Мәліметтер базасын құру және омен жұмыс жасау

Мазмұны:

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 1
ДҚ жүйелерінің белгіленген және негізгі құраушылары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
SQL тілі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
SQL тілінің қосымша құралдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
Иерархиялық және желілік модельдер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
Мәліметтер моделінің түрлері. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
Мәліметтердің иерархиялық моделі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
Мәліметтердің желілік моделі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
Реляциялық модель. Анықтамасы. Реляциялық алгебра..және реляциалық есептеулер ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
Нормальдау. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
Бірінші қалыпты форма. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
Екінші қалыпты форма. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
Үшінші қалыпты форма ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
Мәліметтер қорының басқа модельдері. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
SQL тілі. SELECT операторы. Құрамдас сұраныс. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
SQL тілі. Және мәліметтер қорының қауіпсіздігі. Индекстер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
Сұраныстарды визуалды құрастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
Жұмыстың орындалу тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
Системамен орындалатын операциялар: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
Ақпараттық жүйедегі сұраныстар түрлері: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
Мәліметтер коррекциясы: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
Аппараттық программалық жабдықтама: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
Таралу аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
Бағасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
Жүйенің мақсаты: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
Пайдаланушылардың сұраныстары: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
Инфологиялық проекциялау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
Пәндік облыс анализі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
Әр қолданушының мамандығына байланысты пайдалану аясы: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
«TradeCompany» ДҚ Концептуалды проекциялау ,ER. моделі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
«TradeCompany» диаграммасының соңғы нұсқасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
Реляционды байланыстарын құру: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
Логикалық проекциялау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
Дискідегі керекті орын есебі: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
Жасалған ДҚ.ны толтыру: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
Оқу әдебиеттері және/немесе электрондық тасуыштардағы материалдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17

КІРІСПЕ
60-шы жылдары «мәліметтер базасын басқару жүйесі» (МББЖ) деп аталатын арнайы программалық кешендер құруға әкеліп соқтырды.
- Мәліметтер базасын ұйымдастыру үшін файлдық жүйелерді қолданудың алғашқы тәжірибесі бастау болды. Файлдық жүйелер үлкен көлемдегі ақпаратты өңдеудің әртүрлі мәселелерін тапты және мәліметтер базасы теориясының дамуына негізгі бағыттарды қалады.
Қолданбалы ақпараттық жүйе, осы қасиеттері бар қандай да бір мәліметтерді басқару жүйесіне сүйенетін болса, онда бұл мәліметтерді басқару жүйесі мәліметтер базасын басқару жүйесі (МББЖ) болып табылады. Тексттік редакторлердің де, кестелердің де, графиктік редакторлердің де мүмкіндіктерін пайдаланатын интегрирленген пакеттерді жасауға талпыныс байқалып отыр. Бірдей операцияларды – мәліметтерді жасау және өңдеу деген сияқты, орындау үшін арналған әртүрлі программалардың көп болуы, ақпараттың әртүрлі үш негізгі түрі болуымен байланысты: сандық, графиктік, тексттік.
МББЖ ақпаратты сақтауға көбінесе қолданылады, олар осы мәліметтердің барлық типтерін, бір бүтінге біріктіруге мүмкіндік береді. Қазір ақпараттың басқа екі түрі дамып келеді: дыбыстық және видео ақпараттың. Олар үшін әлден редакторлары жасалған және енді олар мәліметтер базасының үзілмес бір бөлігі болулары да ғажап емес.
Келтірілген анықтама иерархиялық және желілік МББЖ-лардағы қойылған бағыт көрсетушілер үшін орын қалтырмайды. Осыған қарамай, МББЖ баба/ұрпақ қатынасын да жүзеге асыра алады, алайда, бұл қатынастар кестелердегі мәліметтер мәнімен ғана келтіріледі.
МББЖ-ның негізгі ерекшелігі – бұл тек мәліметтердің өзін ғана емес, сондай-ақ олардың сипаты мен құрылымын сақтау мен енгізуге арналған процедуралардың бар болуы.
МББЖ басқаратын және сақталған мәліметтердің сипаттамаларынан тұратын файлдарды, мәліметтер банкі деп атай бастады, содан соң «мәліметтер базасы» деп атады. МББЖ жұмыс ұйымдастырудың типтік сызбасын келтірейік (сурет 1).

Сурет 1. МББЖ-ны қолданғанда программалар мен мәліметтердің байланысы
ЭЕМ (электронды есептегіш машиналардың) маңызды ерекшеліктерінің бірі ақпараттың мол көлемін сақтау және өңдеу, сонымен бірге мәтіндік және графикалық құжаттар (суреттер, сызулар, фотосуретгер, географиялық карталар) ғана емес, жаһандық жүйе, дыбыстық және бейнефайлдардың беттері де жинақталады. Бұл мүмкіндіктер мәліметтер

Оқу әдебиеттері және электрондық тасуыштардағы материалдар:
1. Э.В. Фуфаев., Д.Э.Фуфаев База данных Москва, Изд. «Академия» - 2009-12-17
2. Карпова Т.С. База данных: модели, разработки, реализация.-СПб.:Питер, 2001
3. Золотова С.И. Практикум по Access. Финансы и статистика, Москва,2000.
4. Марков А.С.. Лисовский. Базы данных. М., Фин. и стат.,2006
5. Халықова Г.З. Мәліметтер қорын басқару жүйесі. Алматы, 2004
6. Гончаров А.Ю. ACCESS 2003 Самоучитель с примерами Москва 2004
7. Ульман Д. ВВедение в системы баз данных.-М..2000
8. Кузин А.В., Демин В.М.Разработка баз данных в системе Microsoft Access:
Учебник – Учебник – м.: Форум: Инфра-М, 2005г.
9. Дейт К. Введение в систему баз данных. Наука, 1990г.
10. Джеймс Р. Грофф, Пол Н. Вайнберг SQL - полное руководство. Перевод, Киев
1999г.
11. Дж.Мартин Организация баз данных в вычислительных системах. М, Наука 1980г.
12. Наумова М.А. Системы управления базами данных и знаний. Высшая школа,
1992г.
13. Диго С.М. Проектирование баз данных. Финансы и статистика, 1990г.
14. Мейс С. Использование языка SQL обеспечивает возможность объединения баз
данных.В мире компьютеров, № 2, 1988.
15. Золотова С.И. Практикум по Access. Финансы и статистика, Москва,2000

Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ
ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ СЕМЕЙ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

Автоматтандыру және басқару кафедрасы

Есеп беру

Пән : Мәліметтер қорын басқару жүйесі

Тақырыбы: Сауда компаниясы тақырыбында МБ – сымен әрекеттесу тілі

Орындаған:
Қабылдаған:

СЕМЕЙ 2013

1
Мазмұны:

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...1
ДҚ жүйелерінің белгіленген және негізгі
құраушылары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .4
SQL
тілі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .4
SQL тілінің қосымша
құралдары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
Иерархиялық және желілік
модельдер ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
Мәліметтер моделінің түрлері.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
Мәліметтердің иерархиялық
моделі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
Мәліметтердің желілік
моделі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
Реляциялық модель. Анықтамасы. Реляциялық алгебра..және реляциалық
есептеулер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
Нормальдау.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .8
Бірінші қалыпты форма.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
Екінші қалыпты форма.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
Үшінші қалыпты
форма ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .8
Мәліметтер қорының басқа модельдері.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
SQL тілі. SELECT операторы. Құрамдас сұраныс.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 9
SQL тілі. Және мәліметтер қорының қауіпсіздігі.
Индекстер ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...11
Сұраныстарды визуалды
құрастыру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
Жұмыстың орындалу
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
Системамен орындалатын операциялар:
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
Ақпараттық жүйедегі сұраныстар түрлері:
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 12
Мәліметтер коррекциясы:
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
Аппараттық программалық жабдықтама:
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...12
Таралу
аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .12
Бағасы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 12
Жүйенің мақсаты:
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...12
Пайдаланушылардың сұраныстары:
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
Инфологиялық
проекциялау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
Пәндік облыс
анализі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..13
Әр қолданушының мамандығына байланысты пайдалану аясы:
... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
TradeCompany ДҚ Концептуалды проекциялау ,ER- моделі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
13
TradeCompany диаграммасының соңғы
нұсқасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 14
Реляционды байланыстарын құру:
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...14
Логикалық
проекциялау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.15
Дискідегі керекті орын есебі:
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
Жасалған ДҚ-ны толтыру:
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
Оқу әдебиеттері жәненемесе электрондық тасуыштардағы
материалдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..17

КІРІСПЕ

60-шы жылдары мәліметтер базасын басқару жүйесі (МББЖ) деп
аталатын арнайы программалық кешендер құруға әкеліп соқтырды.
- Мәліметтер базасын ұйымдастыру үшін файлдық жүйелерді
қолданудың алғашқы тәжірибесі бастау болды. Файлдық жүйелер
үлкен көлемдегі ақпаратты өңдеудің әртүрлі мәселелерін тапты
және мәліметтер базасы теориясының дамуына негізгі бағыттарды
қалады.
Қолданбалы ақпараттық жүйе, осы қасиеттері бар қандай да бір
мәліметтерді басқару жүйесіне сүйенетін болса, онда бұл мәліметтерді
басқару жүйесі мәліметтер базасын басқару жүйесі (МББЖ) болып табылады.
Тексттік редакторлердің де, кестелердің де, графиктік редакторлердің де
мүмкіндіктерін пайдаланатын интегрирленген пакеттерді жасауға талпыныс
байқалып отыр. Бірдей операцияларды – мәліметтерді жасау және өңдеу деген
сияқты, орындау үшін арналған әртүрлі программалардың көп болуы, ақпараттың
әртүрлі үш негізгі түрі болуымен байланысты: сандық, графиктік, тексттік.
МББЖ ақпаратты сақтауға көбінесе қолданылады, олар осы мәліметтердің
барлық типтерін, бір бүтінге біріктіруге мүмкіндік береді. Қазір ақпараттың
басқа екі түрі дамып келеді: дыбыстық және видео ақпараттың. Олар үшін
әлден редакторлары жасалған және енді олар мәліметтер базасының үзілмес бір
бөлігі болулары да ғажап емес.
Келтірілген анықтама иерархиялық және желілік МББЖ-лардағы қойылған
бағыт көрсетушілер үшін орын қалтырмайды. Осыған қарамай, МББЖ бабаұрпақ
қатынасын да жүзеге асыра алады, алайда, бұл қатынастар кестелердегі
мәліметтер мәнімен ғана келтіріледі.

МББЖ-ның негізгі ерекшелігі – бұл тек мәліметтердің өзін ғана емес,
сондай-ақ олардың сипаты мен құрылымын сақтау мен енгізуге арналған
процедуралардың бар болуы.
МББЖ басқаратын және сақталған мәліметтердің сипаттамаларынан тұратын
файлдарды, мәліметтер банкі деп атай бастады, содан соң мәліметтер базасы
деп атады. МББЖ жұмыс ұйымдастырудың типтік сызбасын келтірейік (сурет 1).

Сурет 1. МББЖ-ны қолданғанда программалар мен мәліметтердің байланысы

ЭЕМ (электронды есептегіш машиналардың) маңызды ерекшеліктерінің бірі
ақпараттың мол көлемін сақтау және өңдеу, сонымен бірге мәтіндік және
графикалық құжаттар (суреттер, сызулар, фотосуретгер, географиялық
карталар) ғана емес, жаһандық жүйе, дыбыстық және бейнефайлдардың беттері
де жинақталады. Бұл мүмкіндіктер мәліметтер базасының көмегімен іске асады.

ДҚ жүйелерінің белгіленген және негізгі құраушылары

Мәліметтер базасы (МБ) - белгілі бір арнаулы ауқымға қатысты
мәлтеттерді баяндау, сақтау мен амал-тәсілдермен ұқсата білудің жалпы
прииңиптерін қарастыратын белгілі бір ережелер бойынша үйымдастырылған
мәлімет-тердің жиынтыгы. Адамның қатысуы ықтимал, автоматтық құралдармен
өңдеуге жарамды түрде ұсынылған ақпарат мәліметтер ретінде түсініледі.
Арқаулы ауқым ретінде нақты зерттеуші үшін қызықты нақты әлемнің бөлігі
түсініледі.

Қарапайым МБ мысалы ретінде телефон анықғамалығын, поездар қозғалысы
кестесін, кәсіпорын қызметкерлері туралы мәліметгерді, студенттердің сессия
тапсыру қорытындылары және т.б. атауға болады.

Электронды МБ-сының басты қасиеті - ақпаратты тез іздестіру мен сұрыптау
(іріктеу), сондай-ақ берілген форма бойынща есепті қарапайым түрлендіру
(жасау) мүмкіндігі. Мысалы, сынақ кітапшаларының нөмірлері бойынша
студенттердің аты-жөндерін оңай айыруға болады немесе жазушының аты-жөні
бойынша шығармаларының тізімін жасауға болады.

Мәліметтер базасын басқару теориясы дербес пән ретінде шамамен алғанда XX
ғасырдың 50-жылдарының басынан бері дами бастады. Осы уақыт ішінде белгілі
бір іргелі ұғымдар жүйесі калыптасты. Олардың бірқатарын келтірейік.

Объект деп мағлүматтары мәліметтер базасында сақталатын
ақпараттың жүйенің элемеиттері аталады.

Атрибут - объектінің қасиеттерін ақпараттың бейнелеу. Әрбір объект
атрибуттардың кейбір жиынтығымен ситатталады.

Мәліметтердің басты элементі деп мәліметтердің баска элементтерінің
мәндерін аныктауға мүмкіидік беретін осындай атрибут аталады.

Алғашқы кілт - объектінің (жазбаның) әрбір данасын біреғей түрде
жағастыратын атрибут (немесе атрибуттар тобы), Екіншіреттегі кілт - бірнеше
жазбалар (объект даналары) үшін мәні қайталанатын атрибут (немесе
атрибуттар тобы). Ен алдымен, екінші реттегі кілттер жазбаларды іздестіру
операцияларында қолданылады. Мәліметгер базасы ұғымымен мәліметтер базасын
басқару жүйесінің ұғымы тығыз (МББЖ) байланысты.

МББЖ - жаңа база құрылымын құруға арналған программаның құралдар кешені,
оны құрамын толықтыру, құрамында барды редакқиялау және апаратпен
көрсетушілік (визуализация). База ақпаратын көрсетушілік ретінде берілген
критерийге сәйкес бейнеленетін мәліметгерді іріктеу, оларды ретгеу, сосын
шығаратын құрылғыға беру немесе байланыс арналары бойынша беру.

Кез келген МББЖ мәліметтермен төрт қарапайым операция орындауға мүмкіндік
береді:

■ кестеге бір немесе бірнеше жазбаны қосу;

■ кестеден бір немесе бірнеше жазбаны жою;

■ кейбір өрістердің бір немесе бірнеше жазбаларындағы мәндерді жаңарту;

■ берілген шартты қанағаттандыратын бір немесе бірнеше жазбаларды табу.

МББЖ-ның тағы бір функңиясы - мәліметтерді басқару. Мәліметтерді басқару
ретінде, әдетте, мәліметтерді рұқсат етілмей қол жетуден қорғау,
мәліметтермен жұмыс режимін көп мәрте пайдалануды қолдау және мәліметтердің
тұтастығы мен үйлесімділігін қамтамасыз ету түсініледі.

SQL тілі

Д. Чамберлин “Structured English Query Language” тілі немесе
SEQUEL тіліне анықтама берген болатын. Содан SQL тіліне аударған, өйткені
SEQUEL2 аббревиатурасы біреумен қолданылады. 1982 жылы Американдық
стандартинституты RDL(Relation Database Language) тілін жасауға көшті.1983
бұл қызу жұмысқа Халықаралық стандартизация камитеті бірге
атсалысты.Жұмыстың нәтижесінде SQL тілінің стандарты шықты. SQL тілі
қазіргі кездегі мәліметтер базасымен жұмыс істейтін стандартты тілдерінің
ішіндегі ең тарағаны болып табылады. Барлық МББЖ жасайтын ірі жасаушылар
өзінің өнімдерін SQL тілі немесе SQL-интерфейс тілдері арқылы жасайды.

Тіркелген сөздер SQL міндетті бөлігі болып табылады. Оларды
көрсетілгендей жазу керек және оларды бір жолдан екіншісіне көшіргенде
оларды бөлуге болмайды.Қолданушылардың сөздері дегеніміз қолданушылар ат
берген мәліметтер базаларының обьектері, таблицалар, бағандар, индекстердің
аттары. Оператордағы сөздер синтаксистік ережелер бойынша еңгізіледі. Осы
ережелердің бір ерекшелігі ол мәліметтерді мәліметтер базасындағы сияқты
сақтау керек. Егер де мәліметтер базасында мәліметтер үлкен әріптермен
жазылған болса, онда іздегендеде үлкен әріппен жазуы керек.

SQL DML тілінің келесі операторлары бар:

– SELECT - мәліметтерді базадан алу;
– INSERT – таблицаға мәліметтерді қою;
– UPDATE – таблицадағы мәліметтерді жаңарту (өзгерту);
– DELETE – мәліметтерді таблицадан өшіру.
Литералы дегеніміз ол SQL операторындағы константалар.Мәліметтердің әр
типіне әр түрлі литералдар бар. SELECT операторының мақсаты ол бір немесе
бірнеше таблицаларының мәліметтерін көрсету және таңдау. Бірақ кей кезде
шешімі шығатын таблицадағы жолдардың сандарына шектеу қою керек, ол WHERE
арқылы орындалады. Ол WHERE кілттік сөзінен тұрады, сұраныс жасағанда
керекті жолдарды көрсетуге арналған.

SQL сұраныстар қорытынды таблицасында жолдар анықталған ретпен
реттелмеген.Бірақ оларды жұмыс барысында реттеп қоюға болады ол үшін SELECT
операторына ORDER BY сөзі жазылады. ORDER BY сөзі бағандардың үтірмен
бөлінген идентификатор тізбегінен тұрады, ол арқылықорытынды таблцаны
реттеп қоюға болады. Баған идентификаторы оның атынан немесе номерінен
тұруы мүмкін.Қорытынды таблицада бар, бар болмауына қарамай ORDER BY сөзі
оларды кішірейуі немесе улкейуі ретімен қояды.

Басты кілт ол қорытынды таблицаның жолдарының жалпы ретпен анықтайды.
Егер де реттеу кезінде басты кілт негізігі болса, онда қосымша кілттердің
қолдануы міндетті емес. Егер де басты кілттің негізігі болмаса, онда бір
мәнді жолдар болады.Мұндай жағдайда қосымша кілттерді пайдаланғаны дұрыс
болады. Егер ORDER BY сөздігінде екінші және одан да көп элементтер болса,
олар реттеудің кіші кілттері деп аталады.

ISO стандарты бес жалпылауыш функциялардың анықтамасын береді.Олар:

– COUNT көрсетілген бағанда мәндердің санын қайтарады;
– SUM көрсетілген бағанда мәндердің қосындысын қайтарады;
– AVG көрсетілген бағанда мәндердің орта мәнін қайтарады,
– MIN көрсетілген бағанда мәндердің минимумын қайтарады;
– MAX көрсетілген бағанда мәндердің максимумын қайтарады.
GROUP BY сөздігі бар сұраныстарды топталған сұраныстар деп аталады,
өйткені онда SELECT операция қорытындысында топталған мәліметтер қалады.
GROUP BY сөздігіндегі бағандар топталған бағандар деп аталады. SELECT – тің
келесі элементтер типтері болуы қажет

– бағандар аты;
– жалпылауыш функциялар;
– костанталар;
– мәндер.
SQL тілінің бөлігі болатын DDL (Data Definition Language) тілі
схемалар, домендер, кестелер, индекстер сияқты әртүрлі обьектерді жасауға
мүмкіндік береді.

SQL тілінің қосымша құралдары

Көрсеткіштер арқылы жолдар мен бағандар сұраныстың жжасалған
нәтижесі болып табылады.Егер де бағандардың аттары тізбегі көрсетілсе,
онда сұраныстың қорытынды кестедегі бағандардың элемент санына тең болуы
керек. Sublect сұранысы бойынша жасалған параметрлерді анықтамалық
сұраныстар деп аталады. WITH, CHECK, OPTION сөздері болса, онда талаптарды
қанағаттандыра алмаған жағдайда онда ол базалық таблицаға қосылады.

DROP VIEW операторы орындалғанда CASCADE кілттік сөзі болса, онда
онымен байланысты барлық байланыстар өшіріледі. Көрсетуді кеңейтуі
келесідей болады:

– SELECT сұранысында көрсетілген бағандар аттары анықталған
сұраныстар аттары бойынша көрсетіледі және келесідей түрге
айналады: SELECT s.sno AS staff_no, COUNT (*) AS cnt;
– FROM сұранысында көрсетілген көрсеткіштердің аттары анықталған
сұраныстар аттары бойынша көрсетіледі: FROM staff s,
proretry_for_rent p;
– AND логикалық операторы арқылы бастапқы сұраныстағы WHERE
анықталатын сұраныстағы WHERE мен біріктіріледі: WHERE s.sno =
psno AND bno = ‘B3’;
– анықталатын сұраныстағы GROUP BY және HAVING бастапқы сұранысқа
жай көшіріледі: GROUP BY s.sno, s.sno;
– біріктірілген сұранысқа бастапқы сұранысқа ORDER BY көшіріледі,
онда көрсету бағандарының аттары анықталатын сұраныстың
бағандарының аттарына көшіріледі:ORDER BY s.sno;
– жоғарыда жасалған операциялар негізінде сұраныс мынадай түрге
келеді.
SELECT s.sno AS staff_no, COUNT(*)

FROM staff s, proretry_for_rent p

WHERE s.sno = psno AND bno = ‘B3’

GROUP BY s.sno, s.sno

ORDER BY s.sno

Мәліметтер базасындағы таблицаларындағы барлық жаңартулар міндетті
түрде көрсеткіштерде бейнелейді.ISO стандартында көрсеткіштер жаңарады егер
олар талаптарға сай болса.

Көп қолданушылардың желілк МББЖ мәліметтер базасы құрылымын анықтауда
көрсеткіштер негігі ролді атқарады.Оның келесі артықшылдықтары бар:

– мәліметтерге тәуелсіздік.көрсеткіштер арқылы мәліметтер базасының
құрылымын жасауға болады.олар бастапқы кестенің форматын
(бағандарды қосу және өшіру, байланыстарды өзгерту, кестелерді
бөлу, аттарын өзгерту) өзгенкен жағдайда да тұрақты болып қалады;
– қажеттілік.анықталған сұраныстағы мәлімет базасының кез келген
таблицаларын өзгерткенде олар жедел түрде көрсеткіштерде көрсетілуі
керек;
– мәліметтердің қорғаушылығын жоғарлату.әр қолданушыға тек олар
жұмыс істейтін ақпараттарға рұқсат беріледі.мұндай әдіс жеке
қолданушылардың мәліметтер базасы ақпараттарына кіруін қадағалау
деңгейін жоғарлатады;
– қиыншылықтардың азайуы.бір ғана виртуальді таблицаларға
таблицалардың ақпараттарын біріктіру арқылы сұраныстар құрылымын
жеңілдетеді;
– қосымшалар;
– жөндеу мүмкіншілігі.көрсеткіштер ыңғайлы жөндеу құралдары болып
табылады, қорытындысында бір көрсеткіштер екі түрлі болып
ұсынылады;
– мәліметтердің бүтінділігін қамтамасыздандыру.
SQL тілінің кемшіліктері де бар, олар:

– жаңартудың шектеулі мүмкіншілігі;
– құрылымдық шектеуліктер;
– өнімділіктің азайуы.
SQL тілінде GRANT және REVOKE операторлары бар, олар мәліметтер базасы
кестелерінің қорғауға арналған.Қолданушылардың идентификаторы дегеніміз
ол SQL тілінің қарапайым идентификаторы. Мәліметтер базасы қолданушыларының
өзінің идентификаторы болуы керек, оны мәліметтер базасы администраторы
береді.

Иерархиялық және желілік модельдер
Инфологиялық модель параметрлерден тысқары нақтылы өмірдегі толықтай
тәуелсіз мәліметтердің сақталу ортасындағы адамға түсінікті деген кейбір
жобаларды айқындайды. Мұнда модельдерді құрудың мына сияқты: графтық
моделдер, семантикалық желілер, мән-қатынас моделі тағы сол сияқты
тәсілдері бар. Олардың арасындағы мейлінше көп кездесетіні мән-қатынас
моделі. Инфологиялық модель даталогиялық моделге бағытталған МҚБЖ
ұғынықты компьютерде берілген болуы керектігін айқындайды. Теория мен
практикалық пайдаланудың даму барысында, мәліметтерді,сондай-ақ, есептеуіш
техника құралдарын пайдалану түрліше даталогиялық моделдерге сүйенетін
МҚБЖда жасалады.Алдымен, иерархиялық даталогиялық моделдер пайдаланыла
бастады. Мәндердің аралығындағы қатынастардың алдын ала берген
қатынастарының қарапайымдығы, олардың физикалық моделдермен сәйкестігі баяу
ЭЕМ қол жетерлік иерархиялық МҚБЖ барынша көлемді деңгейде шектеулі
жадтарда пайдаға асыруға мүмкіншілік береді. Алайда, егер мәліметтер ағаш
құрылымды болмаған жағдайдың өзінде, иерархиялық моделдер мен қажетті деген
өндіргіш құраушылық дәстүрінің күрделілігі массасы туындап отырады.Желілік
моделдер сондай-ақ, аз қорлы ЭЕМ арналып та жасала береді.Мұның өзі
қосдеңгейлі ағаштарға арналған жиынтықтардан тұратын күрделі айтарлықтай
күрделі құрылымдар болып табылады. Жиынтықтар шынжыр тағы сол сияқтыларды
құрай отырып, жазба-қатынастардың көмегімен бірігеді. Желілік модельдер
жасау кезінде, біраз МҚБЖның өндірушілігін көбейтуге мүмкіншілік беретін
Аздаған қулық та жасаған болатынбыз. Алайда, айтарлықтай күрделісі
соңғысы болып есептеледі. Қолданбалы программашы мәліметтер қорының
логикалық құрылымын көрсете аларлықтай дәрежеде жаңалық енгізу үстінде,
түрлі сан, жиынтық, жазбалар тағы сол сияқтылардың арасындағы МҚБЖның ішкі
тілін біршама үйреніп, көптеген атау сөздерді білуі міндет саналады. UNIX
операциялық жүйесін жасаушылардың бірі: Желілік қор – бұл мәліметтерді
жоюдың ең дұрыс тәсілі депті. Иерархиялық және желілік МҚБЖ практикалық
түрде пайдаланудың күрделілігі мәліметтерді қойып шығудың басқа да
тәсілдерін іздеуге мәжбүр етті. 60-жылдардың соңында оңтайлы бөлек
инвертирленген файлдардың негізінде, жасалуы жағынан қарапайым болып
келетін әрі мәліметтер тілін барынша сан түрлі етіп құбылтатын МҚБЖ пайда
болды. Бірақ, мұндай МҚБЖлар мәліметтерді сақтауға арналған файлдар санының
шектеулілігіне,олардың арасындағы қатынастардың санының, жазбаларының және
өріс сандарының ұзақтығымен дараланатын.
Мәліметтер моделінің түрлері.
Кез-келген мәліметтер қорының негізі мәліметтер моделі болып
саналады. Мәліметтер моделінің өзі көптеген қрылымдық мәліметтерден,
бүтіндіктің шектеулілігінен және манипуляцияланған мәліметтердің
операцияларынан тұрады. Мәліметтер моделінің көмегімен, пәндік салалар мен
олардың арасындағы арақатынастар да беріле береді. Мәліметтер моделі —
мәліметтер қоры мен оларды жөндеу операцияларының бірлігі болып табылады.
МҚБЖ иерархиялық, желілік немесе реляциялық модельдерді пайдалануда бұл
модельдерді аралас түрде немесе осыларды қайсыбір деңгейде қоса қамту
жолына негізделеді. Мәліметтер қорының негізгі үш түрлі: иерархиялық,
желілік және реляциялық типін қарастырып көрелік.
Мәліметтердің иерархиялық моделі
Иерархиялық құрылым белгілі бір заңдылықтармен өзара тығыз байланысты
элементтердің бірлігін көрсетеді. Иерархиялық қатынастармен байланысты
болып келетін нысандар бағыттаушылық графты (аударылған түрдегі ағашты)
құрайды. Иерархиялық құрылым туралы негізгі ұғым: элемент (тін), байланысқа
қатысты болып келеді. Тін — бұл қайсыбір нысандарды бейнелейтін мәліметтер
атрибутының бірлігі. Иерархиялық ағаш сызбасында тіндер графтың ұштарымен
есептеледі. Әрбір тін аздаған дәрежеде ғана жоғары тұратын келесі бір
тінмен байланысты болып келеді. Иерархиялық ағашта басқа ешбір ұшқа
тәуелсіз болмайтын және ең басындағы бір ұшпен ғана байланысты болады.
Тәуелді (бағынышты, байланып қалған) ұштар екінші, үшінші тағы сол сияқты
деңгейлерде тұрады. Мәліметтер қорындағы ағаштар жазбасының саны басты
жазбалар санымен анықталады. Мәліметтер қорының әрбір жазбасында негізгі
жазбадан бастап санағанда, тек қана бір (терархиялық) жол болады.

Мәліметтердің желілік моделі

Желілік құрылымда қандай да болмасын ұғымдарда(деңгей,тін,байланыс)
әрбір элемент басқа бір элементпен байланысты бола береді. Мәліметтердің
реляциялық моделі. Реляциялық ұғымы (ағылшынның relation — қарым-қатынас
деген сөзінен алынған) белгілі американ маманының Е.Кодтың мәліметтер қоры
саласы жүйесіндегі талдауларымен, жасаған зерттеулерімен байланысты болып
келеді. Бұл моделдер мәліметтерінің қарапайымдылығымен, пайдаланушыға
кестелерді көрсете отырып, алгебраның формалы құрылғысын пайдалану
мүмкіндігімен және мәліметтер жасауға арналған реляциялық есептеулермен
сипатталады.

Реляциялық модель. Анықтамасы. Реляциялық алгебра
және реляциалық есептеулер.
Реляциялық модель мәліметтердің қосөлшемді кестелер жасауға бағытталған.
Әрбір реляциялық кесте қосөлшемді массивті білдіреді және төмендегідей
қасиеттерге ие болып келеді:
• кестенің әрбір элементі — мәліметтердің бір ғана элементі;
• кестедегі барлық бағандар бірыңғай, яғни барлық элементтер
• бірыңғай типке (сандық, символдық тағы сол сияқтылары жағынан) және
• ұзындыққа ие;
• әрбір бағанда тамаша атаудың болуы;
• кестеде бірдей қатарлардың болмауы;
• қатарлар мен бағандарды сақтау тәртібі еркін түрде бола алады.
Қатынастар қатарлар түрінде, ал бағандар — қатынастар, домендар, өрістер
атрибуттарға кортеждер немесе жазбаларға сәйкес келетін кесте түрінде
көрсетілген. Нақтылы сәйкес түрдегі жазбаны анықтайтын әрбір мәннің өрісі
жай ғана кілт (түйінді өріс) деп аталады. Егер, жазбалар нақтылы түрдегі
бірнеше өрістер мәндерімен анықталатын болса, онда мұндай мәліметтер қоры
қосымша түйінге, кілтке ие болғаны. Екі реляциялық кестені біріктіру, қосу
үшін, бірінші кестенің түйінін екінші кестенің түйінінің құрамына (мүмкін,
түйіндердің сәйкестігіне) енгізу қажет; олай етпеген жағдайда, бірінші
кестенің құрылымына сыртқы түйінді, кілтті — екінші кестенің түйінін,
кілтін енгізу қажет. Қиын мәселелерді шешу үшін бір деректер қорын құру
жеткілікті болмайды. Тауар аты және жеткізушілердің мекен жайы болатын
тауарларға тапсырыс құру керек болсын. Егер тауарлар тұралы барлық
ақпараттарды тек бір ДҚ-да сақтасақ, онда әрбір жазбада тауар атының
қасына, жеткізушінің мекен жайы үшін өріс қарастыру керек болады. Егер бір
жеткізуші бірнеше тауар шығарса, онда көптеген жазбалар бірдей ақпарат:
әрбір тауар аты үшін бір жеткізушінің мекен жайын сақтаушы еді. ДҚ- н
құрудың бұл амалының кемшіліктері бар: -ДҚ-на белгілі жеткізушінің жаңа
тауары тұралы ақпарат енгізуде, оның мекен жайын тағы да құрылатын жазбаға
енгізу керек; -егер жеткізушінің мекен жайы өзгерсе, онда берілген мекен
жайдан тұратын барлық деректер блоктарын тексеріп, жаңартып шығуға тұра
келеді. Реляциялық ДҚ-да ақпараттар екі өлшемді кесте түрінде сақталады.
Әрбір кестеде берілген типті (адамдар, тауарлар және т.б. )объектілер
жиынтығы тұралы мәліметтер болады. Кестедегі қатарлар (жолдар) жазба деп
аталады. Жазба - бұл карточкада немесе бланкіде сақталған ақпараттың
компьютерлік аналогі. Кестедегі кез- келген жазбада бір объект тұралы
(адам, тауар), ақпарат болады. Кестедегі бағандар өріс деп аталады. Өріс -
бұл карточка немесе бланкінің графасының компютерлік аналогі. Барлық
жазбалар өрістердің бірдей жинағынан тұрады. Мұнда сипатталатын
объектілердің қасиеттері тұрала ақпарат болады. Мысыалы, егер кестеде
студенттер тұралы мәліметтер болса, онда оның әрбір жазбасында нақты
студент тұралы ақпарат сақталады. Бір өріске оның коды, екіншісіне оқитын
топ нөмірі, үшіншісіне фамилиясы т.с.с. орналасады. Әрбір өрістің мәндері
деректердің бір типіне жатады: сандар, символдар қатар, мезгіл. Жеке жазба
мен жеке өрістің қиылысуы ұяшық деп аталады, ал жеке ұяшықтағы жеке
деректердің өзі өріс мәні немесе кесте әлементі деп аталады. Қарапайым
жағдайда ДҚ бір кестеден тұрады, әдетте ол бірнеше өзара байланысқан
кестелерді қосады. Кестелер арасындағы байланыс (relation) бірдей өрістер
арқылы жүзеге асырылады. Реляциялық ДҚ-да кестелер арасындағы байланысты
орнату, бір мезгілде бірнеше кестелерден ақпаратты алып тастау және
біріктіруге мүмкіндік береді.
Нормальдау.
Бір ғана сипатқа ие мәліметтердің кестелерге (қатынастарға) түрліше
тәсілдермен, яғни, бір-бірімен байланыстағы түрлі жиынтықтардың ұйымдасып,
топталуы мүмкін. Атрибуттарды қатынастарға рационалды, яғни, мәліметтерді
қосалқы минимиздеу және олардың процедуралары мен реттелуін, жаңартылуын
топталған болуы мүмкін. Қатынастардың белгілі бір жиынтығы — қосу кезінде,
модификациялауда, мәліметтерді жоюда, қалған барлық қатынастарға қарағанда,
егер ол қатынастарды нормалау талаптарына жауап берерліктей болса, ең жақсы
қасиеттерге ие. Қатынастарды нормалау — қатынастарды (кестелерді)
қосалқыландыруды шеттететін, мәліметтер қорын енгізудегі
(енгізу,коррекциялау) қиыншылықтарды азайтатын мәліметтер қорында сақталған
нәрселердің біріне бірінің қарама-қайшы келмеуін қамтамасыз ететін
форматтаудың қолдан жасалған аппараттарын шектелуі болып табылады.
Қатынастардың кәдуілгі үш формасы айқындалған, және кез-келген формаға
қатысты қатынасты үшінші бір қатынасқа (ең күшті) қалыпты формаға қайта
айналдыра алатын механизм ұсынылып жүр.

