Әр түрлі операциялық жүйелерде шифрлеудің программалық құралдары
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1.0.Әр түрлі операциялық жүйелерде шифрлеудің программалық құралдары ... ..4
1.1.Операциялық жүйе туралы жалпы мағұлмат ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.2. Windows.ң қорғау мүмкіндіктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
1.3. Linux жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
2.0..Бағдарламмалық құралдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
2.1. Мәтіндерді шифрлау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
2.2. Мәтіндерге салыстырмалы энтропиялық анализ ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..36
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1.0.Әр түрлі операциялық жүйелерде шифрлеудің программалық құралдары ... ..4
1.1.Операциялық жүйе туралы жалпы мағұлмат ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.2. Windows.ң қорғау мүмкіндіктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
1.3. Linux жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
2.0..Бағдарламмалық құралдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
2.1. Мәтіндерді шифрлау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
2.2. Мәтіндерге салыстырмалы энтропиялық анализ ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..36
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
КІРІСПЕ
Операциялық жүйелер – компьютердi басқаруға арналған және қолданбалы бағдарламалармен байланысы бар нақты бағдарлама. Дербес компьютерлер үшiн кең тараған операциялық жүйелерге MS DOS, WINDOWS*, UNIX ж„не т.б.
Дербес компьютерлерге арналған операциялық жүйелердiң барлығы да тек бiр адамдық болып табылады. WINDOWS*, UNIX көп мақсатты жүйелер болып табылады. Көп мақсаттылығта – бiр компьютерде бiр уақытта қатарласа бiрнеше есептi шығару мүмкiндiгi немесе бiрнеше әрекеттiң қатар атқарылады.
Көптеген компьютерлерде MS DOS пен көп терезелi WINDOWS операциялық жүйелерiн падаланады.
Операциялық жүйе ЭЕМ-нiң бағдарламалық құралдарының ажырамас бөлiгi болып саналады. әрбiр адамға ЭЕМ-нiң барлық құрылғыларын басқару мүмкiншiлiгiн беретiн, сол себептi басқа бағдарламаларды аппаратурамен байланыс жасаудан босатын, компьютерде жұмыс iстегiсi келетiн әрбiр адамға өте қажет операциялық жүйенiң алатын орны ерекше.
Операциялық жүйе екi негiзгi қызметтi орындайды:
1. Барлық қолданбалы және жүйелiк бағдарламалардың жұмыстарын қолдап, олардың бiр-бiрiмн және аппараттық жабдыјтармен байланыстарын қамтамасыз ету;
2. әрбiр адамға ЭЕМ-дi жлпы басқару мүмкiншiлiгiн беру.
Операциялық жүйелер көптеген функцияларды орындайды: ЭЕМ-нiң
жадын бөлу, жұмыс кезiнде туындайтын әртүрлi оқиғаларды анықтау, жұмыс нәтижелеренi қағазға, экранға шығару жолдарын ұйымдастыру, ақпараттарды сыртқы ортадан алу және беру т.б. Операциялық жүйе-нiң негiзгi ядросы машина iске қосылған сәттен бастап ЭЕМ-нiң жадында болады. Машинаны жалпы басқару үшiн операциялыј жүйенiң командалық тiлi пайдаланылады, оның көмегiмен адам дискiнi белгiлеу, мәлiметтердi көшiру, кез келген бағдарламаны iске қосу, керектi жұмыс режимiн орнату сияқты әртүрлi әрекеттер орындайды.
Операциялық жүйелер – компьютердi басқаруға арналған және қолданбалы бағдарламалармен байланысы бар нақты бағдарлама. Дербес компьютерлер үшiн кең тараған операциялық жүйелерге MS DOS, WINDOWS*, UNIX ж„не т.б.
Дербес компьютерлерге арналған операциялық жүйелердiң барлығы да тек бiр адамдық болып табылады. WINDOWS*, UNIX көп мақсатты жүйелер болып табылады. Көп мақсаттылығта – бiр компьютерде бiр уақытта қатарласа бiрнеше есептi шығару мүмкiндiгi немесе бiрнеше әрекеттiң қатар атқарылады.
Көптеген компьютерлерде MS DOS пен көп терезелi WINDOWS операциялық жүйелерiн падаланады.
Операциялық жүйе ЭЕМ-нiң бағдарламалық құралдарының ажырамас бөлiгi болып саналады. әрбiр адамға ЭЕМ-нiң барлық құрылғыларын басқару мүмкiншiлiгiн беретiн, сол себептi басқа бағдарламаларды аппаратурамен байланыс жасаудан босатын, компьютерде жұмыс iстегiсi келетiн әрбiр адамға өте қажет операциялық жүйенiң алатын орны ерекше.
Операциялық жүйе екi негiзгi қызметтi орындайды:
1. Барлық қолданбалы және жүйелiк бағдарламалардың жұмыстарын қолдап, олардың бiр-бiрiмн және аппараттық жабдыјтармен байланыстарын қамтамасыз ету;
2. әрбiр адамға ЭЕМ-дi жлпы басқару мүмкiншiлiгiн беру.
Операциялық жүйелер көптеген функцияларды орындайды: ЭЕМ-нiң
жадын бөлу, жұмыс кезiнде туындайтын әртүрлi оқиғаларды анықтау, жұмыс нәтижелеренi қағазға, экранға шығару жолдарын ұйымдастыру, ақпараттарды сыртқы ортадан алу және беру т.б. Операциялық жүйе-нiң негiзгi ядросы машина iске қосылған сәттен бастап ЭЕМ-нiң жадында болады. Машинаны жалпы басқару үшiн операциялыј жүйенiң командалық тiлi пайдаланылады, оның көмегiмен адам дискiнi белгiлеу, мәлiметтердi көшiру, кез келген бағдарламаны iске қосу, керектi жұмыс режимiн орнату сияқты әртүрлi әрекеттер орындайды.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
1. Гайдамакин Н.А. Автоматизированные информационные системы, базы и банки данных. Вводный курс: Учебное пособие. – М.: Гелиос АРВ, 2002.
2. Информационные системы в экономике: Учебник для вузов / К.В. Балдин, В.Б. Уткин. – М.: Издательско-торговая корпорация «Дашков и К», 2004.
3. Информационные системы и технологии в экономике: Учебное пособие для студ. высших учебных заведений по экон. спец. / Т.П. Барановская, В.И. Лойко, М.И. Семенов, А.И. Трубилин; Под ред. В.И. Лойко. – 2-е изд., доп. и перераб. – М.: Финансы и статистика, 2003.
4. Черенков А.П. Информационные системы для экономистов: Учебное пособие. – М.: Экзамен, 2002.
5. Автоматизация управления предприятием / Баронов В.В. и др. – М.: ИНФРА-М, 2000.
6. Бажин И.И. Информационные системы менеджмента. – М.: Изд-во Гос. ун-та высш. шк. экон., 2000.
7. Ефимов Е.Н., Патрушина С.М., Панферова Л.Ф., Хашиева Л. И. Информационные системы в экономике. – М.: ИКЦ «МарТ»; Ростов-на-Дону: Издательский центр «МарТ», 2004.
8. Исследование систем управления: Учебное пособие для вузов / Под ред. Н.И. Архиповой. – М.: ПРИОР, 2002.
9. Когаловский М.Р. Перспективные технологии информационных систем. – М.: ДМК Пресс, 2003.
10. Мауэргауз Ю.Е.Информационные системы промышленного менеджмента. – М.: Филинъ, 1999.
11. Петров В.Н. Информационные системы: Учебник. – СПб.: Питер, 2002.
12. Родкина Т.А. Информационная логистика. – М.: Экзамен, 2001.
13. Самсонов Б.Б., Плохов Е.М., Филоненков А.И., Кречет Т.В. Теория информации и кодирование. – Ростов-на-Дону: Феникс, 2002.
14. Скрипкин К.Г. Экономическая эффективность информационных систем. – М.: ДМК Пресс, 2003.
15. Устинова Г.М. Информационные системы менеджмента: Основные аналитические технологии в поддержке принятия решений: Учебное пособие. – СПб.: ДиаСофтЮП, 2000.
1. Гайдамакин Н.А. Автоматизированные информационные системы, базы и банки данных. Вводный курс: Учебное пособие. – М.: Гелиос АРВ, 2002.
2. Информационные системы в экономике: Учебник для вузов / К.В. Балдин, В.Б. Уткин. – М.: Издательско-торговая корпорация «Дашков и К», 2004.
3. Информационные системы и технологии в экономике: Учебное пособие для студ. высших учебных заведений по экон. спец. / Т.П. Барановская, В.И. Лойко, М.И. Семенов, А.И. Трубилин; Под ред. В.И. Лойко. – 2-е изд., доп. и перераб. – М.: Финансы и статистика, 2003.
4. Черенков А.П. Информационные системы для экономистов: Учебное пособие. – М.: Экзамен, 2002.
5. Автоматизация управления предприятием / Баронов В.В. и др. – М.: ИНФРА-М, 2000.
6. Бажин И.И. Информационные системы менеджмента. – М.: Изд-во Гос. ун-та высш. шк. экон., 2000.
7. Ефимов Е.Н., Патрушина С.М., Панферова Л.Ф., Хашиева Л. И. Информационные системы в экономике. – М.: ИКЦ «МарТ»; Ростов-на-Дону: Издательский центр «МарТ», 2004.
8. Исследование систем управления: Учебное пособие для вузов / Под ред. Н.И. Архиповой. – М.: ПРИОР, 2002.
9. Когаловский М.Р. Перспективные технологии информационных систем. – М.: ДМК Пресс, 2003.
10. Мауэргауз Ю.Е.Информационные системы промышленного менеджмента. – М.: Филинъ, 1999.
11. Петров В.Н. Информационные системы: Учебник. – СПб.: Питер, 2002.
12. Родкина Т.А. Информационная логистика. – М.: Экзамен, 2001.
13. Самсонов Б.Б., Плохов Е.М., Филоненков А.И., Кречет Т.В. Теория информации и кодирование. – Ростов-на-Дону: Феникс, 2002.
14. Скрипкин К.Г. Экономическая эффективность информационных систем. – М.: ДМК Пресс, 2003.
15. Устинова Г.М. Информационные системы менеджмента: Основные аналитические технологии в поддержке принятия решений: Учебное пособие. – СПб.: ДиаСофтЮП, 2000.
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 36 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 36 бет
Таңдаулыға:
Кіріспе
Операциялық жүйелер - компьютердi басқаруға арналған және қолданбалы бағдарламалармен байланысы бар нақты бағдарлама. Дербес компьютерлер үшiн кең тараған операциялық жүйелерге MS DOS, WINDOWS*, UNIX ж„не т.б.
Дербес компьютерлерге арналған операциялыј жүйелердiң барлығы да тек бiр адамдық болып табылады. WINDOWS*, UNIX көп мақсатты жүйелер болып табылады. Көп мақсаттылығта - бiр компьютерде бiр уақытта қатарласа бiрнеше есептi шығару мүмкiндiгi немесе бiрнеше әрекеттiң қатар атқарылады.
Көптеген компьютерлерде MS DOS пен көп терезелi WINDOWS операциялыј жүйелерiн падаланады.
Операциялық жүйе ЭЕМ-нiң бағдарламалық құралдарының ажырамас бөлiгi болып саналады. әрбiр адамға ЭЕМ-нiң барлық құрылғыларын басқару мүмкiншiлiгiн беретiн, сол себептi басқа бағдарламаларды аппаратурамен байланыс жасаудан босатын, компьютерде жұмыс iстегiсi келетiн әрбiр адамға өте қажет операциялық жүйенiң алатын орны ерекше.
Операциялық жүйе екi негiзгi қызметтi орындайды:
1. Барлық қолданбалы және жүйелiк бағдарламалардың жұмыстарын қолдап, олардың бiр-бiрiмн және аппараттық жабдыјтармен байланыстарын қамтамасыз ету;
2. әрбiр адамға ЭЕМ-дi жлпы басқару мүмкiншiлiгiн беру.
Операциялық жүйелер көптеген функцияларды орындайды: ЭЕМ-нiң
жадын бөлу, жұмыс кезiнде туындайтын әртүрлi оқиғаларды анықтау, жұмыс нәтижелеренi қағазға, экранға шығару жолдарын ұйымдастыру, ақпараттарды сыртқы ортадан алу және беру т.б. Операциялық жүйе-нiң негiзгi ядросы машина iске қосылған сәттен бастап ЭЕМ-нiң жадында болады. Машинаны жалпы басқару үшiн операциялыј жүйенiң командалық тiлi пайдаланылады, оның көмегiмен адам дискiнi белгiлеу, мәлiметтердi көшiру, кез келген бағдарламаны iске қосу, керектi жұмыс режимiн орнату сияқты әртүрлi әрекеттер орындайды.
1.Операциялық жүйе туралы жалпы мағұлмат
Операциялық жүйе - адам мен ЭЕМ аппараттық құралдарының арасындағы байланысты ұйымдастыратын бағдарлама немесе бiрiктiрiлген бағдарлама тобы. Оның құрамына өз командалары және драйверлер - сыртқы құрылғыларды басқару бағдарламалары, утилиттер - жұмысты жеңiлдететiн бағдарламалар және т.б. кiредi.
ОЖ-ң атқаратын жұмысын үш топқа бөлуге болады:
мәлiметтердi енгiзу-шығарудың барлық түрлерiн ұйымдастыру;
ЭЕМ сыртқы ортамен байланыстыру;
Мәлiметтердi сақтау мен өндеу жұмыстарын атқару.
