Мұнай өңдеу кезіндегі химиялық процестерді талдау

Пән: Мұнай, Газ
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе . . . 3

1 Мұнай мен газдың алғашкы тарихынан . . . 4

1. 1Мұнайдың пайда болуы жөнінде жалпы түсініктеме . . . 4

1. 2 Мұнай өңдеу өндірісі . . . 5

1. 3 Мұнай өңдеу саласындағы проблемалар . . . 7

1. 4 Мұнай және оның қасиеттері . . . 8

1. 5 Термиялық крекинг және пиролиз . . . 10

1. 6 Мұнай өнімдерін асылдандырудың гидрогенизациялық

процестері . . . 16

1. 7 Шикізат гетероорганикалық қосылыстарының гидрогенолизінің

негізгі реакциялары . . . 17

1. 8 Гидротазалау процестерінің негізгі параметрлері . . . 21

1. 9 Мұнай қалдықтарын гидрокүкіртсіздендіру

және гидрокрекингтеу . . . 24

1. 10 Төменгі қысымда жүретін гидрокрекинг процесі . . . 25

1. 11 Мұнай қалдықтарын гидрокүкіртсіздендіру және

гидрокрекингтеу процесі . . . 27

2 Тәжірибелік бөлім . . . 29

2. 1 Мұнай құрамындағы көмірсутектердің термиялық және

термокаталитикалық айналуы . . . 29

Қорытынды . . . 32

Қолданылған әдебиеттер тізімі . . . 33

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. Мұнай өңдеу кезіндегі химиялық процестерді талдау тәжірибе жүзінде анықтау. Бұл көрсеткіш арқылы мұнай өнімдерінің химиялық қасиеттері анықталады. Анықталған мәндер арқылы мұнай сапасын меңгеру болып табылады.

Курстық жұмыстың мақсаты . Мұнай өңдеу кезіндегі химиялық процестерді талдау.

Курстық жұмыстың міндеттері.

Мұнай өңдеу кезіндегі химиялық процестерді талдау туралы жалпы түсінік беру;
Мұнай құрамындағы көмірсутектердің термиялық және термокаталитикалық айналуын тәжірибе арқылы анықтау;

Тірек сөздер: бензотиофен, гидротазалау, гидрокрекингтеу, гидрокүкіртсіздендіру, гудрон, кокстеу, катализатор, көлемдік коэффициенті, каустебиолит, кинематикалық тұтқырлық, қысым, меркаптан, мұнай, нафтен, олефин, парафин, пиролиз, пропан, термиялық крекинг, температура, тығыздық, тұтқырлық.

Қысқартылған сөздер.

МДЖ - мұнай дисперсті жүйе;

МЕСТ - мемлекеттік стандарт;

МӨЗ - мұнай өңдеу зауыты;

КС - көмірсутектер;

ОС - октан саны

Курстық жұмыс 2 бөлімнен, пайдаланылған әдебиеттен және қосымшадан тұрады. Келтірілген бөлімдер бес суреттен, төрт кестеден, 20 падаланылған әдебиеттен құралған.

1 Мұнай мен газдың алғашқы тарихынан

Мұнай грек халқының "нафта" деген сөзінен шыққан "нафта" жарып шығатын қасиеті бар деген мағынаны білдіреді. Шынында, жер бетінде кездесетін мұнай мен газ көздерінің терең орналасқан қабаттармен байланысты екені белгілі. Бірақ бұл жағдай алғашкы кездерде адам баласына жұмбақ . болып келеді. Кейбір ойпаттарда жер қойнауын жарып шығып атқылаи, кейде бұлақ болып ағып жататын "қарамай" немесе үзілмес от болып жанып тұратын танғажайып жаратылыс кубылыстары халыққа әр заманда "құдіретті күш" деп танылды.

Ерте дәуірлерде адам баласы тepicтік Италия мемлекетінде жер қойнауын жарып шыгғып, қайнар болып ағып жатқан мұнайды тастан жасалған ыдыстарға құйып, караңғы мезгілдерде жарық ретінде пайдалануды білген. Геродот озінің шығармасында Tигр мен Евфрат озендерінің бойында көптеген мұнай көздерінің, болғандығын, жиналған мұнайдан пайда болған асфальтті Вавилон қаласында құрылыс материалдары (цемент) есебінде қолданғаны туралы айтады.

