Химиядан сыныптан тыс жұмыстар
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І Тарау. Химиядан сыныптан тыс жұмыс және оның оқыту.тәрбиелік процестегі орны.
1.1. Педагогикалық әдебиеттегі "сыныптан тыс жұмыс" ұғымы ... ... ... 5
1 .1.2. Химиядан сыныптан тыс жұмыстарды жіктеу ... ... ... ... ... ... .17
Бұқаралық химиядан сыныптан тыс жұмыс ... ... ... ... ... ... ...18
Оқушылардың химиядан ғылыми . практикалық конференциялары ..27
1.3. Оқытудың белсенді түрлері мен әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
II Тарау. Химиядан сыныптан тыс жұмыстардың белсенді түрлері мен әдістерін қолдануды зерттеу бойынша эксперименталдық жұмыс
2.1. Эксперименталды зерттеуді ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
2.2.Нәтижелерді талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...45
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 46
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..47
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І Тарау. Химиядан сыныптан тыс жұмыс және оның оқыту.тәрбиелік процестегі орны.
1.1. Педагогикалық әдебиеттегі "сыныптан тыс жұмыс" ұғымы ... ... ... 5
1 .1.2. Химиядан сыныптан тыс жұмыстарды жіктеу ... ... ... ... ... ... .17
Бұқаралық химиядан сыныптан тыс жұмыс ... ... ... ... ... ... ...18
Оқушылардың химиядан ғылыми . практикалық конференциялары ..27
1.3. Оқытудың белсенді түрлері мен әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
II Тарау. Химиядан сыныптан тыс жұмыстардың белсенді түрлері мен әдістерін қолдануды зерттеу бойынша эксперименталдық жұмыс
2.1. Эксперименталды зерттеуді ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
2.2.Нәтижелерді талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...45
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 46
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..47
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі заманауи мектептің басты мақсаттарының біріне әрбір баланың жеке дамуына арналған қажетті толық құнды шарттарды жасау және оқу процесінде әрбір оқушының белсенді позиция қалыптастыруы жатады. Сондықтан оқытудың белсенді түрлерін қолдану оқушының танымдық жете білушілігінің дамуының негізі болып табылады. Белсенді танымдық қабілеттіліктер танымдық қызмет барысында дамиды және қалыптасады. Бала тыңдаушы ғана емес, сонымен қатар танымдық процеске белсенді қатысушы, өз білімдерін еңбекпен табатын кезде, мұндай білімдер берік болады. Нақ белсенді оқытудың түрі – бұл әуестікке жалын жағушы бірінші ұшқын. Демократиялық ізденістік-творчестволық оқудың пайдасына мұғалім авторитарлық оқыту сипатынан бас тартады. Негізгі даусыз артықшылықтар ретінде: дербестіктің, ынталылықтың биік дәрежесі, әлеуметтік дағдылардың дамуы, білімдерді табуға деген іскерліктерінің қалыптасуы, творчестволық қабілеттіліктердің дамуын келтіруге болады. Таңдау бостандығы сезімі оқуды саналы, өнімді және нәтижелірек етеді.
Оқыту-тәрбиелік процесс түрлерінің біріне тәрбиелеудің бір бөлігі болып табылатын химиядан сыныптан тыс жұмыстар жатады. Мектепте дұрыс жолға қойылған сыныптан тыс жұмыстың үлкен білім беруші және тәрбиелік мағынасы болады. Ол сабақта алынған білімдерді тереңдетеді және кеңейтеді, көптеген пайдалы дағдыларға ие болуға мүмкіндік береді, ал демек, оқу мен тәрбиелеуді өмірге жақындатады. Сабақтан тыс жұмыс оқушыларға жеке дара жақын келуді жеңілдетеді, олардың дербестігінің дамуына арналған қолайлы шарттар жасайды.
Сабақтар уақытында оқушылардың барлық сұрақтарын қанағаттандыру мүмкін емес. Сабақтан тыс жұмыс оқу жұмысымен өзара байланыста білімдерді іздеуде оқушы белсенділігін мобилизациялайтын әсерлі құрал ретінде қызмет етеді және оқушылардың қызығушылықтарын қанағаттандыруға көмектеседі. Химиядан сыныптан тыс жұмыс түрлерінің әр алуан түрлі болуы мектеп бағдарламасымен органикалық байланыста болуы тиісті, сонымен қатар оның шектерінен сыртқа шығып, толықтыруы тиіс, яғни оқу және сыныптан тыс жұмыстардың арасында өзара байланыстар бар болуы тиіс.
Тақырыптың өзектілігі заманауи мектептің басты мақсаттарының біріне әрбір баланың жеке дамуына арналған қажетті толық құнды шарттарды жасау және оқу процесінде әрбір оқушының белсенді позиция қалыптастыруы жатады. Сондықтан оқытудың белсенді түрлерін қолдану оқушының танымдық жете білушілігінің дамуының негізі болып табылады. Белсенді танымдық қабілеттіліктер танымдық қызмет барысында дамиды және қалыптасады. Бала тыңдаушы ғана емес, сонымен қатар танымдық процеске белсенді қатысушы, өз білімдерін еңбекпен табатын кезде, мұндай білімдер берік болады. Нақ белсенді оқытудың түрі – бұл әуестікке жалын жағушы бірінші ұшқын. Демократиялық ізденістік-творчестволық оқудың пайдасына мұғалім авторитарлық оқыту сипатынан бас тартады. Негізгі даусыз артықшылықтар ретінде: дербестіктің, ынталылықтың биік дәрежесі, әлеуметтік дағдылардың дамуы, білімдерді табуға деген іскерліктерінің қалыптасуы, творчестволық қабілеттіліктердің дамуын келтіруге болады. Таңдау бостандығы сезімі оқуды саналы, өнімді және нәтижелірек етеді.
Оқыту-тәрбиелік процесс түрлерінің біріне тәрбиелеудің бір бөлігі болып табылатын химиядан сыныптан тыс жұмыстар жатады. Мектепте дұрыс жолға қойылған сыныптан тыс жұмыстың үлкен білім беруші және тәрбиелік мағынасы болады. Ол сабақта алынған білімдерді тереңдетеді және кеңейтеді, көптеген пайдалы дағдыларға ие болуға мүмкіндік береді, ал демек, оқу мен тәрбиелеуді өмірге жақындатады. Сабақтан тыс жұмыс оқушыларға жеке дара жақын келуді жеңілдетеді, олардың дербестігінің дамуына арналған қолайлы шарттар жасайды.
Сабақтар уақытында оқушылардың барлық сұрақтарын қанағаттандыру мүмкін емес. Сабақтан тыс жұмыс оқу жұмысымен өзара байланыста білімдерді іздеуде оқушы белсенділігін мобилизациялайтын әсерлі құрал ретінде қызмет етеді және оқушылардың қызығушылықтарын қанағаттандыруға көмектеседі. Химиядан сыныптан тыс жұмыс түрлерінің әр алуан түрлі болуы мектеп бағдарламасымен органикалық байланыста болуы тиісті, сонымен қатар оның шектерінен сыртқа шығып, толықтыруы тиіс, яғни оқу және сыныптан тыс жұмыстардың арасында өзара байланыстар бар болуы тиіс.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Верзилин Н.М. Проблемы методики преподавания. – М.: Просвещение, 1983.-142с.
2. Панчешникова Л.М. Методическое пособие для вузов. – М.: Просвещение, 1976.-187с.
3. Аханбаев К. Химия.: Жоғары оқу орындары дайындық бөлімдерінің тыңдаушыларына арналған оқу құралы. –Алматы: Ана-тілі.- 1993.- 280 б. 4. Ланина И.Я. Развитие интереса школьника к предмету. – М.: Просвещение, 2001.-24с.
5. Усова А.В. Об организации обучения школьников. – М.: Просвещение, 1989.-67с.
6. Кузнецов В.И. Принципы активной педагогики. – М.: Академия, 2001.-95с.
7. Щуркова Н. Е. Педагогическая технология. - Педагогическое общество России, 2005.- 160с.
8. Внесыныпная работ по химии: методические разработки. – М.: МГПИ им. В.И. Ленина, 1981.
9. Химиядан сыныптан тыс жұмыс: Мұғалімдерге арналған құрал А: Алматы, 1996.
10. Родин А.А. Массовые формы сыныптан тыс жұмыс в школе. – М.: АПН РСФСР, 1961.- 183с.
11. Байкова В.М. Химия после уроков. В помощь школе. – Петрозаводск,
«Карелия», 1974.- 175с.
12. Гольдфельд М.Г. Химиядан сыныптан тыс жұмыс А: Алматы, 1994.-191с.
13. Наврусейко Н., Дебалтовская В. Химиялық викториналар. – Минск, «Народная застава», 1972.
14. Гроссе Э., Вайсмантель Х. Химия для любознательных. Л.: Химия, 1978.
15. Конарев Б.А. Любознательным о химии. – М.: Химия, 1978.
16. Левашов В. Занимательная химия. - М.: Просвещение,1991.
17. Плетнер Ю., Полосин В. Практикум по методике обучения химии. – М.: Просещение 1971.
18. Популярная библиотека химических элементов. тт. 1-4. – М.: Наука, 1977.
19. Алексинский В. Занимательные опыты по химии. – М.: Просвещение, 1980.
20. Сомин Л. Увлекательная химия. – М.: Просвещение,1978.
1. Верзилин Н.М. Проблемы методики преподавания. – М.: Просвещение, 1983.-142с.
2. Панчешникова Л.М. Методическое пособие для вузов. – М.: Просвещение, 1976.-187с.
3. Аханбаев К. Химия.: Жоғары оқу орындары дайындық бөлімдерінің тыңдаушыларына арналған оқу құралы. –Алматы: Ана-тілі.- 1993.- 280 б. 4. Ланина И.Я. Развитие интереса школьника к предмету. – М.: Просвещение, 2001.-24с.
5. Усова А.В. Об организации обучения школьников. – М.: Просвещение, 1989.-67с.
6. Кузнецов В.И. Принципы активной педагогики. – М.: Академия, 2001.-95с.
7. Щуркова Н. Е. Педагогическая технология. - Педагогическое общество России, 2005.- 160с.
8. Внесыныпная работ по химии: методические разработки. – М.: МГПИ им. В.И. Ленина, 1981.
9. Химиядан сыныптан тыс жұмыс: Мұғалімдерге арналған құрал А: Алматы, 1996.
10. Родин А.А. Массовые формы сыныптан тыс жұмыс в школе. – М.: АПН РСФСР, 1961.- 183с.
11. Байкова В.М. Химия после уроков. В помощь школе. – Петрозаводск,
«Карелия», 1974.- 175с.
12. Гольдфельд М.Г. Химиядан сыныптан тыс жұмыс А: Алматы, 1994.-191с.
13. Наврусейко Н., Дебалтовская В. Химиялық викториналар. – Минск, «Народная застава», 1972.
14. Гроссе Э., Вайсмантель Х. Химия для любознательных. Л.: Химия, 1978.
15. Конарев Б.А. Любознательным о химии. – М.: Химия, 1978.
16. Левашов В. Занимательная химия. - М.: Просвещение,1991.
17. Плетнер Ю., Полосин В. Практикум по методике обучения химии. – М.: Просещение 1971.
18. Популярная библиотека химических элементов. тт. 1-4. – М.: Наука, 1977.
19. Алексинский В. Занимательные опыты по химии. – М.: Просвещение, 1980.
20. Сомин Л. Увлекательная химия. – М.: Просвещение,1978.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І Тарау. . Химиядан сыныптан тыс жұмыс және оның оқыту-тәрбиелік
процестегі орны.
1.1. Педагогикалық әдебиеттегі "сыныптан тыс жұмыс" ұғымы ... ... ... 5
1 .1.2. Химиядан сыныптан тыс жұмыстарды жіктеу ... ... ... ... ... ... .17
Бұқаралық химиядан сыныптан тыс жұмыс ... ... ... ... ... ... ...18
Оқушылардың химиядан ғылыми - практикалық
конференциялары ..27 1.3. Оқытудың белсенді түрлері мен
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
II Тарау. Химиядан сыныптан тыс жұмыстардың белсенді түрлері мен әдістерін
қолдануды зерттеу бойынша эксперименталдық жұмыс
2.1. Эксперименталды зерттеуді
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
2.2.Нәтижелерді
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .45
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 46
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..47
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі заманауи мектептің басты мақсаттарының біріне
әрбір баланың жеке дамуына арналған қажетті толық құнды шарттарды жасау
және оқу процесінде әрбір оқушының белсенді позиция қалыптастыруы жатады.
Сондықтан оқытудың белсенді түрлерін қолдану оқушының танымдық жете
білушілігінің дамуының негізі болып табылады. Белсенді танымдық
қабілеттіліктер танымдық қызмет барысында дамиды және қалыптасады. Бала
тыңдаушы ғана емес, сонымен қатар танымдық процеске белсенді қатысушы, өз
білімдерін еңбекпен табатын кезде, мұндай білімдер берік болады. Нақ
белсенді оқытудың түрі – бұл әуестікке жалын жағушы бірінші ұшқын.