Компьютерлердiң әртұрлi моделдерiнде қолданылатын ОЖ - ң мүмкiндiктерi де әрјалай бола бередi. ең көп тараған ОЖ түрлерiне MS DOS және де соңғы кезде кеңiнен қолданыла бастаған көп терезелi операциялыј жүйелер - WINDOS бағдарламалары жатады.
MS DOS жүйесi 1981 жылы пайда болып, компьютерлерге орналастырылды.
ЭЕМ-де бағдарламалар мен мәлiметтердi сајтаушы рөлiн магниттiк дискiдегi жинақтауыштар (МДЖ) атқарады. Дискiлердi латын алфавитiнiң алғашқы бас әрiптерiмен А:, В:, С:, D: және т.с.с. болып белгiленедi.
Компьютерлердiң көбiнде иiлгiш магниттiк дискi екеу болады, олар А: ж„не В:, ал қатты дискiдегi жинақтауыштар бiр немесе бiрнеше болады бола бередi, олар С:, D:, Е: ж„не т.с.с. түрлерiнде белгiленедi.
ЭЕМ iске қосылқанда ОЖ кқбiнесе С: қатты дискiсiнен немесе А: иiлгiш дискiсiнен оқылып жедел жадқа жүктеледi де, экранға ОЖ қызмет атқаруға дайын екендiгiн бiлдiретiн A:\ немесе C:\.
A:\ - бұл А: дискiсiнiң жұмыс iстеуге дайындығын көрсетедi. Егер компьютер iске қосылғанда А: дискiжетек ұясына дискет салынбаса, онда ЭЕМ автоматты түрде С: дискiсiнен оқиды.
С:\ - С: дискiсiнiң жҙмыс iстеп тұрғанын көрсетедi.
ОЖ ЭЕМ жедел жадына дұрыс жүктелген соң, экранға С:\ немесе A:\ сияқты команда енгiзу жолдары шығады.
Мәтiндер мен бағдарламалардан түратын мәлiметтер тұрақты күйде дискiдегi файлдарда сајталады. Файл - белгiлi бiр атпен магниттiк дискiде жазылған бiртектес ақпараттар жиыны. ОЖ жұмысы үшiн керектi мәлiметтер рүлiн әртүлi типтегi файлдар атқарады. Файл бағдарламадан, не оларқа қажеттi берiлген сандар тобынан, мәтiннен түруы мүмкiн. әрбiр файлдың файлдар каталогында тiркелген үзiндiк аты болуы керек. Дискiде аттары әртүрлi көптеген файлдар болады. Файлдың толық атауы екi бөлiктен құралады: аты және заты (түрi не типi). Файлдың аты - 8 таңбаға дейiнгi әрiптен басталатын сандар мен әрiптер жиыны, ал оның 3 таңбадан аспайтын екiншi бөлiгi оның заты, типi не атының кеңейтiлуi деп те атайды. Файлдың аты мен заты нүктемен бөлiнедi.
ФайлдыҢ толық аты латынның бас не кiшi әрiптерiмен белгiленедi. Мыс: red.bas, tot.txt, COMMAND.COM, BASIC.EXE.
Файлды дискiге жазғанда не өзгерткенде, оның көлемi, жазылған уақыты, мерзiмi де тiркеледi. Файлдың аты, типi, символмен берiлген көлемi, операциялық жүйенiң календары мен сақатынан жазылған күнi, айы, сақаты файлдың атрибуттары деп аталады.
Кейбiр командаларды орындау кезiнде файлдардың атын толық көрсетпеуге болады, бұл жағдайда ОЖ файлдар тобын iздейдi.
Кейде файлдардың бiреуiн ғана емес,қатар орналасған бiрнешеуiн топтауға тура келедi. Мүны файлдың атына шаблондарды немесе нұсқаларды, яғни * және ? белгiлерiн қою арқылы iстеуге болады.
* - файлдың атындағы осы таңбадан бастап кез келген сөз тiркестерiн орналастыруға болатының бiлдiредi.
? - файлдың атындағы болуы мүмкiн кез келген таңбаны немесе оның болмауын да көрсетедi. Мысалы:
AL*.* - аты KOL әрiптерiнен басталатын барлық файлдар тобын көрсетедi (alma.txt, alia.doc, alan.bac);
*.TXT - типi не заты EXE болып келген бар файлдар тобын көрсетедi (alma.exe, talon.exe,beta.exe);
*.* - жұмыс iстеп отырЈан ақымдағы каталогтақы барлық файлдарды топтап белгiлейдi;
* - типi көрсетiлмеген файлдар тобын көрсетедi (alia);
????.BAS - типi BAS болып келген аты бiр, екi, үш ж„не төрт таңбадан тұратын файлдар тобын көрсетедi (alis.bas, osa.bas, tor.bas);
A??.* - аты А таңбасынан түратын және А әрпiнен басталып үш таңбадан түратын заты кез келген сөз болатын файлдар тобын көрсетедi (a.txt, ag.com, asa.dos).
Дискiде сақталатын файлдар өте көп болады, олар бiрнеше мыңдаған сандарға жетедi. Мұндай ақпараттармен жұмыс iстейтiн адам қандай ақпарат қай жерде орналасғанын және ол файлдардың аттарын есте сақтауы керек.
Файлды дискiде iздеудi жеңiлдету үшiн арнайы тiркеген ыңғайлы. Ол үшiн каталог ұғымы қолданылады. Каталог - белгiлi бiр ортақ қасиеттерiне қарай магниттiк дискiде орналастырылЈан файлдар тобына қойылған атау. әрбiр аталогтың өзiндiк белгiлi бiр аты бар. Егер каталогта файл аты жазылса, файл сол каталогта орналасған деп атайды. әр каталогта көп файл жазыла бередi.
Бiр каталогқа аттары бiрдей екi файлды орналастыруға болмайды. Оның соңғысы жазыларда алдыңғысы бiрден жойлып кетедi, бiрақ аттас файлдар әртүрлi каталогтарда орналаса бередi. Бiр каталог екiншi бiр каталогтыҢ iшiне орналаса бередi, мұндайда ол бағынышты атанып, сатылы түрде бұл каталогқа басқа бiр каталог бағынышты болып орналаса беруi мүмкiн. Осындай бiрiнiң iшiне бiрi орналасған каталогтар бұтақ тәрiздi көп сатылы (иерархиялы) файлдар жүйесiн құрайды.
Дискiде мiндеттi түрде түпкi немесе 1-деңгейдегi каталог болуы тиiс. Оған файлдар, 2-деңгейдегi каталогтар, ал оның iшiне 3-деңегйдегi каталогы, т.с.с. орналасуы мүмкiн.Бағынышты каталогтар тiзбегi "\" таңбасымен бөлiнiп жазылады. Мыс:
C:\GRUP - мұндағы GRUP 1-шi деңгейдегi каталог
C:\GRUP\PO - мұндағы PO 2-шi деңгейдегi каталог
Файлдар бұтақ тәрiздi күрделi түрде құрылса, онда оның тек өз атын ғана емс, сонымен қатар тұрған орнын, басты каталогын, оның деңгейлерiн көрсету керек. Мұндай файлдың нақты тұрғын көрсететiн каталогтар тiзбегiн - маршрут не жол деп атайды. Файл толық түрде мынадай элементтермен белгiленедi:
дискiнiң аты, ол бiрақ кейде көрсетiлмей де кетедi;
бiрiнiң iшiне бiрi кiретiн каталогтар тiзбегiнiң аттарынан тұратын маршрут;
тiзбектi аяқтайтын файлдың өз аты.
Файлдың маршрутын немесе адресiн толық көрсету үшiн дискiнiң атын,
каталог аттарының тiзбегiн, ең соңында файлдың атын және типiн толық көрсету қажет. Жалпы ереже бойынша файлдың толық аты мынадай болады:
[дискiнiң аты:\] [маршрут\] файлдың аты[.типi]
әрбiр iс-әрекет орындалған сайын экранға ЭЕМ-нiң келесi команданы орындауға дайын екендiгiн көрсететiн шақыру тiзбегi автоматты түрде экранға шығып отырады. Егер маршрут С: таңбаларынан басталса, файл орны осы дискiнiң түпкi каталогынан есептеледi, диск көрсетiлмесе, файл орны ақымдағы каталогтан бастап есептеледi.
Кейбiр үш әрiп тiркестерiнен тұратын аттар стандартты құрылғылардың аттары болып келедi. Олардың файлдың аттары немесе заттары ретiнде пайдалануға болмайды. Мыс:
PRN- негiзгi баспақа беру қүрылғысы, 1-шi принтер;
LPT2 - қосымша 2-шi принтер;
CON- консоль, яғни берiлген мәндердi енгiзетiн болсақ, пернелiк экранға шықаратын болсақ - дисплей;
AUX - негiзгi коммуникалық канал;
NUL - бағдарламаны қалыптастыру, жетiлдiру және орындау мақсатында қолданылатын жалған құрылғы.
Файл атына тiркелiп тұратын оның заты немесе типi онда сақталатын информацияның тегiне, мазмұнына, тұрiне қарап берiледi. Стандартты типтер:
.BAS - BASIC тiлiнде жазылған бағдарлама түрiндегi файл;
.COM - тә„уелсiз орындалатын командалық файл;
.EXE - ОС жҙмыс басқаруымен жұмыс iстейтiн, бiрден орындалатын файл;
.PAS - Паскаль тiлiнде жазылған бағдарламалыј файл;
.TXT - текстiк файл.
MS DOS операциялық жүйесi дискеттiң немесе С: дискiсiнiң түпкi каталогында файлдар түрiнде орналасады да, мынадай бөлiктерден тұрады.
- BIOS модулi - компьютердiң тұрақты жадында жазылған мәлiметтi енгiзу-шығарудың негiзгi жүйесi. Бұл модуль компьютер шыққан заводта жазылып өшiрiлмей тұрақты сақталады. Ол ЭЕМ iске қосылған сәтте құрылғылардың жұмыс iстейтiнiн немесеiстемейтiнiн тексерiп, ОЖ-нiң мәлiмет енгiзу-шығаруға байланысты атқарылатын қарапайым жұмыстарын атқарады;
- Операциялығ жүйенiң жүктеуiшi - бұл кiшкентай ғана программа операциялық жүйенiң компьютердiң жедел жадында тұрақты сақталатын қалған модульдерiн файлдардан(IO.SYS, MSDOS.SYS,) оқуды қамтамасыз етедi.
- IO.SYS файлы сыртқы құрылғылармен(пернелiк тақта, дисплей, принтер,) информация алмасудыҢ барлық түрiн атјарады;
- MSDOS.SYS - файлы жалпы файлдар ашу iсiн және де ЭЕМ жедел жадын басқарады, оған әрқашанда жедел жадта қанша бос орын бар екенi белгiлi болады;
- COMMOND.COM командалық процессоры әрбiр адамға қажет түрлi iс әрекеттi орындайды, ол ЭЕМ iске қосылған кезден бастап ОЖ-нңҢ барлық резиденттi немесе iшкi командаларының орындау iсiн жүргiзедi. Транзиттi командаларды орындау үшiн ол дискiден соларға сәйкес бағдарламалық файлды iздеп, егер табылса, оны жедел жадыға жүктеп, соған басқаруды бередi. Бағдарлама жұмысы аяқталған соң командалық процессор оны жадыдан жойып, экранға әрi қарай жұмысқа дайын екендiгiн бiлдiретiн шақыру мәлiметiн шығарады.
- DOS-тың сыртғы немесе транзиттi командалары - операциялыј жҘйемен бiрге б†лек модульдер тҘрiнде берiлетiн баЈдарламалар, кейде утилиттер деп те айтыла бередi. Олар сыртјы командалар ретiнде „ртҘрлi јызметтер атјара бередi.
- ҪүрылҒылар драйверi - DOS жҘйесiн толыјтырып, жаҢадан јосылЈан шеткерi јҙрылЈыларды басјару iсiн орындайтын арнайы программалар. Драйверлер компьютердiҢ жедел жадына операциялыј жҘйемен бiрге ојылады да, олардыҢ аттары CONFIC.SYS деген арнаулы файлда жазылып тҙрады. Операциялыј жҘйе жедел жадја жҘктелгеннен кейiн дискiден конфигурациялыј файл CONFIC.SYS ојылып јҙрылЈылар драйверлерi де жедел жадта орналасады. Мҙнан кейiн командалыј COMMOND.COM файлы ојылып, ол iске кiрiседi. Бҙл командалыј процессор таЈы бiр командалыј AUTОEXE.BAT файлы iске јосып, оныҢ iшiндегi командалар мен программаларды бiртiндеп орындай бастайды.
ОС жҙмыс iстегенде оныҢ негiзгi жҙмыс јҙралы - команда. Ол компьютерге белгiлi бiр „рекеттi орындататын арнаулы программаларды шајыру Ҙшiн јолданады.
Команда формат деп аталатын, арнаулы јҙрылымнан тҙрады. Формат команданыҢ атынан ж„не параметрiнен тҙрады.
MS-DOS барлыј командалары резиденттi ж„не транзиттi болып екi Ҙлкен топја б†лiнедi. Резиденттi командалар јызмет ететiн COMMOND.COM файлыныҢ јҙрама б†лiгi болып табылады.. Олар - тез орындалатын жиi †олданылатын јарапайым командалар. Бҙл топја: DIR, MD, CD, RD, TIME, DATE, REN, DEL, TYPE, COPY ж„не т.б
Транзиттi командаларЈа дискiдегi программалыј файлдар жатады. Оларды iске јосып орындаудан бҙрын дискiден оју керек. Бҙл топја мына командалар жатады:: FORMAT, ATTRIB, TREE, MODE, DISKCOPY ж„не т.б
Каталогтармен жҙмыс жасайтын командалар. Бҙл топја DIR, CD, RD, MD командалары жатады.
1. DIR командасы - каталогтардыҢ ж„не файлдардыҢ толыј аттарыныҢ, к†лемiнiҢ ж„не јҙрылЈан уајыты мен мерзiмiнiҢ тiзiмiн бередi. DIR командасын параметрсiз јолданЈанда экранЈа каталогтыҢ мазмҙнын шыЈарады. Мыс: C:\dir - С: тҘпкi каталогыныҢ мазмҙнын к†рсетедi.
Параметр деп тҘпкi каталогты немесе кез келген деҢгейдегi iшкi каталогты к†рсететiн маршрутты айтады. Каталог мазмҙныныҢ тiзiмi Ҙлкен болЈан жаЈдайда ајпаратты парајтап шыЈару Ҙшiн јосымша P параметр јолданылады. Бҙл жаЈдайда экран бетi ајпаратја толЈан соҢ ајпарат экранЈа шыјпай тојтайды, ал оны жалЈастыру Ҙшiн кез келген перненi басу керек. Ајпарат экранЈа жинајты тҘрде шыЈу Ҙшiн W параметрi јоланылады. Мыс:
C:\dir р - С: тҘпкi каталогыныҢ мазмҙнын экранЈа бет-бет јылып к†рсетедi.
C:\dir w - С: тҘпкi каталогыныҢ мазмҙнын экранЈа жинајты тҘрде к†рсетедi.
2. MD (Make Directory - каталог жасау) - аЈымдаЈы кез келген каталог iшiнен жаҢа каталог ашу командасы. Мыс:
C:\md Gruppa - С: дискiсiнен Gruppa атты каталог јҙру.
C:\Gruppamd Student - С: дискiсiндегi 1-шi деҢгейдегi Gruppa атты каталогынан 2-шi деҢгейдегi Student каталогын јҙру.
C:\md Gruppa\Student - С: дискiсiндегi 1-шi деҢгейдегi Gruppa атты каталогынан 2-шi деҢгейдегi Student каталогын јҙру.
3. CD (Change Dirctory - каталог ауыстыру) - бiр каталогтан екiншi каталогја к†шу командасы. ЖоЈары д„режедегi каталогтарЈа к†шу мына параметрлер '..', '' арјылы iске асады. Мыс:
C:\Gruppa\Studentcd.. - 2-шi деҢгейдегi Student каталогынан 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогына к†шу.
C:\Gruppacd.. - 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогынан тҘпкi јаталогја к†шу.
C:\Gruppa\Studentcd \ - тҘпкi каталогја бiрден к†шедi.
4. RD (Remouve Dirctory - каталогты жою) - iшiнде файлдары жој бос каталогтар мен iшкi каталогтарды жою командасы. Мыс:
C:\Gruppard Student - 2-шi деҢгейдегi Student каталогын жою.
C:\rd Gruppa - 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогын жою.
Файлдармен жҙмыс iстейтiн командалар. Бҙл топја COPY, REN, DELETE, TYPE, DATE, TIME ж„не т.с.с командылар жатады.
1. COPY - файлдарды к†шiру командасы. Файлдарды к†шiргенде файлдыҢ бҙрынЈы атын сајтап (егер олар басја каталогја к†шiрiлетiн болса) немесе атын †згертiп к†шiруге болады. Параметр ретiнде кандай файл, јайдан, јайда ж„не јандай атпен к†шiрiлетiнi к†рсетiледi. Жалпы тҘрдегi команда форматы:
сopy јайдан, ненi_ јайда
C:\Gruppacopy C:\book.txt - С: дискiсiндегi 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогына С: тҘпкi каталогынан book.txt файлын к†шiру;
C:\Gruppacopy С:\ret.doc as.doc - 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогына С: тҘпкi каталогындаЈы ret.doc файлын as.doc атымен к†шiру;
C:\Gruppacopy alla.bas alma.bas - 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогындаЈы ALLA.BAS файлды, †зi орналасјан сол каталогја ALMA.BAS деген атпен к†шiру (екiншi к†шiрмесiн б†тен атпен алу);
C:\STUDENT\LEXcopy a:\port.txt - A: дискiсiндегi port.txt файлын 2-шi деҢгейдегi LEX каталогына к†шiру;
C:\Gruppa\Studentcopy book1.txt+book2.txt+book3.txt book.txt - 2-шi деҢгейдегi Student каталогындаЈы book1.txt, book2.txt, book3.txt файлдарын осы каталогја book.txt деген атпен бiрiктiру;
copy con жаҢа пернелерден енгiзетiн м„тiнен тҙратын файл јҙру Ҙшiн јолданылады. М„тiндi терiп болЈаннан кейiн Ctrl+Z ж„не Enter пернелерiн басып тојтады.
C:\Gruppacopy con book.txt - 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогынан book.txt атты м„тiндiк файлын јҙру;
C:\Gruppacopy ret1.txt+con ret.txt - 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогына ret1.txt файлыныҢ соҢына пернелерден терген м„тiн жолдарын енгiзу;
C:\Gruppacopy con+ret1.txt ret.txt - 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогына ret1.txt файлыныҢ басына пернелерден терген м„тiн жолдарын енгiзу;
2. REN - файлдардыҢ аттарын †зерту командасы, парамерлердiҢ файлдардыҢ ескi ж„не жаҢа аттары, мысалы
C:\Grupparen alla.bas alma.bas - 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогындаЈы ALLA.BAS файлыныҢ атын ALMA.BAS деген атја ауыстыру;
C:\Grupparen *.doc *. txt - 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогындаЈы барлыј .doc типтi файлдарды .txt типiне †згерту;
3. DEL - аЈымдаЈы немесе к†рсетiлген каталогтаЈы файлды немесе файлдар тобын †шiру командасы.
C:\Gruppadel *. txt - 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогындаЈы барлыј .doc типтi файлдарды †шiру;
C:\Gruppadel ret.txt - 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогындаЈы ret.txt файлын жою;
C:\Gruppadel book.* - 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогындаЈы аты book болып келетiн барлыј файлдарды жою;
4. TYPE - м„тiннен тҙратын файлдыҢ iшкi м„тiнiн экранЈа шыЈаратын команда.
C:\Gruppatype ret.txt - 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогындаЈы ret.txt атты файлыныҢ мазмҙнын јарау;
1. DATE командасы Ҙстiмiздегi аЈымдаЈы ай, кҘн ж„не жыл мерзiмiн экранЈа шыЈару ж„не оны †згерту.
2. TIME командасы - аЈымдаЈы уајытты экранЈа шыЈару ж„не јайтадан †згерту, бҙл команда форматы алдыҢЈыЈа - DATE командасына ҙјсас.
3. CLS-экранды тазарту экранды тазартып операциялыј жҘйенiҢ жҙмысја шајыру јатарын сол жај жоЈары бҙрышја орналастырады.
NORTON COMMANDER - қолданушының операциялық жүйемен жұмысын жеңiлдетуге арналған бағдарлама, онда командаларды пернетақтада термей-ақ тек пернелердi басу арқылы орындауға болады. Ондай операциялық жүйемен жұмысты жеңiлдетуге арналған бағдарламаларды "операциялық қабыршық" деп атайды.
NORTON COMMANDER қолданушыға келесi мүмкiнiктер бередi:
* экранда әрдайым каталог мазмұның көрсетедi;
* диск, каталог, файл және жедел жады мөлшерi туралы ақпарат алуға;
* бiр каталогтан екiншiсiне көшуге;
* каталогтар құруға, атын өзгертуге, көшiруге және өшiруге;
* каталогтардан файлдарды көшiруге, ауыстыруға, атын өзгертуге және өшiруге;
* кез-келген файлды көруге және мәтiндiк файлдарды түзетуге;
* командалық жолдарды түзетiп, DOS-тың кез-келген командасын орындауға болады.
Norton Commander -дi iске қосу және онымен жұмысты аяқтау
Norton Commander-дi iске қосу үшiн NC.EXE файлын таңдау керек
NC - Norton Commander деген сөздiң басқы әрiптерiнен қысқартылып алынған.
Norton Commander-мен жұмысын аяқтау үшiн: F10 пернесiн басу қажет. Экранға пайда болған сұхбаттық терезеден Yes, No батырмаларының Yes батырмасын басу қажет.
Norton Commander жедел жадыға оқылып, экранға жүктелгенде екi терезе пайда болады, оларды тақта деп атайды.
Тақталар тақырыбында ағымдық каталог пен диск аты немесе меню жолы көрсетiледi. Тақталадың төмен жағында командалық жолда DOS шақыруының белгiсi бар, онда командалар енгiзуге болады. Келесi жолда функционалдық пернелер қызметi көрсетiлген.
Тақталарды басқару
Курсор тұрған тақтаны ағымдық тақта деп атайды. Тақталарды басқару үшiн пернелер комбинациялар қолданылады:
Ctrl+O- тақталарды экраннан өшiредi, қайта басса шығады;
Ctrl+P- экранда ағымдық емес тақтаны өшiредi, қайта басса шығады.
Ctrl+U- тақталар орнын ауыстырады;
Ctrl+F1- сол жақ тақтаны өшiредi, қайта басса пайда болады.;
Ctrl+F2- оң жақ тақтаны өшiредi, қайта басса пайда келедi;
Ctrl+B- соңғы жолдағы жатық менюдi көрiнетiн немесе көрiнбейтiн етедi;
Ctrl+L- ағымдық тақта жөнiнде қорытынды элементтердi шығарады немесе жоғалтады;
Ctrl+Q- ағымдық файл мазмұнын көршi тақтада көрсетедi немесе жоғалтады;
Tab - бiр тақтадан екiншiсiне өту; бiр тақтадан екiншiсiне өту;
Norton Commander менюi
Жоғарғы менюдi шақыру үшiн F9 функционалдық нернесiн басу керек. Жоғарғы меню бес бөлiктен тұрады:
Left (солжақ), Files (файлдар), Commands (командалар), Options (опциялар), Right (оң жақ).
(Функционалдық пернелер пернетақтаның ең бiрiншi жолында орналасқан.)
Курсорды бағыттауыш пернелер арқылы керек командаға әкелiп, Ғ1 пернесiн бассаңыз, сол команда қызметi туралы анықтама шығады.
Кейбiр командаларды орындау үшiн пернелердi қолдануға болады. Бағыттауыш пернелер арқылы - F9 пернесiн басып, пайда болған менюден курсормен команданы таңдап алып, Enter пернесiн басу қажет.
Norton Commander - дiң әр тақтасында келесi мәлiметтердi көруге болады:
* Дискiдегi каталогтар аттары;
* Дискiдегi каталогтар тармақтары;
* Жедел жады, ағымдық дискi, каталогтар және файлдар жөнiнде ақпарат;
* Файлдар мазмұны.
