Қожа Ахмед Ясауи
Қожа Ахмет Ясауи (? – 1166 ж.) қазақ халқының байырғы мәдениетінің тарихында айрықша орыны бар ұлы ақын. Өз аты Ахмет, есімінің алдындағы «қожа» мұсылман дінін таратып, уағыздаушылық қызметіне орай берілген атау, ал соңындағы «Ясауи» ақынның қай жерден шыққандығын көрсетеді. Бірақ нақтылық үшін айтсақ, Йасы қаласы оның туған жері емес, жастайынан жетім қалып, ағайын туыстарының қолына келіп, бала кезнен өскен жері. Ақынның туған жері қазіргі Оңтүстік Қазақстан облысының Сайрам ауданы. Әкесі Ибрахим мұсылманша сауаты бар, сөз қадірін білетін білікті адам болған. Шешесінің аты Қарашаш.
Ахмет Бұхара қаласында Юсуф Хамаданидан діни білім алғаннан кейін, Түркістанға кліп, сол кезде Орталық Азияда кең тараған софылық, діни-тақуалық идеялардың ірі насихатшысына айналады.
Оның бүгінгі ұрпаққа жеткен көлемді шығармасы – «Диуани Хикмат» (Хикмат жинақ). Бұл шығарма алғаш рет 1878 жылы жеке кітап болып басылып шығады. Содан кейін ол Стамбул , Қазан, Ташкент қалаларында бірнеше қайыра басылады. Соның бірі 1901 жылы Қазанда Тыныштықұлының қазақтарға арнап шыығарған нұсқасы болатын. Төрт тармақты өлеңмен жазылған бұл шығармасында ақын өзінің бала күнінен пайғамбар жасына келгенге дейін өмір жолын баяндайды, тіршілікте тартқан азабын, көрген қайғысын айтады, бұхара халыққа үстемдік
Ахмет Бұхара қаласында Юсуф Хамаданидан діни білім алғаннан кейін, Түркістанға кліп, сол кезде Орталық Азияда кең тараған софылық, діни-тақуалық идеялардың ірі насихатшысына айналады.
Оның бүгінгі ұрпаққа жеткен көлемді шығармасы – «Диуани Хикмат» (Хикмат жинақ). Бұл шығарма алғаш рет 1878 жылы жеке кітап болып басылып шығады. Содан кейін ол Стамбул , Қазан, Ташкент қалаларында бірнеше қайыра басылады. Соның бірі 1901 жылы Қазанда Тыныштықұлының қазақтарға арнап шыығарған нұсқасы болатын. Төрт тармақты өлеңмен жазылған бұл шығармасында ақын өзінің бала күнінен пайғамбар жасына келгенге дейін өмір жолын баяндайды, тіршілікте тартқан азабын, көрген қайғысын айтады, бұхара халыққа үстемдік
Қожа Ахмед Ясауи
Қожа Ахмет Ясауи (? – 1166 ж.) қазақ халқының байырғы мәдениетінің
тарихында айрықша орыны бар ұлы ақын. Өз аты Ахмет, есімінің алдындағы
қожа мұсылман дінін таратып, уағыздаушылық қызметіне орай берілген атау,
ал соңындағы Ясауи ақынның қай жерден шыққандығын көрсетеді. Бірақ
нақтылық үшін айтсақ, Йасы қаласы оның туған жері емес, жастайынан жетім
қалып, ағайын туыстарының қолына келіп, бала кезнен өскен жері. Ақынның
туған жері қазіргі Оңтүстік Қазақстан облысының Сайрам ауданы. Әкесі
Ибрахим мұсылманша сауаты бар, сөз қадірін білетін білікті адам болған.
Шешесінің аты Қарашаш.
Ахмет Бұхара қаласында Юсуф Хамаданидан діни білім алғаннан кейін,
Түркістанға кліп, сол кезде Орталық Азияда кең тараған софылық, діни-
тақуалық идеялардың ірі насихатшысына айналады.