Плутарх "Александрдың өмipi туралы" шығармасында мәңгі бақи лаулап жанып тұратын көгілдір жалын туралы әсерелеп жазған.

Византия мемлелетінің жауынгерлері өздерінің дұшпандарына қарсы соғыстарда таркатылған кендірді (пакля) ағаш басына орап, оны мұнайға малып алып тұтатып, жау кемелеріне лақтыру арқылы жеңіске жетіп отырған. Бұл оқиға "Грек оты" деген атпен қалды.

Француздар Пенсельванияның терістік батыс жағын бетіп жаулап алғаннан жергілікті халыктардың, мұнайды дәрі-дәрмек есебінде пайдаланатынын сезіп, сол кездегі ағаш пен шегенделген тайыз құдықтардың мұнайын өз еліне тасыған.

1. 1 Мұнайдың пайда болуы жөнінде жалпы түсініктеме

Мұнайдың неден жаратылып, алғашқы пайда болуы дұрыс зерттеліп, шешілген болса оның қандай табиғи жағдайлармен байланысты басқа қабаттарға көшіп, шоғырланатын жерлерін білу онша қиынға түспеген болар еді. Бұл жағдайда мұнай жатақтарын іздестіру, барлау жұмыстары да қысқа иерзімде әрі экономикалық тиімді жағдайда орындалған болар еді. Бірақ осы күндерге дейін мұнайдың жаратылу тарихы (генезисі) және орналасуы әлі түбегейлі зерттеліп біткен жоқ.

Мұнайдың пайда болуы туралы бірнеше теориялар (болжамдар-гипотезалар) бар. Бұл болжамдар екі топқа бөлінеді. Олар органикалық және анорганикалық (органикалық емес) болжамдар-гипотезалар.

Аталған топтардың өздері бірнеше бөлімшелерден тұрады. Мысалы: органикалық теория - мұнайды жәндіктер мен өсімдіктердің және аралас-өсімдік пен жәндіктердің қалдығынан пайда болуының мүмкіндігін дәлелдейді. Ал, анорганикалық теория мұнайдың жаратылуы карбид теориясы, жанартау теориясы, космос т. б. теориялар арқылы дәлелденеді. Көрстілген теориялардың негізіне тәжірибелік және лабораториялық зерттеулердің қорытындылары алынды.

Мұнайдың пайда болуын органикалық теория бойынша дәлелдегендердің бірі М. В. Ломоносов еді. Ол алғашқы рет 1763 жылы мұнайдың жер қойнауында жиналған өсімдіктердің жоғары қысымы әрі температура арқылы көмірленіп, өзгерген қалдықтарынан түзіллу мүмкіндігін атап көрсетті. Бірақ мұнай жөнінде нақтылы ынта-ықылас қойылған кез ХІХ ғасырдың екінші жартысы еді. Осы мезгілде Л. Лекер мұнайды балдырдың шіруімен байланыстырды. Ал, К. Энглер мен Г. Гефер мұнайдың пайда болуын терең білу үшін лабораториялық зерттеуге теңіз жануарларның майын алғызды. Кейінгі кездерде органикалық теорияны қолданғандар А. Д. Архангельский, И. М. Губкин, В. В. Вебер, Н. Б. Воссаевич, П. Смит болды. Мұнай туралы оорганикалық теория осылай орныға бастады.

Атақты мұнайшы академик И. М. Губкин дүние жүзілік мұнай және газ кен орындарын зерттей келе іргелі теориямен байланысты «Учение о нефти» деген еңбегін жазды. Бұл еңбегінде ол жер шарының мұнай газ аудандарының құрылысын, мұнайдың орналасу заңдарын жете зерттей келе мұнайды органикалық жағдайлармен байланыстырады.

Орал-Еділ, Каспий ойпатында, Қазақстанда Түркменияға, Өзбекстанға, Батыс Сібір т. б. аймақтардағы ұйымдастырылған мұнай іздестіру, барлау, мұнай газ кен орындарын ашып игеру, олардың геологиялық зерттеу жөніндегі И. М. Губкиннің еңбегі өте зор.

Қазіргі мезгілде біздің елімізде және шет мемлекеттердегі мамандар мен оқыммыстылардың көбі И. М. Губкиннің мұнай органикалық жолдарымен пайда болады деген болжамын мойындайды.

Мұнайдың органикалық қалдықтардан пайда болуының мүмкіндігін дәлелдеу мақсатында жер қойнауында кездесетін әр түрлі табиғи процестерді орныұты зерттеген Б. Тиссо (Франция) және Д. Вельте (ФРГ) деген мұнайшы-геохимиктер.

1. 2 Мұнай өңдеу өндірісі

Дүние жүзінде соңғы жылдары мұнай өңдеу көлемі оның өндіру мөлшеріне сәйкес өзгереді. Мұнай «дауы» уақытында (60-70 жылдары), арзан Жақыншығыс және Латынамериканың мұнайы бар кезде, дүние жүзінде мұнай өңдеу зауыттардың (МӨЗ) саны және олардың қосынды қуаты тез қарқынмен өсті. Осы кезде өркендеген елдердің (АҚШ-тан басқа), сонымен қатар, өркендеуші Латын Америка, Жақын және Орта Шығыс және Африка елдерінде, мұнай өңдеудің негізінен терең емес өңдеу немесе аздау терең өңдеу жүйесі орын алды.

АҚШ-та қозғалтқыш отынының қолдануының жоғарылығынан және табиғи газ бен көмірдің арзан қорының барлығынан, мұнай терең өңдеу жүйесі іске асырылды.

Дүние жүзілік мұнай өңдеу өсуінде сапалы және сандысекіріс 1970-1980жылдарында байқалды. Осы кезеңде мұнай бағасының күрт төмендеуі, оның өндірілуін және қазанпеш отыны есебінде пайдалануын төмендетті, иұнайды терең өңдеу керек екенін күшейте түсті. 1979ж. кейін мұнай өңдеу көлемі, МӨЗ қосынды қуаты мен саны біртіндеп азая бастады. Бұл өз кезінде МӨЗ сыбағалы қуатын асырды. Мұнай өңдіру көлемінің кемуі МӨЗ-да бос қуат қалып қоюына алып кеп соқты, негізінен мұнайды тіке айдау процестерінде, оларды басқа екінші кезектегі процестерде қайтадан өңдеу көзделінді.

Мұнай өңдеу көлемі мұнай өнімдерін өндіру жағынан дүние жүзінде және өркендеген елдер арасында АҚШ жетекші орында. АҚШтың мұнай өңдеу ерекшелігі, оның өте жоғары өңдеу тереңдігі (қозғалқыш отынының шығымы дүние жүзінде ең жоғары көрсеткіште 75%), МӨЗ бағыты «бензин өндіру» жүйесіне, екінші кезектегі өңдеу процестерді көп қолдану арқылы, дәлірек айтқанда каталитикалық крекинг (~38%), каталикалық риформинг (~23%), гидротазалау және гидрокүкіртсіздендіру (~54%), гидрокрекинг (7, 2%), кокстеу, алкилдеу, изомерлеу және басқа процестері басым. АҚШ-та ең көп қолданылатын өнім-ол автобензин. Бензиннің дизель отынына қатынасы 2, 1/1 тең. Қазан отыны, мұнайға есептегенде, аз мөлшерде өндіріледі-8%. АҚШ-та мұнайды өңдеудің тереңдігі терең өңдеу процестерін қолданумен, әсіресе вакуум газойлін және мазутты каталитикалық крекингке, гидрокрекингке ссалу және кокстеу процестерін көп қолдану нәтижесінде жетеді. Бұл процестердің қуаты жөнінен АҚШ дүние жүзіндегі елдердің бәрінен ілгері. Канада мұнай өңдеуде, мұнай өнімдерінің қолдану және өңдіру құрылымы жағынан, отын сапасы жағынан, екінші кезектегі өңдейтін процестердің көптігі жағынан және басқа көрсеткіштерімен АҚШ-қа үлкен ұқсастық байқалады.

Өркендеген елдер арасына МӨЗ ең үлкен қуаттары Батыс Еуропа (Италия, Франция, ГФР, Ұлыбритания), сонымен катар Жапонияда орналасқа. Батыс Еуропадағы өркендеген елдер және Жапония МӨЗ-дағы мұнай өңдеу тереңдігі АҚШ-қа қарағанда төмен. Бұл көрсеткіш Жапония мен Италияда ең төмен (60%төмен), Франция, Англия және ГФР МӨЗ орташа. Жапония мен Италияда мұнай өңдеу тереңдігінің төмендігі оларда өздерінің көмір және табиғи газ қорларының жоқтығынан. Жапония мен Италиядағы МӨЗ-да (мотор) қозғалтқыш отынының шығымы (53, 7 және 50% тиісінше) төмен, ал олардың ГФР, Франция және Англия МӨЗ-да шығымы жоғары. АҚШ пен Канададан кейін Ұлыбритания МӨЗ-да бензин шығымы -25% жоғары. Бұл көрсеткіш басқа елдердің МӨЗ-да 12-22%. Бензиннің дизель отынына қатынасының аздығы Батыс Еуропа МӨЗ-да дизель отынының көбірек өндірілу себебі, бұларда автомобиль көліктерін дизель қозғалтқыштарымен жабдықтауға бет алғандығынан. Жапония мен Италия МӨЗ-да мұнай өнімдері құрылымында, бірінші орында қазан отыны (35 және 37%тиісінше) . Басқа өркендеген Батыс Еуропа және Жапония МӨЗ екінші кезктегі өңдеу процестерінен қамтылу жағынан АҚШ-тан әлде қайда төмен. Мұнай өңдеуді тереңдету процестер үлесі (термиялық, гидрокрекинг, каталитикалық крекинг және алкилдеу) АҚШ-та 1985 ж. 60, 8% болды. Батыс мұнайды терең өңдеу процестерінің бағдары іске асырылуда, каталитикалық крекинг, висбрекинг, гидрокрекинг және кокстеу процестері көбеюде. АҚШ-та каталитикалық крекинг қуаты бензинге сұранысты керекті мөлшерде өтейтіндіктен, олардың құрылысы соңғы жылдары бәсеңдеді. Соның есебінен, дизель отынын өндіретін қуат гидрокрекинг есебінен, өсе бастады.

АҚШ-та және БатысЕуропа елдерінде этилденген бензинді пайдалану азайып келеді, ал Жапонияда этилденген бензинді тіпті өндірмейді де. Бұл жағдай автобензинді жоғары октанды басқа отынмен ауыстыру қажеттілігін туғызды, метанол, метилтертбутил эфир, ацетон, бутанол, этанол және басқа қолданыла бастады. Мұнай ШШЕБ мүшелері 1985 ж. 52 МӨЗ-да 278 млн. т. мұнай өңдеді, олардың ішінде ең ірі қуатты МӨЗ-тары Венесуэла мен Сауд Арабияда (7және 4 МӨЗ тиісінше) . Өркендеуші елдер ішінде мұнай өңдеу Мексикада жақсы өскен (9 МӨЗ, мұнай өңдеу көлемі-60млнт/ж) . Мұнайды шетке шығаратын елдердің мұнай өңдеудегі ерекшеліктері-оларда мұнай өңдедің тереңдігі төмен (мөлдір мұнай өнімдерінің шығымы-45%) және МӨЗ құрамында екінші кезектегі жүретін процестер аз (45%) .

1. 3 Мұнай өңдеу саласындағы проблемалар

Дүниежүзілік жаңа мұнай өңдеу саласының алдында қазіргі кезде тұрған проблемалар мыналар:

мұнай өңдеуді одан әрі треңдету, бұл оны үнемдеуде және дұрыс пайдалануда ең тиімді жол;
автобензиндердің октан санын қорғасын антидетонаторын қолданбай көбейту;
катализ саласындағы жетістіктерді іске қоса отырып, процестердің талғамдығын көтеру және энергия сыйымдылығын кеміту; жылу және масса алмасу процестерін жақсарту, мұнайды терең қалдықсыз және экология жөнінен таза өңдеудің жетік пен интенсивті технологиясын жасау;
мұнайдың ауыр қалдықтарын каталитикалық және термодеструкциялы жолмен өңдеудің тиімді технологиясын жасауда мұнай шикізатын өңдеп қозғалтқыш отындарын өндіруді альтернативті шикізаттар қорынан-көмірден, сланецтерден, ауыр және битумды мұнайлардан алудың ауыспалы кезеңі деп қарау керек.

Біздің ел мұнайды өңдеу көлемі жағынан дүние жүзінде АҚШ-тан кейін 2-ші орында. Осы жақын кезеңге дейін елде мұнай өңдеу көлемі оның өндірілуіне байланысты өсіп келді. МӨЗ соғысқа дейін іске қосылғандарды және 1940-1950 жылдары жұмыс істегендерінде мұнайды едәір терең өңдеуге бағытталған еді. 1960-1970 жылдары Поволжье, Маңғыстау-өзен және Батыс Сібірден арзан мұнай өндіру көбейген соң, жаңадан МӨЗ негізінен мұнайды терең емес жүйемен өңдеуге бағыт алды, әсіресе Еуропалық бөлігіндегілері. Мұнай өңдеу өсуі тек сан жағынан ғана емес, сонымен қатар жоғары өнімді процестерді біріктіру, істеп тұрған қондырғылардың жұмысын жаңарту арқылы, сапа жағынан да өзгерді. Осылай саланың өркендеуі мұнай сапасының төмендеуі (1980ж. күкіртті және жоғары күкіртті мұнай үлесі 83, 7% жетті) және мұнай өнімдеріне сапа жөнінен қойылатын талаптың өсуі жағдайында іске асуда. Қазір елде ең көп пайдаланатын мұнай өнімдерінің қатарында қазан отыны (42%) тұр. Екінші болып мұнай өнімдерінің ішінен өндіру көлемі жағынан дизель отыны (23%), себебі өте ауыр заттар таситын автокөлік, тракторлар және комбайындар, карбюратор қозғалтқыштарына қарағанда, экономикалық жағынан тиімді жабдықталған. Елде ұшақ және автобензиндер өндіру көлемі (16%), дизель отыны өндіруге қарағанда, төмен (бензин/дизель отыны есебінен, автокөліктердің дизель қоғалқыштарын пайдалану есебінен ары қарай өсуі күтілуде (2000ж. Бұл қатынас ½-3жетеді) .

Соңғы он жылдықта, мұнай өңдеу тереңдігінің өзгеруі мынадай: 1975ж. -57, 9; 1980ж. -56, 2; және 1985-58, 2%. Осы көрсеткішке қарап, тағы да бензин мен қозғалтқыш отынының қосынды шығымына қарап, біздің елдің мұнай өңдеу деңгейі, сонымен қатар, дүние жүзілік орта көрсеткіштерден төмен екендігі байқалады. Бұл жағдай мұнай өнімдерінің қалыптасқан пайдалану құрылымынан және екінші кезектегі іске асатын процестердің, бірінші кезектегі процестерге қарағанда, іске қосылуы кенже қалуының әсерінен.

Мұнай өңдеу саласы өндірілген мұнай өнімдерінің сапасын әрдайым көтеруде. Жоғары октанды бензин өндіу (А-80, АИ-93, АИ-98 және басқа) оның жалпы өнімінің 80% жетті. 1970 ж. Бастап А-66, А-72 бензинін өндіру тоқтатылды. Аз күкіртті дизель отынының үлесі оның жалпы өндірілуінің 95 % құрайды. Бірақ, мұнай өнімдерінің сапасының артуына қарамай, қазір біздің кейбір мұнай және мұнайхимия өнімдері дүние жүзілік сапа жөніндегі стандарттан, сонымен қатар өте маңызды мынадай техника-экономикалық көрсеткіштерден де-металл жұмсау, энергия шығыны, зауыттардың өндіріске пайдалану жөнінен көрсеткіштері жоғары, өндірісті автоматтандыру деңгейі төмен, жұмыс істейтін адам саны көп және басқа көрсеткіштерден төмен. Мұндай кешелдеу процестердің моральді және физикалық ескеруінен ғана емес. Тіптен, соңғы жылдары жасалып іске қосылған, жоғары қуатты процестер және каталитикалық жүйелер бұл көрсеткіштер бойынша шет елдегі өзіне ұқсас процестерден көрсеткіштері өте төмен. МӨЗ-да мөлдір мұнай өнімдерін, оның мұнайдағы бар мөлшері деңгейінде бөліп алу да, қапағаттанарлықтай емес, бұл атмосфералық колонналарда дизель фракциясының толық бөлінуіне кедергі жасайды. Біздің катализаторлар активтігі, тұрақтығы, талғамдығы және басқа көрсеткіштері жағынан шет елден алынған катализаторлардан төмен.

1. 4 Мұнай және оның қасиеттері

Мұнай - сұйық каустебиолиттер қатарына жататын табиғи ішкі зат. Мұнай ашық сары, жасыл және қоңыр қошқыл, кейде қара түсті болып келетін, өзіне тән исі бар, ультракүлгін сәуле жарығын шығаратын сұйықтық. Оның түсі құрамындағы элементтерге байланысты. Кей жағдайларда түсі ақшыл мұнай да кездеседі, мысалы, Азербайжан мемлекеттеріндегі Сурахана кен орнынан ақ түсті мұнай өндіріп келеді. Генетикалық тұрғыдан алғанда мұнай шөгінді тау жыныстары орталағында пайда болған, басқаша айтқанда мұнай тектерінің өзгерістерге ұшырауынан пайда болған органикалық заттардың қалдығынан өз алдына көшу (миграция) арқылы шоғырланып жиылған табиғи консентрат болып саналады.

Химиялық жағынан мұнай сұйық көмірсутектерінің метандық (С _п Н _2п+2 ), нафтендік (С _п Н _2п ), ароматтық (С _п Н _2п-6 ) қатарларының күкіртті, азотты және оттекті қосылыстардың қоспаларынан тұрады. Мұнай құрамындағы шекті көмірсутектері (парафиндер) метаннан (СН ₄ ), этаннан (С ₂ Н ₆ ), пропаннан (С ₂ Н ₈ ), бутаннан (С ₄ Н ₁₀ ) бастап гексакантанға (С ₆₀ Н ₁₂₂ ) дейінгі көмірсутектерінен тұрады. Ароматтық көмірсутектері: бензол (С ₆ Н ₆ ) мен дефелиннің (С ₆ Н ₅ ) туындылары. Бұларда нафталин сияқты қоюланған жүйелер де ұшырайды. Нафтендер шекті және ароматтық көмірсутектер аралығынан орын алады. Мұнайда 82, 5-87%-ке дейін көміртек, 11, 5-14, 5 % сутек кездеседі.

Мұнайдың физикалық қасиеттеріне оның тығыздығы жатады. Бұл көрсеткіш тұщы судың тығыздығымен 1 г/см ³ салыстырылады. Салмағына қарай мұнай ауыр және жеңіл мұнай деп екіге бөлінеді. Жеңіл мұнай қатарына тығыздығы 0, 9 г/см ³ -ге дейінгі, ал ауыр мұнай қатарына тығыздығы 0, 9 г/см ³ -ден жоғары мұннайлар жатады. Мұнайдың тығыздығы жоғарлаған сайын қайнау температурасы арта бастайды. Мұнай құрамында 0, 001-5, 3%, кейде одан да жоғарылау мөлшерге күкірт, 0, 001-1, 8% азот, 0, 7% оттегі, 10%-тен көбірек парафин, 35%-ке дейін (әдетте 5-10%) асфальт-шайырлы заттар болады. Мұнайдың құрамын зерттеу мақсатныда элементтік және фракциялық анализдер қолданылады. Фракциялық құрамына байланысты мұнай бензинді-керосинді және бензинсіз болып ажыратылады. Табиғатта метанды, метан-нафтинді, аз күкіртті және құрамында 2%-ке дейін күкірті бар мұнайлар көбірек тараған. Негізінде мұнай өз денесінен электр тогын нашар өткізеді, көбінесе өткізбейді. Мұнай суда ерімейді, бірақ тұрақты эмульсия құрауы мүмкін. Мұнайдың жылу бөлгіштік қабілеті 10400-11000 ккал/кг шамасында, бұл ең жоғарғы жылу беретін отын қатарынна жатады.

Жер қойнауындағы мұнайдың физикалық жағдайын оны жер бетіне шығарғандағы қасиетімен салыстыруға болмайды. Себебі, жер астында мұнай шығаруға температура және қабат қысымымен байланысты сақталады. Ал, оны жер үстіне шығарғанда температура төмендейді, қысым жойылады, мұнайдан газ бөлініп шығады, мұнайдың көлемі кішірейеді.

Мұнайдың қабат бойындағы физиккалық қасиеттерін білу, әсіресе мұнай қорын есептеу мұнай өндірудің технологиялық схемаларын орындау, техникалық және технологиялық шараларды іске асырып, меңгеру жұмыс салаларында өте қажет.

Жер қойнауындағы мұнай көлемінің жер бетіне шығарғандағы көлеміне қатынасы - мұнайдың көлемдік коэффициенті деп аталады. Ол былай жазылады:

b = V _пл /V _пор

мұндағы: b - мұнайдың көлемдік коэффициенті; = V _пл - мұнайдың қабат бойындағы көлемі, м ³ ; V _пор - мұнайдың жер бетіне шығарылғандағы көлемі, м ³ .

Бұл коэффициент арқылы жер бетіне шығарылған 1 м ³ мұнай жер астында қандай орын алатынын білуге болады. Көп жағдайларда бұл коэффициенттің мазмұны 1 -ден артық болып, 3-ке дейін жетуі же мүмкін.

Мұнайдың негізгі қасиеттерінің бірі - тұтқырлық . Мұнай тұтқырлығының өндіріс саласындағы маңызы өте зор. Ол арқылы мұнай өндіру үрдісімен, оны құбыр арқылы айдағанда жұмыс қарқынына көптеген әсер келтіретіні белгілі. Тұтқырлығы төмен, жеңіл, сұйық мұнайлар құбыр арқылы тез өтеді, ал тұтқырлығы басым, қою мұнайды өндіру, жинақтау, құбыр арқылы жүргізу жұмыстары көптеген қосымша еңбекті керек етеді.

Негізінде мұнайдың тұтқырлығына әсер ететін жағдайлар-оның құрамындағы парафин, шайыр қосымшалары және температура.

Мұнайдың температурасы әр түрлі болып келіп, кезекте орын алады. Мысалы, Грозныйдағы парафинді мұнай 11 ⁰ С салқындықта да тоңазын қоюланады да жылжып ақпайтын жағдайға келеді. Ал, сол кен орнының парафиннің 19 ⁰ С салқындықта сұйық күйінде сақталады. Маңғышлақтағы Жетібай және Өзен алаңдағы мұнайының парафині көп болғандықтан +34 ⁰ С жылылықта қоюланып, жылжып ақпайтын жағдайға келеді т. б.

Мұнай кейбір органикалық - бензин, хлопофарм, эфир сияқты ерітінділерде тез ериді. Сонымен бірге ол йод, күкірт, каучук, шайыр, өсімдік майлары ерітетін еріткіш ретінде пайдаланылады. Бірақ мұнай суда ерімейді. Бұл қасиет жер қойнауының қосымша мұнай өндіру жұмыстарында қабатқа су айдау процестерінде мол қолданып, оның мұнай бергіштік коэффициентін өсіруде пайдасы мол.

1. 5 Термиялық крекинг және пиролиз

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.