Сол және оң жақ (Left, Right) менюiнiң командалары
Сол жақ меню командалары сол жақ тақтада орналасады. Дәл осы командалар оң жақ тақта үшiн де қолданады.:
Файл (File) менюiнiң командалары
командалар
пернелер
қызметi
қазақша
орысша
Ағылшын
Анықтамалық ақпарат
(справочная информация)
Help
F1
Экранға анықтама шықарады
Қолданушы менюiн шақыру
(вызов меню пользователя)
User menu
F2
Экранға қолданушы менюiн шығарады
Көру
(просмотр)
View
F3
Экранға файл мазмұнын шығарады
Түзету
(редактирование)
Edit
F4
Экранға редакторда шағын файл мазмұнын түзетуге шығарады
Көшiру
(копирование)
Copy
F5
Белгiленген немесе курсор тұрған файлды каталогты көршi тақтаға көшiредi, атын түзетуге,F10 және Alt+F10 пернелерiн басып көшетiн каталогты көрсетуге болады
Жылжыту не атын өзгерту (переименование.перенос)
Rename or move
F6
Файлдың каталогтың атын өзгертедi немесе басқа жерге орнын ауыстырады,атын түзетуге , F10 және Alt+F10 пернелерiн басып файл каталог ауысатын каталогты көрсетуге болады
Каталог құру
(создание каталога)
Make directory
F7
Жаңа каталог құру үшiн сұхбаттық терезе ашады
өшiру
(удаление)
Delete
F8
Белгiленген немесе курсор тұрған файлды каталогты дискiден өшiредi
Аттрибуттарды орналастыру
(установка атрибутов)
File
attributes
Курсор тұрған файл атрибуттарын экранға шығарады, сұхбаттық терезеде атрибуттарды түзетуге болады
Файл белгiлеу
(выделить файлы)
Select
Group
Gray+
+
(сҙр)
Файл тобын белгiлеуге арналған сұхбаттық терезе ашады,керек маска енгiзуге немесе Enter пернесiн басып бәрiнен белгiлеудi алып тастауға болады
Белгiлеудi жою
(снять выделение)
UNselect
Group
Gray
-
(сҙр)
Файл тобынан белгiлеудi жоюға арналған сұхбаттық терезе ашады,керек маска енгiзуге немесе Enter пернесiн басып бәрiнен белгiлеудi алып тастауға болады
Белгiлеудi ауыстыру
(инвертировать выделение)
Invert
Group
Gray*
*
(сҙр)
Файл белгiлеуiн жояды керiсiнше белгiленбегенiн белгiлейдi
Белгiлеудi қайтару
(восстановить выделение)
ResTore
selection
Ctrl+M
Белгiленбеген файл тобымен команда орындалған соң алынған белгiнi қайта орнына келтiредi,яғни қайта белгiлейдi
Шығу
(выход)
Quit
F10
NORTON COMMANDER жұмысын аяқтайды
Команда (Command) менюiнiң командалары
командалар
пернелер
қызметi
қазақша
орысша
Ағылшын
Каталог тармақтары (дерево каталог)
Tree
Alt+F1
Экранға каталог тармақтарын шығарады
Диск белгiсiн өзгерту (изменение метки)
Volume
Label
Ctrl+F4
Экранға диск белгiсiн өзгертуге арналған сұхбаттық терезе шығады, онда керек белгiнi енгiзiп,Enter пернесiн басу керек
Жады мәлiметi (информация памяти)
Memory
Info
Alt+F5
Экранға жады туралы мәлiмет шығарады
Каталог мөлшерi (размер каталогов)
Directory
Sizes
Alt+F6
Экранға курсор тұрған каталогта жазылған файлдар мөлшерiнiң қосындысын байт өлшемiнде көрсетедi және соңғы түзетiлген уақытын шығарады
Файл iздеу
(поиск файлов)
Find file
Alt+F7
Экранға ағымдық дискiден немесе каталогтан файл iздеуге арналған сұхбаттық терезе ашылады, онда файл атын * белгiсiн қолданып,шамамен енгiзуге болады
Командалар тарихы
(журнал команд)
History
File F8
Экранға соңғы командалар тiзiмiн шығарады
Жол сандары
(число строк на экране)
EGA
lines
Alt+F9
Тақтадағы жол санын өзгертедi, монитор түрiне байланысты жиi,қайта басса сирек жолдар тағайындауға болады
Тақта ауыстыру
(Обмен панелей)
Swap
Panels
Ctrl+U
Тақтадар орнын ауыстырады
Тақталарды ашужабу
Panels onoff
Ctrl+O
Тақталарды экраннан өшiредi,қайта басса шығады
Каталогтар салыстыру
Compane
Directories
Екi тақтадағы ашылған каталогтар мазмұнын салыстырады,бiрiнде жоқ файлдар екiншiсiнде басқа түспен боялады
Электрондық поштаны қабылдау және жiберу
Sendrec
Eive mail
Бұл команда Commander mail программасын орындайды,жаңа хабарларды MCI Mail арқылы OUT каталогiне жiбередi әрi IN каталогыiне көшiредi
Commander mail прграммасын орындау
Command
Er mael
Commander mail программасын орындайды, IN каталогiнде хабар оқуға және жаңа хабар құруға болады
Қолданушы менюiн құру
Menu
File edit
Қолданушы менюiн құруға арналған сұхбаттық терезе ашылады
Келтiру (Options) менюiнiң командалары
NC-дағы компьютер құрылғылары (экран,тышқан)мен командалар режимдерiнiң тағайындалған жиынтығын конфигурация деп атайды.
Файлдардың кеңейтiлуi бойынша орындаушы программамен жалғастыратын файлды кеңейту файлы деп атайды. Кеңейту файлы файл атауы бойынша орындаушы программаны шақырып, оған файлдарды кеңейтiлуi бойынша параметр ретiнде тағайындап орындауға мүмкiндiк бередi.
командалар
пернелер
қызметi
қазақша
Орысша
Ағылшын
Конфигурация
Configura
-tion
Конфигурация тағайынд
Параметрлер тағайындау
Кеңейту файлын құру
Көру файлын құру
Редактор
Қолданушы меню
Жол көрсету
Басқару тақтасы
Каталогтар мазмұнын екi режимде шығаруға болады:
Толық түрi. (Full): файл атының тұсында оның мөлшерi байт өлшемiнде, соңғы рет жөнделген не жасалғанмерзiмi және уақыты көрсетiледi.Каталог атының оң жағында SUB-DIR деген жазу тұрады. Каталог мазмұның бiрiншi жолында басқа каталогқа өту жолы қос нүкте .. арқылы көрсетiледi, UP-DIR белгiсi жазылады.
Қысқа түрi (Brief): тек файл аты көрсетiледi, каталогтарды файлдардан жазылуы бойынша ажыратуға болады, каталогтар - бас әрiппен, файлдар-кiшi әрiппен жазылады.
Функционалдық пернелер қызметi
F1 - көмек (экранға анықтама шығарады);
F2 - шақыру (экранға қолданушы менюiн шығарады.).;
F3 - оқу (экранға файл мазмұнын шығарады);
F4 - түзету (экранға редакторда файл мазмұнын көрсетуге шығарады);
F5 - көшiру (файл немесе каталогты көшiру);
F6 - ат өзгерту (файл немесе каталогтың атын өзгертедi немесе басқа жерге орнын ауыстырады);
F7 - каталог (жаңа каталог құруға арналады);
F8 - өшiру (файл немесе каталогты дискiден өшiредi);
F9 - меню шығару (NC меню жолын экранға шығарады);
F'10 - шығу (NC жұмысын аяқтайды);
Alt+F1 - диск (сол жақ тақтада диск атаулары шығады);
Alt+F2 - диск (оң жақ тақтада диск атаулары шығады);
Alt+F3 - оқу (файл мазмұнын қарау);
Alt+F4 - түзету (файл мазмұнына түзету еңгiзу);
Alt+F5 - сығу (файлдарды архивтеу);
Alt+F6 - алу (архивтелген файлдан керек файлды алу):
Alt+F7 - iздеу (дискiден файлды iздеу);
Alt+F8 - журнал (соңғы командалар тiзiмi):
Alt+F9 - жол (тақтадағы жолсанын өзгерту);
Alt+F10 - тармақ (каталог тармақтарын шығару);
Тақтада файлдар мен каталогтардың шығу тәртiбi
Тақтада информацияны түрлi ретпен шығаруға болады. Мысалы аты бойынша реттелсе алфавит ретiмен шығарылады, мөлшерi бойынша-ең көп орын алатын файлдан бастап шығады.
N (Name) - аттары бойынша реттеу;
E (Extension) - кеңейтiлуi бойынша реттеу;
T (Time) - уақыты бойынша реттеу;
S (Size) - мөлшерi бойынша реттеу;
U (Unsorted) - реттелмеген каталог мазмұны;
Тақтадағы информацияны керек ретпен шығару үшiн F9 пернесiн басу керек, содан соң сол жақ тақта үшiн L (Left), немесе оң жақ тақта үшiн R әрпiн (Right) басыңыз, ең соңында N,E,M,S,U пернелерiнiң бiрiн басыңыз.
Мысалы: мөлшерi бойынша реттелген информацияны сол жақ тақтада шығару үшiн келесi пернелердi басасыз.
F9 L S
Басқа дискiге көшу
Керек дискi мазмұның кез-келген тақтада көруге болады:
Alt+F1 - сол жақ тақтада дискiлер атауларының тiзiмiн шықарады;
Alt+F2 - оң жақ тақтада дискiлер атауларынық тiзiмiн шықарады;
Керек дискiнiң атына курсор қойып, Enter пернесiн басқан соң таңдалған диск ағымдық болып, тақтаға мазмұны шығады.
Немесе командылар жолында (DOS шақыруы жолында "" белгiсi бар) басқа дискiге көшу үшiн диск атауын және қос нүкте терiп, Enter пернесiн басыңыз.
Мысалы:
C:
Бiр каталогтан басқа каталогқа көшу
Ctrl+PgUp - ағымдық каталогтан тармақтағы алдыңғы каталогтан көшу; Ctrl+\ - түбiр каталогқа көшу; Ctrl+R - каталогты қайта оқу;
Ағымдағы каталогта орналасқан кез-келген каталогқа өту үшiн, курсорды керек каталог атына қойып, Enter пернесiн басу керек.
Егер кұрылғыдағы дискетта ауысса, дискета каталогын қайта оқу үшiн Ctrl+R пернесiн басу керек.
1. Сол жақ тақтада өз дискiңiзге өтiңiз: ол үшiн Alt+F1 пернелерiн басып,керек дискi атына курсор әкелiп, Enter пернесiн басыңыз.
2. Shift+F4 пернелерiн басыңыз. Экранда Edit редакторының терезесi пайда болады. Құрылатын файлдың атын - MSAL.TXT деп екiншi жолға жазып, Enter пернесiн басыңыз. Экранда жаңа терезе шығады, онда New File (жаңа файл) деген сөз жазылған, мақұлдау үшiн Enter пернесiн басып, керек мәтiндi тере беруге болады. Edit редакторында экран соңында функционалдық пернелер қызметтерi көрсетiлген.
Файл мәтiнiң мазмұның көру үшiн F3 пернесi қолданылады. Курсорды файл атына әкелiп F3 пернесiн басу керек. Экранға файл мазмұны, экранның жоғарғы жағына файлдың толық аты, төменгi жағына меню шығады.
Келесi пернелердi пайдаланып курсорды мәтiн бойынша қозғалтуға болады:
- бiр жолға жоғары төмен;
PgDp PgUp - келесi алдыңғы терезе;
Home - мәтiн басына;
END - мәтiн соңына;
Кейбiр версияларда :
Ctrl+Home - мәтiн басына;
Ctrl+End - мәтiн соңына;
Егер мәтiн жолдары экранға сыймаса келесi пернелер арқылы қозғалуға болады:
- бiр символға оңғасолға;
Ctrl+ Ctrl+ - 40 символға оңғасолға;
Мәтiннен керек жердi табу үшiн F7 пернесiн басу керек, сол кезде терезе пайда болады, iзделетiн мәтiн үлгiсiн терiп, Enter пернесiн бассаңыз, iздеу басталады. Табылған мәтiн экранның бiрiншi жолында көрсетiлiп боялады, егер мәтiн табылмаса, хабар жазылған терезе шығады.
1.1. Windows-ң қорғау мүмкіндіктері
Есептегіш техникада қауіпсіздік ұғымы өте кең мағынада. Ол компьютер жұмысының сенімділігін де, құнды мәліметтердің сақталуын да, ақпараттың өкілеттілігі жоқ адамдардың өзгеріс енгізуінен қорғауын да, электронды байланыспен хат жазысу құпиясын сақтауды да меңзейді. Ақпарат қауіпсіздігінің қаупі ретінде ақпараттың жойылуына, тұтастығына нұқсан келуге, құпиялық немесе ақпараттың қол жеткізуге болатындығына әкеліп соқтыруы ықтимал оқиға, процесс немесе құбылыс түсініледі. Компьютерлік жүйелердегі ақпараттың қауіпсіздігіне төнетін қатердің көпшілігі екі жікке бөлінеді: кездейсоқ және қасақана қатер төндіру.
Әлбетте, барлық өркениетті лдерде азаматтардың қауіпсіздік сақшысы ретінде заңдар тұр., бірақ есептегіш техника саласында құқық қолданатын іс-тәжірибе әзірге дамымаған, ал заң шығарушы процесс технология дамуына ілесе алмайды, сондықтан компьютерлік жүйе жұмысының сенімділігі көбіне өзін-өзі қорғау шараларына сүйенеді.
Ақпаратты рұқсат етілмей қо жетуден қорғау мәселесі жергілікті, әсіресе, ғаламдық компьютерлік желінің кеңінен таралуымен байланысты елеулі түрде шиеленісті.
Ақпаратты қорғау иесі үшін бағалы ақпаратты жоғалту немесе жаңғыртып, жетілдіру, тарап кету ықтималдығын азайту үшін қажет.
Ақпарат пен оның құпиялығын онлайндық немесе автономды жұмыс режиміндегі қорғау сратегиясы сайып келгенде біреу: ақпаратты бақылау. Сіз ақпараттың сақталу орнын, оған қол жеткізуді шектеу мен оның тұтастығын сақтауды бақылауыңыз керек. Негізгі стратегияларды атап көрсетейік.
Жүйені қорғау. Жұмыста да, үйде де - компьютеріңізге пайдаланушылардың қолы жетуін, мүмкіндігінше, әрқашан және қайда д болмасын шектеңіз. Бұл үшін компьютерді заттай орналастыру және парольмен қорғау сияқты мүмкіндіктерді қарастыруға болады. Бұл шығу тегі белгісіз программамен қамтамасыз ету көмегімен жанама жетуге де қатысты, бұл вирус программасы немесе Троян аты болуы мүмкін.
Ақпаратты жасыру. Егер сіздің ақпараттарыңыздың қайда сақталатындығын өзіңізден басқа ешкім білмесе, ақпараттың құпиялылығының бұзылуы немесе ақпараттың бүліну қаупі едәуір азаяды. Бұл үшін файлдардың жалған аттары немесе файлдар немесе каталогтардың көрінбейтін аттары сияқты айла-шарғыны қолдануға болады. Мәліметтеріңіздің барлық іздерін өшірген жөн, бұл бәрінен бұрын ашық файлдар мәзірін және Windows құжаттарын тазалауды меңзейді.
Ақпараттың тұтастығын қолдау. Бүлдіруден қорғау. Негізгі мақсаты - ақпараттарыңызды жойылудан, өзгеруден, нұқсан келуден сақтау. Бұл үшін мәліметтерді архивтеу, файлдарды бұғаттау парольдерді қорғау сияқты тактикалық әдістер қолданылады.
Ақпаратты қол жетерлік ауқымнан қашықтату. Ең осал ақпарат жағдайында файлдарды жасыру мен бұғаттау жеткіліксіз шара болып шығады. Мұндайда сіз жұмыс файлдарын қатқыл дискіде сақтау тактикасына немесе тек басылып шыққан құжат түрінде ғана сақтауға иек артуға болады. Сонымен қатар жүйе құрған мәліметтердің резервтік көшірмелерін жоя аласыз.
