Платон мен Аристотельдің ғылым дамуына қосқан үлесі

Кіріспе
Қолданылған әдебиеттер

Платон (шын аты Аристокл) б.з.д. 437-347 жылдарда өмір сүрді. Ол ежелгі грек философы және әлеуметтік ойшылы, саясат ғылымының негізін қалаушылардың бірі. Бай аристократтар әулетінде дүниеге келген. Жас кезінде ол Сократтың шәкірті және тыңдаушысы болды. Сократтың қазасынан кейін, Платон басқа шәкірттермен бірге Афиныдан кетеді. Б.з.д. 387 жылы грек батыры Академның атымен аталған Академия деп аталатын өзінің философиялық мектебін ашады.
Платонның саяси көзқарастары Афина қоғамының белең алған дағдарысы, құлдырауы мен азып-тозуы жағдайында қалыптасты. Классикалық полистің (қала-мемлекеттің) гүлденуі мен жойылуы қарқынды әлеуметтік жіктелуі, қоғам мен мемлекеттің дамуы барысында билік тұрпаты өзгерді: аристократия олигархияға айналып бара жатты. Демократия саяси теңдікті көздейді, ал іс жүзінде аристократиялық және олигархиялық жайсаңдар билеп төстеді. Платон «идеал», яғни «мінсіз мемлекеттің» үлгісін (утопияны) әзірледі, бұл орайда оған оның идеялар туралы, жан, инсаният (адамгершілік) және әділет туралы ілімі негіз етіп алынды. Платон бойынша мемлекет жасағанның – идея иесі, ғарышты жаратушы Құдайдың құдіретімен пайда болады. Ол үш нәрседен – ақылдан, жаннан және тәннен құралады. Тән - өледі, ол парасатты, сұрапыл және опасы бөліктерден құралатын жан – бақи, мәңгі. Платонның мінсіз мемлекеті өзінің философтарымен – дана, сақшыларымен – ержүрек, қол еңбегі адамның бағыныштылығымен байсал. Байсалдылық, ержүректік және бағыныштылық секілді қасиеттердің ұштасуы әділетті мемлекеттік құрылысты сипаттайды. Осылайша, ойшылдың адамгершілік (этика) туралы және мемлекет (саясат) туралы ілімдері өзара етене байланысқан. Мемлекет дегеніміз – «біздің әрқайсымыз өзімізге өзіміз жеткіліксіз болып, көпке мұқтаж болғанымызда өсіп шығатын ортақ мекен. Платонның саяси көзқарастарының серпіні «Мемлекет», «Саясаткер», «Заңдар» деген еңбектерінен аңғарылады. Платонның философиялық және әлеуметтік-саяси идеялары жалпы адамзаттық мәнге ие болып, ол ежелгі

1. 3. Ә.Нысанбаев., Т.Әбжанов. Қысқаша философия тарихы.
2. Ә.Х.Тұрғынбаев. «Философия».
3. 8. Ж.Алтай., А.Мұханбетәли. «Философия тарихы». Алматы 2006ж.

Пән: Философия
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
Семей қаласының Шәкірім атындағы мемлекеттік университеті

Тақырап: Платон мен Аристотельдің ғылым дамуына қосқан үлесі

Орындаған: магистрант Искаков Р. О.
Мамандық: Информатика М060200
Тексерген: фил. ғыл. канд. Жаркимбаева Д. Б.

Семей - 2013 ж.
Платон (шын аты Аристокл) б.з.д. 437-347 жылдарда өмір сүрді. Ол ежелгі грек философы және әлеуметтік ойшылы, саясат ғылымының негізін қалаушылардың бірі. Бай аристократтар әулетінде дүниеге келген. Жас кезінде ол Сократтың шәкірті және тыңдаушысы болды. Сократтың қазасынан кейін, Платон басқа шәкірттермен бірге Афиныдан кетеді. Б.з.д. 387 жылы грек батыры Академның атымен аталған Академия деп аталатын өзінің философиялық мектебін ашады.
Платонның саяси көзқарастары Афина қоғамының белең алған дағдарысы, құлдырауы мен азып-тозуы жағдайында қалыптасты. Классикалық полистің (қала-мемлекеттің) гүлденуі мен жойылуы қарқынды әлеуметтік жіктелуі, қоғам мен мемлекеттің дамуы барысында билік тұрпаты өзгерді: аристократия олигархияға айналып бара жатты. Демократия саяси теңдікті көздейді, ал іс жүзінде аристократиялық және олигархиялық жайсаңдар билеп төстеді. Платон идеал, яғни мінсіз мемлекеттің үлгісін (утопияны) әзірледі, бұл орайда оған оның идеялар туралы, жан, инсаният (адамгершілік) және әділет туралы ілімі негіз етіп алынды. Платон бойынша мемлекет жасағанның - идея иесі, ғарышты жаратушы Құдайдың құдіретімен пайда болады. Ол үш нәрседен - ақылдан, жаннан және тәннен құралады. Тән - өледі, ол парасатты, сұрапыл және опасы бөліктерден құралатын жан - бақи, мәңгі. Платонның мінсіз мемлекеті өзінің философтарымен - дана, сақшыларымен - ержүрек, қол еңбегі адамның бағыныштылығымен байсал. Байсалдылық, ержүректік және бағыныштылық секілді қасиеттердің ұштасуы әділетті мемлекеттік құрылысты сипаттайды. Осылайша, ойшылдың адамгершілік (этика) туралы және мемлекет (саясат) туралы ілімдері өзара етене байланысқан. Мемлекет дегеніміз - біздің әрқайсымыз өзімізге өзіміз жеткіліксіз болып, көпке мұқтаж болғанымызда өсіп шығатын ортақ мекен. Платонның саяси көзқарастарының серпіні Мемлекет, Саясаткер, Заңдар деген еңбектерінен аңғарылады. Платонның философиялық және әлеуметтік-саяси идеялары жалпы адамзаттық мәнге ие болып, ол ежелгі кезең шеңберінен көп ұзап шығып біздің заманда да сақталып отыр.
Платон өз диалогтарында айтқан мемлекет, сол кездегі Грециядағы не басқа жердегі өмір сүріп жатқан мемлекет еместігін айтады. Бұл мұратты(идеалды) мемлекеттің моделі, бірақ мұндай мемлекет өмірде болмады. Сондықтан, бұл шығармадан кейін әдебиетке жаңа термин утопия кіреді.
Басқа философтардың утопиясы сияқты, Платон утопиясында әр түрлі элементтерден тұрады. Ол, бірінші сыншылық немесе жағымсыз элементтері бар. Армандаған елді белгілеу үшін сол кезде бар мемлекеттердің жаман жақтарын білу керек. Қазіргі бар мемлекеттер ең жақсы және жетілген болу үшін мемелекеттің қандай жағы өзгертілуі керек және қандай жақтары мемлекеттен алынып тасталуы керектігін білу керек. Сынамай және мемлекеттің нашар жақтарын алып тастамай біз утопия құра алмаймыз.
Екінші жағынан қарасақ, утопиялық мемлекеттің жақсы және конструктивті жағында көрсету керек. Ол жерде автор сол кездегі мемлекеттерде не жоқ, бірақ болуы керектігін айтады. Утопия мемлекет ойлау, қиялдаған кезде ғана пайда болатындықтан, утопияларды фантастикалық бөліктерде болады, бірақ утопиялық елдің фантастикалық жақтарын шындықтан түгелімен бөліп алуға болмайды. Утопияны сынау арқылы және бар мемлекеттермен салыстыру арқылы ғана құруға болады. Бірақ мұндай мемлекеттер бейне, формасы және ойлау арқылы ғана құруға болмайды, ол шын қоғам түрінде болуы керек. Утопия - бар мемлекттің нашар жағыннан арылуы және жақсы жағын әдемілеп суреттеу. Ойлап