Бірінші қалыпты форма.
Қатынас өзінің барлық атрибуттары қарапайым (онан әрі бөлінбейтіндей)
болса, нормаланған немесе бірінші қалыпты формаға келтірілген деп аталады.
Қаныстарды бірінші қалыпты формаға бейімдеп қайта қалыптастыру,
реквизиттердің (өрістердің) санының өсуіне және қорытындының өзгеруіне алып
келуі мүмкін. Мысалы, Студент = (Номер, Аты-жөні, есімі, әкесінің аты,
туған күні, тобы) қатынасы бірінші қалыпты формаға салынады.

Екінші қалыпты форма.
Қатынастарды екінші қалыпты формаға келтіру мәселесін қарастыру үшін,
функционалдық бағыныштылық және функционалдық тәуелділік сияқты ұғымдарға
түсініктеме беріп өту қажет болады. Ақпараттық нысанның бейнелеуіш
реквизиттері тәуелділік. Реквизиттердің функционалдық тәуелділігі —
ақпараттық нысанның белгілі бір қорытынды реквизитіне сәйкес өзіндік
ақпараттық нысандарын бөлетін реквизитті тәуелділік. Функционалдық
тәуелділіктің мұндай анықтамасы реквизиттердің пәндік саласындағы барша
арақатынастарда бейтарап ақпараттық нысандарды бөліп шығаруға мүмкіндік
береді. Қосалқы түйін жасау керек болған жағдайда, функционалдық тұрғыдағы
толықтай тәуелділік ұғымын енгізеді. Түйінді емес атрибуттардың толыққанды
фунционалды тәуелділігі дегеніміз - әрбір түйінде емес атрибуттың
функционалды түрде түйінге тәуелді емес, бірақ, қосалқы түйіннің де белгілі
бір бөлігінен тыс болып табылады. Қатынас, егер ол бірінші қалыпты формада
болса, әрі әрбір түйінде емес атрибут функционалды түрде қосалқы түйінге
тәуелді емес болса, екінші бір қалыпты формада болады деген сөз.

Үшінші қалыпты форма
Үшінші қалыпты форма ұғымы транзитивті емес түсінікте қалыптасады.
Транзитивті емес түсінік , егер, екі бейнелеуіш реквизиттің қаймыбірінің
түйінге тәуелділігі білінгенде, ал өзге бейнелеуіш реквизит бірінші
бейнелеуіш реквизитке тәуелді болса, сонда байқалады. Қатынас үшінші
қалыпты формада болған кезде, ол екінші қалыпты формада болуы тиіс және
әрбір түйінді емес атрибут транзитті емес түрде бірінші түйінге қатыссыз
болған кезде байқалады. Бейнелеуіш реквизиттердің транзитивті ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.