Компьютеріңізді тұзақтан алыңыз. Белгілі бір сорттағы ақпаратты сізге жасау мен сақтау шын мінінде қажет пе, соны ойлаңыз.
Із жасыру. Windows және кейбір қосымшалар сіздің алда болып өткен жұмысыңыз жайлы ақпараттың іздерін сақтауға құмар болады. Олардың көпшілігін параметрлерді қоюмен өшіруге болады, қалғандарын қолмен жоюға болады.
Интернеттегі қауіпсіздік пен құпиялылық. Интернетте жұмыс істеу кезінде Бүкіләлемдік желі ресурстары әрбір клиентке қаншалықты ашық болса, оның компьютерлік жүйесінің ресурстары қажетті құралдары барлардың барлығына ашық болады.
Жеке пайдаланушы үшін бұл факт ерекше рөл атқармайды, бірақ аумағында Интернет серверлері орналасқан елдердің заңнамаларын бұзатын іс-қимылдарды болдырмау үшін ол жайлы білген жөн. Мұндай іс-қимылдарға компьютерлік жүйенің жұмысқа қабілеттілігін ерікті немесе еріксіз түрде бұзу әрекеттері, қорғалған жүйелерді бұзуға әрекет жасау, компьютерлік жүйенің жұмысқа қабілеттілігін бұзатын бағдарламаны пайдалану мен тарату жатады.
Бүкіләлемдік жүйеде жұмыс істегенде барлық іс-қимылдар толықтай белгіленетін және арнайы программалық құралдармен хатталатынын, заңды, заңсыз іс-әрекеттер туралы ақпарат міндетті түрде бір жерлерде жинақталатынын есте сақтаған жөн.
Осылайша Интернетте ақпарат алмасуға почта маркаларын қолданатын кәдімгі хат жазысу сияқты қараған жөн. Ақпарат екі жаққа да еркін жайылып, таралады, бірақ ол жлпы жағдайда ақпараттық процестің барлық қатысушылары қол жетерліктей. Бұл көпшіліктің жаппай қолдануға ашық Интернеттің барлық қызметтеріне қатысты.
Алайда әдеттегі почталық байланыста да ашық хаттармен қатар почталық конвертер болады ғой. Хат жазысқанда почталық конверттерді қолдану серіктестердің жсырры бар дегенді білдірмейді. Оларды қолдану бұрыннан қалыптасқан тарихи дәстүр мен моральдық - этикалық қатынас нормаларына сай келеді. Осындай конверттердің қажеттілігі ақпаратты қорғау үшін Интернетте де бар. Бүгінде Интернет тек қатынас құралы және әмбебап анықтамалық жүйе ғана болып қоймай, келісімшарттық және қаржылық міндеттемелер жойылып, таралады, қарап шығудн да, бұрмалаудан да қорғау қажеттілігі айдан анық. 1999 жылдан бастап Интернет бөлшектік сауда айналымын қамтамасыз етудің қуатты құралын айналды, ал бұл несиелік карталар мен басқа электронды төлем құралдарын қорғауды талап етеді.
Интернеттегі ақпаратты қорғау принциптері мынадай анықтамаға сүйенеді: ақпарат - мәліметтер жүйе арқылы берілсе, онда оларға бөгде адамдардың кіруін, тіпті, теориялық жағынан болдырмау мүмкін емес. Соған сәйкес қорғау жүйелері ақпараттың екінші компонентінде-әдістерде шоғырланған. Олардың іс-әрекеттерінің принциптері, тым болмаса мәліметтердің ақпаратқа айналуы үшін барабар әдісті таңдау мүмкіндігін қиындатып, тіпті болдырмауға негізделген. Мұндай қорғау тәсілдерінің бірі - мәліметтерді шифрлеу.
Шифрлау - хабарды немесе басқа құжаттың өңін айналдырып, өзгертетін тәсіл.
Шартты белгілеу - әдеттегі, түсінікті мәтіннің шартты белгіге ауысып, өзгеруі.
Мәтіннің таңбалары мен шартты белгі- символдары расындағы өзара бір мағыналы сәйкестік бар екендігі меңзеледі - шартты белгілеу мен шифрлаудан негізгі айырмашылығын осында. Көбіне шартты белгілеу мен шифр беруді бір нәрсе деп санайды және шартты белгілеуін жоғалтқан хабарды қалпына келтіру үшін ауыстыру ережесін білу жеткілікті екендігін естен шығарады. Шифрланған хабарды қалпына келтіру үшін шифрлау ережелерінен басқа, шифрға тиісті кілтті білу талап етіледі. Тек мәтінді ғана емес, әр түрлі компьютерлік файлдарды - мәліметтер базасы файлдарынан, мәтіндік процессорлардан бастап кескіндеу фйлдарына дейін шифрлауға болады.
Шифрлау идеясы - хабардың шын мәнісіндегі барын шифрды ашу құралдары жоқтардың қарап шығуын болдырмауда. Файлды шифрдф ашуға мүмкіндігі барлар ғана оқи алады. Шифрды ашу - шифрлау ережелері мен шифрдың кілтін білуге негізделген шифрланған хабардан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Операциялық жүйелер - компьютердi басқаруға арналған және қолданбалы бағдарламалармен байланысы бар нақты бағдарлама. Дербес компьютерлер үшiн кең тараған операциялық жүйелерге MS DOS, WINDOWS*, UNIX ж„не т.б.
Дербес компьютерлерге арналған операциялыј жүйелердiң барлығы да тек бiр адамдық болып табылады. WINDOWS*, UNIX көп мақсатты жүйелер болып табылады. Көп мақсаттылығта - бiр компьютерде бiр уақытта қатарласа бiрнеше есептi шығару мүмкiндiгi немесе бiрнеше әрекеттiң қатар атқарылады.
Көптеген компьютерлерде MS DOS пен көп терезелi WINDOWS операциялыј жүйелерiн падаланады.
Операциялық жүйе ЭЕМ-нiң бағдарламалық құралдарының ажырамас бөлiгi болып саналады. әрбiр адамға ЭЕМ-нiң барлық құрылғыларын басқару мүмкiншiлiгiн беретiн, сол себептi басқа бағдарламаларды аппаратурамен байланыс жасаудан босатын, компьютерде жұмыс iстегiсi келетiн әрбiр адамға өте қажет операциялық жүйенiң алатын орны ерекше.
Операциялық жүйе екi негiзгi қызметтi орындайды:
1. Барлық қолданбалы және жүйелiк бағдарламалардың жұмыстарын қолдап, олардың бiр-бiрiмн және аппараттық жабдыјтармен байланыстарын қамтамасыз ету;
2. әрбiр адамға ЭЕМ-дi жлпы басқару мүмкiншiлiгiн беру.
Операциялық жүйелер көптеген функцияларды орындайды: ЭЕМ-нiң
жадын бөлу, жұмыс кезiнде туындайтын әртүрлi оқиғаларды анықтау, жұмыс нәтижелеренi қағазға, экранға шығару жолдарын ұйымдастыру, ақпараттарды сыртқы ортадан алу және беру т.б. Операциялық жүйе-нiң негiзгi ядросы машина iске қосылған сәттен бастап ЭЕМ-нiң жадында болады. Машинаны жалпы басқару үшiн операциялыј жүйенiң командалық тiлi пайдаланылады, оның көмегiмен адам дискiнi белгiлеу, мәлiметтердi көшiру, кез келген бағдарламаны iске қосу, керектi жұмыс режимiн орнату сияқты әртүрлi әрекеттер орындайды.
1.Операциялық жүйе туралы жалпы мағұлмат
Операциялық жүйе - адам мен ЭЕМ аппараттық құралдарының арасындағы байланысты ұйымдастыратын бағдарлама немесе бiрiктiрiлген бағдарлама тобы. Оның құрамына өз командалары және драйверлер - сыртқы құрылғыларды басқару бағдарламалары, утилиттер - жұмысты жеңiлдететiн бағдарламалар және т.б. кiредi.
ОЖ-ң атқаратын жұмысын үш топқа бөлуге болады:
мәлiметтердi енгiзу-шығарудың барлық түрлерiн ұйымдастыру;
ЭЕМ сыртқы ортамен байланыстыру;
Мәлiметтердi сақтау мен өндеу жұмыстарын атқару.
Компьютерлердiң әртұрлi моделдерiнде қолданылатын ОЖ - ң мүмкiндiктерi де әрјалай бола бередi. ең көп тараған ОЖ түрлерiне MS DOS және де соңғы кезде кеңiнен қолданыла бастаған көп терезелi операциялыј жүйелер - WINDOS бағдарламалары жатады.
MS DOS жүйесi 1981 жылы пайда болып, компьютерлерге орналастырылды.
ЭЕМ-де бағдарламалар мен мәлiметтердi сајтаушы рөлiн магниттiк дискiдегi жинақтауыштар (МДЖ) атқарады. Дискiлердi латын алфавитiнiң алғашқы бас әрiптерiмен А:, В:, С:, D: және т.с.с. болып белгiленедi.
Компьютерлердiң көбiнде иiлгiш магниттiк дискi екеу болады, олар А: ж„не В:, ал қатты дискiдегi жинақтауыштар бiр немесе бiрнеше болады бола бередi, олар С:, D:, Е: ж„не т.с.с. түрлерiнде белгiленедi.
ЭЕМ iске қосылқанда ОЖ кқбiнесе С: қатты дискiсiнен немесе А: иiлгiш дискiсiнен оқылып жедел жадқа жүктеледi де, экранға ОЖ қызмет атқаруға дайын екендiгiн бiлдiретiн A:\ немесе C:\.
A:\ - бұл А: дискiсiнiң жұмыс iстеуге дайындығын көрсетедi. Егер компьютер iске қосылғанда А: дискiжетек ұясына дискет салынбаса, онда ЭЕМ автоматты түрде С: дискiсiнен оқиды.
С:\ - С: дискiсiнiң жҙмыс iстеп тұрғанын көрсетедi.
ОЖ ЭЕМ жедел жадына дұрыс жүктелген соң, экранға С:\ немесе A:\ сияқты команда енгiзу жолдары шығады.
Мәтiндер мен бағдарламалардан түратын мәлiметтер тұрақты күйде дискiдегi файлдарда сајталады. Файл - белгiлi бiр атпен магниттiк дискiде жазылған бiртектес ақпараттар жиыны. ОЖ жұмысы үшiн керектi мәлiметтер рүлiн әртүлi типтегi файлдар атқарады. Файл бағдарламадан, не оларқа қажеттi берiлген сандар тобынан, мәтiннен түруы мүмкiн. әрбiр файлдың файлдар каталогында тiркелген үзiндiк аты болуы керек. Дискiде аттары әртүрлi көптеген файлдар болады. Файлдың толық атауы екi бөлiктен құралады: аты және заты (түрi не типi). Файлдың аты - 8 таңбаға дейiнгi әрiптен басталатын сандар мен әрiптер жиыны, ал оның 3 таңбадан аспайтын екiншi бөлiгi оның заты, типi не атының кеңейтiлуi деп те атайды. Файлдың аты мен заты нүктемен бөлiнедi.
ФайлдыҢ толық аты латынның бас не кiшi әрiптерiмен белгiленедi. Мыс: red.bas, tot.txt, COMMAND.COM, BASIC.EXE.
Файлды дискiге жазғанда не өзгерткенде, оның көлемi, жазылған уақыты, мерзiмi де тiркеледi. Файлдың аты, типi, символмен берiлген көлемi, операциялық жүйенiң календары мен сақатынан жазылған күнi, айы, сақаты файлдың атрибуттары деп аталады.
Кейбiр командаларды орындау кезiнде файлдардың атын толық көрсетпеуге болады, бұл жағдайда ОЖ файлдар тобын iздейдi.
Кейде файлдардың бiреуiн ғана емес,қатар орналасған бiрнешеуiн топтауға тура келедi. Мүны файлдың атына шаблондарды немесе нұсқаларды, яғни * және ? белгiлерiн қою арқылы iстеуге болады.
* - файлдың атындағы осы таңбадан бастап кез келген сөз тiркестерiн орналастыруға болатының бiлдiредi.
? - файлдың атындағы болуы мүмкiн кез келген таңбаны немесе оның болмауын да көрсетедi. Мысалы:
AL*.* - аты KOL әрiптерiнен басталатын барлық файлдар тобын көрсетедi (alma.txt, alia.doc, alan.bac);
*.TXT - типi не заты EXE болып келген бар файлдар тобын көрсетедi (alma.exe, talon.exe,beta.exe);
*.* - жұмыс iстеп отырЈан ақымдағы каталогтақы барлық файлдарды топтап белгiлейдi;
* - типi көрсетiлмеген файлдар тобын көрсетедi (alia);
????.BAS - типi BAS болып келген аты бiр, екi, үш ж„не төрт таңбадан тұратын файлдар тобын көрсетедi (alis.bas, osa.bas, tor.bas);
A??.* - аты А таңбасынан түратын және А әрпiнен басталып үш таңбадан түратын заты кез келген сөз болатын файлдар тобын көрсетедi (a.txt, ag.com, asa.dos).
Дискiде сақталатын файлдар өте көп болады, олар бiрнеше мыңдаған сандарға жетедi. Мұндай ақпараттармен жұмыс iстейтiн адам қандай ақпарат қай жерде орналасғанын және ол файлдардың аттарын есте сақтауы керек.
Файлды дискiде iздеудi жеңiлдету үшiн арнайы тiркеген ыңғайлы. Ол үшiн каталог ұғымы қолданылады. Каталог - белгiлi бiр ортақ қасиеттерiне қарай магниттiк дискiде орналастырылЈан файлдар тобына қойылған атау. әрбiр аталогтың өзiндiк белгiлi бiр аты бар. Егер каталогта файл аты жазылса, файл сол каталогта орналасған деп атайды. әр каталогта көп файл жазыла бередi.
Бiр каталогқа аттары бiрдей екi файлды орналастыруға болмайды. Оның соңғысы жазыларда алдыңғысы бiрден жойлып кетедi, бiрақ аттас файлдар әртүрлi каталогтарда орналаса бередi. Бiр каталог екiншi бiр каталогтыҢ iшiне орналаса бередi, мұндайда ол бағынышты атанып, сатылы түрде бұл каталогқа басқа бiр каталог бағынышты болып орналаса беруi мүмкiн. Осындай бiрiнiң iшiне бiрi орналасған каталогтар бұтақ тәрiздi көп сатылы (иерархиялы) файлдар жүйесiн құрайды.
Дискiде мiндеттi түрде түпкi немесе 1-деңгейдегi каталог болуы тиiс. Оған файлдар, 2-деңгейдегi каталогтар, ал оның iшiне 3-деңегйдегi каталогы, т.с.с. орналасуы мүмкiн.Бағынышты каталогтар тiзбегi "\" таңбасымен бөлiнiп жазылады. Мыс:
C:\GRUP - мұндағы GRUP 1-шi деңгейдегi каталог
C:\GRUP\PO - мұндағы PO 2-шi деңгейдегi каталог
Файлдар бұтақ тәрiздi күрделi түрде құрылса, онда оның тек өз атын ғана емс, сонымен қатар тұрған орнын, басты каталогын, оның деңгейлерiн көрсету керек. Мұндай файлдың нақты тұрғын көрсететiн каталогтар тiзбегiн - маршрут не жол деп атайды. Файл толық түрде мынадай элементтермен белгiленедi:
дискiнiң аты, ол бiрақ кейде көрсетiлмей де кетедi;
бiрiнiң iшiне бiрi кiретiн каталогтар тiзбегiнiң аттарынан тұратын маршрут;
тiзбектi аяқтайтын файлдың өз аты.
Файлдың маршрутын немесе адресiн толық көрсету үшiн дискiнiң атын,
каталог аттарының тiзбегiн, ең соңында файлдың атын және типiн толық көрсету қажет. Жалпы ереже бойынша файлдың толық аты мынадай болады:
[дискiнiң аты:\] [маршрут\] файлдың аты[.типi]
әрбiр iс-әрекет орындалған сайын экранға ЭЕМ-нiң келесi команданы орындауға дайын екендiгiн көрсететiн шақыру тiзбегi автоматты түрде экранға шығып отырады. Егер маршрут С: таңбаларынан басталса, файл орны осы дискiнiң түпкi каталогынан есептеледi, диск көрсетiлмесе, файл орны ақымдағы каталогтан бастап есептеледi.
Кейбiр үш әрiп тiркестерiнен тұратын аттар стандартты құрылғылардың аттары болып келедi. Олардың файлдың аттары немесе заттары ретiнде пайдалануға болмайды. Мыс:
PRN- негiзгi баспақа беру қүрылғысы, 1-шi принтер;
LPT2 - қосымша 2-шi принтер;
CON- консоль, яғни берiлген мәндердi енгiзетiн болсақ, пернелiк экранға шықаратын болсақ - дисплей;
AUX - негiзгi коммуникалық канал;
NUL - бағдарламаны қалыптастыру, жетiлдiру және орындау мақсатында қолданылатын жалған құрылғы.
Файл атына тiркелiп тұратын оның заты немесе типi онда сақталатын информацияның тегiне, мазмұнына, тұрiне қарап берiледi. Стандартты типтер:
.BAS - BASIC тiлiнде жазылған бағдарлама түрiндегi файл;
.COM - тә„уелсiз орындалатын командалық файл;
.EXE - ОС жҙмыс басқаруымен жұмыс iстейтiн, бiрден орындалатын файл;
.PAS - Паскаль тiлiнде жазылған бағдарламалыј файл;
.TXT - текстiк файл.
MS DOS операциялық жүйесi дискеттiң немесе С: дискiсiнiң түпкi каталогында файлдар түрiнде орналасады да, мынадай бөлiктерден тұрады.
- BIOS модулi - компьютердiң тұрақты жадында жазылған мәлiметтi енгiзу-шығарудың негiзгi жүйесi. Бұл модуль компьютер шыққан заводта жазылып өшiрiлмей тұрақты сақталады. Ол ЭЕМ iске қосылған сәтте құрылғылардың жұмыс iстейтiнiн немесеiстемейтiнiн тексерiп, ОЖ-нiң мәлiмет енгiзу-шығаруға байланысты атқарылатын қарапайым жұмыстарын атқарады;
- Операциялығ жүйенiң жүктеуiшi - бұл кiшкентай ғана программа операциялық жүйенiң компьютердiң жедел жадында тұрақты сақталатын қалған модульдерiн файлдардан(IO.SYS, MSDOS.SYS,) оқуды қамтамасыз етедi.
- IO.SYS файлы сыртқы құрылғылармен(пернелiк тақта, дисплей, принтер,) информация алмасудыҢ барлық түрiн атјарады;
- MSDOS.SYS - файлы жалпы файлдар ашу iсiн және де ЭЕМ жедел жадын басқарады, оған әрқашанда жедел жадта қанша бос орын бар екенi белгiлi болады;
- COMMOND.COM командалық процессоры әрбiр адамға қажет түрлi iс әрекеттi орындайды, ол ЭЕМ iске қосылған кезден бастап ОЖ-нңҢ барлық резиденттi немесе iшкi командаларының орындау iсiн жүргiзедi. Транзиттi командаларды орындау үшiн ол дискiден соларға сәйкес бағдарламалық файлды iздеп, егер табылса, оны жедел жадыға жүктеп, соған басқаруды бередi. Бағдарлама жұмысы аяқталған соң командалық процессор оны жадыдан жойып, экранға әрi қарай жұмысқа дайын екендiгiн бiлдiретiн шақыру мәлiметiн шығарады.
- DOS-тың сыртғы немесе транзиттi командалары - операциялыј жҘйемен бiрге б†лек модульдер тҘрiнде берiлетiн баЈдарламалар, кейде утилиттер деп те айтыла бередi. Олар сыртјы командалар ретiнде „ртҘрлi јызметтер атјара бередi.
- ҪүрылҒылар драйверi - DOS жҘйесiн толыјтырып, жаҢадан јосылЈан шеткерi јҙрылЈыларды басјару iсiн орындайтын арнайы программалар. Драйверлер компьютердiҢ жедел жадына операциялыј жҘйемен бiрге ојылады да, олардыҢ аттары CONFIC.SYS деген арнаулы файлда жазылып тҙрады. Операциялыј жҘйе жедел жадја жҘктелгеннен кейiн дискiден конфигурациялыј файл CONFIC.SYS ојылып јҙрылЈылар драйверлерi де жедел жадта орналасады. Мҙнан кейiн командалыј COMMOND.COM файлы ојылып, ол iске кiрiседi. Бҙл командалыј процессор таЈы бiр командалыј AUTОEXE.BAT файлы iске јосып, оныҢ iшiндегi командалар мен программаларды бiртiндеп орындай бастайды.
ОС жҙмыс iстегенде оныҢ негiзгi жҙмыс јҙралы - команда. Ол компьютерге белгiлi бiр „рекеттi орындататын арнаулы программаларды шајыру Ҙшiн јолданады.
Команда формат деп аталатын, арнаулы јҙрылымнан тҙрады. Формат команданыҢ атынан ж„не параметрiнен тҙрады.
MS-DOS барлыј командалары резиденттi ж„не транзиттi болып екi Ҙлкен топја б†лiнедi. Резиденттi командалар јызмет ететiн COMMOND.COM файлыныҢ јҙрама б†лiгi болып табылады.. Олар - тез орындалатын жиi †олданылатын јарапайым командалар. Бҙл топја: DIR, MD, CD, RD, TIME, DATE, REN, DEL, TYPE, COPY ж„не т.б
Транзиттi командаларЈа дискiдегi программалыј файлдар жатады. Оларды iске јосып орындаудан бҙрын дискiден оју керек. Бҙл топја мына командалар жатады:: FORMAT, ATTRIB, TREE, MODE, DISKCOPY ж„не т.б
Каталогтармен жҙмыс жасайтын командалар. Бҙл топја DIR, CD, RD, MD командалары жатады.
1. DIR командасы - каталогтардыҢ ж„не файлдардыҢ толыј аттарыныҢ, к†лемiнiҢ ж„не јҙрылЈан уајыты мен мерзiмiнiҢ тiзiмiн бередi. DIR командасын параметрсiз јолданЈанда экранЈа каталогтыҢ мазмҙнын шыЈарады. Мыс: C:\dir - С: тҘпкi каталогыныҢ мазмҙнын к†рсетедi.
Параметр деп тҘпкi каталогты немесе кез келген деҢгейдегi iшкi каталогты к†рсететiн маршрутты айтады. Каталог мазмҙныныҢ тiзiмi Ҙлкен болЈан жаЈдайда ајпаратты парајтап шыЈару Ҙшiн јосымша P параметр јолданылады. Бҙл жаЈдайда экран бетi ајпаратја толЈан соҢ ајпарат экранЈа шыјпай тојтайды, ал оны жалЈастыру Ҙшiн кез келген перненi басу керек. Ајпарат экранЈа жинајты тҘрде шыЈу Ҙшiн W параметрi јоланылады. Мыс:
C:\dir р - С: тҘпкi каталогыныҢ мазмҙнын экранЈа бет-бет јылып к†рсетедi.
C:\dir w - С: тҘпкi каталогыныҢ мазмҙнын экранЈа жинајты тҘрде к†рсетедi.
2. MD (Make Directory - каталог жасау) - аЈымдаЈы кез келген каталог iшiнен жаҢа каталог ашу командасы. Мыс:
C:\md Gruppa - С: дискiсiнен Gruppa атты каталог јҙру.
C:\Gruppamd Student - С: дискiсiндегi 1-шi деҢгейдегi Gruppa атты каталогынан 2-шi деҢгейдегi Student каталогын јҙру.
C:\md Gruppa\Student - С: дискiсiндегi 1-шi деҢгейдегi Gruppa атты каталогынан 2-шi деҢгейдегi Student каталогын јҙру.
3. CD (Change Dirctory - каталог ауыстыру) - бiр каталогтан екiншi каталогја к†шу командасы. ЖоЈары д„режедегi каталогтарЈа к†шу мына параметрлер '..', '' арјылы iске асады. Мыс:
C:\Gruppa\Studentcd.. - 2-шi деҢгейдегi Student каталогынан 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогына к†шу.
C:\Gruppacd.. - 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогынан тҘпкi јаталогја к†шу.
C:\Gruppa\Studentcd \ - тҘпкi каталогја бiрден к†шедi.
4. RD (Remouve Dirctory - каталогты жою) - iшiнде файлдары жој бос каталогтар мен iшкi каталогтарды жою командасы. Мыс:
C:\Gruppard Student - 2-шi деҢгейдегi Student каталогын жою.
C:\rd Gruppa - 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогын жою.
Файлдармен жҙмыс iстейтiн командалар. Бҙл топја COPY, REN, DELETE, TYPE, DATE, TIME ж„не т.с.с командылар жатады.
1. COPY - файлдарды к†шiру командасы. Файлдарды к†шiргенде файлдыҢ бҙрынЈы атын сајтап (егер олар басја каталогја к†шiрiлетiн болса) немесе атын †згертiп к†шiруге болады. Параметр ретiнде кандай файл, јайдан, јайда ж„не јандай атпен к†шiрiлетiнi к†рсетiледi. Жалпы тҘрдегi команда форматы:
сopy јайдан, ненi_ јайда
C:\Gruppacopy C:\book.txt - С: дискiсiндегi 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогына С: тҘпкi каталогынан book.txt файлын к†шiру;
C:\Gruppacopy С:\ret.doc as.doc - 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогына С: тҘпкi каталогындаЈы ret.doc файлын as.doc атымен к†шiру;
C:\Gruppacopy alla.bas alma.bas - 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогындаЈы ALLA.BAS файлды, †зi орналасјан сол каталогја ALMA.BAS деген атпен к†шiру (екiншi к†шiрмесiн б†тен атпен алу);
C:\STUDENT\LEXcopy a:\port.txt - A: дискiсiндегi port.txt файлын 2-шi деҢгейдегi LEX каталогына к†шiру;
C:\Gruppa\Studentcopy book1.txt+book2.txt+book3.txt book.txt - 2-шi деҢгейдегi Student каталогындаЈы book1.txt, book2.txt, book3.txt файлдарын осы каталогја book.txt деген атпен бiрiктiру;
copy con жаҢа пернелерден енгiзетiн м„тiнен тҙратын файл јҙру Ҙшiн јолданылады. М„тiндi терiп болЈаннан кейiн Ctrl+Z ж„не Enter пернелерiн басып тојтады.
