Квалиметрия дайын өнім сапасын сандық бағалау әдісі ретінде

І . Кіріспе
II. Негізгі бөлім
1.тарау. Квалиметрия принциптері мен спецификалық проблемалары

1.1. Квалиметрия туралы жалпы түсінік.
1.2. Ғылым ретінде квалиметриядағы статустар.
1.3. Квалиметрияның жүйелі түсініктермен өзара байланысы және мақсаты.

2.тарау. Сапа көрсеткіштерінің классификациясы

2.1. Сапа көрсеткіштері.
2.2. Сапа көрсеткіштерінің түрлері.

3. тарау. Өнім сапасы деңгейін бағалаудың квалиметриялық әдістері

3.1. Өнім сапасын бағалаудың дифференицалдық әдісі
3.2. Өнім сапасы деңгейін бағалаудың кешенді әдісі
3.3. Өнім сапасы деңгейін бағалаудың аралас әдісі

III. Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі

Курстық жұмыс «Квалиметрия» пәні бойынша студенттердің өзіндік жұмыстарының бір түрі болып табылады. Бұл курстық жұмыста квалиметрияның принциптері, теориялары, қасиеттері, өнімнің сапасын басқару, сапа көрсеткіштері, оларды бағалау әдістері жөніндегі мәліметтер , оқу құралдарындағы мазмұндалған теоретикалық материалдары қолданылған. Курстық жұмыстың мақсаты да осы мағлұматтарды игеріп, квалиметрия өнім сапасын сандық бағалау әдісі ретінде қандай болатынын түсіну.
Сонымен қатар, біз өнімді квалиметрияның обектісі ретінде қарастырамыз.Жалпы квалиметрияның объектілеріне материалды немесе идеалды, деректі немесе дерексіз, табиғи немесе жасанды сияқты зат (процесс, құбылыс) жатады. Квалиметрияның нәтижелері өнімнің сапасын басқаруда қолданылатын жағдайларды негіздеу үшін пайдаланылады. Ешқандай өнімнің сапасын басқару жүйесі өнімнің сапасын бағалаусыз әсерлі түрде жұмыс жасай алмайды.
Квалиметрияны бағалаудың мақсаты болып, негізінен, өнім сапасының деңгейін анықтау, дайын өнімнің сапа көрсеткішінің мәнінің нормативті құжаттамалардағы талаптарға сәйкестену дәрежесін анықтау саналады.
Кез-келген талдауда, болжауда, жоспарлауда, бақылауда, реттеуде шикізаттың, дайын өнімнің саны мен сапасы, жалпы өндірістік құрылымның технологиялық операциялардың жүру барысы туралы нақты ақпарат қажет.Бұл ақпаратқа кең көлемде түрлі физикалық шамалар, көрсеткіштер мен өлшемдерді өлшеу арқылы қол жеткізе аламыз.
Сапаны бағалау – жеке сипаттамалар мен сапаның жалпы көрсетілетін талаптарға (құжат, сызба, тұтыну талаптары және т.б.) сәйкес дәрежелері мен өлшемдерін сапалық және сандық анықтау.Сапа көрсеткіштерін өлшеу метрология, тәжірибелік психология және белгілі эффективтілік әдістерімен жүргізіледі.
Сапа көрсеткіштері мен оны бағалау әдістері жөнінде мәліметті толық және шынайы қалыптастыру квалиметрияның сапа туралы бөлімінің маңызды мақсаты. Осыған орай курстық жұмыста мынадай талаптар қойылады:
 Квалиметрияны қолданылатын сапа категориясының мәнін ашып түсіну үшін оның қасиет, құрылымдық, динамикалылық деген жүйелік түсініктердің өзара байланысын қарастыру;
 Сапа көрсеткіштерінің ұғымы және олардың классификациясын жеке-жеке қарастыру;
 Өнімнің сапа көрсеткішінің мәнін анықтаудағы әдістерге тоқталу.
Курстық жұмыста отандық және шетелдік авторлардың жұмыстары, терминдер мен анықтамалар, периодикалық басылымдар пайдаланылған

1. Миронов М.Г. «Управление качеством»: Учебное пособие. – М.: ТК Велби, Изд-во Проспект, 2007. – 288 с.
2. Хамханова Д.Н. «Основы квалиметрии»: Учебное пособие. – Улан-Удэ:Издательство ВСГТУ, 2003.
3. Акишев К.Ө., Дарибаева Г.Т. «Стандарттау, метрология және сәйкестікті бағалау»: Оқулық.- Астана: Фолиант, 2008. – 256 бет.
4. Ефимов В.В. «Управление качеством»: Учебное пособие. – Ульяновск: УлГТУ, 2000. –40-52.
5. Интернет желісі.

Пән: Сертификаттау, стандарттау
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

Жоспар
І . Кіріспе
II. Негізгі бөлім
1-тарау. Квалиметрия принциптері мен спецификалы қ
проблемалары
1.1. Квалиметрия туралы жалпы т үсінік.
1.2. Ғ ылым ретінде квалиметрияда ғы статустар.
1.3. Квалиметрияны ң ж үйелі т үсініктермен өзара байланысы
ж ә не ма қ саты.
2-тарау. Сапа к өрсеткіштеріні ң классификациясы
2.1.
2.2.

Сапа көрсеткіштері.
Сапа көрсеткіштерінің түрлері.