Оның бүгінгі ұрпаққа жеткен көлемді шығармасы – Диуани Хикмат
(Хикмат жинақ). Бұл шығарма алғаш рет 1878 жылы жеке кітап болып басылып
шығады. Содан кейін ол Стамбул , Қазан, Ташкент қалаларында бірнеше қайыра
басылады. Соның бірі 1901 жылы Қазанда Тыныштықұлының қазақтарға арнап
шыығарған нұсқасы болатын. Төрт тармақты өлеңмен жазылған бұл шығармасында
ақын өзінің бала күнінен пайғамбар жасына келгенге дейін өмір жолын
баяндайды, тіршілікте тартқан азабын, көрген қайғысын айтады, бұхара
халыққа үстемдік жүргізуші хандардың, бектердің, қазылардың жіберген
кмшіліктерін, жасаған қиянаттарын сынайды, бұл фәнидің жалғандығын
білдіреді.
Диуани Хикматтан қазақ халқының ертедегі мәдениетіне, әдебиетіне,
тарихына, этнографиясына, экономикасына қатысты бағалы деректер табуға
болады. Түркістан қаласында жерленген Қожа Ахмет Ясауи әзіреті сұлтан
аталып, басына XIV ғасырдың аяғында атақты Ақсақ Темір күмбез орнаттырады.
Түркі халықтарының орта ғасыр кезіндегі Ислам мәдениетінің ықпалының
күшеюі және біржола араб жазуына көшуі, өмірге көптеген ойшылдарды алып
келді. Сонымен қатар бұл кез шығыс әлемінде сопылық ағымнын әсері күшейіп,
бірте-бірте канатын кең жая түскен кез еді. Бұл кезең Орта Азия
мұсылмандары үшін де аса жауапты уақыт болатын. Осы шақта елдің бірлігін,
халыктың татулығын, адамгершілік пен имандылықты, Алла тағала адалдықты
көксеген, соны ту етіп, өз шығармаларына арқау еткен. Ақын-шайырлар тобы
тарих сахнасына шықты. Олардың ішінде ерекше талантымен көзге түскендер
хорезмдік Ахмет Үтінеки, Ахмег Ясауи, Сүлеймен Бақырғани (Отырар өлкесінен)
тағы да басқа көптеген сопылық өкілдер болды. Бұлардың арасында асқан
шеберлігімен, елге сыйлылығымен, кайырымдылық пен мейірімділікті өміріне
арқау етіп, бүкіл түркі жұртын татулыкка, тазалыққа үндеген, қасиетті
әулиесі атанған Қожа Ахмет Хазіреті Сұлтан Ясауи еді. Ахмет Ясауи жөнінде
ел арасында көптеген аңыз әңгімелер тараған. Егерде, 0 тарихи деректерге
жүгінсек, ақын ежелгі қала Исфиджабта (Сайрам) Ибраһим бин Махмуд деген
диханның әулетінде дүниеге келген.
Әйтсе де, Ахметтің әкесі діндар, құдай жолын ұстаған атақты
шайкылардың бірі болған секілді. Бұлай дейтін себебіміз, ақынның 149-
хикметінде оның шыққан тегі туралы төмендегі сыр шертеді:
... Ысқақ баба жұрыны, шейх Ибраһим Құлыны,
Машайықтар ұлығы — шейхым Ахмет Ясауи.
... Иасы оның арасы, жатыр гауһар парасы,
Машайыктар сарасы — шейхым Ахмед Ясауи.
Демек, Ахметтің тегін Бибіфатимадан тарататын халық аңызы шындык, олай
болса, Әзірет сұлтанның он бірінші атасы Ысқақ баб әулие болмақ.