C:\Gruppacopy con book.txt - 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогынан book.txt атты м„тiндiк файлын јҙру;
C:\Gruppacopy ret1.txt+con ret.txt - 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогына ret1.txt файлыныҢ соҢына пернелерден терген м„тiн жолдарын енгiзу;
C:\Gruppacopy con+ret1.txt ret.txt - 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогына ret1.txt файлыныҢ басына пернелерден терген м„тiн жолдарын енгiзу;
2. REN - файлдардыҢ аттарын †зерту командасы, парамерлердiҢ файлдардыҢ ескi ж„не жаҢа аттары, мысалы
C:\Grupparen alla.bas alma.bas - 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогындаЈы ALLA.BAS файлыныҢ атын ALMA.BAS деген атја ауыстыру;
C:\Grupparen *.doc *. txt - 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогындаЈы барлыј .doc типтi файлдарды .txt типiне †згерту;
3. DEL - аЈымдаЈы немесе к†рсетiлген каталогтаЈы файлды немесе файлдар тобын †шiру командасы.
C:\Gruppadel *. txt - 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогындаЈы барлыј .doc типтi файлдарды †шiру;
C:\Gruppadel ret.txt - 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогындаЈы ret.txt файлын жою;
C:\Gruppadel book.* - 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогындаЈы аты book болып келетiн барлыј файлдарды жою;
4. TYPE - м„тiннен тҙратын файлдыҢ iшкi м„тiнiн экранЈа шыЈаратын команда.
C:\Gruppatype ret.txt - 1-шi деҢгейдегi Gruppa каталогындаЈы ret.txt атты файлыныҢ мазмҙнын јарау;
1. DATE командасы Ҙстiмiздегi аЈымдаЈы ай, кҘн ж„не жыл мерзiмiн экранЈа шыЈару ж„не оны †згерту.
2. TIME командасы - аЈымдаЈы уајытты экранЈа шыЈару ж„не јайтадан †згерту, бҙл команда форматы алдыҢЈыЈа - DATE командасына ҙјсас.
3. CLS-экранды тазарту экранды тазартып операциялыј жҘйенiҢ жҙмысја шајыру јатарын сол жај жоЈары бҙрышја орналастырады.
NORTON COMMANDER - қолданушының операциялық жүйемен жұмысын жеңiлдетуге арналған бағдарлама, онда командаларды пернетақтада термей-ақ тек пернелердi басу арқылы орындауға болады. Ондай операциялық жүйемен жұмысты жеңiлдетуге арналған бағдарламаларды "операциялық қабыршық" деп атайды.
NORTON COMMANDER қолданушыға келесi мүмкiнiктер бередi:
* экранда әрдайым каталог мазмұның көрсетедi;
* диск, каталог, файл және жедел жады мөлшерi туралы ақпарат алуға;
* бiр каталогтан екiншiсiне көшуге;
* каталогтар құруға, атын өзгертуге, көшiруге және өшiруге;
* каталогтардан файлдарды көшiруге, ауыстыруға, атын өзгертуге және өшiруге;
* кез-келген файлды көруге және мәтiндiк файлдарды түзетуге;
* командалық жолдарды түзетiп, DOS-тың кез-келген командасын орындауға болады.
Norton Commander -дi iске қосу және онымен жұмысты аяқтау
Norton Commander-дi iске қосу үшiн NC.EXE файлын таңдау керек
NC - Norton Commander деген сөздiң басқы әрiптерiнен қысқартылып алынған.
Norton Commander-мен жұмысын аяқтау үшiн: F10 пернесiн басу қажет. Экранға пайда болған сұхбаттық терезеден Yes, No батырмаларының Yes батырмасын басу қажет.
Norton Commander жедел жадыға оқылып, экранға жүктелгенде екi терезе пайда болады, оларды тақта деп атайды.
Тақталар тақырыбында ағымдық каталог пен диск аты немесе меню жолы көрсетiледi. Тақталадың төмен жағында командалық жолда DOS шақыруының белгiсi бар, онда командалар енгiзуге болады. Келесi жолда функционалдық пернелер қызметi көрсетiлген.
Тақталарды басқару
Курсор тұрған тақтаны ағымдық тақта деп атайды. Тақталарды басқару үшiн пернелер комбинациялар қолданылады:
Ctrl+O- тақталарды экраннан өшiредi, қайта басса шығады;
Ctrl+P- экранда ағымдық емес тақтаны өшiредi, қайта басса шығады.
Ctrl+U- тақталар орнын ауыстырады;
Ctrl+F1- сол жақ тақтаны өшiредi, қайта басса пайда болады.;
Ctrl+F2- оң жақ тақтаны өшiредi, қайта басса пайда келедi;
Ctrl+B- соңғы жолдағы жатық менюдi көрiнетiн немесе көрiнбейтiн етедi;
Ctrl+L- ағымдық тақта жөнiнде қорытынды элементтердi шығарады немесе жоғалтады;
Ctrl+Q- ағымдық файл мазмұнын көршi тақтада көрсетедi немесе жоғалтады;
Tab - бiр тақтадан екiншiсiне өту; бiр тақтадан екiншiсiне өту;
Norton Commander менюi
Жоғарғы менюдi шақыру үшiн F9 функционалдық нернесiн басу керек. Жоғарғы меню бес бөлiктен тұрады:
Left (солжақ), Files (файлдар), Commands (командалар), Options (опциялар), Right (оң жақ).
(Функционалдық пернелер пернетақтаның ең бiрiншi жолында орналасқан.)
Курсорды бағыттауыш пернелер арқылы керек командаға әкелiп, Ғ1 пернесiн бассаңыз, сол команда қызметi туралы анықтама шығады.
Кейбiр командаларды орындау үшiн пернелердi қолдануға болады. Бағыттауыш пернелер арқылы - F9 пернесiн басып, пайда болған менюден курсормен команданы таңдап алып, Enter пернесiн басу қажет.
Norton Commander - дiң әр тақтасында келесi мәлiметтердi көруге болады:
* Дискiдегi каталогтар аттары;
* Дискiдегi каталогтар тармақтары;
* Жедел жады, ағымдық дискi, каталогтар және файлдар жөнiнде ақпарат;
* Файлдар мазмұны.
Сол және оң жақ (Left, Right) менюiнiң командалары
Сол жақ меню командалары сол жақ тақтада орналасады. Дәл осы командалар оң жақ тақта үшiн де қолданады.:
Файл (File) менюiнiң командалары
командалар
пернелер
қызметi
қазақша
орысша
Ағылшын
Анықтамалық ақпарат
(справочная информация)
Help
F1
Экранға анықтама шықарады
Қолданушы менюiн шақыру
(вызов меню пользователя)
User menu
F2
Экранға қолданушы менюiн шығарады
Көру
(просмотр)
View
F3
Экранға файл мазмұнын шығарады
Түзету
(редактирование)
Edit
F4
Экранға редакторда шағын файл мазмұнын түзетуге шығарады
Көшiру
(копирование)
Copy
F5
Белгiленген немесе курсор тұрған файлды каталогты көршi тақтаға көшiредi, атын түзетуге,F10 және Alt+F10 пернелерiн басып көшетiн каталогты көрсетуге болады
Жылжыту не атын өзгерту (переименование.перенос)
Rename or move
F6
Файлдың каталогтың атын өзгертедi немесе басқа жерге орнын ауыстырады,атын түзетуге , F10 және Alt+F10 пернелерiн басып файл каталог ауысатын каталогты көрсетуге болады
Каталог құру
(создание каталога)
Make directory
F7
Жаңа каталог құру үшiн сұхбаттық терезе ашады
өшiру
(удаление)
Delete
F8
Белгiленген немесе курсор тұрған файлды каталогты дискiден өшiредi
Аттрибуттарды орналастыру
(установка атрибутов)
File
attributes
Курсор тұрған файл атрибуттарын экранға шығарады, сұхбаттық терезеде атрибуттарды түзетуге болады
Файл белгiлеу
(выделить файлы)
Select
Group
Gray+
+
(сҙр)
Файл тобын белгiлеуге арналған сұхбаттық терезе ашады,керек маска енгiзуге немесе Enter пернесiн басып бәрiнен белгiлеудi алып тастауға болады
Белгiлеудi жою
(снять выделение)
UNselect
Group
Gray
-
(сҙр)
Файл тобынан белгiлеудi жоюға арналған сұхбаттық терезе ашады,керек маска енгiзуге немесе Enter пернесiн басып бәрiнен белгiлеудi алып тастауға болады
Белгiлеудi ауыстыру
(инвертировать выделение)
Invert
Group
Gray*
*
(сҙр)
Файл белгiлеуiн жояды керiсiнше белгiленбегенiн белгiлейдi
Белгiлеудi қайтару
(восстановить выделение)
ResTore
selection
Ctrl+M
Белгiленбеген файл тобымен команда орындалған соң алынған белгiнi қайта орнына келтiредi,яғни қайта белгiлейдi
Шығу
(выход)
Quit
F10
NORTON COMMANDER жұмысын аяқтайды
Команда (Command) менюiнiң командалары
командалар
пернелер
қызметi
қазақша
орысша
Ағылшын
Каталог тармақтары (дерево каталог)
Tree
Alt+F1
Экранға каталог тармақтарын шығарады
Диск белгiсiн өзгерту (изменение метки)
Volume
Label
Ctrl+F4
Экранға диск белгiсiн өзгертуге арналған сұхбаттық терезе шығады, онда керек белгiнi енгiзiп,Enter пернесiн басу керек
Жады мәлiметi (информация памяти)
Memory
Info
Alt+F5
Экранға жады туралы мәлiмет шығарады
Каталог мөлшерi (размер каталогов)
Directory
Sizes
Alt+F6
Экранға курсор тұрған каталогта жазылған файлдар мөлшерiнiң қосындысын байт өлшемiнде көрсетедi және соңғы түзетiлген уақытын шығарады
Файл iздеу
(поиск файлов)
Find file
Alt+F7
Экранға ағымдық дискiден немесе каталогтан файл iздеуге арналған сұхбаттық терезе ашылады, онда файл атын * белгiсiн қолданып,шамамен енгiзуге болады
Командалар тарихы
(журнал команд)
History
File F8
Экранға соңғы командалар тiзiмiн шығарады
Жол сандары
(число строк на экране)
EGA
lines
Alt+F9
Тақтадағы жол санын өзгертедi, монитор түрiне байланысты жиi,қайта басса сирек жолдар тағайындауға болады
Тақта ауыстыру
(Обмен панелей)
Swap
Panels
Ctrl+U
Тақтадар орнын ауыстырады
Тақталарды ашужабу
Panels onoff
Ctrl+O
Тақталарды экраннан өшiредi,қайта басса шығады
Каталогтар салыстыру
Compane
Directories
Екi тақтадағы ашылған каталогтар мазмұнын салыстырады,бiрiнде жоқ файлдар екiншiсiнде басқа түспен боялады
Электрондық поштаны қабылдау және жiберу
Sendrec
Eive mail
Бұл команда Commander mail программасын орындайды,жаңа хабарларды MCI Mail арқылы OUT каталогiне жiбередi әрi IN каталогыiне көшiредi
Commander mail прграммасын орындау
Command
Er mael
Commander mail программасын орындайды, IN каталогiнде хабар оқуға және жаңа хабар құруға болады
Қолданушы менюiн құру
Menu
File edit
Қолданушы менюiн құруға арналған сұхбаттық терезе ашылады
Келтiру (Options) менюiнiң командалары
NC-дағы компьютер құрылғылары (экран,тышқан)мен командалар режимдерiнiң тағайындалған жиынтығын конфигурация деп атайды.
Файлдардың кеңейтiлуi бойынша орындаушы программамен жалғастыратын файлды кеңейту файлы деп атайды. Кеңейту файлы файл атауы бойынша орындаушы программаны шақырып, оған файлдарды кеңейтiлуi бойынша параметр ретiнде тағайындап орындауға мүмкiндiк бередi.
командалар
пернелер
қызметi
қазақша
Орысша
Ағылшын
Конфигурация
Configura
-tion
Конфигурация тағайынд
Параметрлер тағайындау
Кеңейту файлын құру
Көру файлын құру
Редактор
Қолданушы меню
Жол көрсету
Басқару тақтасы
Каталогтар мазмұнын екi режимде шығаруға болады:
Толық түрi. (Full): файл атының тұсында оның мөлшерi байт өлшемiнде, соңғы рет жөнделген не жасалғанмерзiмi және уақыты көрсетiледi.Каталог атының оң жағында SUB-DIR деген жазу тұрады. Каталог мазмұның бiрiншi жолында басқа каталогқа өту жолы қос нүкте .. арқылы көрсетiледi, UP-DIR белгiсi жазылады.
Қысқа түрi (Brief): тек файл аты көрсетiледi, каталогтарды файлдардан жазылуы бойынша ажыратуға болады, каталогтар - бас әрiппен, файлдар-кiшi әрiппен жазылады.
Функционалдық пернелер қызметi
F1 - көмек (экранға анықтама шығарады);
F2 - шақыру (экранға қолданушы менюiн шығарады.).;
F3 - оқу (экранға файл мазмұнын шығарады);
F4 - түзету (экранға редакторда файл мазмұнын көрсетуге шығарады);
F5 - көшiру (файл немесе каталогты көшiру);
F6 - ат өзгерту (файл немесе каталогтың атын өзгертедi немесе басқа жерге орнын ауыстырады);
F7 - каталог (жаңа каталог құруға арналады);
F8 - өшiру (файл немесе каталогты дискiден өшiредi);
F9 - меню шығару (NC меню жолын экранға шығарады);
F'10 - шығу (NC жұмысын аяқтайды);
Alt+F1 - диск (сол жақ тақтада диск атаулары шығады);
Alt+F2 - диск (оң жақ тақтада диск атаулары шығады);
Alt+F3 - оқу (файл мазмұнын қарау);
Alt+F4 - түзету (файл мазмұнына түзету еңгiзу);
Alt+F5 - сығу (файлдарды архивтеу);
Alt+F6 - алу (архивтелген файлдан керек файлды алу):
Alt+F7 - iздеу (дискiден файлды iздеу);
Alt+F8 - журнал (соңғы командалар тiзiмi):
Alt+F9 - жол (тақтадағы жолсанын өзгерту);
Alt+F10 - тармақ (каталог тармақтарын шығару);
Тақтада файлдар мен каталогтардың шығу тәртiбi
Тақтада информацияны түрлi ретпен шығаруға болады. Мысалы аты бойынша реттелсе алфавит ретiмен шығарылады, мөлшерi бойынша-ең көп орын алатын файлдан бастап шығады.
N (Name) - аттары бойынша реттеу;
E (Extension) - кеңейтiлуi бойынша реттеу;
T (Time) - уақыты бойынша реттеу;
S (Size) - мөлшерi бойынша реттеу;
U (Unsorted) - реттелмеген каталог мазмұны;
Тақтадағы информацияны керек ретпен шығару үшiн F9 пернесiн басу керек, содан соң сол жақ тақта үшiн L (Left), немесе оң жақ тақта үшiн R әрпiн (Right) басыңыз, ең соңында N,E,M,S,U пернелерiнiң бiрiн басыңыз.
Мысалы: мөлшерi бойынша реттелген информацияны сол жақ тақтада шығару үшiн келесi пернелердi басасыз.
F9 L S
Басқа дискiге көшу
Керек дискi мазмұның кез-келген тақтада көруге болады:
Alt+F1 - сол жақ тақтада дискiлер атауларының тiзiмiн шықарады;
Alt+F2 - оң жақ тақтада дискiлер атауларынық тiзiмiн шықарады;
Керек дискiнiң атына курсор қойып, Enter пернесiн басқан соң таңдалған диск ағымдық болып, тақтаға мазмұны шығады.
Немесе командылар жолында (DOS шақыруы жолында "" белгiсi бар) басқа дискiге көшу үшiн диск атауын және қос нүкте терiп, Enter пернесiн басыңыз.
Мысалы:
C:
Бiр каталогтан басқа каталогқа көшу
Ctrl+PgUp - ағымдық каталогтан тармақтағы алдыңғы каталогтан көшу; Ctrl+\ - түбiр каталогқа көшу; Ctrl+R - каталогты қайта оқу;
Ағымдағы каталогта орналасқан кез-келген каталогқа өту үшiн, курсорды керек каталог атына қойып, Enter пернесiн басу керек.
Егер кұрылғыдағы дискетта ауысса, дискета каталогын қайта оқу үшiн Ctrl+R пернесiн басу керек.
1. Сол жақ тақтада өз дискiңiзге өтiңiз: ол үшiн Alt+F1 пернелерiн басып,керек дискi атына курсор әкелiп, Enter пернесiн басыңыз.
2. Shift+F4 пернелерiн басыңыз. Экранда Edit редакторының терезесi пайда болады. Құрылатын файлдың атын - MSAL.TXT деп екiншi жолға жазып, Enter пернесiн басыңыз. Экранда жаңа терезе шығады, онда New File (жаңа файл) деген сөз жазылған, мақұлдау үшiн Enter пернесiн басып, керек мәтiндi тере беруге болады. Edit редакторында экран соңында функционалдық пернелер қызметтерi көрсетiлген.
Файл мәтiнiң мазмұның көру үшiн F3 пернесi қолданылады. Курсорды файл атына әкелiп F3 пернесiн басу керек. Экранға файл мазмұны, экранның жоғарғы жағына файлдың толық аты, төменгi жағына меню шығады.
Келесi пернелердi пайдаланып курсорды мәтiн бойынша қозғалтуға болады:
- бiр жолға жоғары төмен;
PgDp PgUp - келесi алдыңғы терезе;
Home - мәтiн басына;
END - мәтiн соңына;
Кейбiр версияларда :
Ctrl+Home - мәтiн басына;
Ctrl+End - мәтiн соңына;
Егер мәтiн жолдары экранға сыймаса келесi пернелер арқылы қозғалуға болады:
- бiр символға оңғасолға;
Ctrl+ Ctrl+ - 40 символға оңғасолға;
Мәтiннен керек жердi табу үшiн F7 пернесiн басу керек, сол кезде терезе пайда болады, iзделетiн мәтiн үлгiсiн терiп, Enter пернесiн бассаңыз, iздеу басталады. Табылған мәтiн экранның бiрiншi жолында көрсетiлiп боялады, егер мәтiн табылмаса, хабар жазылған терезе шығады.
1.1. Windows-ң қорғау мүмкіндіктері
Есептегіш техникада қауіпсіздік ұғымы өте кең мағынада. Ол компьютер жұмысының сенімділігін де, құнды мәліметтердің сақталуын да, ақпараттың өкілеттілігі жоқ адамдардың өзгеріс енгізуінен қорғауын да, электронды байланыспен хат жазысу құпиясын сақтауды да меңзейді. Ақпарат қауіпсіздігінің қаупі ретінде ақпараттың жойылуына, тұтастығына нұқсан келуге, құпиялық немесе ақпараттың қол жеткізуге болатындығына әкеліп соқтыруы ықтимал оқиға, процесс немесе құбылыс түсініледі. Компьютерлік жүйелердегі ақпараттың қауіпсіздігіне төнетін қатердің көпшілігі екі жікке бөлінеді: кездейсоқ және қасақана қатер төндіру.
Әлбетте, барлық өркениетті лдерде азаматтардың қауіпсіздік сақшысы ретінде заңдар тұр., бірақ есептегіш техника саласында құқық қолданатын іс-тәжірибе әзірге дамымаған, ал заң шығарушы процесс технология дамуына ілесе алмайды, сондықтан компьютерлік жүйе жұмысының сенімділігі көбіне өзін-өзі қорғау шараларына сүйенеді.
Ақпаратты рұқсат етілмей қо жетуден қорғау мәселесі жергілікті, әсіресе, ғаламдық компьютерлік желінің кеңінен таралуымен байланысты елеулі түрде шиеленісті.
Ақпаратты қорғау иесі үшін бағалы ақпаратты жоғалту немесе жаңғыртып, жетілдіру, тарап кету ықтималдығын азайту үшін қажет.
Ақпарат пен оның құпиялығын онлайндық немесе автономды жұмыс режиміндегі қорғау сратегиясы сайып келгенде біреу: ақпаратты бақылау. Сіз ақпараттың сақталу орнын, оған қол жеткізуді шектеу мен оның тұтастығын сақтауды бақылауыңыз керек. Негізгі стратегияларды атап көрсетейік.
Жүйені қорғау. Жұмыста да, үйде де - компьютеріңізге пайдаланушылардың қолы жетуін, мүмкіндігінше, әрқашан және қайда д болмасын шектеңіз. Бұл үшін компьютерді заттай орналастыру және парольмен қорғау сияқты мүмкіндіктерді қарастыруға болады. Бұл шығу тегі белгісіз программамен қамтамасыз ету көмегімен жанама жетуге де қатысты, бұл вирус программасы немесе Троян аты болуы мүмкін.
Ақпаратты жасыру. Егер сіздің ақпараттарыңыздың қайда сақталатындығын өзіңізден басқа ешкім білмесе, ақпараттың құпиялылығының бұзылуы немесе ақпараттың бүліну қаупі едәуір азаяды. Бұл үшін файлдардың жалған аттары немесе файлдар немесе каталогтардың көрінбейтін аттары сияқты айла-шарғыны қолдануға болады. Мәліметтеріңіздің барлық іздерін өшірген жөн, бұл бәрінен бұрын ашық файлдар мәзірін және Windows құжаттарын тазалауды меңзейді.
Ақпараттың тұтастығын қолдау. Бүлдіруден қорғау. Негізгі мақсаты - ақпараттарыңызды жойылудан, өзгеруден, нұқсан келуден сақтау. Бұл үшін мәліметтерді архивтеу, файлдарды бұғаттау парольдерді қорғау сияқты тактикалық әдістер қолданылады.
Ақпаратты қол жетерлік ауқымнан қашықтату. Ең осал ақпарат жағдайында файлдарды жасыру мен бұғаттау жеткіліксіз шара болып шығады. Мұндайда сіз жұмыс файлдарын қатқыл дискіде сақтау тактикасына немесе тек басылып шыққан құжат түрінде ғана сақтауға иек артуға болады. Сонымен қатар жүйе құрған мәліметтердің резервтік көшірмелерін жоя аласыз.
Компьютеріңізді тұзақтан алыңыз. Белгілі бір сорттағы ақпаратты сізге жасау мен сақтау шын мінінде қажет пе, соны ойлаңыз.
Із жасыру. Windows және кейбір қосымшалар сіздің алда болып өткен жұмысыңыз жайлы ақпараттың іздерін сақтауға құмар болады. Олардың көпшілігін параметрлерді қоюмен өшіруге болады, қалғандарын қолмен жоюға болады.
Интернеттегі қауіпсіздік пен құпиялылық. Интернетте жұмыс істеу кезінде Бүкіләлемдік желі ресурстары әрбір клиентке қаншалықты ашық болса, оның компьютерлік жүйесінің ресурстары қажетті құралдары барлардың барлығына ашық болады.
Жеке пайдаланушы үшін бұл факт ерекше рөл атқармайды, бірақ аумағында Интернет серверлері орналасқан елдердің заңнамаларын бұзатын іс-қимылдарды болдырмау үшін ол жайлы білген жөн. Мұндай іс-қимылдарға компьютерлік жүйенің жұмысқа қабілеттілігін ерікті немесе еріксіз түрде бұзу әрекеттері, қорғалған жүйелерді бұзуға әрекет жасау, компьютерлік жүйенің жұмысқа қабілеттілігін бұзатын бағдарламаны пайдалану мен тарату жатады.
Бүкіләлемдік жүйеде жұмыс істегенде барлық іс-қимылдар толықтай белгіленетін және арнайы программалық құралдармен хатталатынын, заңды, заңсыз іс-әрекеттер туралы ақпарат міндетті түрде бір жерлерде жинақталатынын есте сақтаған жөн.
Осылайша Интернетте ақпарат алмасуға почта маркаларын қолданатын кәдімгі хат жазысу сияқты қараған жөн. Ақпарат екі жаққа да еркін жайылып, таралады, бірақ ол жлпы жағдайда ақпараттық процестің барлық қатысушылары қол жетерліктей. Бұл көпшіліктің жаппай қолдануға ашық Интернеттің барлық қызметтеріне қатысты.
Алайда әдеттегі почталық байланыста да ашық хаттармен қатар почталық конвертер болады ғой. Хат жазысқанда почталық конверттерді қолдану серіктестердің жсырры бар дегенді білдірмейді. Оларды қолдану бұрыннан қалыптасқан тарихи дәстүр мен моральдық - этикалық қатынас нормаларына сай келеді. Осындай конверттердің қажеттілігі ақпаратты қорғау үшін Интернетте де бар. Бүгінде Интернет тек қатынас құралы және әмбебап анықтамалық жүйе ғана болып қоймай, келісімшарттық және қаржылық міндеттемелер жойылып, таралады, қарап шығудн да, бұрмалаудан да қорғау қажеттілігі айдан анық. 1999 жылдан бастап Интернет бөлшектік сауда айналымын қамтамасыз етудің қуатты құралын айналды, ал бұл несиелік карталар мен басқа электронды төлем құралдарын қорғауды талап етеді.
Интернеттегі ақпаратты қорғау принциптері мынадай анықтамаға сүйенеді: ақпарат - мәліметтер жүйе арқылы берілсе, онда оларға бөгде адамдардың кіруін, тіпті, теориялық жағынан болдырмау мүмкін емес. Соған сәйкес қорғау жүйелері ақпараттың екінші компонентінде-әдістерде шоғырланған. Олардың іс-әрекеттерінің принциптері, тым болмаса мәліметтердің ақпаратқа айналуы үшін барабар әдісті таңдау мүмкіндігін қиындатып, тіпті болдырмауға негізделген. Мұндай қорғау тәсілдерінің бірі - мәліметтерді шифрлеу.
Шифрлау - хабарды немесе басқа құжаттың өңін айналдырып, өзгертетін тәсіл.
Шартты белгілеу - әдеттегі, түсінікті мәтіннің шартты белгіге ауысып, өзгеруі.
Мәтіннің таңбалары мен шартты белгі- символдары расындағы өзара бір мағыналы сәйкестік бар екендігі меңзеледі - шартты белгілеу мен шифрлаудан негізгі айырмашылығын осында. Көбіне шартты белгілеу мен шифр беруді бір нәрсе деп санайды және шартты белгілеуін жоғалтқан хабарды қалпына келтіру үшін ауыстыру ережесін білу жеткілікті екендігін естен шығарады. Шифрланған хабарды қалпына келтіру үшін шифрлау ережелерінен басқа, шифрға тиісті кілтті білу талап етіледі. Тек мәтінді ғана емес, әр түрлі компьютерлік файлдарды - мәліметтер базасы файлдарынан, мәтіндік процессорлардан бастап кескіндеу фйлдарына дейін шифрлауға болады.
Шифрлау идеясы - хабардың шын мәнісіндегі барын шифрды ашу құралдары жоқтардың қарап шығуын болдырмауда. Файлды шифрдф ашуға мүмкіндігі барлар ғана оқи алады. Шифрды ашу - шифрлау ережелері мен шифрдың кілтін білуге негізделген шифрланған хабардан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz