Қали Байжанов

Қали Байжанов 1877 жылы, Павлодар облысы, Баянауыл ауданы, «Қайыңкөл» деген жерде туады. Руы - сүйіндік ішінде Ақбура. Ол кезде Қарқаралы, Баян, Павлодар, Өскемен, Зайсан, Бұхтарма Семей губерниясына кіретін. Қали Баянауылда тұрғанымен, өскен жері – Қарағанды облысының Қу ауданы, Қудың Үлкентау, Балқантау деген жерлеріне жас кезінен қызығып үнемі өлеңдерінің арасында шумақтап айтып отырады екен.
Қалидың әкесі Байжан кедей адам болады да, Қали жас күнінен ауыр бейнет орта-сында болады. Ол жасы он сегізге жетер жетпестен Екібастұзда шахтада жұмыс істей-ді. Жер бетіндегі, ашық аспан астында жүретін байлардың малшылық жалшылығынан не де болса табысы қалтасына айлап түсіп отыратын еңбекті қалайды. Кейіннен Жел-тауда тас қалаушы болады.
Қали жасы он екі-он үшке келгенде-ақ өзінің бала дауысымен бір есіткен әні болса қағып алып айналасын таң қалдырады. Жасынан есіту қабілеті аса зор, музыкаға бе-йімділігі ауыл аймаққа көріне береді. Оның үстіне ол бір өреде ертеден келе жатқан ән дәстүрі жас талапкердің қаққан қанатын қолдайды. Жоғарыда айтылғандай шахтыға бармас бұрын ақ Қали әншілік өнерін өркендету жолында өмір бөгеттерінің ешқай-сысына тоқтамайды, есіткен әні баста шатпақтап отырған болып көрінсе де, аз уақыттан кейін зергердің қалыбынан өткендей жарқырап, әшекейлеп алып келіп, көп алдына тартады.
Өзінің айтуынша Қали он сегіз жасынан бастап Арқаның белгілі әншісі Жарылғаптан ән үйрене бастайды. Оның қасына еріп, шәкірт болып көп жылдар жүреді. Жарылғап-берді өзі ән шығармаған, бірақ қатарынан озған әнші орындаушы болса керек. Қалидың орындауында, А. Затаевич айтқандай өзіндік ерекшелік бар. Ол әнді салған жерден аспандатып көтеріп алып кететін жерінде бой жеткізбей, ал оюлайтын, қиыстыратын, құйқылжытатын жерлерінде қазақ әншілерінде аз келетін өзінің қою, төмен дауысымен дүрілдетіп, дыбысы жәй кездің өзінде аржағында алапат күш жатқаны сезіледі. Жарылғаптың репертуарынан Қали: «Шама», «Алтыбасар», «Топай көк», «Ардақ», «Келіншек» және басқа әндер алады. Қали Жарылғаптың сүйікті шәкірттерінің бірі болады. Ол алған әндерін бабына келтіріп орындайды және әрбір