Түрік ғалымы, доктор М. Көпрулу өзінің "Турк әдебиятыңда илк
Мутасаввифлар" атты кітабыңда Ахметтің әкесі Сайрамдағы Хазрет Әлидің
әулеті Ибраһим атты шейх екенін айтады. Осы пікірге орыс зерттеушісі М. Е.
Массон да ден қойғанмен, ол Қожа Ахметті түрік нәсілінен еді дейді.
Сопылық "мистикалық" ағымның түркі тілдес тармағының негізін қалаушы
Қожа Ахмет Ясауидың өмірбаяны жан-жақты. толық бізге белгілі емес. Өмірінің
кейбір деректері ғана жетіп отыр. Ол әлі ғылыми зерттеулерді, ізденістерді
қажет етеді. Ұлы бабамыздың туған күні мен жылы белгісіз.Бірақ Әбсаттар
Дербісалы қажының жазған деректеріне сүйенсек Қожа Ахмет Ясауи 1093 немесе
1094 жылы туған делінеді. Өлген жылы— 1166. Ер жеткен соң Түркістан (ол
кезде Ясы деп аталған) шаһарына келіп тұрады.
Белгілі ғалым В. Бартольдтің айтуыңда Түркістан VI ғасырдан XV гасырга
дёйін Ясы деген атпен белгілі. Ал, шығыстанушы ғалым Ә. Дербісәлі, қаланың
әуелде Шауғар деп аталғанын, кейінірек Ясы болып кеткенін айтады.
Ахмет Ясауидің ержете келе Түркістанға келуі дінге байланысты болса
керек. Ақын өз өлеңдерінде Түркістанға келгені жайында былайша баяңдайды:
... Он жетімде Түркістанда тұрдым, міне
Он сегізде Шілтеменеи шарап іштім,
Рузы қылды, Жәннат кезіп қорлар кұштым,
Хақ Мұстафа жүздерін көрдім, міне...
Ата-анасынан ерте айырылған ол атақты түркі шейхы Арыстан баб және
Жүсіп Хамадани деген шейхтардан тәлім-тәрбие, білім, бата алады. Білімін
Бұхарадан жалғастырады. Өзінің ұстазы кайтыс болған соң көп ұзамай туған
қаласына оқымысты адам, сопы ретінде қайтып оралады.
XII ғасырдағы көне түркі тіліңде жазылған "Диуани Хикмет" кітабының
авторы — Ахмет Ясауи. "Диуани Хикмет" ("Даналық кітабы") оғыз-кыпшақ
тілінде өмірге келген, өте қарапайым, көпшілікке түсінікті тілмен жазылған
төл әдеби туынды. Ақынның кең өлкені көшіп - қонып жүрген түркі
тайпаларының бәріне де түсінікті ауыз екі сөйлеу тілінде әдемі жеткізе
алғандығына күмән келтірмейміз.
"Хикметтің" түп нұсқасы сақталмаған. Бізге жеткені XV—XVI ғасырлардағы
көшірмелері ғана. Көшірмелері өте көп. Олар негізінен Стамбулда, Қоқанда,
Ташкентте, Мәскеуде, Алматыда сақтаулы.
Көптеген түркі халықтары "Хикметті" аудармасыз-ақ қиналмай оқый алады.
Дін исламнан хабары бар жанға "Хикмет" тілі өте жеңіл. Оны беріліп оқып,
тереңірек үңілген адам, Ахмет жырларының қыпшақ тілдеріне өте жақын екенін
байқар еді. Шығарманың тілдік лексиконы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қожа Ахмет Ясауи (? – 1166 ж.) қазақ халқының байырғы мәдениетінің
тарихында айрықша орыны бар ұлы ақын. Өз аты Ахмет, есімінің алдындағы
қожа мұсылман дінін таратып, уағыздаушылық қызметіне орай берілген атау,
ал соңындағы Ясауи ақынның қай жерден шыққандығын көрсетеді. Бірақ
нақтылық үшін айтсақ, Йасы қаласы оның туған жері емес, жастайынан жетім
қалып, ағайын туыстарының қолына келіп, бала кезнен өскен жері. Ақынның
туған жері қазіргі Оңтүстік Қазақстан облысының Сайрам ауданы. Әкесі
Ибрахим мұсылманша сауаты бар, сөз қадірін білетін білікті адам болған.
Шешесінің аты Қарашаш.
Ахмет Бұхара қаласында Юсуф Хамаданидан діни білім алғаннан кейін,
Түркістанға кліп, сол кезде Орталық Азияда кең тараған софылық, діни-
тақуалық идеялардың ірі насихатшысына айналады.
Оның бүгінгі ұрпаққа жеткен көлемді шығармасы – Диуани Хикмат
(Хикмат жинақ). Бұл шығарма алғаш рет 1878 жылы жеке кітап болып басылып
шығады. Содан кейін ол Стамбул , Қазан, Ташкент қалаларында бірнеше қайыра
басылады. Соның бірі 1901 жылы Қазанда Тыныштықұлының қазақтарға арнап
шыығарған нұсқасы болатын. Төрт тармақты өлеңмен жазылған бұл шығармасында
ақын өзінің бала күнінен пайғамбар жасына келгенге дейін өмір жолын
баяндайды, тіршілікте тартқан азабын, көрген қайғысын айтады, бұхара
халыққа үстемдік жүргізуші хандардың, бектердің, қазылардың жіберген
кмшіліктерін, жасаған қиянаттарын сынайды, бұл фәнидің жалғандығын
білдіреді.
Диуани Хикматтан қазақ халқының ертедегі мәдениетіне, әдебиетіне,
тарихына, этнографиясына, экономикасына қатысты бағалы деректер табуға
болады. Түркістан қаласында жерленген Қожа Ахмет Ясауи әзіреті сұлтан
аталып, басына XIV ғасырдың аяғында атақты Ақсақ Темір күмбез орнаттырады.
Түркі халықтарының орта ғасыр кезіндегі Ислам мәдениетінің ықпалының
күшеюі және біржола араб жазуына көшуі, өмірге көптеген ойшылдарды алып
келді. Сонымен қатар бұл кез шығыс әлемінде сопылық ағымнын әсері күшейіп,
бірте-бірте канатын кең жая түскен кез еді. Бұл кезең Орта Азия
мұсылмандары үшін де аса жауапты уақыт болатын. Осы шақта елдің бірлігін,
халыктың татулығын, адамгершілік пен имандылықты, Алла тағала адалдықты
көксеген, соны ту етіп, өз шығармаларына арқау еткен. Ақын-шайырлар тобы
тарих сахнасына шықты. Олардың ішінде ерекше талантымен көзге түскендер
хорезмдік Ахмет Үтінеки, Ахмег Ясауи, Сүлеймен Бақырғани (Отырар өлкесінен)
тағы да басқа көптеген сопылық өкілдер болды. Бұлардың арасында асқан
шеберлігімен, елге сыйлылығымен, кайырымдылық пен мейірімділікті өміріне
арқау етіп, бүкіл түркі жұртын татулыкка, тазалыққа үндеген, қасиетті
әулиесі атанған Қожа Ахмет Хазіреті Сұлтан Ясауи еді. Ахмет Ясауи жөнінде
ел арасында көптеген аңыз әңгімелер тараған. Егерде, 0 тарихи деректерге
жүгінсек, ақын ежелгі қала Исфиджабта (Сайрам) Ибраһим бин Махмуд деген
диханның әулетінде дүниеге келген.
Әйтсе де, Ахметтің әкесі діндар, құдай жолын ұстаған атақты
шайкылардың бірі болған секілді. Бұлай дейтін себебіміз, ақынның 149-
хикметінде оның шыққан тегі туралы төмендегі сыр шертеді:
... Ысқақ баба жұрыны, шейх Ибраһим Құлыны,
Машайықтар ұлығы — шейхым Ахмет Ясауи.
... Иасы оның арасы, жатыр гауһар парасы,
Машайыктар сарасы — шейхым Ахмед Ясауи.
Демек, Ахметтің тегін Бибіфатимадан тарататын халық аңызы шындык, олай
болса, Әзірет сұлтанның он бірінші атасы Ысқақ баб әулие болмақ.
Түрік ғалымы, доктор М. Көпрулу өзінің "Турк әдебиятыңда илк
Мутасаввифлар" атты кітабыңда Ахметтің әкесі Сайрамдағы Хазрет Әлидің
әулеті Ибраһим атты шейх екенін айтады. Осы пікірге орыс зерттеушісі М. Е.
Массон да ден қойғанмен, ол Қожа Ахметті түрік нәсілінен еді дейді.
Сопылық "мистикалық" ағымның түркі тілдес тармағының негізін қалаушы
Қожа Ахмет Ясауидың өмірбаяны жан-жақты. толық бізге белгілі емес. Өмірінің
кейбір деректері ғана жетіп отыр. Ол әлі ғылыми зерттеулерді, ізденістерді
қажет етеді. Ұлы бабамыздың туған күні мен жылы белгісіз.Бірақ Әбсаттар
Дербісалы қажының жазған деректеріне сүйенсек Қожа Ахмет Ясауи 1093 немесе
1094 жылы туған делінеді. Өлген жылы— 1166. Ер жеткен соң Түркістан (ол
кезде Ясы деп аталған) шаһарына келіп тұрады.
Белгілі ғалым В. Бартольдтің айтуыңда Түркістан VI ғасырдан XV гасырга
дёйін Ясы деген атпен белгілі. Ал, шығыстанушы ғалым Ә. Дербісәлі, қаланың
әуелде Шауғар деп аталғанын, кейінірек Ясы болып кеткенін айтады.
Ахмет Ясауидің ержете келе Түркістанға келуі дінге байланысты болса
керек. Ақын өз өлеңдерінде Түркістанға келгені жайында былайша баяңдайды:
... Он жетімде Түркістанда тұрдым, міне
Он сегізде Шілтеменеи шарап іштім,
Рузы қылды, Жәннат кезіп қорлар кұштым,
Хақ Мұстафа жүздерін көрдім, міне...
Ата-анасынан ерте айырылған ол атақты түркі шейхы Арыстан баб және
Жүсіп Хамадани деген шейхтардан тәлім-тәрбие, білім, бата алады. Білімін
Бұхарадан жалғастырады. Өзінің ұстазы кайтыс болған соң көп ұзамай туған
қаласына оқымысты адам, сопы ретінде қайтып оралады.
XII ғасырдағы көне түркі тіліңде жазылған "Диуани Хикмет" кітабының
авторы — Ахмет Ясауи. "Диуани Хикмет" ("Даналық кітабы") оғыз-кыпшақ
тілінде өмірге келген, өте қарапайым, көпшілікке түсінікті тілмен жазылған
төл әдеби туынды. Ақынның кең өлкені көшіп - қонып жүрген түркі
тайпаларының бәріне де түсінікті ауыз екі сөйлеу тілінде әдемі жеткізе
алғандығына күмән келтірмейміз.
"Хикметтің" түп нұсқасы сақталмаған. Бізге жеткені XV—XVI ғасырлардағы
көшірмелері ғана. Көшірмелері өте көп. Олар негізінен Стамбулда, Қоқанда,
Ташкентте, Мәскеуде, Алматыда сақтаулы.
Көптеген түркі халықтары "Хикметті" аудармасыз-ақ қиналмай оқый алады.
Дін исламнан хабары бар жанға "Хикмет" тілі өте жеңіл. Оны беріліп оқып,
тереңірек үңілген адам, Ахмет жырларының қыпшақ тілдеріне өте жақын екенін
байқар еді. Шығарманың тілдік лексиконы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz