн.теңге болатын 154,1
мың трансакцияны құрады. Бұл көрсеткіштердің проценттік арақатынасы
келесідей түрде қалыптасқан: 95,1% және 4,9%, 96,3% және 3,7% сәйкесінше.
[13. 83-б]
Төлем жүйесі қызметінің толықтығы әр түрлі типтердегі және
арналымдардағы төлем карталарының бар болуымен анықталады. АТФБанк картаны
ұстаушыларға мынадай қызметтер ұсынады: теңгеде және шетел валютада қолма-
қол ақшаларды қабылдау және беру; басқа банктерден түскен қаражаттарды карт
шоттарға қосу; несиелік лимитті, AIG ASSIST компаниясының халықаралық
сақтандыру полисін, АТФ Полис, Интертич компанияларының локальды
сақтандыру полистерін ұсыну. Тұтас алғанда, карталық бизнес – банктің
клиенттерімен өзара қарым-қатынастарды ары қарай дамытып тереңдету үшін
басымды бағыт болып табылады. [14. 41-б]
2006 жыл ішінде карталардың мынадай мөлшері шығарылған:
▪ Visa төлем жүйесі – 9417
▪ Altyn төлем жүйесі – 1921
▪ American Express карточкасы – 9
2006 жылда көлемі 878 млн. теңгені құраған сауда және сервис
кәсіпорындарында 31807 транзакция жасалған. Есеп беру кезеңінде
коммерсанттар қызметтерінен түскен комиссиондық табыс 34,1 млн. теңгені
құрап, 2005 жылмен салыстырғанда 46,7%-ке ұлғайды. Қазіргі уақытта әрекет
етіп жүрген коммерсанттардың жалпы көлемі республика бойынша 157.
2006 жылда 10 банкомат cалынған болатын, олардың 2 банкоматы Астана қ.
филиалында, 2 банкомат Өскемен қ. филиалында, 1 банкомат Атырау қ.
филиалында, 5 банкомат Алматы қаласында орнатылған. Сонымен, 2005 жылдың
аяғына банк 13 банкоматқа ие болды.
2006 жылы Интернет желісінде есеп-айырысуларды жүргізу үшін 78 Viza
Virtuon картасы шығарылған болатын. 2005 жыл ішінде банктің төлем
карталарын ұстаушыларға әлемге әйгілі AIG компаниясының 297 халықаралық
сақтандыру полистеріберілді.
American Express Cоmpany ұйымымен келісімі бойынша банк жол чектерін
АҚШ долларында және еврода консигнация шартымен алып отырады.
1.3. Темірбанк банкінің қызметтерін бағалау
2008 жылғы қараша айында Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын және
қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігіне (бұдан әрі – Агенттік)
жеке, заңды тұлғалардан, оның ішінде мемлекеттік органдардан қаржы
ұйымдарының қызметіндегі әр түрлі мәселелерге қатысты 158 өтініш келіп
түсті. Оның ішінде:
– 50 өтініш – екінші деңгейдегі банктердің қызметіне қатысты (жалпы
санының 31,7 %) , 16-сы есеп беру кезеңінің аяғында қаралу үстінде;
– 16 өтініш – сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарының қызметіне
қатысты (жалпы санының 10,1 %), 15-і - есеп беру кезеңінің аяғында қаралу
үстінде;
– 2 өтініш – бағалы қағаздар нарығы субъектілерінің қызметіне қатысты
(жалпы санының 1,3 %), 5 - есеп беру кезеңінің аяғында қаралу үстінде;
– 21 өтініш – жинақтаушы зейнетақы қорларының қызметіне қатысты
(жалпы санының 13,3 % ), 18 - есеп беру кезеңінің аяғында қаралу үстінде;
– жеке және заңды тұлғалардың (оның ішінде қаржылық органдардың) ҚР
заңнамасының нормаларына түсініктеме беруді сұратқан және ҚР заңнамасына
өзгерістер мен толықтырулар енгізу жөніндегі 56 ұсынысы;
– Агенттік реттелмейтін мәселелер бойынша 13 өтініш (жалпы санының 8,2%).
Төменде екінші деңгейлі банктердің бөлігіндегі өтініштер жайлы және
өтініштердің жалпы көлеміндегі олардың үлес салмағы жөнінде мәліметтер
келтірілген:
1- кесте
Коммерциялық банктердің қаржы нарығындағы рейтингі
Қаржы рыногының Есепті кезеңде
субъектілері
(қаржы ұйымдары,
акционерлік қоғамдар)
Келіп түскен өтініштерҚаралып бітті Есепті
кезең
аяғында
қаралу
үстінде
Саны Тиісті қаржы Саны**
секторына келіп
түскен
өтініштердің
үлес салмағы, %
Банк қызметі
1 Альянс Банк АҚ 1 2,00 0 1
2 Валют - Транзит Банк15 30,00 15 0
АҚ
(таратылып отырған
банк)
3 Қазақстан Халық 6 12,00 0 6
Банкі АҚ
4 БТА Банк АҚ 2 4,00 2 0
5 Нұрбанк АҚ 1 2,00 0 1
6 Қазкоммерцбанк АҚ 4 8,00 1 3
7 Банк ЦентрКредит АҚ 5 10,00 0 5
8 АТФ Банк АҚ 2 4,00 0 2
9 Наурыз банк 1 2,00 1 0
Қазақстан АҚ
(таратылып отырған
банк)
10 БТА Банк АҚ - 3 6,00 1 2
Темірбанк АҚ ЕБ
11 RBS (Kazakhstan) 1 2,00 0 1
ЕБ АҚ
12 Цеснабанк АҚ 2 4,00 0 2
13 Қазақстан Тұрғын үй 1 2,00 0 1
Құрылыс Жинақ Банкі
АҚ
14 Банк Позитив 1 2,00 0 1
Қазақстан (Апоалим
Б.М.Банктің еншілес
банкі) АҚ
15 Kaspi BankАҚ 2 4,00 0 2
16 Альфа-Банк АҚ ЕБ 1 2,00 0 1
17 Еуразия банкі АҚ 2 4,00 0 2
Жиынтық: 50 100,00 20 30
31,7*
*- сектордың өтініштердің жалпы санына қатысты үлес салмағы
** - өтініштердің барлығы негізді болып табылмайды
Қараша айында Агенттікке банк қызметі мәселелері бойынша 50 өтініш
келіп түскен, олардың оның 5-еуі – Қазақстан Республикасының мемлекеттік
органдарынан (бұдан әрі – ҚР) келіп түскен. [15. 69-б]
Төменде алдыңғы есепті кезеңде келіп түскен өтініштерді қарау барысы
туралы мәліметтер келтірілген***.
2-кесте
Коммерциялық банктерге несие бойынша келіп түскен өтініштер
№ Қаржы ұйымының атауы Осының алдындағы есепті айларда келіп түскен және
қаралуы 01.11.08 ж. дейін аяқталмаған өтініштер
Саны Тиісті қаржы 2008 ж. Есепті
секторына қарашада кезең
келіп түскен қаралып бітті ,аяғында
өтініштердің саны** қаралу
үлес салмағы, үстінде
% болып отыр,
саны
1 Валют - Транзит Банк12 26,10 12 0
АҚ
(таратылып отырған
банк)
2 Қазақстан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz