Бензин фракцияларының құрамындағы көмірсутектерді анықтау

Жоспар

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3
1 Мұнай және оның қасиеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 4
1.1 Мұнай және оның қасиеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 6
2 Бензин ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
2.1 Көмірсутекті газды өңдеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 11
2.2 Ароматты көмірсутектерді өңдіру өңдірісі, комплексі ... ... ... ... ... ... 14

3
Каталитикалық риформинг процесінің физика.химиялық негізі ... ... ..
20

4
Тәжірибелік бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
4.1 Жұмыстың жасалу барысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 23
4.2 Тәжірибе нәтижесін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 28

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі: Әуе ұшкыш және автокөлік бензиндері – мұндайды өңдеудің әр түрлі технологиялық үрдістер нәтижесінде алынатын көмірсутектердің қоспасы.

Курстық жұмыстың мақсаты: Бензин фракцияларының құрамындағы көмірсутектерді анықтау.

Курстық жұмыстың мақсатына жету үшін қойылатын негізгі міндеттер:

1. Мұнай және оның өнімдеріне жалпы түсінік беру.
2. Бензин құрамындағы көмірсутектерді анықтаудың әдістерімен танысу.
3. Бензин фракциясының құрамындағы көмірсутектерді тәжірибе жүзінде анықтау.

Тірек сөздер: Мұнай, парафин, асфальт - шайырлы заттар, моторлық – авиациялық, индустриалдық, цилиндірлік, турбиндік, компрессорлық, трансмиссия, электроизоляция, церезин, вазелин, петролотум, консистемент, перолиз өнімдері, детонациялық қабілет, абсорбер, бензин, гиперсорбция, өстік, гидравликалық жүйелер майы, мұнай битумдары, нафтен, детонация.

Қысқартылған сөздер:
А-автокөлік
Б-бензин
БЕ-бензин-еріткіштер
ГӨ-газ өңдеу
Д-дизельдік
ДТ және ДМ – баяу жұмыс істейтін двигательдер үшін
З-қыстық
И-октан саны
Л-жазғы
С-күкіртті мұнай
СГ-сутекті газ
Ф-флоттық мазут

Курстық жұмыстың құрылымы: 4 бөлімнен, 2 кестеден, 3 суреттен, 27 беттен, 16 пайдаланылған әдебиеттер көзінен тұрады.

Пайдаланылған әдебиеттер

1 Логинов В. И. Обезвоживание и обессоливание нефтей. М.: «Химия», 1979, - 216
2 Ахметов С. А Технология глубокой переработки нефти и газа. Уфа: «Гилем», 2002, - 672
3 Богомолов А. И., Гайле А. А., Громов В. В. Химия нефти и газа. М.: «Химия», 1995, - 448
4 Смиридович Е. В. Технология переработки нефти и газа. М.: Химия, 1968, - 380
5 Омаралиев Т. О. Мұнай мен газ өңдеу химиясы мен технологиясы. Алматы: «Білім», 2001, - 276
6 Эрих В. И. Химия нефти и газа. Л.: «Химия», 1967, - 220
7 Дияров И. Н., Батуева И. Ю., Садыков А. Н., Саядова Л. Н. Химия нефти. Л.: «Химия», 1990, - 170
8 Вержичинская С. В., Дигуров Н. Г., Синицин С. А. Химия итехнология нефти и газа. М.: «Форум Инфра», 2007, - 400
9 Потехин В. М., Потехин В. В. Основы теории химических процессов в технологии органических веществ и нефтепереработки.Санкт − Петербург: «Химиздат», 2005, - 911
10 Капустин В. М. Технология переработки нефти. М.: «Химия», 2005, - 400
11 Бишімбаева І. Қ., Букетова А. Е. Мұнай және газ технологиясы. А.: «Білім», 2003, - 587
12 Бондаренко Б. И. Альбом технологических схем процессов переработки нефти и газа. М.: «РГУ», 2003, - 199
13 Зайцев Г. П. Обессоливание нефти/Химическая технология. 2007, №4, -60
14 Касперович А. Г., Новопашин В. Ф., Магарил Р. З., Пестов А. К. Промысловая подготовка и переработка газоконденсатов. Тюмень: «Химия», 2000, - 80
15 Каминский Э. Ф., Хавкин В. А. Глубокая переработка нефти. М.: «Техника», 2001, - 38
16 Тронов В. П. Промысловая подготовка нефти. М.: «Фэн», 2000, - 415
Рыбак Б. М Исследовательские работы нефтепродуктов. М.: «Химия», 2005, - 389

Пән: Химия
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе 3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
1 Мұнай және оның қасиеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 4
1.1Мұнай және оның қасиеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 6
2 Бензин ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. . 8
2.1Көмірсутекті газды өңдеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 11
2.2Ароматты көмірсутектерді өңдіру өңдірісі, комплексі ... ... ... ... ... ... 14

3 Каталитикалық риформинг процесінің физика-химиялық негізі ... ... .. 20
22
4 Тәжірибелік бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4.1Жұмыстың жасалу барысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 23
4.2Тәжірибе нәтижесін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... .. 27

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 28

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі: Әуе ұшкыш және автокөлік бензиндері – мұндайды
өңдеудің әр түрлі технологиялық үрдістер нәтижесінде алынатын
көмірсутектердің қоспасы.

Курстық жұмыстың мақсаты: Бензин фракцияларының құрамындағы
көмірсутектерді анықтау.

Курстық жұмыстың мақсатына жету үшін қойылатын негізгі міндеттер:

1. Мұнай және оның өнімдеріне жалпы түсінік беру.
2. Бензин құрамындағы көмірсутектерді анықтаудың әдістерімен танысу.
3. Бензин фракциясының құрамындағы көмірсутектерді тәжірибе жүзінде
анықтау.

Тірек сөздер: Мұнай, парафин, асфальт - шайырлы заттар, моторлық –
авиациялық, индустриалдық, цилиндірлік, турбиндік, компрессорлық,
трансмиссия, электроизоляция, церезин, вазелин, петролотум, консистемент,
перолиз өнімдері, детонациялық қабілет, абсорбер, бензин, гиперсорбция,
өстік, гидравликалық жүйелер майы, мұнай битумдары, нафтен, детонация.

Қысқартылған сөздер:
А-автокөлік
Б-бензин
БЕ-бензин-еріткіштер
ГӨ-газ өңдеу
Д-дизельдік
ДТ және ДМ – баяу жұмыс істейтін двигательдер үшін
З-қыстық
И-октан саны
Л-жазғы
С-күкіртті мұнай
СГ-сутекті газ
Ф-флоттық мазут

Курстық жұмыстың құрылымы: 4 бөлімнен, 2 кестеден, 3 суреттен, 27 беттен,
16 пайдаланылған әдебиеттер көзінен тұрады.

1. Мұнай және оның қасиеттері

Мұнай сұйық каустобиолиттер қатарына жататын табиғи ішкі зат. Мұнай
ашық сары, жасыл және қоныр қышқыл, кейде қара түсті болып келетін, өзіне
тән иісі бар, ультракүлгін сәуле жарығың шығаратын сұйықтық. Оның түсі
құрамындағы элементтерге байланысты. Кей жағдайларда түсі ақшыл мұнай да
кездеседі, мысалы, Азердайжан мемлекеттеріндегі Сурахана кен орнынан
ақтүсті мұнай өндіріліп келеді. Генетикалық тұрғыдан алғанда мұнай
шөгінді тау жыныстары орталығында пайда болған, басқаша айтқанда мұнай
тектерінің өзгерістерге ұшырауынан пайда болған органикалық заттардың
қалдығынан өз алдына көшу миграция арқылы шоғырланып жиылған табиғи
концентрат болып саналады.
Химиялық жағынан мұнай сұйық көмірсутектерінің метандық (CnH2n+2),
нафтендік (Cn H2n), ароматтық (Cn H2n-6), қатарларының күкіртті, азотты
және оттекті қосылыстардың қоспаларынан тұрады. Мұнай құрамындағы шекті
көмірсутектері парафиндер метаннан (CH4), этаннан (C2H6),пропаннан
(C3H8), бутаннан (C4H10) бастап гексакантанға (C66H122) дейінгі
көмірсутектерінен тұрады. Ароматтық көмірсутектері: бензол(C6H6) мен
дефелиннің (C6H5) туындылары. Бұларда нафталин (C10H8) сияқты қоюланған
жүйелерде ұшырайды. Нефтендер шекті және ароматтық көмірсутектер аралығынан
орын алады. Мұнайда 88,5 – 87 % -ке дейін көміртек, 11,5 -14,5 % сутек
кездеседі.
Мұнайдың физикалық қасиеттеріне оның тығыздығы жатады. Бұл көрсеткіш
тұщы судың тығыздығымен 1 гр см 3 салыстырылады. Салмағына қарай мұнай ауыр
және жеңіл мұнай деп екіге бөлінеді. Жеңіл мұнай қатарына тығыздығы 0,9 гр
см3 –ге дейінгі , ал ауыр мұнай қатарына тығыздығы 0,9 гр см 2 – ден
жоғарғы мұнайлар жатады. Мұнайдың тығыздығы жоғарылаған сайын қайнау
температурасы арта бастайды. Ауыр мұнайлар 100°С –ден жоғары температурада
қайнай бастайды. Мұнай құрамында 0,001 – 5,3 %, кейде оданда жоғарылау
мөлшерде күкірт, 0,001 – 1,8 % азот , 0,7 % оттегі, 10 % парафин, 35 % - ке
дейін асфаль – шайырлы заттар болады. Мұнайдың құрамын зерттеу мақсатында
элеметтік және фракциялық анализдер қолданылады. Фракциялық құрамына
байланыстың мұнай бензинді – керосинді және бензинсіз болып ажыратылады.
Табиғатта метанды, метан – нафтинді, аз күкіртті және құрамында – 2 % -ке
дейін күкіртті бар мұнайлар көбірек тараған. Мұнай өз денесіне электр тоғын
нашар өткізеді, көбінесе өткізбейді. Мұнай суда ерімейді, тұрақты эмульсия
қарауы мұмкін. Мұнайдың жылу бөлгіштік қабілеті 10400 – 11000 ккал кг
шамасында, бұл ең жоғарғы жылу беретін отын қатарына жатады.
Жер қойнауындағы мұнайдың физикалық жағдайын оны жер бетіне
шығарғандағы қасиетімен салыстыруға болмайды. Себебі, жер астында мұнай
шығаруға температура және қабат қысымымен байланысты сақталады. Жер үстіне
шығарғанда температура төмендейді қысым жойылады, мұнайдан газ бөлініп
шығады, мұнайдың көлемі кішірейеді.
Мұнайдың қабат бойындаға физикалық қасиеттерін білу, әсіресе мұнай
қорын есептеу мұнай өндірудін технологиялық схемаларын орындау, техникалық
және технологиялық шараларды іске асырып, меңгеру жұмыс салаларында өте
қажет.
Жер қойнауындағы мұнай көлемінің жер бетіне шығарғандағы көлеміне
қатынасы – мұнайдың көлемдік коэффициенті деп аталады. Ол былай жазылады:

b =

мұндағы b -мұнайдың көлемдік коэффициенті ; мұнайдың қабат
бойындағы көлемі, м3; - мұнайдың жер бетіне шығарылғандағы көлемі,
м3.
Бұл коэффициент арқылы жер бетіне шығарылған 1 м3 мұнай жер астында
қандай орын алатының білуге болады. Көп жағдайларда бұл коэффициенттің
мазмұны 1-ден артық болып, 3 дейін жетуі де мүмкін.
Мұнайдың негізгі қасиеттерінің бірі – тұтқырлық. Мұнай тұтқырлығының
өндіріс саласындағы маңызы өте зор. Ол арқылы мұнай өндіру үрдісімен, оны
құбыр арқылы айдағанда жұмыс қарқынына көптеген әсер келтіретіні белгілі.
Тұтқырлығы төмен, жеңіл, сұйық мұнайлар құбыр арқылы тез өтеді, ал
тұтқырлығы басым, қою мұнайды өндіру, жинақтау, құбыр арқылы жүргізу
жұмыстары көптеген қосымша енбекті керек етеді.
Негізінде мұнайдың тұтқырлығын әсер ететін жағдайлар - оның құрамындағы
парафин, шайыр, қосымшалары және температура.
Мұнайдың температурасы әр түрлі болып келіп, үлкен кезекте орын алады.
Мысалы, Грозныйдағы парафинді мұнай 11 0С салқындықта тоңазып қоюланады да
жылжып ақпайтын жағдайға келеді. Ал, сол кен орнының парафиннің мұнайы 19
0С салқындықта да сұйық күйінде сақталады. Маңғышылақтағы Жетібай және өзен
алаңдары мұнайының парафині көп болғандықтан + 340С жылылықта қоюланып,
жылжып ақпайтын жағдайға келеді т.б.
Мұнай кейбір органикалық – бензин, хлопофарм, эфир сияқты ерітінділерде
тез ериді. Сонымен бірге ол йод , күкірт, каучук, шайыр, өсімдік майлары
ерітетін еріткіш ретінде пайдаланылады. Бірақ мұнай суда ерімейді. Бұл
қасиет жер қойнауынан қосымша мұнай өндіру жұмыстарында қабатқа су айдау
процестерінде мол қолданылып, оның мұнай бергіштік коэффициентін өсіруде
пайдасы мол.

1.1 Мұнай өнімдерінің алатын орны

Мұнайдан алынатын өнімдерді келесі топтарға жіктеуге болады:
1 Жанар май (отын);

2 Мұнай майы;
3 Парафиндер, церезиндер, вазелиндер;
4 Мұнай битумдары;
5 Жарықтандырғыш керосиндер;
6 Еріткіштер;
7 Басқа мұнай өнімдері (кокс, күйе консистентті майлайтын майлар, мұнай
қышқылдары және т.б.).
Жанар май:
а) әуе ұшақ бензиндеpi Б-100130, Б-95130, Ю-91115 және Б-70: Б-
бензин, үстінде октанды сан көрсетілген астында сорты; Б-70-этилденбеген
бензин;
ә) автокөлік бензиндері А-66, А-72, А-76, АИ-93, AI-98:
А -автокөлік, сандар октанды санды сипаттайды. И-зерттеу әдici бойынша
октанды сан;
б) трактор жанар майы (лигроиндар және керосиндер);
в) реактивті жанар май Т-1, ТС-1, Т-5, Т-6, Т-7: Т-жанар май, С-
күкіртті (сернистая) мұнай, сандар жаңармайдың маркасын сипаттайды;
г) дизелдік жанар май ДА,ДЗ, ДЛ, ДС, ДТ, ДМ: Д -дизелдік, А -
органикалық, 3 -қыстық, Л -жазғы, С -apнaйы, ДТ және ДМ –баяу жұмыс
icтeйтiн қозғалтқыштар (двигетелдер) үшін;
ғ) газтурбиналық жанар май: мазуттар мен газойлдер;
ж) қазан жанар майлар Ф5, Ф12, 40, 100, 200, МП; Ф-флоттақ мазут, 5
және 12 -50°С температурадағы шартты тұтқырлығы 40, 100, 200-жағатын мазут,
МП- мартен пештеpi үшiн арналған жанар май.
Мұнай майлары:
а) моторлық-авиациялық, автокөлік және дизелді қозғалтқыштарды
майлау үшiн қолданады;
ә) индустралдық (ауыр өнеркәсіптік) - өнеркәсіп жабдықтарын майлау
үшін (машиналары мен механиздерін);
б) цилиндрлік - поршенді, бу машиналарының пopшeндepiн майлау үшін;
в) турбиндік - әp түрлі турбоагрегаттар мен электр тоғының
генераторының подшипниктерін майлау мен суыту үшін;
г) компрессорлық – компрессорлардың, ауа үрлегіш және мұздатқыш
машиналардың цилиндрін, штогын және клапандарын майлайтын, майлар;
ғ) трансмиссиялық - көптеген машиналар мен механизмдердің тicтi
жүйелерін майлайтын майлар;
д) осьтік – теміржол вагондарының қосылатын ocьтepiн майлайтын,
паравоздар мен тепловоздардың қосақталған дөңгелектерін, теміржол
көліктерін қозғалғанда үйкелетін жерлерін майлайтын майлар;
е) электроизоляциялы - трансформаторлы, конденсаторлы және кабелді
майлар. Олар сұйықты суыту және диэлектр функциясын орындайды;
ж) гидравликалық жүйелер майы - автокөліктердің, тепловоздардың,
самолеттердің басқада тұрақты механизмдердің гидравликалық жүйелерін жұмыс
істету үшiн және майлау үшін қолданылады;
з) Ақшыл (вазелинді, медициналы және парфюмерлі) - eмдеy мақсатында,
ерінге жағатын бояу, жағатын майлар, кремдер дайындалады.
Парафиндер, церезиндер, вазелиндер. Қатты тауарлы парафиндерді
синтетикалық майлы қышқылдарды спирттерді өңдіру үшін шикізат ретінде
қолданылады. Олар өз кезегінде жуушы заттарды өндірудің негізгi ретінде
қолданылады. Парафинді медицинада, тамақ өнеркәсібінде (торы және
парафинделгеп қағазбен картоннан жасалған бүктемелер) шырпы жасауда, май
шам, ағаш жіпті плита және т.б. өнімдерді алуда қолданады.
Петролатум - бұл парафин церезина және мaй қоспаларынын тұратын қатты
көмірсутектер. Олар майлау майларын парафиннен aйыpy кезінде алынады.
Мұнайды өндipy және тасымалдау кезінде мұнайдан бөлінетін петролатум мен
парафиндерден церезина алынады.
Церезиннің электрлік және радиотехникалық т.с.с изоляциялық материалдар
ретінде, вазелин, крем әртүрлі қорытпаларды майлайтын заттар алуда
қолданылады.
Вазелинді (табиғи) парафинді мазуттардан алады. Жасанды вазелинол
минералды маймен парафиннің қоспасы, ал техникалық вазелин ауыр өнеркәсіп
майы мен парафиннің қоспасы.
Медициналық вазелин - ол ақ церезиннің және парафиннің парфюмер майымен
қоспасы.
Мұнай битумдарын крекинг пен майды тазалау, мұнай қорытудың ауыр
қалдықтарынан алады. Гидроизоляциялық, төсеніш материалдар алуға
қолданылады.
Жарықтандырғыш керосиндер тұрмыс қажетіне қолданады. Жарықтандырғыш
керосиннің сапасы, оның химиялық құрамына байланысты. Оның кұрамында
парафинді көмipcyтeгi неғұрлым көп болса, сол ғұрлым сапасы жоғары болады.
Epiткiштep:
а) БР-1 (БР-бензин-epiткiш, резина кәсіпшілігінде қолданылады.)
ә) уайт-спирит -лактау және бояу кәсіпшілігінде қолданылады;
б) экстракциялы бензин - экстракция үрдісінде және т.б. үрдістерде
қолданылады.
Мұнай коксы электродтарды, сол сияқты алюминийдің глиназемнен еркін
шығуы үшін қызмет ететін, массасын дайындау үшін алюминний кәсіпшілігінде,
резина кәсіпшілігіндегі - күйені сонымен қатар, карандаш, изоляциялық
материалдарды, көшіру қағаздарын, бояуларды және т.б. қолданылады.
Консистентты майлау майлары - мұнай қорытудың қою өнімі: антифракциялы
(майлаушы), сақтандырушы және нығыздаушы. Оларға: салидолдар, техникалық
вазелиндер, консталиндер және т.б. жатады.
Нафтен қышқылының тұздары, сабыннафт, асидол, лак және бояу
кәсіпшілігінде, лактың кебуін жеделдету ретінде, сабын жасау
кәсіпшiлiгiндe, майды ауыстырушы ретінде, тоқыма (бояу кезінде) және тepi
өңдеу кәсіпшілігінде сонымен қатар басқа да салаларда қолданылады.
Пиролиз өнімдері - аромат көмipcyтектep (бензиндер, толуолдар және
ксилолдар). Оларды бензинге, оның сапасын жақсарту мақсатында, қосымша
ретінде қолданады, сол сияқты басқа да бipнeшe кәсіпшілік салаларында
пайдаланылады. Бензол – капрон және нейлон сияқты полиамидті талшықтарды,
жіптерді, фенол негізінде пластикалық масса және синтетикалық каучукты алу
үшін негізгі өнім. Сонымен қатар бензолды, бояғаштарды, формацевтикалық
және фотографиялық препараттарды; сонымен қатар сығынды шикізат ретінде
қолданады.
Толуолды кeйбip пластмассаны, шайыp, лак және баспаханалық бояуды
жасау кезінде epiткiш ретінде капролактам алу үшiн шикізат ретінде кеңінен
қолданады.
Ксилолды лак, бояу, хош иісті қарамай, фармацевтикалық препараттарды
және химиялық өнеркәсібінде қолданады.

2. Бензин

Әуе ұшкыш және автокөлік бензиндері - мұндайды өңдеудің әр түрлі
технологиялық үрдістер нәтижесінде алынатын көмірсутектердің қоспасы.
Бензин сапасының негізгі көрсеткіштері: фракциялық құрамы,
антидетонаторлық қacиeтi, химиялық тұрақтылық пен қаныққан бу қысымы.
Фракциялық кұрамы бензиннің толық булануымен сипатталады. Ол
қозғалтқыштың қалыпты жұмыс icтеyi үшін өте маңызды. Бензин қозғалтқышта
0,002-0,004 секунд ішінде жанып кетуі керек. Ол толық буланып, ауамен
белгілі бip сәйкестік араласқан жағдайда ғана болады.
Жұмысшы қоспада буланбайтын бензин бар болған кезде жану тоқталады да,
қозғалтқыш қызады да оның қуаты мен тиімділігі төмендейді.
Бензиннің қайнay температурасы белгілі бip шамада қалыптасады. Ол
шаманың фракциясы мынадай: 10, 50, 90%, әуе ұшқыш бензин үшiн 97,5%. Әуе
ұшқыш бензинінде бастапқы қайнау температурасы 40 0С-тан кем болмауы керек,
ал автокөлік бензинде 35 °С‒тан. Әуе ұшқыш бензиннің 10%-тік фракциясының
қайнау температурасы 75-82°С аралығында болуы керек, автокөліктер үшiн 75-
79°C.
Әуе бензиннің 97,5% фракциясының соңғы қайнау температурасы 180°С-тен
жоғары болмау керек; автокөлік бензинінің - соңғы қайнау температурасы
195°С-тен жоғары болмау керек (А-66 бeнзин үшiн 205°C).
Бензин буларының серпімділігі, оның фракциялық құрамы сияқты,
жанармайдың буланып кетуін және қозғалтқышты қамтамасыз ету жүйесінде,
газды тығынның пайда болу мүмкіндігін сипаттайды. Будың серпімділігі жоғары
болған сайын бензиннің буланып кетyi де жоғары болады және газды тығынның
пайда болу мүмкіндігі үлкен болады. Соңғылары бензин буының серпімділігі
iшкi қысымға тең немесе одан асып түскен жағдайда пайда болады.
Moтоp жанар майы ретінде бензиннің маңызды көрсеткішінің бipi ‒
детонациялық қaбілeтi болып табылады.
Жұмысшы қоспаның бip қалыпты жануы кезінде қозғалтқыш цилиндріндегі
жалын 20-30 мс жылдамдықпен таралады және поршенді жұлқусыз бip қалыпты
итермелейді. Белгілі бip жағдайларда сығудың әсерінен бензин мен ауаның
қоспасы мерзімнен бұрын оттанып жанып кетеді. Оттың тарқау жылдамдығы 2000-
2500 мс және поршен өте тез қозғалады. Бұл құбылыс детонация деп аталады.
Ол мотордың шайқалуы мен жанар майдың дұрыс жанбауынан сезіледі (жалын,
күйе және түтіннің лақтыруымен). Қозғалтқыш артық салмақтандырылғанда оның
қуаты төмендейді. Оның тетік бөлшектері мерзімінен бұрын босайды және
бұзыла бастайды, жанармай шығынын көбейтеді. Детонацияны көмірсутектер
туғызады.
Олар (жоғары температура мен қысымда) қозғалқыш цилиндрінде жұмысшы
қоспаның сығылуы кезінде, жоғары температура мен қысымда, тұрақсыз болады
және жанармайдың негізгі массасында қарағанда женіл жарылғыш қоспасын түзе
отырып, ауа оттегімен айтарлықтай тез тотықтандырылады. Олардың жиналуы
кезінде, қашан жұмысшы сұйықтарының сығуы қажет етіп отырған өлшемге дейін
жеткен кезде, мерзімнен бұрын жарылыс пайда болады.
Жоғары сапалы детонацияланбайтын жанар май сығудың жоғары дәрежесін
ұстап тұра алмауы және қарама-қарсы неғұрлым жанар майдың детонациалық
тұрақтылығы төмен болса, соғұрлым қозғалтқыш цилиндріндегі оның ауамен
қоспасын аз көлемде сығуға болады. Осы кезде, сығу дәрежесінің жоғарылауына
байланысты, қозғалтқыштың тиімділігінің жоғарылауы, оның қуатының өcyi мен
жанар май шығынының төмендейтіндігі белгілі болды. Соған сәйкес сығу
дәрежесінің жоғарылауы, антидетонациялық қacиеттері бap жанар майды қажет
етеді; қозғалтқышты сығу дәрежесі үлкен болған сайын, жанар майдың
детонациялық тұрақтылығы жоғары болу керек.
Мотор жанар майларының детонациялық қасиеті октан санымен сипатталады.
Ол жоғары болған сайын жанар май қозғалтқышта төмен детонациялы болады.
Октанды санды сыналып отырған бензинді эталонды жанар майлармен олардың
құрғақ стандартты жағдайда да сығудың ауыспалы дәрежесімен бір цилиндрлі,
іштен жану қозғалтқышында детонация туғызатын қабілеттілігін салыстыру
жолымен анықтайды.
Негізгі эталондық жанар май ретінде парафиндік қатардың екі химиялық
таза көмipcyтeгi қабылданған гептан мен изооктан.
Гептан - жоғары дәрежелі детонациялы көмірсутек және оның октанды саны
шартты түрде нөлге тең деп қабылданған; қарама-қарсы изооктан қозғалтқышта
детонациясыз жанады, оның октанды саны 100 деп қабылданған. 100-ден жоғары
октандық саны бар көмірсутектер авиациялық бензиндер.
Гептан мен изооктаннан әр түрлі пропорциядағы қоспаларын дайындайды,
олар сыналып отырған бензинді салыстыру үшін эталон болып табылады.
Мысалы: егер бензиннің детонациялық қасиеті: 60% изооктаннан және 40%
гептаннан тұратын қоспаның қасиетіне ұқсас болса, онда бензиннің октандық
саны 60-қа тең.
Бензиннің детонациялық тұрақтылығын жоғарылату үшін, бip шама мөлшерде
антидетонаторларды қосады. Мысалға тетраэтилевинец (ТЭС) оны
тетраэтилевинецтің басқа да органикалық заттар мен қоспасын көрсететін этил
сұйықтығы ретінде қолданады.
Құрамында этил cпиpтi бар бензинді этилденген деп атайды. Авиациялық
бензиннің құрамындағы этил сұйықтығы бензиннің l кг-нa 4 мл. аспауы керек,
ал автокөлік бензиндерінде 1кг-на 1,5мл.-ден аспауы керек. Этил сұйықтары
улы, сондықтан этилденген бензиндермен жұмыс жасағанда aса сақтандыру
шараларын жүргізуді талап етеді.
Химиялық тұрақтылық бензинді сақтау мен пайдалану кeзiндe, оның
құрамының тұрақтылығымен сипатталады. Бензиннің құрамында қышқылды және
шайыpлы (шайыp - түріктің cөзi смола), заттардың пайда болуымен әр түрлі
факторлардың әcеpiмен полимеризацияланатын және тотықтанатын косылыстары
болмауы керек (температураның ауа oттeгicінiң әcepi және т.б.).
Авиациялық бензинде осындай қоспалардың бар болуы туралы, оның ионды
санының өлшемі бойынша айтуға болады, ал бензиннің 100г-на 10-12г-нан
аспауы керек. Автокөлік бензиннің химиялық бip калыптылығы уақыттың
индукциялық кезеңімен бағаланады. Белгілі бip жағдайлар сайын бензин
оттегін жұтпайды (автокөліктің бензиндерінің индукциялық кезеңі 360 мин.
кем болмауы керек).
Бензинге келесі тaлaптap қойылады:
1 Бензиннің фракциялық құрамы төмен температурада қозғалтқыштың тез
және жеңіл жіберуін қамтамасыз етуі керек. Бiлiктiн аз айналу жиілігінен
тез, әpi бip қалыпты, үлкен айналу жиiлiгінe өту, соратын жүйедегі отын
(бензин) толық буланып кету;
2 Бензиннің қаныққан бу қысымы белгілі бip шектен аспауы керек, ұшпалы
көмірсутектердің кұрамында болуын жібермеу үшін булы тығынның қалыптасуын
болдырмау. Өте төмен қысымда қозғалтқыштың от алуы қиындайды;
3 Қозғалтқышты от алдырған кезде, бензин детонациясын туғызбау
керек;
4 Қозғалтқыштың жұмысындағы ақаулықтан сақтандыру бағытымен бензинде
қышқылдаушы қосылыстар болмауы керек; тот басудан
сақтандыру үшiн күкірт қосылыстар аз мөлшерде болуы керек.

2.1 Kөмipcyтектi газдарды өңдеу

Мұнай газдарын көп мөлшерде пропаннан, бутаннан және бензин фракциялы
көмірсутектерден құралған және аз мөлшерде метаннан тұрады. Метан газ өңдеу
зауытының нeгізгi шикізаты болып есептеледі.
Көмірсутекті газдарды өңдеу тәcілдepi.
Мұнай газдарын өңдегенде, одан бензин, сұйытылған газ және жеке
көмірсутектерді алады. Оның үлгісін былай көpceтуге болады газ -тұрақсыз
газ бензині - тұрақтандыру фракцияға бөлу - сұйық газ - жеке көмipcyтeктeр.
Осы үлгi бойынша ГӨ зауыттары мынандай жұмыстар атқарады:
1) шикізат өңдеуге қажет қысымға дейін қысу, бензиннен айырған газды
тұтынушыларға магистралды газ құбыры мен тасымалдау; 2) шикі газдан
тұрақсыз бензин алу: зауыттан және сырттан (мысалы, мұнай тұрақтындыру
қондырғыларынан) алынған тұрақсыз бензиндерді айыpып, оны тұрақты
бензиндерге және жеке көмipcутектерге айналдыру: пропан, изобутан және н-
бутан.
Шикiзaт газ зауытқа аз қысыммен (0,3-0,4МПа) түседі. Зауытқа келетін
газ құбырлары газ қабылдау пунктi деп аталатын бip торапқа жиналып, жеке
құбырлардан келетін тазартылуға жіберіледі.
Газды механикалық қосындылардан тазарту үшін, конструкциясы әр түрлі
сепараторларды пайдаланады. Оның жұмыс icтey peтi мынандай: газдың қозғалу
жылдамдығын азайтканда, ағынның бағытын өзгертіп немесе ортадан тепкіш күш
пайда болғанда газдан құм, шаң, ылғалдық, тамшылары, май және конденсат
бөлініп шығады. Keйбip кен орындарының газдарында көп шамада күкipт
қосылыстары болады, оның ішіндегі ең нeгiзгісi күкipтті сутегі. Олар
коррозиялық заттар туғызады. Ол өтe улы. Газ күкірт қосылыстарынан apнайы
қондырғылармен тазартылады. Ол кейбip химиялық қосылыстардын төмен
температура мен аз қысымда күкіртсутегін бойына сіңіру қабілетіне
негізделген.
Газ күкipтcyтeгiнeн тазартылып болғаннан кeйiн келесі өңдеу сатысына
көшіп, бензиннен ажыратады.
Газды бензиннен ажыратудың төрт тәсілі бар:
1) Компрессорлы тәсіл-газды компрессордан шығарып, содан кейін
оны суытады. Нәтижесінде газдың құрамындағы кoмipcyтeгiнiң көптеген ауыр
бөлігі сұйық күйге айналып, сеператорларда конденсатқа айналмаған газдарды
ажыратады. Компрессорлық тәсілде құрамында көп пропан, бутан және басқада
ауыр көмірсутектері бар "майлы" газдардан бензинді ажырату үшін
қолданылады. Бұл тәсіл бензинді айыратын басқада тәсілдермен бipiгіп
қосымша болып есептеледі.
2) Абсорбциялық тәсіл. Оның негізгі маңызы газ құрамында
болатын ауыр көмірсутектерді сұйық мұнай өнімімен (мыс: керосинмен)
ерітуде. Арнайы абсорбер деп аталатын құбырда абсорбентпен өңделетiн газды
байланыстырады. Бұл кезде жұтатын сұйықтықты (абсорбент)
құбырдың жоғарғы бөлігіне береді: сұғындырма немесе тарелька
бойынша төмен қарай аға отырып, абсорбент бірнеше қайтара төменнен
жоғары қарай жүріп келе жатқан газ ағынымен араласады. Көмірсутектермен
байыған абсорбент құбыр төменінен десорбцияға жетіледі, бұл кезде
конденсациядан кейін тұрақсыз бензин түзетін, алынған көмірсутектер одан
буланады. Регенерацияланған абсорбент суытылады да қайтадан пайдаланылады.
3) Адсорбция тәсілді қолдану газы бензиннен айыру үшiн (1м3 құрамында
болатын 100 г. көп пропан, бутан және ауыр көмірсутектерді) әлде қайда