табудың тірегі шындық болып табылады.
Платон мемлекетті сынап және оның нашар элементтерін көп көрсеткен. Платон өзінің мұратты (идеалды) мемлекет туралы ойларын көрсетіп қоймай, оны мемлекеттің нашар жақтарымен салыстырады. Барлық нашар мемлекеттердің формасы үшін бір жақты ойлаудың орнына ұрыс-керіс, әділеттіктің орнына әр жаққа бөліну; өмірдегі жоғарғы мақсатқа ұмтылудың орнына билік үшін төменгі мақсаттарға ұмтылады, ақша қуалау бар екендігін көрсетеді. Нашар мемлекеттердің қозғаушы күші болып материалдық жоғары шығумен, соған ынталану болып табылады. Платоның айтуынша сол кезде өмір сүрген мемлекеттердің бәрі нашар мемлекетке жатады. Олай деу себебі, ол мемлекеттерде бай және кедей деп таптық бөліну бар, шын мәнінде барлық мемлекет солай екіге бөлінеді, ол екі қарама-қарсы жақтар біреуі кедейлер болса, екіншісі байлар жағы. Қазіргі кезде бар мемлекеттің бәрі жетілмеген мемлекет формасында, Кронос билік еткен мемлекет жетілген мемлекет формасында болуна халықтың бірге тұруы түрткі болды. Сол Кронос басқарған мемлекетті сипаттаған да, Платон өз фантазиясымен сипатайды. Оның айтуы бойынша: ол мемлекеттің әрбір облысын әр түрлі құдай басқарған, адамдардың өміріне керекті заттың бәрі болған дейді, соғыс, ұрыс-керіс, ұрлық дегендер болмаған. Ол кезде адамдар адамдардан туылмаған, олар жерден туылған және оларға үй, төсек деген заттар керек болмаған. Бос уақыттың бәрін философиямен айналасумен өткізген. Ол кезде адамның бәрі бірімен-бірі дос болған және ол кезде табиғатпен күресу керек болмаған. Платонның айтуынша, сол мемлекттің құрылымы ең жақсы болған деп алуға болмайды, себебі қазіргі кезде өмір сүру үшін табиғатпен және қарсылас мемлекеттер мен күресу керек дейді.
Құл иеленуші замандағы гректердің Платон - аристократияша ойлаушы философы. Сондықтанда, ол жасалатын өнімге тұтынушы түрінде қарайды. Бұл жағдай Платонның мемлекет туралы анализ жасау кезінде проблемалаға әкеліп соғады.
Платон үшін ең маңызды болған басқарушы азаматтар, әскерилер, өнімді өндіретін адамдарды бөліп қарастырды. Мемлекет құрылу үшін әр түрлі жұмыстарға мамандалаған жұмысшы бүкіл қоғамға жақсы болу үшін, не істеу керектігін айта алмады. Оның ойының көбі әскери адамдар тәрбиелеу және олар өз қызметінің атқару мен өмірі қызықтырды. Маманданған жұмысшылардың жұмысын білмей тұрып Платон, олардың жұмысын құрылымдық түрде бөліп берді. Бұның шығу себебі, Платон маманданған жұмысшы өзіне тиіс жұмысты және тек соны ғана істеу керек болды.
Еңбектің өзі Платонды өте қызықтыра қойған жоқ. Мемлекеттегі Платонның бұл жақтарын жазған негізгі себебі, ол қоғамның жетілген (совершенный) мемлекеттегі орнын көрсеткісі келді. Алдында айтып өткен мамандалған адам қоғам үшін не істей алатындығы және оның өмірін Платон білмеді және білгісі де келмеді. Оның ойынша мемлекетке және қоғам бөлінбейтін бөлшек сияқты болып көрінді.