3- тарау. Өнім сапасы де ңгейін ба ғалауды ң квалиметриялы қ
ә дістері
3.1. Өнім сапасын бағалаудың дифференицалдық әдісі
3.2. Өнім сапасы деңгейін бағалаудың кешенді әдісі
3.3. Өнім сапасы деңгейін бағалаудың аралас әдісі

III. Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі

І . Кіріспе
Курсты қ ж ұмыс Квалиметрия п әні бойынша студенттерді ң өзіндік
ж ұмыстарыны ң бір т үрі болып табылады. Б ұл курсты қ ж ұмыста
квалиметрияны ң принциптері, теориялары, қасиеттері,
өнімні ң
сапасын бас қару, сапа к өрсеткіштері, оларды ба ғалау әдістері
ж өніндегі м әліметтер , о қу құ ралдарында ғы мазм ұндал ған
теоретикалы қ материалдары қолданыл ған. Курсты қ ж ұ мысты ң
ма қ саты да осы ма ғл ұматтарды игеріп, к валиметрия өнім сапасын
сандық бағалау әдісі ретінде қ андай болатынын т үсіну.
Сонымен қатар, біз өнімді квалиметрияны ң обектісі ретінде
қ арастырамыз.Жалпы квалиметрияны ң объектілеріне материалды
немесе идеалды, деректі немесе дерексіз, таби ғи немесе жасанды
сия қ ты зат (процесс, құ былыс) жатады. Квалиметрияны ң н әтижелері
ө німні ң сапасын бас қаруда қолданылатын жа ғдайларды негіздеу
ү шін пайдаланылады. Еш қандай өнімні ң сапасын бас қару ж үйесі
ө німні ң сапасын ба ғалаусыз әсерлі т үрде ж ұмыс жасай алмайды.
Квалиметрияны ба ғалауды ң ма қсаты болып, негізінен, өнім
сапасыны ң де ң гейін аны қтау, дайын өнімні ң сапа к өрсеткішіні ң
м әніні ң нормативті құ жаттамаларда ғы талаптар ға с әйкестену
д ә режесін аны қтау саналады.
Кез-келген талдауда, болжауда, жоспарлауда, ба қылауда, реттеуде
шикізатты ң, дайын өнімні ң саны мен сапасы, жалпы өндірістік
құ рылымны ң технологиялы қ операцияларды ң ж үру барысы туралы
на қ ты а қпарат қажет.Б ұл а қпарат қа ке ң к өлемде т үрлі физикалы қ
шамалар, к өрсеткіштер мен өлшемдерді өлшеу ар қылы қол жеткізе
аламыз.
Сапаны ба ғалау – жеке сипаттамалар мен сапаны ң жалпы
к ө рсетілетін талаптар ға ( құ жат, сызба, т ұтыну талаптары ж әне т.б.)
с ә йкес д әрежелері мен өлшемдерін сапалы қ ж әне санды қ
аны қ тау.Сапа к өрсеткіштерін өлшеу метрология, т әжірибелік
психология ж әне белгілі эффективтілік әдістерімен ж үргізіледі.
Сапа көрсеткіштері мен оны бағалау әдістері жөнінде мәліметті толық
және шынайы қалыптастыру квалиметрияның сапа туралы бөліміні ң
маңызды мақсаты. Осыған орай курстық жұмыста мынадай талаптар
қойылады:
Квалиметрияны қолданылатын сапа категориясының мәнін ашып
түсіну үшін оның қасиет, құрылымдық, динамикалылық деген жүйелік
түсініктердің өзара байланысын қарастыру;
Сапа көрсеткіштерінің ұғымы және олардың классификациясын
жеке-жеке қарастыру;
Өнімнің сапа көрсеткішінің мәнін анықтаудағы әдістерге тоқталу.
Курстық жұмыста отандық және шетелдік авторлардың жұмыстары,
терминдер мен аны қтамалар, периодикалық басылымдар пайдаланылған.

Терминдер мен аны қтамалар
АНТРОМЕТРИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШ – бұйымның адамның өлшемі,
пішіні және салмағына сәйкестігін анықтайтын көрсеткіш.
АТРИБУТТЫҚ КОНЦЕПЦИЯ – субъект-объект жүйелік
қатысындағы өзара әрекеттесуді көрсететін концепция.
ГИГИЕНАЛЫҚ КӨРСЕТКІШ – бұйымның адамның жұмысқа қабілеті
мен өмірлік қызметінің гигиеналық жағдайына сәйкестігін анықтайтын
көрсеткіш.
ДИФФЕРЕНЦИАЛДЫ ӘДІС – бағаланатын өнімні ң бір сапа
көрсеткіштерін бір аттас базалық көрсеткіштермен салыстыру әдісі.
КВАЛИМЕТРИЯ – өнімнің сапасын бағалау және өлшеуімен
айналысушы немесе өнімнің сапасының сандық бағалануы.
КВАЛИМЕТРИЯЛЫҚ ШКАЛА – өлшенетін қасиеттердің немесе
олардың өлшемдерінің негізгі жиыны, шкалалаудың көрсету және
шкалалаудың көрсетуінің мәнінің жиыны.
КЛАССИФИКАЦИЯ – объекттер жиынының қабылданған
классификация әдістеріне сәйкес оларға ұқсас немесе ұқсас еместігі
бойынша ішкі жиынға бөлінуі.
КОМПЛЕКСТІ ӘДІС –өнімнің сапа деңгейін анықтау бағаланатын
өнімнің комплексті көрсеткіштерін базалық көрсеткіштермен салыстыру
әдісі.
КОМПЛЕКСТІК КӨРСЕТКІШ – объекттің сапасын құратын өзара
байланысқан қарапайым немесе күрделі қасиеттердің жиынтығын
сипаттайды.
ҚОЛДАНБАЛЫ КВАЛИМЕТРИЯ – заттың, өнімнің нақты түріне
байланысты, сапасының сандық бағалауының әдістемесін жасау.
ӨМІРЛІК ЦИКЛ – өнімді жобалау, өндіру, пайдалану, сақтау, тасымалдау,
өткізу және жою процестері.
ӨНІМНІҢ САПАСЫ – оның қолдануына сәйкес өнімнің белгілі керекті
талаптарды қанағаттандыруға жарамдылығымен шартталынатын өнім
қасиетінің жиынтығы.
ПӘНДІК КВАЛИМЕТРИЯ – техника мен өнімнің квалиметриясы, еңбек
пен қызмет квалиметриясы, мәселелер мен проекттердің квалиметриясы,
процестердің квалиметриясы, субъективтік квалиметрия, сұраныс
квалиметриясы, ақпарат квалиметриясы және т.б.
САПА - әртүрлі, біртұтас факторларды анықтайтын синтетикалық
көрсеткіш.
САПА КӨРСЕТКІШТЕРІ – жасау, пайдалану немесе т ұтыну
шарттарының белгілі біреуінде қарастырылатын өнімнің бір немесе
бірнеше қасиеттерінің сандық сипаттамасы.
САПА ӨЛШЕМІН ЖИЫРУ – өлшемдердің белгілі бір немесе басқа заң
бойынша жүзеге асырылатын бірігуі.

СЕНІМДІЛІК КӨРСЕТКІШІ – объекттің қойылған мақсатты берілген
уақыт (мерзімі) аралығында орындау қабілетін сипаттайтын көрсеткіш.
ФУНКЦИОНАЛДЫ-КИБЕРНЕТИКАЛЫҚ
КОНЦЕПЦИЯ –
қасиеттерді объект- объект немесе объект-орта жүйесіндегі өзара
әрекеттесу арқылы анықталатын жүйе.
ШКАЛАЛАУ – өлшенетін қасиеттер мен өлшемдердің жиыны реттелген
қатыстарды енгізетін сапа өлшемі.
ЭКОНОМИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕР – объекттің өндірісі мен
жобалауына кеткен шығындарды сипаттайтын көрсеткіштер.
ЭКСПЕРТТІ ӘДІС – экспертті процедуралардың көмегімен бағаланатын
өнім мен оның өңделетін негізгі үлгілерінің қасиеттері мен параметрлері
туралы ақпаратты бақылау мен өңдеуді алуына негізделген әдіс.
ЭРГОНОМИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕР – оның адам-объект-орта
жүйесіндегі адамның өндірістік және тұрмыстық жағдайларын қолдануға
икемделушілігін сипаттайтын көрсеткіштер.
ЭРГОНОМЕТРИКАЛЫҚ ӘДІС – сезу мүшелерін қабылдау
сараптамасының негізінде жүзеге асатын әдіс.

1-тарау. Квалиметрия принциптері
проблемалары
1.1. Квалиметрия туралы жалпы т үсінік.

мен спецификалық

Квалиметрия (лат. qualis – қандай, сапасы қандай және metreo-өлшеу)
– өнім сапасын сандық бағалау әдістерін біріктіретін ғылым аясы.
Квалиметрияның негізгі міндеті: сапа көрсеткіштерінің номенклатурасын
негіздеу, оларды анықтау мен оптимизациялау әдістерін өңдеу,типтік
өлшеулер мен бұйымдардың параметрлік қатарларын оптимизациялау,
жалпыланған сапа көрсеткіштерін құру принциптерін өңдеу және оларды
сапаны басқару мен стандарттауда қолданудағы мәселелерін негіздеу.
Квалиметрия , нормативті құжаттамадағы сапа көрсеткіштерін
регламенттеу бойынша қызметтің, қабылдап-тапсырғыш, периодты, типті,
сертификатты сынаулар процесінде сапа деңгейін бағалау мен сапаны
бақылаудың негізінде жатқан мәселелерді шешудің методологиясы мен
әдістемесін зерттейді.Бұл салада көбіне ықтималдылық пен статистикалық
әдістер,сынақ нәтижелерін өңдеу мен сараптау әдісі, сапа деңгейін бағалау
әдісі, нәтижелерді түсіндіру (интерпретациялау) мен шешім қабылдау
әдістеріне көңіл бөлінеді.
Осы салаға байланысты негізгі міндеттерінің бірі болып өнім
сапасының деңгейін бағалау міндеті болып табылады. Бағалаудың
мақсаты – бағаланатын өнімнің аналитикалық әдісімен өнімді ұқсас
өніммен сәйкестендіру. Бағалау әдісін таңдау бағаланатын өнім қандай
нарықтық жағдайда болғандағы зерттеушінің түсінігіне тәуелді .
Квалиметрия ғылым ретінде жалпы дәрежемен, өлшеу ж әне ба ғалау
әдістері мен құралдарымен ажыратылатын өзара байланысқан теория
жүйесі түрінде көрінеді.Бұндай теорияларға жататындар:
жалпы квалиметрия;
арнайы квалиметрия;
пәндік квалиметрия.
Жалпы квалиметрия – мұнда
жалпы теоретикалық мәселелер
қарастырылады: түсіну жүйесі, бағалау теориясы (заңдар мен әдістер),
квалиметрияның аксиоматикасы (аксиомалар
мен ережелер),
квалиметриялық шкалалаудың теориясы (соның ішінде салмақтылық).
Арнайы квалиметрияда бағалаудың моделдері мен алгоритмдері,
бағалаудың дәлдігі мен анықтығы: экспертті квалиметрия, ықтималдыстатистикалық квалиметрия, индекстi квалиметрия, квалиметриялы қ
таксономия, объекттердің классификациясы мен жүйеге келтіру теориясы
қарастырылады.
Пәндік квалиметрия– бағалау пәні бойынша. Техника мен өнімнің
квалиметриясы, еңбек пен қызмет квалиметриясы, мәселелер мен
проекттердің квалиметриясы, процестердің квалиметриясы, субъективтік
квалиметрия, сұраныс квалиметриясы, ақпарат квалиметриясы ж әне т.б.
болады.

Квалиметрияның жетілдірілуі оның пәні мен мазмұны жөнінде түрлі
түсініктерінің нәтижесі болып шықты, олардың негізгі қасиеттері мыналар
болып табылады:

квалиметрияны тек қана бағалаудың сандық әдістерінің
теориясы ретінде түсінуі;

квалиметрия пәнінің еңбек өнімі болып табылатын өлшеулер
мен объектілердің сапасын бағалау
саласында
немесе сапаны ң
комплекстік көрсеткіштерін құрастыру саласында ықшамдалуы;

квалиметрия пәнінің кеңеюі, оның
сандық жағынан
өлшенбейтін объектілерде таралуы;

квалиметрия пәнінде бағалаудың экономикадан тыс әдістеріне
назар аударылады.
Осы жағдайларды квалиметрия пәніне пікірлер эволюциясы туады.
Әлеуметтік, педагогикалық, географиялық және т.б. бағыттар пайда болды.
Квалиметрияның құрылымдығы, қозғалмалылығы (динамикалығы),
анықтығы және бүтіндігі өзара әсер ету механизмімен қамтамасыз етіледі:
жалпы квалиметрия, арнайы квалиметрияны қолданылатын бағалауды ң
қабылданатын әдістері мен модельдерінің ерекшеліктерін есептей отырып,
алмастырады. Бұл жағдайда жалпы квалиметрия, арнайы квалиметрия мен
пәндік квалиметриялардың өзара байланысын жалпы, ерекше ж әне
бірліктің динамикасын көрсетеді.
1.2. Ғ ылым ретінде квалиметрияда ғы статустар.
Квалиметрияда , ғылым ретінде келесі статустарды ай қындау ға
болады:
экономикалық;
техника-экономикалық;
жалпы ғылыми;
жүйелі.
Экономикалық статус сапа категориясының тұтынушылық бағамен
өзара байланыстағы оның саяси-экономикалық құрамымен айқындалады.
Экономикалық статус жағынан квалиметрияға құрылатын объекттер мен
процестердің экономикалық қасиеттерін теоретикалық өлшеу ретінде
эконометрияның әдісі кіреді.
Квалиметрияның техника-экономикалық статусы объекттер мен
процестердің
экономикалық және
техникалық қасиеттерін
оның
комплексті бағалауға бағытын көрсетеді. Ол техника-экономикалық
көрсеткіштерде, техника-экономикалық деңгейлерде, эффективтіліктің
нәтижелі-шығынды мерасында көрінеді.
Жалпы ғылыми статус сапа категориясының философияметодологиялық пен жалпы ғылыми функциясымен анықталады ж әне
пәндік квалиметрияның (өнім, техника,еңбек және т.б.) көптеген
құрылуымен бекітіледі.

Квалиметрияның жүйелі статусы оны жүйелі теория ретінде
анықтайды. Бұл сапа категориясы құрылымдық, динамикалық, анықтық,
реттілік сияқты жүйенің барлық негізгі белгілерінен тұратындығымен
байланысты. Содан, жалпы ғылыми статуста бағаға да, талдау ға да,
басқаруға да жүйелі түрде жақындау болады.
Сапаны сандық бағалау өнімнің өмірлік циклының барлық сатысына
негізделген шешімдерді қабылдауға керек. Сапа квалиметриясы өнімді
жетілдіру мен шығындарды қысқарту жолдарын анықтауға, өңдеу
процестердің сапасына анализ жасауға , сапа мен бағаның
өзара
байланысын құруға, бәсекелестік қабілетін анықтауға мүмкіндік береді.
Сонымен қатар, процестер мен проекттердің сапасына жақындауы ж әне
квалиметрия әдістерінің таралуы сапа басқару саласында критерийлі
шешімдердің көптеген варианттарын таңдауды жүзеге асыратын аппарат
құрады. Квалиметрияның түсіну жүйесін, негізінен, ГОСТ 15467-79
Өнімнің сапасын басқару. Негізгі түсініктер, терминдер және
анықтамалар-да, сонымен қатар, ISO 8402-де көрсетілген талаптар
құрады.
1.3. Квалиметрияны ң ж үйелі т үсініктермен өзара байланысы.
Квалиметрияны қолданылатын сапа категориясының мәнін ашып
түсіну үшін оның қасиет, құрылымдық, динамикалылық деген жүйелік
түсініктердің өзара байланысын қарастырады.
Қасиеті. Бұл терминді түсіну үшін екі концепцияны айқындауға
болады:
атрибуттық;
функционалды-кибернетикалық.
Атрибуттық концепция субъект-объект жүйелік қатысындағы өзара
әрекеттесуді көрсетеді. Мұнда қасиеттер берілген объектке жататын нақты
белгісінің нәтижелері
ретінде болады. Берілген концепциядағы
қасиеттердің синонимдері – атрибут, ерекшелік және т.б.
Функционалды-кибернетикалық концепция қасиеттерді объектобъект немесе объект-орта жүйесіндегі өзара әрекеттесу арқылы
анықтайды. Қасиеттерінің синонимдері: қабілет, функция, мүмкіндік және
т.б. Мұнда қасиет қозғалыс формаларымен өзара әрекеттесу арқылы
байланысты болады. Сапаның динамикалық элементі бұл концепциядағы
қасиеттерді уақыт функциясы ретінде қарастырады.
Құрылымы. Объект бөлігінің сапасының ішкі қасиеттерінің өзара
әрекеттесуі сапаның ішкі құрылымын сипаттайды, ал көптеген сыртқы
өзара әрекеттесулер сапаның сыртқы құрылымын сипаттайды. Сапаның
ішкі және сыртқы құрылымдары екі проекцияда көрсетіледі: қасиеттердің
терминінде және бөліктер сапасының терминінде. Бірінші проекция
сапаның функционалды құрылымдығын анықтайды, ал екінші проекция
морфологиялық құрылымдығын анықтайды.

Сапа құрылымдығы – сапаның функционалды-кибернетикалы қ
эквиваленттілік принципінің негізі. Бұл принцип бойынша сапа белгілі
қасиеттермен эквиваленттік ретінде қарастырылады және көп дәрежелі
сипатта болады.
Саны. Сапа мен санның өзара әрекеттесуі сапаны экстенсивті және
интенсивті (қарқынды) деп бөлумен байланысты.
Интенсивті (қарқынды) сан – оның сапамен өзара әрекеттесуін терең
ұғынуға мүмкіндік береді. Интенсивті (қарқынды) сан
қарқынды
қасиеттерді сипаттайтын сапаның ішкі саны ретінде беріледі.
Экстенсивті сан сапаның ішкі саны түрінде, біртекті қасиеттер мен
сапалардың саны түрінде беріледі.
Динамикалылық (қозғалмалылық).Сапаның динамикалылық ұғымы
интенсивті қасиеттің өзгеруі мен соған сәйкес уақыт бойынша интенсивті
санмен түсіндіріледі.Сапаның динамизм принципінің жазуы екі өзара
байланысқан принциптерге әкеледі: өмірлік цикл мен бейнелену (шағылу).
Бейнелену принципі процестің сапасының тасымалын осы процесс
шығуында құрылатын нәтиже сапасына бағыттайды.
Объекттің өмірлік циклі оның сапа циклын құрайды. Ол келесі негізгі
этаптардан тұрады:
жобалау;
дайындау;
эксплуатация.
Әр этап өндірістің комплексті процестерін ұсынады.
Квалиметрияның маңызды түсініктері болып сапаны өлшеу ж әне
бағалау саналады.
Сапа өлшемі – сапаны немесе оның ішкі жиындарын көрсету Q, дара
қасиеттерді немесе олардың тобын заттық сандар жиынымен көрсету.
Егер де сапа өлшемін µ, ал көрсетуді – → деп белгілесек , онда
символдық жазуда сапа өлшемі мынадай болады: µ=Q→ Re немесе µ:
{qi}→ Re (заттық сандардың жиыны).
Сапа өлшемінің негізгі типіне шкалалау ж әне жиырылу
(шиыршықтану) жатады.
Шкалалау ( латынның Scala сөзінен шыққан, саты деген ма ғынаны
білдіреді)– өлшенетін қасиеттер мен өлшемдердің жиыны реттелген
қатыстарды енгізетін сапа өлшемі. Өлшемдердің жиынындағы шкалалау
туынды шкалалау немесе шкаланың функционалды түрленуі деп аталады.
Сонымен, квалиметриялық шкалалауға шкалалауды ң барлы қ типі
жатады:
метрикалық (қатыстар, айырымдар, интервалдар);
реттік;
номиналды;
семантикалық және олардың әр түрлі жағдайлары.
Туынды метрологиялық шкалаларға жататындар:
сызықтық;
логарифмдік;

экспозициялық;
параболалық.
Квалиметриялық шкала деп объекттің үш формасы аталады:
1) өлшенетін қасиеттердің немесе олардың өлшемдерінің негізгі
жиыны;
2) шкалалаудың көрсету жиыны;
3) шкалалаудың көрсетуінің мәнінің жиыны.
Сапа өлшемін жиыру деп олардың белгілі бір немесе басқа заң бойынша
жүзеге асырылатын бірігуі айтылады. Сапаның операциялық және
статистикалық жиыруы болады.
СОЖ – қарапайым немесе күрделі қасиеттердің әрекеттілігінен
құрылған өлшемдердің (көрсеткіштердің) бірігуі.
ССЖ – біртекті қасиеттері немесе сапаның ішкі жиынынан құрыл ған
өлшемдердің бірігуі.
Өнім сапасы квалиметриясының негізгі мақсаттары:
маркетингтік зерттеулер сатысында – бұл өнім сапасының өтпелі
және перспективті қажеттіліктерге сәйкестігін, оның нарықтық
жаңалығының деңгейін, өнімді эксплуатациялаудың
барлық мүмкін
салаларын жүйелеу негізінде есепке ала отырып бекіту;
өңдеу сатысында – өнімнің бәсекеге қабілеттілігі мен техникалық
деңгейін өнім сапасын құрайтын қасиеттердің жан-жақты сараптауына
негізделіп, өндірілетін өнімнің ғылыми-техникалық жетістіктері мен
конструкторлы-техникалық жағдайларын қолданып құру;
өндіріс сатысында – игерілетін, шығарылатын және жаңартатын
өнімнің сапа деңгейін құру.
Сапа квалиметриясының мақсаттарына сәйкес, өнім сапасын бағалаудың
мақсаты мыналарға ажыратылуы мүмкін:
проект алдындағы;
проекттік;
өндірістік;
эксплуатациялық.
Өнім сапасын бағалаудың проект алдындағы мақсаты болып оның
сапасы мен саны бойынша өнімдегі қажеттіліктерді комплексті бағалау
және нарықтық жаңа өнімді бағалау табылады.
Өнімнің сапасын бағалау бәсекешілердің тауарларымен салыстырыла
отырып жүргізілуі керек, сонымен қатар, тұтынушылардың қажеттіліктері
мен сұраныстарын қанағаттандыруы қажет.
Өнім сапасын бағалаудың проекттік мақсаты болып өнімнің
техникалық деңгейі, өнімнің технологиялығының деңгейі, өнімнің, шикізат
сапасының, материалдар мен жинақтайтын бұйымдардың
қорларды
қолдану деңгейі саналады.
Өнім сапасын бағалаудың өндірістік мақсаты:
өндірістік жаңа өнімді бағалау;
өнімнің қауіпсіздік деңгейі;
өнімнің экологиялығының деңгейі;

өнім сапасының тұрақтылығы.
Өнімнің сапасын бағалаудың эксплуатациялық мақсаты өнім
сапасының динамикасын, қолданылатын өнімнің сапасын, жөндеуден
кейінгі өнім сапасын бағалау болып табылады.
2-тарау. Сапа к өрсеткішіні ң классификациясы
2.1. Сапа көрсеткіштері.
Сапа көрсеткіштері – жасау, пайдалану немесе тұтыну шарттарының
белгілі біреуінде қарастырылатын өнімнің бір немесе бірнеше
қасиеттерінің сандық сипаттамасы. Өнімнің сапа көрсеткіші әртүрлі өлшеу
бірлігімен жазылады. Мысалы, жылдамдық- кмс, бояу беріктігібалдармен және т.б. Қызметтер үшін шарттары болып өңдеу мен көрсету
саналады, ал процесс үшін дайындау мен өткізу.
Сапаның кез келген қасиетін құру үшін
сапаның келесі
компоненттеріне назар аудару керек: қоғамдық қажеттілік, нақты шарттар,
объект және қажеттіліктің қанағаттанарлық дәрежесі.

Өнім сапасының көрсеткіштерінің классификациясы
Белгілері
Сипатталатын саны бойынша

Сипатталатын қасиеттері бойынша

Жеткізу тәсілі бойынша
Көрсеткіштің мәнін анықтау
этаптары бойынша

Өнім сапасының
көрсеткіштерінің топтары
Бірлік
Комплексті
Тағайындау
Сенімділік
Үнемділік
Экономикалық
Эргономикалық
Эстетикалық
Технологиялық
Стандарттау мен унификация
Табиғи бірліктерде (кг, мм,
балл және т.б.)
Болжамдау
Жобалау
Өндірістік

Сипатталатын қасиеттерге байланысты сапа көрсеткіштері бірлік
комплекстік және интегралды болып бөлінеді.
Өнімнің сапасының бірлік көрсеткіші – өнімнің қарапайым
қасиетінің сандық сипаттамасы. Мысалыға бензинннің көрсеткіш- октан
саны. Комплекстік көрсеткіш – объекттің сапасын құратын өзара
байланысқан қарапайым немесе күрделі қасиеттердің жиынтығын
сипаттайды.
n

Кr=T(T+

∑Ti

)

(1)

i=1

Мұнда Кr –даярлық коэффициенті. Бұл теңдеу бір уақытта өнімнің
тоқтаусыздығы мен жөндеуге жарамдылығын сипаттайды. Т –
қабылдамаудың орташа жұмысы, T i – өнімнің жеке блоктары мен
түйіндерінің қалпына келтіру уақыты.
Кез келген өлшеуде салыстыру эталоны (м,кг) қажет. Ол үшін
квалиметрияда төмендегі сапа көрсеткіштерін қолданады:
Өнім сапасының негізгі көрсеткіші – сапаны салыстырмалы бағалаған
кезде, бастапқы көрсеткіш ретінде алынған көрсеткіш. Мысалы өнімге
қойылған талаптармен берілген сапа, тәжірибемен анықталған болашақ
үлгілер көрсеткіші, біздің елде шығарылатын алдыңғы қатардағы өндіріс
өнімдері көрсеткіштері. Негізгі көрсеткіш ретінде мыналар алынады:
- Мемлекетте немесе шетелдерде шығарылатын алдыңғы қатарлы
өнімдердің сапасының көрсеткіштері;
- Белгілі уақыт аралығында қол жеткізілген сапа көрсеткіштері;
- Тәжірибелік немесе теориялық түрде табылған нұсқалардың
көрсеткіштері;
- Өнімге қойылатын талаптарда берілген сапа көрсеткіштері.
Өнімнің сапасының салыстырмалы көрсеткіші - өлшемсіз мәндермен
немесе пайызбен өрнектелетін бағаланатын объекттің сапа көрсеткішінің
бастапқы көрсеткішке қатынасы.
Салыстырмалы көрсеткішті келесі формуламен есептейді:
qi=PiPiб,
i=1,2,3,...n
(2)
Pi, Piб сәйкесінше бағаланатын объекттің және негізгі нұсқалардың i-ші
көрсеткіштері;
Өнімнің сапасының комплекстік көрсеткішінің бір түрі интегралды
көрсеткіш болып табылады. Өнім сапасының интегралды көрсеткіші – оны
пайдалануға кететін шығындар сомасының, өнімді пайдаланудан алынған
пайдалы эффект сомасына қатынасымен табылатын өнімнің сапа
көрсеткіші, яғни
I=Э(Зс+Зэ)
(3)
Э - өнімді тұтыну немесе қолдану кезіндегі пайдалы әсердің қосындысы;
Зс - жасауға кеткен шығын;
Зэ - қолдану немесе тұтыну кезінде кеткен шығын.

Өнімнің сапасының жалпыланған көрсеткіші - өнім сапасын
бағалайтын барлық қасиеттер жиынтығының сапа көрсеткіші. Өнімнің
сапасын бірнеше көрсеткіштермен өрнектеуге көмектеседі.
2.2. Сапа көрсеткіштерінің түрлері.
Бағалаудағы рөліне байланысты объекттің сапа көрсеткіштерін
классификациялық және бағаланатын деп бөледі.

Сапа көрсеткіштері

Классификациялық сапа
көрсеткіштері
классификацияның
таңдалған жүйесінде
объекттің белгілі
классификациялық топталуға
жататынын сипаттайды

Бағаланатын
көрсеткіштер
эксплуатация мен өндіріс
процесінде объект
сапасын құратын
мөлшерлік қасиеттерді
сипаттайды

Классификациялық сапа көрсеткіштері объекттің типі, өлшемі,
қолдану аясы және қолдану шарттарының мәнін тағайындау анықтайды.
Классификация (латынша classic – топ, дәреже) – объекттер жиынының
қабылданған классификация әдістеріне сәйкес оларға ұқсас немесе ұқсас
еместігі бойынша ішкі жиынға бөлінуі.
Классификацияық сапа көрсеткіштеріне мыналар жатады:
1) өнімнің параметрлік немесе типтік мөлшерлі түрін орнатуға арналған
көрсеткіштер;
2) өнімнің қолдану аясы мен шарттарын анықтайтын өнімнің орындау
көрсеткіштері;
3) өнімнің функционалды мүмкіндіктерін анықтайтын қосымша
құрылғылар мен қасиеттердің көрсеткіштері.
Бағаланатын көрсеткіштер объекттің сапасын, оны өңдеудегі
технологиялық деңгейін, объект сапасын тексерудегі бағалауын нормалау
үшін қолданылады.
Бағаланатын көрсеткіштерін сипатталатын қасиеттерінің біртектілігі
бойынша үш топқа ажыратады:
функционалды;
қор жинақтаушы;
критикалық (сындық).

1. Объекттің сапасының
функционалды көрсеткіші берілген
қажеттілікті
қанағаттандыратын
функционалды
жарамдылығын
анықтайтын қасиеттерін сипаттайды. Олар сапа көрсеткіштерінің келесі
тобын біріктіреді:
тағайындау;
сенімділік;
үнемділік;
эргономикалық;
эстетикалық;
стандарттау мен унификаттау;
патенттік-құқықтық.
Тағайындау көрсеткіші объекттерді арналған және пайдаланылған
саласы бойынша қолданудағы пайдалы әсерін көрсетеді. Олар объектті ң
техникалық маңызын, техникалық жетілуін, құрамын, құрылымын
сипаттайды.
Сенімділік көрсеткіші объекттің қойылған мақсатты берілген уақыт
(мерзімі) аралығында орындау қабілетін сипаттайды. Эксплуатацияның
шарттары мен арналуына байланысты
сенімділік әр түрлі
көрсеткіштермен сипатталады. Сондай көрсеткіштерге жөндеуге
жарамдылық, ұзақ өмірлік, техникалық қор, қызмет мерзімі, қабыл
алмаудың қарқындылығы жатады.
Экономикалық көрсеткіштер объекттің өндірісі мен жобалауына
кеткен шығындарды сипаттайды, эксплуатациядағы экономикалық
эффективтілікті анықтайды.
Эргономды көрсеткіштері оның адам-объект-орта жүйесіндегі
адамның өндірістік және
тұрмыстық
жағдайларын қолдануға
икемделушілігін сипаттайды. Эргономды көрсеткіштердің тобына шағын
топтар кіреді:
антрометрикалық;
гигиеналық;
физиологиялық пен психофизиологиялық;
психологиялық.
Антрометрикалық көрсеткіш бұйымның адамның өлшемі, пішіні
және салмағына сәйкестігін анықтайды.
Гигиеналық көрсеткіш бұйымның адамның жұмысқа қабілеті мен
өмірлік қызметінің гигиеналық жағдайына сәйкестігін анықтайды.
Физиологиялық пен психофизиологиялық көрсеткіштер бұйымның
адамның күшінің, жылдамдығының мүмкіндіктеріне, көру, сезу және есту
мүмкіндіктеріне сәйкестігін сипаттайды.
Психологиялық көрсеткіштер бұйымның адамның психологиялық
мүмкіндіктеріне сәйкестігін сипаттайды.
Объекттің эстетикалық көрсеткіштері оның адамға эстетикалық
әсерін сипаттайды және эстетикалық құндылықтың сандық пен сапалық
бағасына арналған . Олар
объекттің
көркемдік, айқындық және

түпнұсқалық пішінін, конструкцияның бүтіндігі мен үйлесімдігін
сипаттайды.
Стандарттау және унификаттау көрсеткіштері стандартталған және
унификатталған элементтердің бұйымының конструкциясындағы қолдану
дәрежесін көрсетеді. Сонымен қатар, бұйымдардағы объектті құраушылар
мынадай болуы мүмкін:
стандарттық, олар халықаралық, жергілікті және ұлттық
стандарттардың негізінде құрылған;
унификацияланған, олар фирманың стандарттарына негізделіп
құрылады;
түпнұсқалық – бір ғана бұйымға арналып құрылған;
шеттен алып пайдаланған (кірме құраушы), нақты бұйымға арналған
және екі немесе одан да көп бұйымдарда қолданылады.
Патенттік-құқықтық көрсеткіштер – бұйымның патенттік жиілігін
анықтайды. Оларға патенттік қорғаныс және патенттік жиілік
көрсеткіштері жатады.
Патенттік қорғаныс көрсеткіші отандық ұйымдарға жататын объекттің
қорғаныс дәрежесін сипаттайды
2. Қор жинақтаушы көрсеткіштері оның хаттамалау, қамтамасыз ету
және сапасын жүзеге асыру үшін объектті құру мен қолдану кезіндегі
шығындалатын қорлардың
дәрежесін анықтайтын
қасиеттерін
сипаттайды. Бұл көрсеткіштер технологиялық және қорды қолдану
көрсеткіштеріне бөлінеді.
Технологиялық көрсеткіштері объекттерді құру және қайта жаңғырту
кезіндегі еңбек
өндірісін жоғарылатуды қамтамасыз ету үшін
конструкторлы-технологиялық мәселелердің эффективтілігін сипаттайды.
Объекттің қорды қолдану көрсеткіштері материалдар, отын, энергия,
еңбек және уақыттың шығындарын сипаттайды.
3. Сындық (критикалық) көрсеткіштер – көрсеткіштердің ерекше тобы.
Олар екі топқа бөлінеді: қоршаған ортаны қорғаумен байланысқан
(табиғатты қорғау көрсеткіштері) талаптарды; объект пен адамның
қауіпсіздігімен байланысқан талаптарды анықтайтын. Олармен міндетті
сертификаттау байланысты.
Объект сапасының табиғатты қорғау көрсеткіштері оның өнімді
қолдану саласы мен өндіріс процестерінде объекттің адам мен қоршаған
ортаға әсерімен
байланысқан қасиеттерін сипаттайды. Олар сапа
көрсеткіштерінің 2 тобына бірігеді: қауіпсіздік және экологиялылық.
Қауіпсіздік көрсеткіштері объекттің оны қолдану, сақтау, тасымалдау
және қалдықтарды пайдалануда адамның қауіпсіздігін қамтамасыз ету
ерекшеліктерін сипаттайды. Қауіпсіздік көрсеткіштердің номенклатурасын
объекттің өзгешелігіне және оны қолдану жағдайларына байланысты
белгілейді. Қауіптің түрлері: механикалық, электрлік, термиялық,
химиялық және биологиялық. Қауіптің түрлеріне байланысты қауіпсіздік
көрсеткішінің шағын топтарын көрсетуге болады:
механикалық қауіп;

электрлік тұрақсыздық;
термиялық тұрақсыздық ;
өрт пайда болуына бейімділік;
жарылыс пайда болуына бейімділік;
химиялық қауіп;
биологиялық белсенділік;
радиациялық белсенділік.
Экологиялылық көрсеткіштері объекттің оны өндіргенде,
қолданғанда, монтаждағанда және сақтағанда пайда болатын қоршаған
ортаға зиян әсерін анықтайтын қасиеттерін сипаттайды. Көбінесе олар
қоршаған ортаға қауіпті және зиян химиялық әсерлердің деңгейін,
зиянды заттар концентрациясының деңгейін сипаттайды.
Өнімнің сапа бағалауы әлемдік, ұлттық, жергілікті өнімге немесе
саланың басқа деңгейіне сәйкестендіруді орнатудан тұрады. Өнімді
бағалаудың
әлемдік деңгейге сәйкестігі негізгі үлгілер мен өнімді
техникалық жетілдіру көрсеткішінің мәнімен салыстыруға негізделіп
орнатылады. Нәтижесінде өнімді бағалау үш категорияның біріне жатады:
1) әлемдік деңгейден басым;
2) әлемдік деңгейге сәйкес;
3) әлемдік деңгейге төмен.
Сапа көрсеткішін бағалау нәтижелері келесіде (1-суретте) қолданылуы
мүмкін:
жаңа өнімді өңдегенде;
жаңа өнімді өңдеуге берілген техникалық тапсырмалардың
талаптарының негізі ретінде;
өндірісте өнімді орнатып қою туралы шешім қабылдағанда;
экспорт және импорт бойынша ұсыныстар құру.

Бағалаудың
мақсаты
Сапа
көрсеткішінің
атауын таңдау

Сапаның негізгі
көрсеткішін таңдау

Сапа көрсеткішін
анықтау
Сапаның деңгейін
бағалау

Сапа деңгейін
анықтау әдісін
таңдау

Шешім қабылдау
1-сурет.Сапа деңгейін бағалау ретінің блок-cхемасы.
Практикада өнімнің сапа деңгейін бағалау үшін көрсеткіштер ж үйесін
пайдаланады. Яғни, қорытындылау және өнімнің сапасы жөніндегі жеке
көрсеткіштер қосылады.
Сапаны жинақтап қорыту көрсеткіштері жалпы салада немесе
кәсіпорындарда өнім сапасының деңгейін сипаттайды. Бұл көрсеткіштерге
сұрыптылығы, маркасы, жіктелімі, пайдалы заттың мазмұны, өнімнің
дүниежүзілік стандартына сай үлесі т.б. жатады.
Жеке көрсеткіштер әртүрлі және олар өнімнің өзіндік ерекшелігіне
байланысты.
3- тарау. Өнім сапасы де ңгейін ба ғалауды ң квалиметриялы қ
ә дістері
3.1 Өнімнің сапа көрсеткішінің мәнін анықтаудағы әдістер.
Өнімнің сапа көрсеткішінің мәнін анықтау үшін келесі әдістер
ұсынылады:
өлшегіш;
тіркегіш;
эргонометрикалық;
аналитикалық;
эксперттік;
аралас.
Өлшегіш – өнімнің сапа көрсеткішін анықтау өлшек құралдарын
қолдануға негізделеді.
Тіркегіш – белгілі жағдайлар, заттар мен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.