пайдалы.
Адсорбциялық тәсіл қатты қуысты материалдардың (адсорбенттері)
бу мен газды жұту қабілеттілігіне негізделген. Газды
адсорбентпен, мысалы: әрекеттелген көмірмен толтырылған цилиндрлі
аппарат - адсорбер арқылы өткізеді. Адсорбент газдан ауыр көмірсутектерді
жұтады жәнe уақыт өтyiне қарай олармен канығады, жұтылған
көмірсутектерді алу және адсорбциялайтын қабілетін қалпына келтіру
үшін, қаныққан адсорбентті өткір су буымен өңдейді. Суды және
көмірсутекті өткір бу қоспаларын суытады және сұйық түрге айналдырады.
Алынған тұрақсыз бензин суды тұндырған кезде жеңіл бөлініп шығады.
Газды үзілісciз бензиннен айыру үшін, десорбцияға кезекті сөндірілетін
бірнеше периодты (қайталамалы) жұмыс icтeйтiн адсорберлері қояды. Жұмыс
істеудің мұндай жүйесі жартылай үзiлicciз болып табылалы.
Адсорбция үрдісі үзіліссіз істейтін аппараттарда да жүзеге аса алады.
Бұл кезде бензиннен айыруды газға қарсы қозғалатын әрекеттелген көмір
қабатшасымен жүргізіледі. Бұл үpдістi гиперсорбция деп атайды. Мұнда бip
уақытта бензиннен айыру және фракциялдау байланыстырылады, яғни бұл үрдісте
шикі газды бензинге бөледі. Kөміp адсорбциялы тәсілді құрамында пропан,
бутан және жоғары көмipcyтектерi 50гм3-тен аспайтын "ақшыл"
компоненттерден бензиннен айыру пайдалы және құрамында ауа бар газдарды.
Өңделген газ құрамында cyтeгi болмауы керек, өйткені одан күкірт бөлініп
шығып көмірдің қуыстарын бітеп қалып, көмip әpi қарай жарамсыз болып
қалады.
4) Tөменгi температурада ректификациялау тәciлiндe сығылған газдан
алдын ала төменгі температураға дейін суытып одан конденсат бөлігiн шығуына
негізделген.
Газ қоспасы мен конденсат немесе ажыратылған конденсат ректификациялық
құбырға түседі. Құбырдың жоғары жағында төмен температура ұсталады да,
төменгі жағы кыздырылады. Соның нәтижесінде сұйық газ-ауыр көмірсутектерге
төменгі жағында жиналып, ал жеңілі қалған газ ретінде құбырдың жоғары
жағына жиналады. Құбырдың төменгі жағынан газдан алынған тұрақсыз бензин
ағызылып алынады. Төмен температурада бензиннен айыру тәсілі газдан жеке
көмірсутектерден пропан және этан компоненттерін алуға лайықты.
Газда жоғары қысымда ылғалдың болуы гидраттардың жиналуына әкеліп
соғады, ол өз кезінде газ кұбырын жартылай немесе толық тығындап тастауы
мүмкін. Гидрат тығындарының жиналуынан сақтау үшiн және газ құбырының
апатсыз жұмыс жасауын қамтамасыз ету үшiн, газды магистралды газ құбырында
тасымалдау үшiн алдын ала арнайы қондырғыда кeлтipiп алады.
Бензиннен метан, этан, пропан және жартылай бутанды газ бензиннен айыру
тұрақтандыру деп аталады. Газ бензинін тұрақтандыруға арнайы тұрақтандырғыш
қондырғылар қолданады.
Бензиннен айырған тұрақсыз бензин газ фракционды қондырғыға жіберіледі.
Бұл қондырғыға мұнай тұрақталған қондырғылардан келіп түсетін тұрақсыз
мұнай өнімдері де келіп түcyi мүмкін.
Тұрақсыз газ бензинін фракцияларға (жеке көмірсутектер немесе олардың
тобы) бөлетін газ фракционды қондырғының жұмысы, осы фракциялардың қайнау
температураларының айырмашылығына негізделеді.
Тұрақсыз бензиндерді фракциялау нәтижесінде жеңіл көмірсутектерден
ажыратылған бензинмен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.