Аристотельдің (б.з.б. 384-322 жылдары) философиясы, бір жағынан, барлық көне грек философиясының қорытындысы іспетті. Ал, екінші жағынан, Аристотель көзқарасы орта ғасыр мен жаңа дәуірдің ғылыми ілімдерінің қайнар бастауы болды. Яғни, бұл ұлы ойшыл көне грек данышпандары көтерген проблемаларға жан-жақты талдау жасап, өз заманындағы көкейкесті мәселелерді шешіп беруге ұмтылды. Ол, сондай-ақ өзінің өмір сүріп отырған заманы әлі де күн тәртібіне қоймаған мәселелерді шешемін деп болашаққа ой жүгіртті.
Аристотель Метафизика деп аталатын кітабында философияның негізгі мәселелерінің бірі - болмысты жан-жақты анықтай отырып, өзіне дейінгі ойшылдарға әсіресе Платонның философиясына сын ескертпелер айтты.
Аристотель-Платонның шәкірті. Ұстазының көзі тірісінде шәкірті оның шығармаларына сын көзбен қарап, пікірлерін ашық айтпағаны рас. Бірақ кейін келе, өзінің философия жүйесін жасау процесінде ол Платонның көзқарасына қарама - қарсы шықты. Аристотельге: Сен неге көзінің тірісінде ұстазыңа қарсы шықпадың? - деп айып таққанда. Ол: Платон маған дос, бірақ ақиқат одан да гөрі қымбатырақ, - деп жауап беріпті деген аңыз бар.
Аристотель Платонға қарсы шыға отырып, мазмұн мен форма, яғни материя мен форма мәселесін көтерді, олардың өзара байланысын ашпақшы болды дедік қой. Ал енді осы екі категорияның (материя мен форманың) диалектикалық қатынасын талдай отырып, Аристотельдің философиялық жүйесіне көз жүгіртелік.
Аристотельдің анықтамасындағы Материя Платонның ұғымындағыдан әлдеқайда өзгеше Материя, Аристотельдің ойынша Субстрат (латын тілінде негіз, астар деген мағына береді).
Ол өзінің анықтаушысынан, формасынан айрылған процесс. Сайып келгенде, бұл материя, субстрат тек қана мүмкіндік күйінде қалады.
Материяның, субстраттың бойында екі жағдай бар. Бірі- онда әлі форма жоқ, ол кейін пайда болады, екіншіден онда болашақта формаға айналатын мүмкіндік бар. Бұл бір процестің екі жағы. Бірі - теріс анықтама, ал екіншісі - оң анықтама.
Материя деген ұғым, Аристотельдің түсінігі бойынша, бір жағынан субстрат, яғни, негіз, бірдеңенің ішкі астары. Материя - енжар, ал форма - белсенді болып келеді. Сондықтан материя, субстрат өзінің табиғи енжарлығына байланысты ешбір қимылмен іске қатыспайды.
Ал форма болса тым белсенді. Ол материяның түрін, негізін өзгертіп, оның басқа формаға ауысуына мүмкіндік жасайды. Олай болса, егер форма, оның белсенділігі болмаса материяның ешбір маңызы да жоқ.
Аристотельдің ойлау процесінің мәселелерімен көп айналысқанын жақсы білеміз. Оның осы мәселеге арналған Категориялар, Бірінші аналитика, Екінші аналитика, Топика тағы басқа да еңбектері бар.
Аристотель таным теориясына Платонға қарағанда әрі көбірек, әрі тереңірек көңіл аударды. Ол бұл мәселені Платоннан гөрі тым өзгеше, әрі түсінікті етіп баяндады. Ол Платонның мифке сүйенген таным теориясынан бас тартты. Егер Платон таным тек еске түсіру, сайып келгенде, үңгірге қамалған адамдардың дүниегі сырттан түскен сәулелер арқылы ғана, елес арқылы қабылдауы деп есептесе, Аристотель бұл теорияға басқаша мән берді. Ол бізге әлі жетпеген Философия туралы деген трактатында адамдардың танымын үнемі даму процесінде қарайды.
Аристотельдің таным теориясы сенсуализмнен (сенсуа - латын тілінде түйсік) басталып. Рациолизмге (рацио - латын тілінде ақыл) келіп аяқталады.
Көне грек дәуірінде осы екі ұғымның екеуі де болғаны анық. Ендеше, танымды түйсіктен, тәжірибеден ақылған, білімге, ғылымға қарай өтті деп Аристотельдің ойын тұжырымдауымыз оның көзқарасына жасаған қиянат емес.
Әрине, сырт қарағанда солай болып көрінуі даусыз. Бірақ Аристотель Метафизика деген еңбегінде таным теориясындағы ойлау мен болмыстың тепе - тең келіп, шамаласпайтын болмағаны ма деген сұраққа өзі жауап береді: білім қуаты жағынан жалпыға, актуалдығы жағынан дараға бағытталады.
Міне, жалпыға ұмтылатын білімнің бәрін ойлау процесі арқылы белгілі бір формаға түсіріп, зерттеу қажет. Сондықтан Аристотельдің форманы асыра дәріптегені ағат болғанымен, сол көне грек дәуірінде жаңа ғылымның, кейін орта ғасыр мен жаңа дәуірде ерекше рөл атқарған көптеген білімдердің сүйенер негізі болған формальды логиканы тудырды.
Аристотель жасаған осы ғылымның (формальды логиканың) атқарған маңызын айтып жеткізу қиын шығар. Оның таным теориясына да, дүниетанымға да тікелей қатысы болды. Ол өзі пайда ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.