Демократиялық ізденістік-творчестволық оқудың пайдасына мұғалім
авторитарлық оқыту сипатынан бас тартады. Негізгі даусыз артықшылықтар
ретінде: дербестіктің, ынталылықтың биік дәрежесі, әлеуметтік дағдылардың
дамуы, білімдерді табуға деген іскерліктерінің қалыптасуы, творчестволық
қабілеттіліктердің дамуын келтіруге болады. Таңдау бостандығы сезімі оқуды
саналы, өнімді және нәтижелірек етеді.
Оқыту-тәрбиелік процесс түрлерінің біріне тәрбиелеудің бір бөлігі болып
табылатын химиядан сыныптан тыс жұмыстар жатады. Мектепте дұрыс жолға
қойылған сыныптан тыс жұмыстың үлкен білім беруші және тәрбиелік мағынасы
болады. Ол сабақта алынған білімдерді тереңдетеді және кеңейтеді, көптеген
пайдалы дағдыларға ие болуға мүмкіндік береді, ал демек, оқу мен
тәрбиелеуді өмірге жақындатады. Сабақтан тыс жұмыс оқушыларға жеке дара
жақын келуді жеңілдетеді, олардың дербестігінің дамуына арналған қолайлы
шарттар жасайды.
Сабақтар уақытында оқушылардың барлық сұрақтарын қанағаттандыру мүмкін
емес. Сабақтан тыс жұмыс оқу жұмысымен өзара байланыста білімдерді іздеуде
оқушы белсенділігін мобилизациялайтын әсерлі құрал ретінде қызмет етеді
және оқушылардың қызығушылықтарын қанағаттандыруға көмектеседі. Химиядан
сыныптан тыс жұмыс түрлерінің әр алуан түрлі болуы мектеп бағдарламасымен
органикалық байланыста болуы тиісті, сонымен қатар оның шектерінен сыртқа
шығып, толықтыруы тиіс, яғни оқу және сыныптан тыс жұмыстардың арасында
өзара байланыстар бар болуы тиіс.
Диплом жұмысының мақсаты -химиядан сыныптан тыс жұмыс әдістерінің және
белсенді түрлерін жасақтау және іске асыру.
Диплом жұмысының объектісі – химиядан сыныптан тыс жұмыс. Диплом
жұмысының зерттеу әдісі – оқушылармен сыныптан тыс жұмыстардың белсенді
түрлерін және әдістерін қолдану мүмкіншіліктері.
Қойылғанмен мақсаттармен сәйкестікте зерттеудің негізгі міндеттері
анықталған болатын:
1. Зерттеу проблемасы бойынша психолого - педагогикалық және
әдістемелік әдебиет талдау мен ақпараттық іздеуді жүзеге асыру.
2. Химиядан сыныптан тыс жұмыс проблемасының күйінің теориялық талдауын
жүргізу.
3. Химия мұғалімдерінің сыныптан тыс жұмыстардың белсенді формалары мен
әдістерінің қолданылуының практикалық тәжірибесін зерттеу.
4. Әдебиетті теориялық талдау және білім беру практикасы нәтижелері
бойынша оқушылармен химиядан сыныптан тыс жұмыс мазмұнын және құрылымын
айқындау.
5. Химиядан тыс жұмыс формалары мен әдістерінің эффективтілігінің
эксперименталдық тексеруін жүргізу.
І Тарау. Химиядан сыныптан тыс жұмыс және оның оқыту-тәрбиелік процестегі
орны.
1. Педагогикалық әдебиеттегі "сыныптан тыс жұмыс" ұғымы.
Педагогикалық әдебиеттерде сыныптан тыс жұмыс деген тіркеске
мектептегі оқыту - тәрбиелік процестің құрама бөлімі, оқушылардың бос
уақыттарын ұйымдастыру түрлерінің бірі деп анықтама беріледі.
Сыныптан тыс жұмысқа көптеген мұғалімдердің, ғалымдар және
әдістемешілердің жағынан назар әрқашан бөлініп отырған. Сыныптан тыс
жұмыстың әдістемелік әдебиетте көптеген анықтамалары бар. Авторлардың
көпшілігі сыныптан тыс жұмысты сабақтан және міндетті бағдарламадан тыс
уақытқа іске асырылушы және оқушылардың оқу жоспарынан тыс оқу - тәрбиелік
процес және мұғалімдер ұжымымен немесе қосымша білім мекемелерінің және
оқушылар қызметкерлерінің ерікті бастамасы негізінде, оның барлық
қатысушыларының назарлары міндетті есепке алынатын тәрбиелік процестің
ажырамас құрамасы деп есептейді [1].
Сыныптан тыс жұмыстың мәні сабақтан тыс уақыттағы оқушылардың
қызметімен анықталады мұғалім мұнда ұйымдастырушы және бағыттаушы роль
атқарады. Бірақ бұл ұйымдастыру, оқушылар шығармашылығы және ынтасы әрқашан
бірінші жоспарға шығатындай түрде болады. Л. М. Панчешникова [2] пән
бойынша сыныптан тыс жұмыс заманауи мектепте ешқандай талассыз өте үлкен
роль ойнайтындығы туралы айтады. Қоғамның экономикалық және әлеуметтік
өмірін жақсартуда және адамның жаңа келбетін тәрбиелеуінде сыныптан тыс
жұмыстың ролі күшті өседі. Бұл жұмыс адамның мынадай сапаларының,
ынталылық, белсенділік, шығармашылық, өздігінен дамуға қабілеттілік, өзін-
өзі тәрбиелеуге, өз бетімен білім алуға сияқтылардың дамуына үлес
енгізеді. Сыныптан тыс жұмыс - бұл, бір жағынан, жұмыс жасау
заңдылықтарымен және тұтас қасиеттері бар педагогикалық жүйе, ал екінші
жағынан отандық білім беру жүйесінің ажырамас бөлімі. Сол себеппен
сыныптан тыс жұмыс әдістемелерінің орталық проблемаларының бірі болып
сабақта және сабақтан тыс уақыттағы оқу-тәрбиелік процестердің өзара
байланыс проблемасы әрқашан болып келді.
Әдебиетте сыныптан тыс жұмыс мақсаттарын және міндеттерін
қалыптастырулардың көптеген анықтамалары кездеседі, олардың авторлары
ретінде келесі тұлғаларды атаса болады: А. И. Никишов [3], И. Я. Ланина
[4], А. В. Усова [5], С. Н. Савина [6]. Әртүрлі пәндерге арналған сыныптан
тыс жұмыс мақсаттарының анықтамаларының жиыны бар. (1 кестені қара).
1 Кесте.
Оқу пәні Пән бойынша сыныптан тыс жұмыс мақсаттарының
анықтамасы
География Оқушылардың іскерліктерін және негізгі білімдерінің
кеңейту және тереңдету; оқушылар қабілеттіліктерінің
дамуы оқушылардың танымдық назарының дамуы; зерттеу
жұмыстарына оқушылардың тартылуы; оқушылардың
әлеуметтік қызметінің ұйымдастырылуы.
Физика Оқушының тұлға ретінде қалыптасуы; дербес және
творчестволық белсенділік дамуы; физика бойынша
білімдердің кеңейту және тереңдету.
Биология Пән бойынша оқушылар білімдерін тереңдету және кеңейту;
теория мен тәжірибемен байланысын тереңдету;
оқушылардың дербес және творчестволық белсенділік
дамуы.
Химия Химияға деген қызығушылықтың артуы, химиялық тәжірибе
бойынша дағдылардың дамуы және жетілдірілуі;
творчестволық белсенділіктің дамуы; практикалық
қызметтің оқушылар дайындауы; оқушылар демалысын
олардың эстетикалық және өнегелі тәрбиелеумен үйлестіре
отырып ұйымдастыру.
Кестеден көрініп тұрғандай бірнеше пәндерден сыныптан тыс жұмыс
мақсаттарына пән бойынша білімдерді кеңейту және тереңдетуі маңыздының
сыныптан тыс жұмыс мақсаты болып табылады.
Дәл осылай, сыныптан тыс жұмыс өзінің алдына өте маңызды оқушының
творчестволық тұлға ретінде қалыптасуы мен дамуы тәрізді мақсат қояды.
Бірақ сыныптан тыс жұмыс мақсаттары арасында келтірілген мектеп пәндері
арасынан тек қана осы пәнге арналған мінездемелі мақсаттар айқын
байқалады. Пән бойынша сыныптан тыс жұмыстың мақсаты бірнеше міндеттерді
шешуге келіп саяды, оларға авторлар келесілерді жатқызады: пәнге деген
танымдық назардың құрылуы; мектеп пәнінің өмірмен байланысы; оқылатын
пәннің мазмұнын кеңейту және тереңдету; оқушылар қабілеттіліктерінің
дамуы; жеке дара жақын келуді жүзеге асыру; пән бойынша сыныптан тыс
жұмыстың кәсіпшілік ұйымдастырылуы; хабар қайнарларыиен қолдану дағдыларын
және іскерліктерін толық жетілдіру. Бірақ Н. М. Верзилин [7] ескертетіндей,
пән бойынша сыныптан тыс жұмыстың ақырғы мақсаты және міндеттері пәннің
мүмкіншіліктерімен және ерекшілігімен сәйкестікте мұғаліммен өзгертілген
бола алады. Әдістемелік әдебиетте мектептегі әр түрлі пәндер бойынша
сыныптан тыс жұмыс принциптарының әртүрлі тұжырымдамаларын кездестіруге
болады [2,3,4,5,6]. Бұл әдеби қайнарларды зерттеу барысында сыныптан тыс
жұмыстың барлық пәндерге тән болатын жалпы принциптары болатындығын, және
тек қана берілген бір пәнге ғана тән, мінездемелі тек тек қана тап осы
пәнге тән болатын жалпы принциптарды анықтаудың сәті түсті. Әдеби
қайнарларды талдау кезінде барлық мектеп пәндеріне тән болатын сыныптан тыс
жұмыс жалпы принциптары - еркінділік (оқушылардың сыныптан тыс жұмысқа
қатысуға тілегін ескеретін принцип ), оқушылар дара ерекшеліктерінің есепке
алу (оқушылардың мінез-құлық және назарларының бағытталғандық
ерекшеліктерін ескеретін принцип). Сыныптан тыс жұмыстың тек қана белгілі
бір пән үшін тән принциптары бар: коммуникативті белсенділік [6]
(оқушыларды жаңа, белгісіз материалдарды қолдануға қатыстыратын және
ынталандыратын принцип, олардың танымдық құндылығы, қызықтылығы оның
сапалық деңгейін жоғарылатады және оқушылардың қатынастарының жете
білушілігінің дамуына жағдай жасайды.
Сыныптан тыс жұмыстың маңызды принциптерін қарастырайық. Сыныптан тыс
жұмыстың ең негізгі мақсаттарының біріне [5] оқушылардың пәнге танымдық
қызығушылығының қалыптасуы жатады. Мұндай қызығушылық тілексіз жұмыс
орындалғанда көріне алмайды. Сондықтан А.В.Усованың пікірінше еркінділік
принципі сыныптан тыс жұмыстың ең маңызды принциптеріның біреуі болып
келеді. Оқушы сыныптан тыс жұмысқа қатысуға шын ниетпен, қандай болмасын
еріксіз көндірусіз тілек білдіруі тиіс. Жалпы даму деңгейлері бойынша,
назарларының бағыттылығының бойынша және мінез-құлықтарына қарай
оқушылардың бір бірінен айырмашылығы болады. Бұл ерекшеліктерді елемей
сабақтан тыс жұмыста табысқа жету мүмкін емес. И. Я. Ланина сыныптан тыс
жұмыстарды ұйымдастырғанда оқушылардың жеке - дара ерекшеліктерін есепке
алу принцибы маңызды болатындығын тұжырымдайды [4]. Ол принцип оқушының
әрбір даму деңгейлерін есепке алуға рұқсат етеді және соның салдары
ретінде әрбір оқушымен жүргізілетін жұмыстардың барлық түрлерін дәлдеп
түзетуге мүмкіндік береді.
Кез келген басқа мектеп пәніндегідей сияқты, сыныптан тыс жұмыста да
анықтаушы нәрсе мазмұн болып табылады, ол ерікті түрде таңдалады. Сыныптан
тыс жұмыстардың тематикасы өте алуан түрлі. Сыныптан тыс жұмыста кез келген
басқа жұмыстарға қарағанда мұғалімнің ықпал жасауы, оның ой- өрісі,
назарлары, және теориялық пен рухани жүгінің салмағы көрінеді . Сыныптан
тыс жұмыс мазмұны қатал айқын талаптарға бағынады [8]: ғылымилық (ғылым
мазмұны мен мектеп пәнінің мазмұны арасында айқын арақатынасты
қалыптастырады); қол жетімділік (мазмұнның оқушылардың жас ерекшеліктеріне
сәйкес тиісті талапқа сай болу, мектеп бағдарламадан алыс кетпеу, танымдық
ұмтылысқа ынталандыру, қосымша әдебиетпен жұмыс, зерттеушілік қызметпен
жұмыс); өзектілік және практикалық маңыздылық (өмірмен байланыс );
қызықтылық ( сыныптан тыс жұмыс өткізу уақытында оқушыға қызықты болу
тиіс).
Сыныптан тыс жұмыстардың негізгі міндеттері:
1. Химияға қызығушылықтың қалыптасуы
2. Химиялық тәжірибе бойынша дағдылардың дамуы және жетілдірілуі
3. Оқушылардың творчестволық белсенділігінің, ынтасының және өздігінен
істеушілігінің дамуы
4. Оқушыларды практикалық қызметке дайындау
5. Оқушылар демалысын олардың эстетикалық және рухани тәрбиелеумен
ұйымдастыру
Оқыту және тәрбиелеу оқушының тұлға ретінде жан-жақты қалыптасуы мен
дамуын қамтамасыз етуші бірыңғай педагогикалық процесті құрайды. Тәжірибе
көрсеткендей, тек сабақ кезіндегі оқу - тәрбиелік жұмыс сабақтан тыс
уақыттағы оқушының мақсатқа бағытталған әсерімен органикалық үйлестірілген
кезде ғана педагогикалық мақсаттар табысты шешіледі, сабақтан тыс жұмыс
сондықтан мектеп жұмыстары маңызды құрама бөлім сияқты әділ қарастырылады.
Пән бойынша сабақтан тыс жұмыс деп мұғалім басшылығымен оқулық
жоспардае тыс, сабақтан тыс уақытта оқушылармен ерікті орындалатын оқу
жұмыстарын айтады. Бұл кезде мұғалім жағынан басшылық тікелей болуы да
мүмкін және осы мақсатқа сай басқа мекемелерден шақырылған мамандардың,
студенттердің, үлкен сынып оқушыларының көмегімен жүргізілуі мүмкін.
Орта мектептер үшін жаңа оқу жоспарларында әр түрлі пәндерден соның
ішінде химиядан факультативтік сабақтар өтілу алдын ала ескерілген.
Сабақтан тыс жұмыстар сияқты, олар оқушылардың барлықтары үшін міндетті
емес. Сабақтан тыс жұмыстардан факультативтік жұмыстардың айырмашылығы олар
айқын және тұрақты бағдарламалармен өткізіледі. Түрі жағынан олар әдеттегі
сабаққа ұқсас. Бұлардың мазмұны барлық оқушылардың бөлек әртүрлі
сауалдарына толық жауап бере алмайды.
Химиядан сыныптан тыс сабақтардың маңызды мақсаты [9] оқушыларда
әдебиеттермен дербес жұмыс істей білу мен лабораторияда тәжірибелік жұмыс
дағдыларының қалыптасуы болып табылады. Ең соңында, сабақтан тыс
сабақтардың маңызды тәрбиелік элементі қоғамдық пайдалы тапсырмалардың,
жұмыстардың орындалуы, оларды орындау барысында оқушыларда жауаптылық
сезім, заттық құндылықтарға құнтақты көңіл болу , еңбекті сыйлауға
дағдыланады.
Сабақтан тыс жұмыстардың маңызды тағы бір жағының астын сызып қоюға
болады. Біздің заманымыздың тамаша ұстазы В.А. Сухомлинский жазды: Оқу
процес қисынында тұйықтықтың және жеке дара бөлінушіліктің қауіп-қатер
жасырылады, себебі мектепте әрдайым өзіңнің меншікті жігерлеріңмен
табысқа жет, ешкімге үміттенбе деп үйретеді, кімде-кім зерделі еңбекпен
табысқа жетсе нәтижелері дара бағаланады. Мектеп өмірі ұжымдастық рухымен
сіңірілген болуы үшін, ол сабақтармен ғана шектелмеу керек.. Сабақтан тыс
жұмыс оқушыларды әуестенулермен және жалпы назарлармен байланысқан тату
ұжымдарға біріктіреді. Ол мінез-құлықтың сондай тұйықтық, эгоизм,
тәртіпсіздік сияқты жағымсыз қасиеттерін жеңуге көмектеседі. Балғын
химиктердің ұжымдарындағы үйірмелердегі, қоғамдардағы, секциялардағы жұмыс
оқушыларды мақсатқа ұмтылушылық, жолдастық рухында, ғылымға терең және
белсенді назар рухында тәрбиелейді.
Сыныптан тыс жұмыстар сабақ пен факультативке қарағанда үлкен
дәрежеде ойлап тапқыштыққа және оқушылардың жұмысында дербестікке,
творчестволық дербестікке дамуға алып келеді, олар химиялық өндірістің
көптеген сұрақтарымен оқушыларды таныстыруға нақтылы тереңдікте рұқсат
етеді, тәжірибемен оқылатын теориялық материалдарды өндірістерді шарттарда
қолданудың арасында байланыстар орнатып, іскерлік және көптеген бағалы
практикалық дағдылар дамытады және қалыптастырады.
Сабақтан тыс жұмыстардың сабақтан өзге мазмұны, ұйымдастыру түрлері
және әдістері болады. Мұндай жұмыстар үшін химия мұғалімі тиісті
білімдермен қарулануы қажет. Химиядан сабақтан тыс жұмыстардың жеке
түрлерінің ұйымдастыру мәселелерімен, әдістемелері және мазмұны
мәселелеріне соңғы жылдары көп көңіл бөлінгендігін айта кету орынды. Бұл
турасында ғылыми конференциялар және мәслихаттар өткізілген болатын,
үйірмелік жұмыс туралы әдістемелік құралдар шығарылуда, арнайы кітапшалар
мен мақалалар басылды олар әдебиеттер тізімінде келтірілген.
Қазіргі уақытта эпизодтық, бірақ оқушылар бұқаралық қамтуымен
жүргізілетін сабақтан тыс шараларды өткізумен қанағаттандырылуға болмайды.
Олар календарлық жоспармен және бағдарламамен ойластырылған болуы керек,
мектептің мүмкіншіліктерін, оқушылар бейімділігі және пәнге сай болуы
ескеріуі керек. Химиядан сабақтан тыс жұмыстар сабақтан тыс шаралардың
жалпы мектептік жүйесінің бір бөлімі болуы тиісті, және ең алдымен
көршілес пәндермен үйлесімді сыйысатын болуы керек. Химиядан сабақтан тыс
жұмыстар мектеп қоғамдық ұйымдарының және басшылық жағынан көмекке
сүйенеді. Мектепте сабақтан тыс жұмыстардың, әртүрлі шаралармен орайлас,
мектеп жұмысы шекарасынан шығатыны мынадай сияқты: химиялық
олимпиадаларға қатысу, конкурстарға, техникалық шығармашылық көрмелеріне,
химиялық кабинеттер байқауларын қатысуды ұйымдастырудың үлкен
мүмкіншіліктері де еске алынуы керек.
Химиядан сыныптан тыс жұмысты жоспарлау қажет: оқу жылына және және
жарты жылдыққа, ал кейде тіпті тоқсандарға бүге-шігесіне дейін жоспарлау
керек. Бұл қажеттілік сабақтан тыс жұмыстарды химиядан оқулық жоспарлармен
байланыстыру үшін ғана емес, басқа пәндер мен химиядан сабақтан тыс
шаралармен оқушылар шамадан артық жүк түсіруді болдырмау мақсатымен
анықталады.
Сабақтан тыс жұмыс жоспарлары, бөлек пәндерден және бүкіл мектеп
бойынша оқушылар активтерімен талқыланады, директормен бекітіледі содан
соң арнайы графиктарда, афишаларда, жариялауларда барлық мектеп бойынша
мәлімдеуге жеткізіледі. Және де оқушыларды жеке өткізілетін бұқаралық іс –
шаралары жайында күні бұрын хабарлау қажет. Сонымен қатар сыныптан тыс
жұмыстың химия сабағында бастау алмай табысты болмайтындығын ерекше атап
өткен орынды. Сабақ және сабақтан тыс жұмыстардың бірлігі принципі оқыту
- тәрбиелік жұмыстарды ұйымдастырудағы өте маңызды принцип.
Нақ осы сабақтар уақытында мұғалім оқушылардың әуестігін
ынталандыратын, пән бойынша қосымша әдебиет оқуға бірінші күштер беретін
сұрақтарды олардың алдында қояды және оқулықта не туралы айтылғандығын,
кітапта оқып шыққандарын өз қолдарымен жүзеге асыруға итермелейді. Топтық
және бұқаралық сабақтан тыс жұмыстарға жол оқушылардың сабақтарда қосымша
хабарлаулар жасауы, химиялық бюллетеньдерді шығару, алдымен эпизодтық , ал
содан соң барлық жүйелі бұқаралық шараларды көбірек өткізу арқылы жатады.
Пән бойынша қарқынды сабақтан тыс жұмысқа қатыстыру, сайып келгенде,
сабақтан бұқаралық жұмысқа қарай жүреді. Содан соң оқушылар жалпы сандары ,
бұқаралық жұмыспен қамтылғандардың, бөлек оқушы және дөңгелектерінің жұмыс
актив - қатысушылары қалыптасады, химиямен бұқаралық жұмыс ұйымында
мұғалімге әсіресе көмектеседі. Содан соң оқушылар жалпы сандарынан,
бұқаралық жұмыспен қамтылған, бөлек оқушылар және үйірме жұмысыынң активті-
қатысушылары қалыптасады, олар химиядан бұқаралық жұмыс ұйымдастыруда
мұғалімге көмектеседі. Пәнмен әуестілік атмосферасы мектепте дәл осылай
бірте-бірте жасалады және ұжымының сабақтан тыс жұмысының сымбатты жүйесі
қалыптасады, бұл жүйеде емес қайсыда әрбір элемент бөлек емес басқамен
паралельді болады , және олар өзара байланыста және сабақ жұмысымен тығыз
байланыста көрінеді.
Педагогикалық теорияда химиядан сабақтан тыс жұмыстары тәжірибесіне
қатысты жалпы сипаттағы бірнеше сұрақтары болады [9]. Сондай сұрақтарға, ең
алдымен, оқушылар қызметінің екі жақтарын: олардың мұғаліммен хабарланушы
немесе оқулықтан алынған білімдерінің айқын салмағы олардың, белсенді
дербес жұмыс мүмкіншілігі аралық арақатынас дұрыс таңдау жасау мәселесі
жатады, бұл барынша көп дәрежеде оқушылар творчестволық
қабілеттіліктерінің даму мақсатына жауап береді.
Осы мақсаттарды шешуде сабақтан тыс жұмыстар кең болашақ ашатындығын
дәлелдеудің қажеттілігі жоқ, сондықтан нақ осында оқушылар мен мұғалімнің
бірге қызмет зерттеу түрі жеңілірек іске асады: алдымен дербес жаңа
материалды игеру процесі жүргенде бақылау негізінде немесе тәжірибеде
оқушылар оқылатын объекті туралы мәлімдеулерді алады, одан соң сол
орындалған тәжірибені талқылағанда мұғалімнің арқасында олардың талдап
қорытады, содан соң анықтайды.
Творчество түсінігінің өзіне оның оқушылардың оқу жұмысына қатысты
тоқталса болады. Оның сөзсіз белгісіне өнім жасау жатады, оның жаңалығы
объективті немесе субъективті болуы мүмкін. Көптеген талантты адамдар
белгілі бір ғылым саласына жаңалық енгізуден бұрын адамзатқа әлдеқашан
белгілі жаңалықтарды ашқан және оқушылар үшін творчестволық
қабілеттіліктерінің дамуының нәтижелерінің объективті жаңалығының
еңбегінің мағыналары болмайды. Табиғи тұрғыдан, химия облысында оқушылар
творчестволық потенциалының көрінуі мектеп бағыты шектерінде жақсы
меңгерілген мәліметтер болып табылады. Бірақ оқушылар білімдерінің
көлемімен және олардың творчестволық жұмысқа арналған мүмкіншіліктері
арасындағы байланыстың түзу сипаты болмайды. Химия зерттеулерінің ең
ерте кезеңдерінде, творчестволық сипаттағы шамалары келетін тапқырлық,
және практикалық ойлап тапқыштыққа мүмкіндік беретін мәселелерді алдарына
қоя беру керек, олардын сабақтан тыс жұмыстардың жүруінде игі ықпалы тиері
сөзсіз.
Ғылыми – практикалық конференцияларда проблемалы жағдай туғызу,
баяндамалар және өткізілген жұмыс туралы рефераттарда пікірсайыстар
ұйымдастыру, олимпиадалар, конкурстар, викториналар өткізу, әдебиетпен
дербес жұмыс, әйтеуір, зерттеушілік сипаттағы қолайлы жұмыстарының
орындалуы–осының барлығына оқушылардың творчестволық қабілеттіліктерінің
даму әдістері және құралдары сияқты қарауға болады Мектептегі зерттеушілік
жұмыстар – соңғы жылдары өте кең таралған құбылысқа айналып отыр, бірақ әлі
педагогикалық әдебиетте кең көрініс тауып отыр.
Оқушылар жұмыстарын активтендірудің проблемаларының маңызды
аспектісіне сабақтан тыс жұмыстарда тәжірибе және теория арасындағы
арақатынасты дұрыс таңдау болып табылады. Эксперименталдық жұмыс және ол
жүргенде орындалатын практикалық есеп-қисаптар негізгі химиялық ұғымдардың
мәніне терең жете ұғынуға оқушыларды бір уақытта жұмылдырып және
білімдерінің айқындалуына жағдай жасайды. Оқушылар тәжірибелік жұмыстарын
өткізу тұрғысынан сабақтан тыс жұмыстардың үлкен мүмкіншіліктері бұл
жағынан алғанда көрнекті түрде емес зерттеудегі артықшылықтары әлдеқашан
әдістемешілермен әділ белгіленген болатын. Жасалған жұмыс және оның
көрнекті нәтижесі алу үшін оқушының психологиялық жас ерекшеліктерін,
оның ұмтылысын ескере отырып сабақтан тыс жұмыстардағы уақыттардың
барлығының жартысынан кем емесін тәжірибелік жұмысқа бөлу керек. Теориялық
сұрақтардың ішінен таңдауды, тап осы нақтылы тақырыппен тәжірибе
орнататындай мүмкіншіліктерге қарап жасау қажет. Мысалы, мына екі
тақырыптың ішінен: Радиоактивтілік және атом құрылысы және Химиялық
кинетика мен тепе теңдік принциптері кинетика мен тепе теңдікке
артықшылық беру керек себебі бұл мәселеге эксперименталды тұрғыдан жақын
келуге болады, бұл екі тақырып та оқушылардың қызығушылығын туғызады..
Жалпы теориялық сұрақтар, олар жеке мысалдар ретінде берілгенде және
тез арада жүзеге асатындай жағдайларда берілгенде эффективті меңгеріледі.
Мысалы, бимолекулалы реакция жылдамдығына әректтесуші заттардың
концентрациясының ықпал жасауын талқылағанда лайық химиялық кабинет
шарттарында жүзеге асыруға бола газофаздық реакцияны іріктеп алу қиын.
Сондықтан, сыныпта өткізуге болатын сутегінің йодпен реакция үлгісі
көптеген жағынан өте қарапайым және көрнекті болғанмен, одан гөрі сұйық
фазалы реакцияны таңдау жақсырақ, себебі оны жеңіл көрсетуге болады.
Мектептегі сыныптан тыс жұмыстың бәрі еркінділік принцибы негізінде
құрылады [10]. Сондықтан, әсіресе алғашқы кездерде, стимулдар табу өте
маңызды, ол стимулдар оқушыларды қызықтырып әкете алар еді, және мектеп
бағдарламасына сай затпен тереңірек танысу үшін керек. Сондай стимулдар
ретінде қызықтылық элементтері, әртүрлі демонстрациялардың сыртқы
нәтижелілігі, ойын элементтері, театралдандыру тағы басқалар бола алады..
Әрине, сабақта зерігуге орын емес, бірақ сабақтан тыс жұмыс оқушылардың
назарын белсендіруге арналған үлкен мүмкіншіліктерді пайдалануға арналған,
сабақтан тыс жұмыстарда қызықтылық элементтері енгізу мүмкіншіліктерін
пайдалана алады. Олар бірақ, өз бетінше мақсатқа айналмай, оқытудың жалпы
мақсаттарына бағынуы тиіс.
Назарлары химияға айқын анықталған оқушыларға, қызықтылықтан гөрі,
орындалатын жұмысқа деген терең құштарлыққа көбірек орын салып, бірте-
бірте жол береді. Мұнда сондай айқын нақтылы нәтиже беретін тәжірибелерді
орнатып қою орынды, олар оқушыларды жалпылау және ойлануға жұмылдыра
алады, белгілі жекеленген сыртқы құбылыстардың ар жағында негізгі химия
курсынан белгілі жайларды анықтай білу қабілеттіліктерін қалыптастыруға,
ал бірқатар жағдайларда, мектеп бағдарлама шегінен шығатын, бірақ
оқушылардың түсінуіне қолайлы заңдылықтарды табуға мүмкіндік береді.
Бұқаралық сабақтан тыс жұмыста, яғни химиялық үйірмелерлің қатысушылары
ғана емес оқушылардың қалғандары да қатыстырылған жұмыстарда, қызықтылық -
өте маңызды қажетті белгі, ол мектептердің үлкен сыныптарында да өз
мағынасын сақтайды.
Химиядан сыныптан тыс жұмыс тек қана пән бойынша оқу мақсатының
орындалуын емес, айқын жекелік сапалардың тәрбиелеу мақсаттарын меңгеруді
шешуді мақсат етіп қояды. Ерік – жігер сияқты қайратты сапалардың
тәрбиелеуінде, тәртіп сақтауда, ұжымдағы дені сау жағдайлар қалыптасуда
маңызды мағынаға химиядан сабақтан тыс жұмысқа оқушылардың қатысу
еркінділігі принципін дұрыс түсінуге ие. Бұл сұрақ әдеттегі үлгідегі
сабақ жұмыстарының жүруінде туындамайды, бірақ сабақтан тыс жұмыстар үшін
ол өте маңызды болып табылады, бұл мәселені химиядан сабақтан тыс жұмысты
көптеген ұйымдастырушылар атап кеткен болатын. Бұл принцип оқушылар өз
таңдауымен белгілі бір немесе басқа жұмысты тілек білдіре отырып алып,
бірақ оны мезгілінде және міндетті түрде орындайды дегенді білдіреді. Нақ
осы, еркінділік сондай түсіну жауаптылық сезімдерді, өзінің
жауапкершілігіне алған міндеттеріне саналы көңіл бөлуді тәрбиелеуге
көмектеседі. Осы принципті жүзеге асыруда оқушылар ұжымын өздігінен жұмыс
істеушілік және ұйымдық дербестікке тарту көмектеседі. Өз жұмыстарын
бағалауға оқушылар өздерін тарту пайдалы болады. Кейде авторлардың өзін-
өзі де оқушылардың өз жолдастарын бағалауы тіпті рецензиялаушылардан,
тіпті мұғалімнің бағалауынан анағұрлым қаталдау болады.
Химиядан сыныптан тыс жұмыс жүйесінде қоғамдық пайдалы бағыттылығы
бар тапсырмалардың орындалуы өте маңызды орынға ие болады.
Барлық оқушылар дара мінез-құлық жұмыстарының орындалуының ұжым
жұмысында қалайда қолданылған бола алатындығына көңіл бөлу керек:
ынталандыратын сұрақ бойынша белгілі кітапты оқып шығу ғана емес, ол
туралы оқып шыққанда жолдастарына сабақта әңгімелеу, белгілі бір немесе
басқа сұрақтармен оларды қызықтырып әкетуге баса назар аудару қажет.
Тәжірибені тек қана орындап қана қоймай, сонымен бірге оны сабақта
көрсету, бақылайтын құбылыстардың маңызын түсіндіру, тәжірибені
дәрісханада демонстрациялауға ыңғайлы болатын жағдайларға жету қажет.
Қоғамдық пайдалы жұмысқа ең алдымен, оқушылардың өндірістерді үлгілеу
бойынша жұмыстарын және құралдарды даярлау, химиялық кабинетті
жабдықтауына, химиядан демонстрация жасайтын тәжірибелерді өңдеу жатады.
Оқушы ұжымының мүмкіншіліктері, көптеген химия мұғалімдерінің тәжірибесі
көрсеткендей, төтенше кең болып табылады химиялық кабинеттің тәжірибелік
базаларын және оқушылар жұмысы кеңейтуде парасатпен көмектесе алады.
Оқушылармен жұмыстың таза пайдакүнем аспектісін ғана емес, жұмыстың үлкен
тәрбиелік күшті әсері еске алынуы тиіс, ол өзін-өзі сыйлауды тәрбиелеуге,
еңбек дағдыларының заттық құндылықтарға құнтақты көңіл бөлуге, белсенді,
жасампаздық жұмысқа, нақтылы қоғамдық пайдалы мақсаттың дамуына ешбір нәрсе
дәл осылай жағдай жасамайды.
1.1.2. Химиядан сыныптан тыс жұмыстарды жіктеу
Химиядан сыныптан тыс жұмыстарды бұқаралық , топтық және жеке дара деп
жіктейді [11,12,13]. Барлық бұлар сабақтан тыс жұмыс түрлері аралық
қатысушылардың санымен ғана ажыратылып қоймайды сонымен қатар әрқайсысының
өзінің мазмұны, өз ұйымдық түрлері және әдістері болады. Дара сабақтан тыс
жұмыс туралы сөз еткенде, екі мүмкіншілік туады. Біріншісі, оқушыларды
көбірек жүйелі жұмысқа тарту мақсатында бөлек тапсырмалардың эпизодтық
орындалуы. Мұндай тапсырмаларды мектепте жүйелі топтық сабақтан тыс жұмыс
жөнге қойылмаған уақытта қолдануға болады. Оқушылардың пәнге деген
қызығушылығы артуына қарай дара жұмыс жүйелі жұмысқа өсе алады.
Екіншіден, химия облысында мамандандануға әбден саналы шешім қабылдаған
сыныптан тыс топтық жұмыстардың мектептегі деңгейі қанағаттандырмайтын
оқушылар туралы сөз болуы мүмкін.
Сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастырудағы өзінің іс-әрекетінде мұғалім
бірінші кезекте оқушылар активіне сүйенеді. Топтық жұмыс ең алдымен,
химияға немесе қандай болмасын оның бөлек облысына қызығушылығы оянған
оқушыларды қамтиды. Химия мұғалімі басшылығымен жүргізілетін дара және
топтық жұмыстарға мүмкін химиямен соншалықты қызықпайтын бірақ құралдарды
құрастыру, көрнекті құралдар жасау, химиялық білімдерді кіші сынып
оқушылары арасында насихаттау қосалқы жұмыстарды орындау салаларында өз
мүмкіншіліктерін сынап көруді мақсат еткен оқушыларды да тарту керек.
Мұғаліммен басқарылушы және ақылды бағытталатын сондай жұмыс химияның
сөзсіз жалпы оқу - тәрбиелік мақсаттарының шешілуіне жағдай жасайды.
Жұмыстың бұқаралық түрлеріне мынадай іс шаралар да жатады: ғылыми -
практикалық оқырман конференциялары, тақырыптық кештер мамандықтар
бойынша, химиялық олимпиадаларды мектепте өткізу, айлықтар күндері, химия
онкүндіктерін химиядан бұқаралық сабақтан тыс жұмыстардың өзіне тән
ерекшеліктеріне ол бір жолғы, эпизодтық шаралардан тұрады және де оған тек
қана химимяға арнайы қызығатын оқушылар ғана емес оқушылардың барлығы
тартылады.
Бұқаралық химиядан сыныптан тыс жұмыс
Бұқаралық химиядан сыныптан тыс жұмыстарға тек қана химиямен
қызығатын ғана емес басқа оқушыларды да қамтитын шаралар жатады.
Мұндай шараларға химиялық кештер, және ғылыми - практикалық оқырман
конференциялары, химиялық олимпиада, химия күндері, апталары, айлықтары,
химиялық кәсіпорындарға экскурсиялар, химиялық білімдердің насихаттау
мақсатында мекемелердің және химиялық кәсіпорындарының қызметкерлерімен
кездесулер жатады. Химиядан сабақтан тыс оқу ұйымдастыру да сонымен қатар
бұқаралық жұмысқа жатады. Бұқаралық шаралардың ұйымдастырғанда мұғалім ең
алдымен, өз активіне сүйенеді. Олармен бірге мұғалім жұмыс жоспарын
құрастырады.Бұл жоспарлар оқу жылына және жарты жылдыққа, ал кейде тіпті
тоқсандаға бүге шігесіне дейін жоспарлануы керек. Бұл қажеттілік сабақтан
тыс жұмыстарды химиядан оқулық жоспарлармен байланыстыру үшін ғана емес,
басқа пәндер мен химиядан сабақтан тыс шаралармен оқушылар шамадан артық
жүк түсіруді болдырмау мақсатымен анықталады.
Жоспарлар мектепте жұмыс жоспарларымен келісілген болуы тиіс. Олардың
физикамен, биологиямен, географиямен, тарихпен, әдебиетпен химиямен пән
аралық байланыстары еске алынуы қажет.
Бөлек шараларды таңдау, оларды өткізу әдістемелері оқушылар жас
психологиялық ерекшеліктеріне олардың дайындығына талапқа сай болуы тиіс.
Бұқаралық жұмыста, оларға сонымен қатар басқа білім облыстарына нақты
қызығушылығы жоқ оқушылар қатыстырылғандықтан, үлкен мағынаға шаралардың
театрландырылғаны, қызықтылығы, ойын элементтерінің болуы ие болады.
Бұның әсіресе кіші сынып оқушыларымен жұмысқа қатынасы бар. Сегізінші
сыныптарда оқушылар әртүрлі тақырыпқа қызықты химия кештерін даярлайды "
кремнийден оттыққа дейін "," алхимия тамашалары "," малахитті сандықша ","
химия біздің тұрмыста ". Тоғызыншы сынып оқушыларын көбінесе өндірістік
мәселелер қызықтырады, бірақ та өткізілетін іс шараларда олар қызықты
нәрселерді әлі де болса көргісі келіп тұрады. Мысалы, оқушылар мынадай
тақырыптарда кештер дайындауға белсенді қатысады " элементтердің ашылу
тарихынан "," фтор және оның туысқандары " немесе " жасаушы және қиратушы
фтор". Периодтық жүйені өтумен осымен орайлас зат құрылымын зерттеумен
байланысты парасатпен дайындауларды көбірек талап ететін конференциялар
жақсы жүреді, мысалы:" периодтық жүйе кеше және бүгін ","Д.И. Менделеевтің
асыл ойлары және олардың өмірде жүзеге асыруы", "Инертті газдар және
олардың қолдануы "
Оныншы сыныптардағы жұмыс түрлері оқушылардың көпшіліктері байсалды
болып, олардың парасатпен назар аударуларынан тұрады, және тереңірек
сұрақтарды көбірек ауқымда қамтиды .
Он бірінші сыныптарда оқушылар назары келешек мамандық таңдауға
күшейеді. Олар үшін көршілес және химиялық өндірісшілермен және ғалымдармен
кездесулер ұйымдастырылады. Он бірінші сыныптардағы жұмыстардың типтік
түріне ғылыми - практикалық конференциялар жатады. Олар жаратылыстанудың
ірі сұрақтарына арналған бола алады. Мысалы,
"жердегі тіршіліктің пайда болуы", "тірінің физикасы және химиясы", немесе
практикалық мағынасы бар химияның бөлек облыстарына арналуы мүмкін,
мысалы: "бояғыш заттардың химиясы". Оқу жылындағы химиялық қоғамның іс
әрекеті барлық қатысуға тілек білдірушілерді қатыстыратын конференциямен
аяқталуы мүмкін.
Оқушылар арасында химиялық білімдерді насихат мақсатымен күндер,
апталар, химия онкүндіктері мектепте өткізіледі. Бұл тек қана емес әйгілі
лекциялар, қызықты кеңес қана емес. Бұл өзіне тән, ұзаққа созылған
химиядан сабақтан тыс жұмыстарының барлық қортындысын шығарушы ғылым
мейрамы. Бұл шаралар жылына бір мәрте өткізіледі, және бұл оқиғаға
әзірлену үш ай бұрын өткізіледі. Химия күнін өткізетін ( апталықты,
онкүндікті ) штаб немесе кеңес химиялық бағдарлама жасайды, онда айқын
анықталған, әрбір сынып не істейді, кімге анау немесе басқа тапсырманы
тапсыру, қандай лекциялар немесе кеңестер дайындалады және тыңдалады,
кештерде не туралы сөз жүреді.
Химия апталығын өткізу дәуірінде мектепте химиялық олимпиада жақсы
газетке конкурстар, және әңгімелер өткізіледі.
Мектепте химия апталығының немесе күндерінің өткізулуі туралы
оқушыларды хабарлауды алдын ала өткізеді. Ғылым мейрамына бірнеше күн
алғанда ең белгілі орында толық бағдарламамен бояулы афишаны іледі.
Педагогикалық әдебиетте орта мектептегі химиялық кештерге өте
маңызды назар аударылады. Тақырыптық кештер, сұрақ және жауап кештері,
ауызша журналдар және басқа осыған ұқсас іс шараларды оқушылар өте
ұнатады, олардың дүниетанымын кеңейтуге әсер етеді, химиялық білімдердің
насихаттаудың құралы болып табылады.
Мектептегі химиялық кештер бағдарламамен байланысты болуға тиісті.
Оқушылар жас ерекшеліктерінің еске алынуы өте маңызды.
Кештердің табысты болу себептерінің қатарына: тақырыпты өңдеу,
материал сұрыптау сапалары, орынды дайындау және орналастыру тағы
басқаларды жатқызуға болады және орындаушылардың өздеріне байланысты. Кешке
дайындауды неден бастау керек? Оның өткізілуіне жауапты адам
қатысушылардың құрамын белгілейді, оларды тақырыппен таныстырады, олармен
бірге кешке дайындықтың толық жоспарын құрастырады және керек материалды
іріктеп алады. Материалды іріктеп алу көп еңбекті қажет ететін жұмыс,
оларды репетицияларға дейін көп бұрын және бастау керек.
Химиялық кештердің түрін ықыласты ойластыру керек. Олар тәжірибе
демонстрациясы мен оны түсіндірулер түрінде, бөлек сахналары бар қойылған
сценарий, өлеңдер, әңгімелер - мақсаттар, викториналар түрінде де болуы
мүмкін.
Бірақ ең негізгі көзден таса қылмайтын нәрсе, әр түрлі көріністердің
арасында ішкі мағыналық байланыс бар болуы тиіс, олай болмаған жағдайда
тақырыптық бағдарлама тек формалды түрде ғана болады. Кез келген
тақырыптық қештердің жасақталуы тақырыпты қосымша ашуы керек. Тақырыптық
кеште өнерге, сыртқы дайындыққа орын болу керек. Кештердің жалпы ұзақтығы
шамамен 1 сағаттан 2 сағатқа дейін болу керек. Егер бағдарлама шамамен 2
сағатқа созылса антракт, яғни үзіліс болуын қарастыру керек.
Кештердің басының қызықты болуы маңызды. Бұл көрермендердің
назарын жаулап алуға рұқсат етеді.
Мектеп химиялық кештерінің тематикасы алуан түрлі болуы мүмкін.
Оларды дайындау және өткізу оқушыларды бағдарламадан тыс қызықты,
материалмен таныстыру үшін жағдай жасап, оларды химиямен көбірек терең
қызықтыруға бағытталғандығы өте маңызды .
Мазмұны бойынша кештерді келесідей түрде сыныптауға болады:
1) химия курсының бағдарламасын зерттеуді қорытындылайтын
2) әртүрлі жалпы химиялық тақырыптарға (мысалы, "химия біздің
айналамызда ", " химия және табиғат ", " біздің достарымыз полимерлер ")
3) химия тарихынан кештер, көрнекті ғалымдардың - химиктардың өмірдің
және қызметіне арналған және " химиялық күнтізбенің " әйгілі даталарымен
байланысты.
4) пән аралық кештер (физикалық - химиялық, химиялық - биологиялық);
Табиғи тұрғыдан кештердің мінездемесі әрине олардың мазмұнымен ғана
шектелмейді. Материал берудің тәсілдері өте маңызды олардың мағынасы
дайындау деңгейімен сәйкестікте болуы керек, оларды педагогикалық
мақсаттармен сәйкестікте дифференцация тәсілдері болады, олар химиялық
кештер өткізу мақсатына бағынышты болуы керек кештер. Осының бәрі кештерге
дайындық және оларды өткізуді құрайды. Мектептегі кез келген кештердің
мақсаттары -келесілер:
1) Химияға мүмкіндігінше оқушылар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І Тарау. . Химиядан сыныптан тыс жұмыс және оның оқыту-тәрбиелік
процестегі орны.
1.1. Педагогикалық әдебиеттегі "сыныптан тыс жұмыс" ұғымы ... ... ... 5
1 .1.2. Химиядан сыныптан тыс жұмыстарды жіктеу ... ... ... ... ... ... .17
Бұқаралық химиядан сыныптан тыс жұмыс ... ... ... ... ... ... ...18
Оқушылардың химиядан ғылыми - практикалық
конференциялары ..27 1.3. Оқытудың белсенді түрлері мен
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
II Тарау. Химиядан сыныптан тыс жұмыстардың белсенді түрлері мен әдістерін
қолдануды зерттеу бойынша эксперименталдық жұмыс
2.1. Эксперименталды зерттеуді
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
2.2.Нәтижелерді
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .45
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 46
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..47
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі заманауи мектептің басты мақсаттарының біріне
әрбір баланың жеке дамуына арналған қажетті толық құнды шарттарды жасау
және оқу процесінде әрбір оқушының белсенді позиция қалыптастыруы жатады.
Сондықтан оқытудың белсенді түрлерін қолдану оқушының танымдық жете
білушілігінің дамуының негізі болып табылады. Белсенді танымдық
қабілеттіліктер танымдық қызмет барысында дамиды және қалыптасады. Бала
тыңдаушы ғана емес, сонымен қатар танымдық процеске белсенді қатысушы, өз
білімдерін еңбекпен табатын кезде, мұндай білімдер берік болады. Нақ
белсенді оқытудың түрі – бұл әуестікке жалын жағушы бірінші ұшқын.
Демократиялық ізденістік-творчестволық оқудың пайдасына мұғалім
авторитарлық оқыту сипатынан бас тартады. Негізгі даусыз артықшылықтар
ретінде: дербестіктің, ынталылықтың биік дәрежесі, әлеуметтік дағдылардың
дамуы, білімдерді табуға деген іскерліктерінің қалыптасуы, творчестволық
қабілеттіліктердің дамуын келтіруге болады. Таңдау бостандығы сезімі оқуды
саналы, өнімді және нәтижелірек етеді.
Оқыту-тәрбиелік процесс түрлерінің біріне тәрбиелеудің бір бөлігі болып
табылатын химиядан сыныптан тыс жұмыстар жатады. Мектепте дұрыс жолға
қойылған сыныптан тыс жұмыстың үлкен білім беруші және тәрбиелік мағынасы
болады. Ол сабақта алынған білімдерді тереңдетеді және кеңейтеді, көптеген
пайдалы дағдыларға ие болуға мүмкіндік береді, ал демек, оқу мен
тәрбиелеуді өмірге жақындатады. Сабақтан тыс жұмыс оқушыларға жеке дара
жақын келуді жеңілдетеді, олардың дербестігінің дамуына арналған қолайлы
шарттар жасайды.
Сабақтар уақытында оқушылардың барлық сұрақтарын қанағаттандыру мүмкін
емес. Сабақтан тыс жұмыс оқу жұмысымен өзара байланыста білімдерді іздеуде
оқушы белсенділігін мобилизациялайтын әсерлі құрал ретінде қызмет етеді
және оқушылардың қызығушылықтарын қанағаттандыруға көмектеседі. Химиядан
сыныптан тыс жұмыс түрлерінің әр алуан түрлі болуы мектеп бағдарламасымен
органикалық байланыста болуы тиісті, сонымен қатар оның шектерінен сыртқа
шығып, толықтыруы тиіс, яғни оқу және сыныптан тыс жұмыстардың арасында
өзара байланыстар бар болуы тиіс.
Диплом жұмысының мақсаты -химиядан сыныптан тыс жұмыс әдістерінің және
белсенді түрлерін жасақтау және іске асыру.
Диплом жұмысының объектісі – химиядан сыныптан тыс жұмыс. Диплом
жұмысының зерттеу әдісі – оқушылармен сыныптан тыс жұмыстардың белсенді
түрлерін және әдістерін қолдану мүмкіншіліктері.
Қойылғанмен мақсаттармен сәйкестікте зерттеудің негізгі міндеттері
анықталған болатын:
1. Зерттеу проблемасы бойынша психолого - педагогикалық және
әдістемелік әдебиет талдау мен ақпараттық іздеуді жүзеге асыру.
2. Химиядан сыныптан тыс жұмыс проблемасының күйінің теориялық талдауын
жүргізу.
3. Химия мұғалімдерінің сыныптан тыс жұмыстардың белсенді формалары мен
әдістерінің қолданылуының практикалық тәжірибесін зерттеу.
4. Әдебиетті теориялық талдау және білім беру практикасы нәтижелері
бойынша оқушылармен химиядан сыныптан тыс жұмыс мазмұнын және құрылымын
айқындау.
5. Химиядан тыс жұмыс формалары мен әдістерінің эффективтілігінің
эксперименталдық тексеруін жүргізу.
І Тарау. Химиядан сыныптан тыс жұмыс және оның оқыту-тәрбиелік процестегі
орны.
1. Педагогикалық әдебиеттегі "сыныптан тыс жұмыс" ұғымы.
Педагогикалық әдебиеттерде сыныптан тыс жұмыс деген тіркеске
мектептегі оқыту - тәрбиелік процестің құрама бөлімі, оқушылардың бос
уақыттарын ұйымдастыру түрлерінің бірі деп анықтама беріледі.
Сыныптан тыс жұмысқа көптеген мұғалімдердің, ғалымдар және
әдістемешілердің жағынан назар әрқашан бөлініп отырған. Сыныптан тыс
жұмыстың әдістемелік әдебиетте көптеген анықтамалары бар. Авторлардың
көпшілігі сыныптан тыс жұмысты сабақтан және міндетті бағдарламадан тыс
уақытқа іске асырылушы және оқушылардың оқу жоспарынан тыс оқу - тәрбиелік
процес және мұғалімдер ұжымымен немесе қосымша білім мекемелерінің және
оқушылар қызметкерлерінің ерікті бастамасы негізінде, оның барлық
қатысушыларының назарлары міндетті есепке алынатын тәрбиелік процестің
ажырамас құрамасы деп есептейді [1].
Сыныптан тыс жұмыстың мәні сабақтан тыс уақыттағы оқушылардың
қызметімен анықталады мұғалім мұнда ұйымдастырушы және бағыттаушы роль
атқарады. Бірақ бұл ұйымдастыру, оқушылар шығармашылығы және ынтасы әрқашан
бірінші жоспарға шығатындай түрде болады. Л. М. Панчешникова [2] пән
бойынша сыныптан тыс жұмыс заманауи мектепте ешқандай талассыз өте үлкен
роль ойнайтындығы туралы айтады. Қоғамның экономикалық және әлеуметтік
өмірін жақсартуда және адамның жаңа келбетін тәрбиелеуінде сыныптан тыс
жұмыстың ролі күшті өседі. Бұл жұмыс адамның мынадай сапаларының,
ынталылық, белсенділік, шығармашылық, өздігінен дамуға қабілеттілік, өзін-
өзі тәрбиелеуге, өз бетімен білім алуға сияқтылардың дамуына үлес
енгізеді. Сыныптан тыс жұмыс - бұл, бір жағынан, жұмыс жасау
заңдылықтарымен және тұтас қасиеттері бар педагогикалық жүйе, ал екінші
жағынан отандық білім беру жүйесінің ажырамас бөлімі. Сол себеппен
сыныптан тыс жұмыс әдістемелерінің орталық проблемаларының бірі болып
сабақта және сабақтан тыс уақыттағы оқу-тәрбиелік процестердің өзара
байланыс проблемасы әрқашан болып келді.
Әдебиетте сыныптан тыс жұмыс мақсаттарын және міндеттерін
қалыптастырулардың көптеген анықтамалары кездеседі, олардың авторлары
ретінде келесі тұлғаларды атаса болады: А. И. Никишов [3], И. Я. Ланина
[4], А. В. Усова [5], С. Н. Савина [6]. Әртүрлі пәндерге арналған сыныптан
тыс жұмыс мақсаттарының анықтамаларының жиыны бар. (1 кестені қара).
1 Кесте.
Оқу пәні Пән бойынша сыныптан тыс жұмыс мақсаттарының
анықтамасы
География Оқушылардың іскерліктерін және негізгі білімдерінің
кеңейту және тереңдету; оқушылар қабілеттіліктерінің
дамуы оқушылардың танымдық назарының дамуы; зерттеу
жұмыстарына оқушылардың тартылуы; оқушылардың
әлеуметтік қызметінің ұйымдастырылуы.
Физика Оқушының тұлға ретінде қалыптасуы; дербес және
творчестволық белсенділік дамуы; физика бойынша
білімдердің кеңейту және тереңдету.
Биология Пән бойынша оқушылар білімдерін тереңдету және кеңейту;
теория мен тәжірибемен байланысын тереңдету;
оқушылардың дербес және творчестволық белсенділік
дамуы.
Химия Химияға деген қызығушылықтың артуы, химиялық тәжірибе
бойынша дағдылардың дамуы және жетілдірілуі;
творчестволық белсенділіктің дамуы; практикалық
қызметтің оқушылар дайындауы; оқушылар демалысын
олардың эстетикалық және өнегелі тәрбиелеумен үйлестіре
отырып ұйымдастыру.
Кестеден көрініп тұрғандай бірнеше пәндерден сыныптан тыс жұмыс
мақсаттарына пән бойынша білімдерді кеңейту және тереңдетуі маңыздының
сыныптан тыс жұмыс мақсаты болып табылады.
Дәл осылай, сыныптан тыс жұмыс өзінің алдына өте маңызды оқушының
творчестволық тұлға ретінде қалыптасуы мен дамуы тәрізді мақсат қояды.
Бірақ сыныптан тыс жұмыс мақсаттары арасында келтірілген мектеп пәндері
арасынан тек қана осы пәнге арналған мінездемелі мақсаттар айқын
байқалады. Пән бойынша сыныптан тыс жұмыстың мақсаты бірнеше міндеттерді
шешуге келіп саяды, оларға авторлар келесілерді жатқызады: пәнге деген
танымдық назардың құрылуы; мектеп пәнінің өмірмен байланысы; оқылатын
пәннің мазмұнын кеңейту және тереңдету; оқушылар қабілеттіліктерінің
дамуы; жеке дара жақын келуді жүзеге асыру; пән бойынша сыныптан тыс
жұмыстың кәсіпшілік ұйымдастырылуы; хабар қайнарларыиен қолдану дағдыларын
және іскерліктерін толық жетілдіру. Бірақ Н. М. Верзилин [7] ескертетіндей,
пән бойынша сыныптан тыс жұмыстың ақырғы мақсаты және міндеттері пәннің
мүмкіншіліктерімен және ерекшілігімен сәйкестікте мұғаліммен өзгертілген
бола алады. Әдістемелік әдебиетте мектептегі әр түрлі пәндер бойынша
сыныптан тыс жұмыс принциптарының әртүрлі тұжырымдамаларын кездестіруге
болады [2,3,4,5,6]. Бұл әдеби қайнарларды зерттеу барысында сыныптан тыс
жұмыстың барлық пәндерге тән болатын жалпы принциптары болатындығын, және
тек қана берілген бір пәнге ғана тән, мінездемелі тек тек қана тап осы
пәнге тән болатын жалпы принциптарды анықтаудың сәті түсті. Әдеби
қайнарларды талдау кезінде барлық мектеп пәндеріне тән болатын сыныптан тыс
жұмыс жалпы принциптары - еркінділік (оқушылардың сыныптан тыс жұмысқа
қатысуға тілегін ескеретін принцип ), оқушылар дара ерекшеліктерінің есепке
алу (оқушылардың мінез-құлық және назарларының бағытталғандық
ерекшеліктерін ескеретін принцип). Сыныптан тыс жұмыстың тек қана белгілі
бір пән үшін тән принциптары бар: коммуникативті белсенділік [6]
(оқушыларды жаңа, белгісіз материалдарды қолдануға қатыстыратын және
ынталандыратын принцип, олардың танымдық құндылығы, қызықтылығы оның
сапалық деңгейін жоғарылатады және оқушылардың қатынастарының жете
білушілігінің дамуына жағдай жасайды.
Сыныптан тыс жұмыстың маңызды принциптерін қарастырайық. Сыныптан тыс
жұмыстың ең негізгі мақсаттарының біріне [5] оқушылардың пәнге танымдық
қызығушылығының қалыптасуы жатады. Мұндай қызығушылық тілексіз жұмыс
орындалғанда көріне алмайды. Сондықтан А.В.Усованың пікірінше еркінділік
принципі сыныптан тыс жұмыстың ең маңызды принциптеріның біреуі болып
келеді. Оқушы сыныптан тыс жұмысқа қатысуға шын ниетпен, қандай болмасын
еріксіз көндірусіз тілек білдіруі тиіс. Жалпы даму деңгейлері бойынша,
назарларының бағыттылығының бойынша және мінез-құлықтарына қарай
оқушылардың бір бірінен айырмашылығы болады. Бұл ерекшеліктерді елемей
сабақтан тыс жұмыста табысқа жету мүмкін емес. И. Я. Ланина сыныптан тыс
жұмыстарды ұйымдастырғанда оқушылардың жеке - дара ерекшеліктерін есепке
алу принцибы маңызды болатындығын тұжырымдайды [4]. Ол принцип оқушының
әрбір даму деңгейлерін есепке алуға рұқсат етеді және соның салдары
ретінде әрбір оқушымен жүргізілетін жұмыстардың барлық түрлерін дәлдеп
түзетуге мүмкіндік береді.
Кез келген басқа мектеп пәніндегідей сияқты, сыныптан тыс жұмыста да
анықтаушы нәрсе мазмұн болып табылады, ол ерікті түрде таңдалады. Сыныптан
тыс жұмыстардың тематикасы өте алуан түрлі. Сыныптан тыс жұмыста кез келген
басқа жұмыстарға қарағанда мұғалімнің ықпал жасауы, оның ой- өрісі,
назарлары, және теориялық пен рухани жүгінің салмағы көрінеді . Сыныптан
тыс жұмыс мазмұны қатал айқын талаптарға бағынады [8]: ғылымилық (ғылым
мазмұны мен мектеп пәнінің мазмұны арасында айқын арақатынасты
қалыптастырады); қол жетімділік (мазмұнның оқушылардың жас ерекшеліктеріне
сәйкес тиісті талапқа сай болу, мектеп бағдарламадан алыс кетпеу, танымдық
ұмтылысқа ынталандыру, қосымша әдебиетпен жұмыс, зерттеушілік қызметпен
жұмыс); өзектілік және практикалық маңыздылық (өмірмен байланыс );
қызықтылық ( сыныптан тыс жұмыс өткізу уақытында оқушыға қызықты болу
тиіс).
Сыныптан тыс жұмыстардың негізгі міндеттері:
1. Химияға қызығушылықтың қалыптасуы
2. Химиялық тәжірибе бойынша дағдылардың дамуы және жетілдірілуі
3. Оқушылардың творчестволық белсенділігінің, ынтасының және өздігінен
істеушілігінің дамуы
4. Оқушыларды практикалық қызметке дайындау
5. Оқушылар демалысын олардың эстетикалық және рухани тәрбиелеумен
ұйымдастыру
Оқыту және тәрбиелеу оқушының тұлға ретінде жан-жақты қалыптасуы мен
дамуын қамтамасыз етуші бірыңғай педагогикалық процесті құрайды. Тәжірибе
көрсеткендей, тек сабақ кезіндегі оқу - тәрбиелік жұмыс сабақтан тыс
уақыттағы оқушының мақсатқа бағытталған әсерімен органикалық үйлестірілген
кезде ғана педагогикалық мақсаттар табысты шешіледі, сабақтан тыс жұмыс
сондықтан мектеп жұмыстары маңызды құрама бөлім сияқты әділ қарастырылады.
Пән бойынша сабақтан тыс жұмыс деп мұғалім басшылығымен оқулық
жоспардае тыс, сабақтан тыс уақытта оқушылармен ерікті орындалатын оқу
жұмыстарын айтады. Бұл кезде мұғалім жағынан басшылық тікелей болуы да
мүмкін және осы мақсатқа сай басқа мекемелерден шақырылған мамандардың,
студенттердің, үлкен сынып оқушыларының көмегімен жүргізілуі мүмкін.
Орта мектептер үшін жаңа оқу жоспарларында әр түрлі пәндерден соның
ішінде химиядан факультативтік сабақтар өтілу алдын ала ескерілген.
Сабақтан тыс жұмыстар сияқты, олар оқушылардың барлықтары үшін міндетті
емес. Сабақтан тыс жұмыстардан факультативтік жұмыстардың айырмашылығы олар
айқын және тұрақты бағдарламалармен өткізіледі. Түрі жағынан олар әдеттегі
сабаққа ұқсас. Бұлардың мазмұны барлық оқушылардың бөлек әртүрлі
сауалдарына толық жауап бере алмайды.
Химиядан сыныптан тыс сабақтардың маңызды мақсаты [9] оқушыларда
әдебиеттермен дербес жұмыс істей білу мен лабораторияда тәжірибелік жұмыс
дағдыларының қалыптасуы болып табылады. Ең соңында, сабақтан тыс
сабақтардың маңызды тәрбиелік элементі қоғамдық пайдалы тапсырмалардың,
жұмыстардың орындалуы, оларды орындау барысында оқушыларда жауаптылық
сезім, заттық құндылықтарға құнтақты көңіл болу , еңбекті сыйлауға
дағдыланады.
Сабақтан тыс жұмыстардың маңызды тағы бір жағының астын сызып қоюға
болады. Біздің заманымыздың тамаша ұстазы В.А. Сухомлинский жазды: Оқу
процес қисынында тұйықтықтың және жеке дара бөлінушіліктің қауіп-қатер
жасырылады, себебі мектепте әрдайым өзіңнің меншікті жігерлеріңмен
табысқа жет, ешкімге үміттенбе деп үйретеді, кімде-кім зерделі еңбекпен
табысқа жетсе нәтижелері дара бағаланады. Мектеп өмірі ұжымдастық рухымен
сіңірілген болуы үшін, ол сабақтармен ғана шектелмеу керек.. Сабақтан тыс
жұмыс оқушыларды әуестенулермен және жалпы назарлармен байланысқан тату
ұжымдарға біріктіреді. Ол мінез-құлықтың сондай тұйықтық, эгоизм,
тәртіпсіздік сияқты жағымсыз қасиеттерін жеңуге көмектеседі. Балғын
химиктердің ұжымдарындағы үйірмелердегі, қоғамдардағы, секциялардағы жұмыс
оқушыларды мақсатқа ұмтылушылық, жолдастық рухында, ғылымға терең және
белсенді назар рухында тәрбиелейді.
Сыныптан тыс жұмыстар сабақ пен факультативке қарағанда үлкен
дәрежеде ойлап тапқыштыққа және оқушылардың жұмысында дербестікке,
творчестволық дербестікке дамуға алып келеді, олар химиялық өндірістің
көптеген сұрақтарымен оқушыларды таныстыруға нақтылы тереңдікте рұқсат
етеді, тәжірибемен оқылатын теориялық материалдарды өндірістерді шарттарда
қолданудың арасында байланыстар орнатып, іскерлік және көптеген бағалы
практикалық дағдылар дамытады және қалыптастырады.
Сабақтан тыс жұмыстардың сабақтан өзге мазмұны, ұйымдастыру түрлері
және әдістері болады. Мұндай жұмыстар үшін химия мұғалімі тиісті
білімдермен қарулануы қажет. Химиядан сабақтан тыс жұмыстардың жеке
түрлерінің ұйымдастыру мәселелерімен, әдістемелері және мазмұны
мәселелеріне соңғы жылдары көп көңіл бөлінгендігін айта кету орынды. Бұл
турасында ғылыми конференциялар және мәслихаттар өткізілген болатын,
үйірмелік жұмыс туралы әдістемелік құралдар шығарылуда, арнайы кітапшалар
мен мақалалар басылды олар әдебиеттер тізімінде келтірілген.
Қазіргі уақытта эпизодтық, бірақ оқушылар бұқаралық қамтуымен
жүргізілетін сабақтан тыс шараларды өткізумен қанағаттандырылуға болмайды.
Олар календарлық жоспармен және бағдарламамен ойластырылған болуы керек,
мектептің мүмкіншіліктерін, оқушылар бейімділігі және пәнге сай болуы
ескеріуі керек. Химиядан сабақтан тыс жұмыстар сабақтан тыс шаралардың
жалпы мектептік жүйесінің бір бөлімі болуы тиісті, және ең алдымен
көршілес пәндермен үйлесімді сыйысатын болуы керек. Химиядан сабақтан тыс
жұмыстар мектеп қоғамдық ұйымдарының және басшылық жағынан көмекке
сүйенеді. Мектепте сабақтан тыс жұмыстардың, әртүрлі шаралармен орайлас,
мектеп жұмысы шекарасынан шығатыны мынадай сияқты: химиялық
олимпиадаларға қатысу, конкурстарға, техникалық шығармашылық көрмелеріне,
химиялық кабинеттер байқауларын қатысуды ұйымдастырудың үлкен
мүмкіншіліктері де еске алынуы керек.
Химиядан сыныптан тыс жұмысты жоспарлау қажет: оқу жылына және және
жарты жылдыққа, ал кейде тіпті тоқсандарға бүге-шігесіне дейін жоспарлау
керек. Бұл қажеттілік сабақтан тыс жұмыстарды химиядан оқулық жоспарлармен
байланыстыру үшін ғана емес, басқа пәндер мен химиядан сабақтан тыс
шаралармен оқушылар шамадан артық жүк түсіруді болдырмау мақсатымен
анықталады.
Сабақтан тыс жұмыс жоспарлары, бөлек пәндерден және бүкіл мектеп
бойынша оқушылар активтерімен талқыланады, директормен бекітіледі содан
соң арнайы графиктарда, афишаларда, жариялауларда барлық мектеп бойынша
мәлімдеуге жеткізіледі. Және де оқушыларды жеке өткізілетін бұқаралық іс –
шаралары жайында күні бұрын хабарлау қажет. Сонымен қатар сыныптан тыс
жұмыстың химия сабағында бастау алмай табысты болмайтындығын ерекше атап
өткен орынды. Сабақ және сабақтан тыс жұмыстардың бірлігі принципі оқыту
- тәрбиелік жұмыстарды ұйымдастырудағы өте маңызды принцип.
Нақ осы сабақтар уақытында мұғалім оқушылардың әуестігін
ынталандыратын, пән бойынша қосымша әдебиет оқуға бірінші күштер беретін
сұрақтарды олардың алдында қояды және оқулықта не туралы айтылғандығын,
кітапта оқып шыққандарын өз қолдарымен жүзеге асыруға итермелейді. Топтық
және бұқаралық сабақтан тыс жұмыстарға жол оқушылардың сабақтарда қосымша
хабарлаулар жасауы, химиялық бюллетеньдерді шығару, алдымен эпизодтық , ал
содан соң барлық жүйелі бұқаралық шараларды көбірек өткізу арқылы жатады.
Пән бойынша қарқынды сабақтан тыс жұмысқа қатыстыру, сайып келгенде,
сабақтан бұқаралық жұмысқа қарай жүреді. Содан соң оқушылар жалпы сандары ,
бұқаралық жұмыспен қамтылғандардың, бөлек оқушы және дөңгелектерінің жұмыс
актив - қатысушылары қалыптасады, химиямен бұқаралық жұмыс ұйымында
мұғалімге әсіресе көмектеседі. Содан соң оқушылар жалпы сандарынан,
бұқаралық жұмыспен қамтылған, бөлек оқушылар және үйірме жұмысыынң активті-
қатысушылары қалыптасады, олар химиядан бұқаралық жұмыс ұйымдастыруда
мұғалімге көмектеседі. Пәнмен әуестілік атмосферасы мектепте дәл осылай
бірте-бірте жасалады және ұжымының сабақтан тыс жұмысының сымбатты жүйесі
қалыптасады, бұл жүйеде емес қайсыда әрбір элемент бөлек емес басқамен
паралельді болады , және олар өзара байланыста және сабақ жұмысымен тығыз
байланыста көрінеді.
Педагогикалық теорияда химиядан сабақтан тыс жұмыстары тәжірибесіне
қатысты жалпы сипаттағы бірнеше сұрақтары болады [9]. Сондай сұрақтарға, ең
алдымен, оқушылар қызметінің екі жақтарын: олардың мұғаліммен хабарланушы
немесе оқулықтан алынған білімдерінің айқын салмағы олардың, белсенді
дербес жұмыс мүмкіншілігі аралық арақатынас дұрыс таңдау жасау мәселесі
жатады, бұл барынша көп дәрежеде оқушылар творчестволық
қабілеттіліктерінің даму мақсатына жауап береді.
Осы мақсаттарды шешуде сабақтан тыс жұмыстар кең болашақ ашатындығын
дәлелдеудің қажеттілігі жоқ, сондықтан нақ осында оқушылар мен мұғалімнің
бірге қызмет зерттеу түрі жеңілірек іске асады: алдымен дербес жаңа
материалды игеру процесі жүргенде бақылау негізінде немесе тәжірибеде
оқушылар оқылатын объекті туралы мәлімдеулерді алады, одан соң сол
орындалған тәжірибені талқылағанда мұғалімнің арқасында олардың талдап
қорытады, содан соң анықтайды.
Творчество түсінігінің өзіне оның оқушылардың оқу жұмысына қатысты
тоқталса болады. Оның сөзсіз белгісіне өнім жасау жатады, оның жаңалығы
объективті немесе субъективті болуы мүмкін. Көптеген талантты адамдар
белгілі бір ғылым саласына жаңалық енгізуден бұрын адамзатқа әлдеқашан
белгілі жаңалықтарды ашқан және оқушылар үшін творчестволық
қабілеттіліктерінің дамуының нәтижелерінің объективті жаңалығының
еңбегінің мағыналары болмайды. Табиғи тұрғыдан, химия облысында оқушылар
творчестволық потенциалының көрінуі мектеп бағыты шектерінде жақсы
меңгерілген мәліметтер болып табылады. Бірақ оқушылар білімдерінің
көлемімен және олардың творчестволық жұмысқа арналған мүмкіншіліктері
арасындағы байланыстың түзу сипаты болмайды. Химия зерттеулерінің ең
ерте кезеңдерінде, творчестволық сипаттағы шамалары келетін тапқырлық,
және практикалық ойлап тапқыштыққа мүмкіндік беретін мәселелерді алдарына
қоя беру керек, олардын сабақтан тыс жұмыстардың жүруінде игі ықпалы тиері
сөзсіз.
Ғылыми – практикалық конференцияларда проблемалы жағдай туғызу,
баяндамалар және өткізілген жұмыс туралы рефераттарда пікірсайыстар
ұйымдастыру, олимпиадалар, конкурстар, викториналар өткізу, әдебиетпен
дербес жұмыс, әйтеуір, зерттеушілік сипаттағы қолайлы жұмыстарының
орындалуы–осының барлығына оқушылардың творчестволық қабілеттіліктерінің
даму әдістері және құралдары сияқты қарауға болады Мектептегі зерттеушілік
жұмыстар – соңғы жылдары өте кең таралған құбылысқа айналып отыр, бірақ әлі
педагогикалық әдебиетте кең көрініс тауып отыр.
Оқушылар жұмыстарын активтендірудің проблемаларының маңызды
аспектісіне сабақтан тыс жұмыстарда тәжірибе және теория арасындағы
арақатынасты дұрыс таңдау болып табылады. Эксперименталдық жұмыс және ол
жүргенде орындалатын практикалық есеп-қисаптар негізгі химиялық ұғымдардың
мәніне терең жете ұғынуға оқушыларды бір уақытта жұмылдырып және
білімдерінің айқындалуына жағдай жасайды. Оқушылар тәжірибелік жұмыстарын
өткізу тұрғысынан сабақтан тыс жұмыстардың үлкен мүмкіншіліктері бұл
жағынан алғанда көрнекті түрде емес зерттеудегі артықшылықтары әлдеқашан
әдістемешілермен әділ белгіленген болатын. Жасалған жұмыс және оның
көрнекті нәтижесі алу үшін оқушының психологиялық жас ерекшеліктерін,
оның ұмтылысын ескере отырып сабақтан тыс жұмыстардағы уақыттардың
барлығының жартысынан кем емесін тәжірибелік жұмысқа бөлу керек. Теориялық
сұрақтардың ішінен таңдауды, тап осы нақтылы тақырыппен тәжірибе
орнататындай мүмкіншіліктерге қарап жасау қажет. Мысалы, мына екі
тақырыптың ішінен: Радиоактивтілік және атом құрылысы және Химиялық
кинетика мен тепе теңдік принциптері кинетика мен тепе теңдікке
артықшылық беру керек себебі бұл мәселеге эксперименталды тұрғыдан жақын
келуге болады, бұл екі тақырып та оқушылардың қызығушылығын туғызады..
Жалпы теориялық сұрақтар, олар жеке мысалдар ретінде берілгенде және
тез арада жүзеге асатындай жағдайларда берілгенде эффективті меңгеріледі.
Мысалы, бимолекулалы реакция жылдамдығына әректтесуші заттардың
концентрациясының ықпал жасауын талқылағанда лайық химиялық кабинет
шарттарында жүзеге асыруға бола газофаздық реакцияны іріктеп алу қиын.
Сондықтан, сыныпта өткізуге болатын сутегінің йодпен реакция үлгісі
көптеген жағынан өте қарапайым және көрнекті болғанмен, одан гөрі сұйық
фазалы реакцияны таңдау жақсырақ, себебі оны жеңіл көрсетуге болады.
Мектептегі сыныптан тыс жұмыстың бәрі еркінділік принцибы негізінде
құрылады [10]. Сондықтан, әсіресе алғашқы кездерде, стимулдар табу өте
маңызды, ол стимулдар оқушыларды қызықтырып әкете алар еді, және мектеп
бағдарламасына сай затпен тереңірек танысу үшін керек. Сондай стимулдар
ретінде қызықтылық элементтері, әртүрлі демонстрациялардың сыртқы
нәтижелілігі, ойын элементтері, театралдандыру тағы басқалар бола алады..
Әрине, сабақта зерігуге орын емес, бірақ сабақтан тыс жұмыс оқушылардың
назарын белсендіруге арналған үлкен мүмкіншіліктерді пайдалануға арналған,
сабақтан тыс жұмыстарда қызықтылық элементтері енгізу мүмкіншіліктерін
пайдалана алады. Олар бірақ, өз бетінше мақсатқа айналмай, оқытудың жалпы
мақсаттарына бағынуы тиіс.
Назарлары химияға айқын анықталған оқушыларға, қызықтылықтан гөрі,
орындалатын жұмысқа деген терең құштарлыққа көбірек орын салып, бірте-
бірте жол береді. Мұнда сондай айқын нақтылы нәтиже беретін тәжірибелерді
орнатып қою орынды, олар оқушыларды жалпылау және ойлануға жұмылдыра
алады, белгілі жекеленген сыртқы құбылыстардың ар жағында негізгі химия
курсынан белгілі жайларды анықтай білу қабілеттіліктерін қалыптастыруға,
ал бірқатар жағдайларда, мектеп бағдарлама шегінен шығатын, бірақ
оқушылардың түсінуіне қолайлы заңдылықтарды табуға мүмкіндік береді.
Бұқаралық сабақтан тыс жұмыста, яғни химиялық үйірмелерлің қатысушылары
ғана емес оқушылардың қалғандары да қатыстырылған жұмыстарда, қызықтылық -
өте маңызды қажетті белгі, ол мектептердің үлкен сыныптарында да өз
мағынасын сақтайды.
Химиядан сыныптан тыс жұмыс тек қана пән бойынша оқу мақсатының
орындалуын емес, айқын жекелік сапалардың тәрбиелеу мақсаттарын меңгеруді
шешуді мақсат етіп қояды. Ерік – жігер сияқты қайратты сапалардың
тәрбиелеуінде, тәртіп сақтауда, ұжымдағы дені сау жағдайлар қалыптасуда
маңызды мағынаға химиядан сабақтан тыс жұмысқа оқушылардың қатысу
еркінділігі принципін дұрыс түсінуге ие. Бұл сұрақ әдеттегі үлгідегі
сабақ жұмыстарының жүруінде туындамайды, бірақ сабақтан тыс жұмыстар үшін
ол өте маңызды болып табылады, бұл мәселені химиядан сабақтан тыс жұмысты
көптеген ұйымдастырушылар атап кеткен болатын. Бұл принцип оқушылар өз
таңдауымен белгілі бір немесе басқа жұмысты тілек білдіре отырып алып,
бірақ оны мезгілінде және міндетті түрде орындайды дегенді білдіреді. Нақ
осы, еркінділік сондай түсіну жауаптылық сезімдерді, өзінің
жауапкершілігіне алған міндеттеріне саналы көңіл бөлуді тәрбиелеуге
көмектеседі. Осы принципті жүзеге асыруда оқушылар ұжымын өздігінен жұмыс
істеушілік және ұйымдық дербестікке тарту көмектеседі. Өз жұмыстарын
бағалауға оқушылар өздерін тарту пайдалы болады. Кейде авторлардың өзін-
өзі де оқушылардың өз жолдастарын бағалауы тіпті рецензиялаушылардан,
тіпті мұғалімнің бағалауынан анағұрлым қаталдау болады.
Химиядан сыныптан тыс жұмыс жүйесінде қоғамдық пайдалы бағыттылығы
бар тапсырмалардың орындалуы өте маңызды орынға ие болады.
Барлық оқушылар дара мінез-құлық жұмыстарының орындалуының ұжым
жұмысында қалайда қолданылған бола алатындығына көңіл бөлу керек:
ынталандыратын сұрақ бойынша белгілі кітапты оқып шығу ғана емес, ол
туралы оқып шыққанда жолдастарына сабақта әңгімелеу, белгілі бір немесе
басқа сұрақтармен оларды қызықтырып әкетуге баса назар аудару қажет.
Тәжірибені тек қана орындап қана қоймай, сонымен бірге оны сабақта
көрсету, бақылайтын құбылыстардың маңызын түсіндіру, тәжірибені
дәрісханада демонстрациялауға ыңғайлы болатын жағдайларға жету қажет.
Қоғамдық пайдалы жұмысқа ең алдымен, оқушылардың өндірістерді үлгілеу
бойынша жұмыстарын және құралдарды даярлау, химиялық кабинетті
жабдықтауына, химиядан демонстрация жасайтын тәжірибелерді өңдеу жатады.
Оқушы ұжымының мүмкіншіліктері, көптеген химия мұғалімдерінің тәжірибесі
көрсеткендей, төтенше кең болып табылады химиялық кабинеттің тәжірибелік
базаларын және оқушылар жұмысы кеңейтуде парасатпен көмектесе алады.
Оқушылармен жұмыстың таза пайдакүнем аспектісін ғана емес, жұмыстың үлкен
тәрбиелік күшті әсері еске алынуы тиіс, ол өзін-өзі сыйлауды тәрбиелеуге,
еңбек дағдыларының заттық құндылықтарға құнтақты көңіл бөлуге, белсенді,
жасампаздық жұмысқа, нақтылы қоғамдық пайдалы мақсаттың дамуына ешбір нәрсе
дәл осылай жағдай жасамайды.
1.1.2. Химиядан сыныптан тыс жұмыстарды жіктеу
Химиядан сыныптан тыс жұмыстарды бұқаралық , топтық және жеке дара деп
жіктейді [11,12,13]. Барлық бұлар сабақтан тыс жұмыс түрлері аралық
қатысушылардың санымен ғана ажыратылып қоймайды сонымен қатар әрқайсысының
өзінің мазмұны, өз ұйымдық түрлері және әдістері болады. Дара сабақтан тыс
жұмыс туралы сөз еткенде, екі мүмкіншілік туады. Біріншісі, оқушыларды
көбірек жүйелі жұмысқа тарту мақсатында бөлек тапсырмалардың эпизодтық
орындалуы. Мұндай тапсырмаларды мектепте жүйелі топтық сабақтан тыс жұмыс
жөнге қойылмаған уақытта қолдануға болады. Оқушылардың пәнге деген
қызығушылығы артуына қарай дара жұмыс жүйелі жұмысқа өсе алады.
Екіншіден, химия облысында мамандандануға әбден саналы шешім қабылдаған
сыныптан тыс топтық жұмыстардың мектептегі деңгейі қанағаттандырмайтын
оқушылар туралы сөз болуы мүмкін.
Сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастырудағы өзінің іс-әрекетінде мұғалім
бірінші кезекте оқушылар активіне сүйенеді. Топтық жұмыс ең алдымен,
химияға немесе қандай болмасын оның бөлек облысына қызығушылығы оянған
оқушыларды қамтиды. Химия мұғалімі басшылығымен жүргізілетін дара және
топтық жұмыстарға мүмкін химиямен соншалықты қызықпайтын бірақ құралдарды
құрастыру, көрнекті құралдар жасау, химиялық білімдерді кіші сынып
оқушылары арасында насихаттау қосалқы жұмыстарды орындау салаларында өз
мүмкіншіліктерін сынап көруді мақсат еткен оқушыларды да тарту керек.
Мұғаліммен басқарылушы және ақылды бағытталатын сондай жұмыс химияның
сөзсіз жалпы оқу - тәрбиелік мақсаттарының шешілуіне жағдай жасайды.
Жұмыстың бұқаралық түрлеріне мынадай іс шаралар да жатады: ғылыми -
практикалық оқырман конференциялары, тақырыптық кештер мамандықтар
бойынша, химиялық олимпиадаларды мектепте өткізу, айлықтар күндері, химия
онкүндіктерін химиядан бұқаралық сабақтан тыс жұмыстардың өзіне тән
ерекшеліктеріне ол бір жолғы, эпизодтық шаралардан тұрады және де оған тек
қана химимяға арнайы қызығатын оқушылар ғана емес оқушылардың барлығы
тартылады.
Бұқаралық химиядан сыныптан тыс жұмыс
Бұқаралық химиядан сыныптан тыс жұмыстарға тек қана химиямен
қызығатын ғана емес басқа оқушыларды да қамтитын шаралар жатады.
Мұндай шараларға химиялық кештер, және ғылыми - практикалық оқырман
конференциялары, химиялық олимпиада, химия күндері, апталары, айлықтары,
химиялық кәсіпорындарға экскурсиялар, химиялық білімдердің насихаттау
мақсатында мекемелердің және химиялық кәсіпорындарының қызметкерлерімен
кездесулер жатады. Химиядан сабақтан тыс оқу ұйымдастыру да сонымен қатар
бұқаралық жұмысқа жатады. Бұқаралық шаралардың ұйымдастырғанда мұғалім ең
алдымен, өз активіне сүйенеді. Олармен бірге мұғалім жұмыс жоспарын
құрастырады.Бұл жоспарлар оқу жылына және жарты жылдыққа, ал кейде тіпті
тоқсандаға бүге шігесіне дейін жоспарлануы керек. Бұл қажеттілік сабақтан
тыс жұмыстарды химиядан оқулық жоспарлармен байланыстыру үшін ғана емес,
басқа пәндер мен химиядан сабақтан тыс шаралармен оқушылар шамадан артық
жүк түсіруді болдырмау мақсатымен анықталады.
Жоспарлар мектепте жұмыс жоспарларымен келісілген болуы тиіс. Олардың
физикамен, биологиямен, географиямен, тарихпен, әдебиетпен химиямен пән
аралық байланыстары еске алынуы қажет.
Бөлек шараларды таңдау, оларды өткізу әдістемелері оқушылар жас
психологиялық ерекшеліктеріне олардың дайындығына талапқа сай болуы тиіс.
Бұқаралық жұмыста, оларға сонымен қатар басқа білім облыстарына нақты
қызығушылығы жоқ оқушылар қатыстырылғандықтан, үлкен мағынаға шаралардың
театрландырылғаны, қызықтылығы, ойын элементтерінің болуы ие болады.
Бұның әсіресе кіші сынып оқушыларымен жұмысқа қатынасы бар. Сегізінші
сыныптарда оқушылар әртүрлі тақырыпқа қызықты химия кештерін даярлайды "
кремнийден оттыққа дейін "," алхимия тамашалары "," малахитті сандықша ","
химия біздің тұрмыста ". Тоғызыншы сынып оқушыларын көбінесе өндірістік
мәселелер қызықтырады, бірақ та өткізілетін іс шараларда олар қызықты
нәрселерді әлі де болса көргісі келіп тұрады. Мысалы, оқушылар мынадай
тақырыптарда кештер дайындауға белсенді қатысады " элементтердің ашылу
тарихынан "," фтор және оның туысқандары " немесе " жасаушы және қиратушы
фтор". Периодтық жүйені өтумен осымен орайлас зат құрылымын зерттеумен
байланысты парасатпен дайындауларды көбірек талап ететін конференциялар
жақсы жүреді, мысалы:" периодтық жүйе кеше және бүгін ","Д.И. Менделеевтің
асыл ойлары және олардың өмірде жүзеге асыруы", "Инертті газдар және
олардың қолдануы "
Оныншы сыныптардағы жұмыс түрлері оқушылардың көпшіліктері байсалды
болып, олардың парасатпен назар аударуларынан тұрады, және тереңірек
сұрақтарды көбірек ауқымда қамтиды .
Он бірінші сыныптарда оқушылар назары келешек мамандық таңдауға
күшейеді. Олар үшін көршілес және химиялық өндірісшілермен және ғалымдармен
кездесулер ұйымдастырылады. Он бірінші сыныптардағы жұмыстардың типтік
түріне ғылыми - практикалық конференциялар жатады. Олар жаратылыстанудың
ірі сұрақтарына арналған бола алады. Мысалы,
"жердегі тіршіліктің пайда болуы", "тірінің физикасы және химиясы", немесе
практикалық мағынасы бар химияның бөлек облыстарына арналуы мүмкін,
мысалы: "бояғыш заттардың химиясы". Оқу жылындағы химиялық қоғамның іс
әрекеті барлық қатысуға тілек білдірушілерді қатыстыратын конференциямен
аяқталуы мүмкін.
Оқушылар арасында химиялық білімдерді насихат мақсатымен күндер,
апталар, химия онкүндіктері мектепте өткізіледі. Бұл тек қана емес әйгілі
лекциялар, қызықты кеңес қана емес. Бұл өзіне тән, ұзаққа созылған
химиядан сабақтан тыс жұмыстарының барлық қортындысын шығарушы ғылым
мейрамы. Бұл шаралар жылына бір мәрте өткізіледі, және бұл оқиғаға
әзірлену үш ай бұрын өткізіледі. Химия күнін өткізетін ( апталықты,
онкүндікті ) штаб немесе кеңес химиялық бағдарлама жасайды, онда айқын
анықталған, әрбір сынып не істейді, кімге анау немесе басқа тапсырманы
тапсыру, қандай лекциялар немесе кеңестер дайындалады және тыңдалады,
кештерде не туралы сөз жүреді.
Химия апталығын өткізу дәуірінде мектепте химиялық олимпиада жақсы
газетке конкурстар, және әңгімелер өткізіледі.
Мектепте химия апталығының немесе күндерінің өткізулуі туралы
оқушыларды хабарлауды алдын ала өткізеді. Ғылым мейрамына бірнеше күн
алғанда ең белгілі орында толық бағдарламамен бояулы афишаны іледі.
Педагогикалық әдебиетте орта мектептегі химиялық кештерге өте
маңызды назар аударылады. Тақырыптық кештер, сұрақ және жауап кештері,
ауызша журналдар және басқа осыған ұқсас іс шараларды оқушылар өте
ұнатады, олардың дүниетанымын кеңейтуге әсер етеді, химиялық білімдердің
насихаттаудың құралы болып табылады.
Мектептегі химиялық кештер бағдарламамен байланысты болуға тиісті.
Оқушылар жас ерекшеліктерінің еске алынуы өте маңызды.
Кештердің табысты болу себептерінің қатарына: тақырыпты өңдеу,
материал сұрыптау сапалары, орынды дайындау және орналастыру тағы
басқаларды жатқызуға болады және орындаушылардың өздеріне байланысты. Кешке
дайындауды неден бастау керек? Оның өткізілуіне жауапты адам
қатысушылардың құрамын белгілейді, оларды тақырыппен таныстырады, олармен
бірге кешке дайындықтың толық жоспарын құрастырады және керек материалды
іріктеп алады. Материалды іріктеп алу көп еңбекті қажет ететін жұмыс,
оларды репетицияларға дейін көп бұрын және бастау керек.
Химиялық кештердің түрін ықыласты ойластыру керек. Олар тәжірибе
демонстрациясы мен оны түсіндірулер түрінде, бөлек сахналары бар қойылған
сценарий, өлеңдер, әңгімелер - мақсаттар, викториналар түрінде де болуы
мүмкін.
Бірақ ең негізгі көзден таса қылмайтын нәрсе, әр түрлі көріністердің
арасында ішкі мағыналық байланыс бар болуы тиіс, олай болмаған жағдайда
тақырыптық бағдарлама тек формалды түрде ғана болады. Кез келген
тақырыптық қештердің жасақталуы тақырыпты қосымша ашуы керек. Тақырыптық
кеште өнерге, сыртқы дайындыққа орын болу керек. Кештердің жалпы ұзақтығы
шамамен 1 сағаттан 2 сағатқа дейін болу керек. Егер бағдарлама шамамен 2
сағатқа созылса антракт, яғни үзіліс болуын қарастыру керек.
Кештердің басының қызықты болуы маңызды. Бұл көрермендердің
назарын жаулап алуға рұқсат етеді.
Мектеп химиялық кештерінің тематикасы алуан түрлі болуы мүмкін.
Оларды дайындау және өткізу оқушыларды бағдарламадан тыс қызықты,
материалмен таныстыру үшін жағдай жасап, оларды химиямен көбірек терең
қызықтыруға бағытталғандығы өте маңызды .
Мазмұны бойынша кештерді келесідей түрде сыныптауға болады:
1) химия курсының бағдарламасын зерттеуді қорытындылайтын
2) әртүрлі жалпы химиялық тақырыптарға (мысалы, "химия біздің
айналамызда ", " химия және табиғат ", " біздің достарымыз полимерлер ")
3) химия тарихынан кештер, көрнекті ғалымдардың - химиктардың өмірдің
және қызметіне арналған және " химиялық күнтізбенің " әйгілі даталарымен
байланысты.
4) пән аралық кештер (физикалық - химиялық, химиялық - биологиялық);
Табиғи тұрғыдан кештердің мінездемесі әрине олардың мазмұнымен ғана
шектелмейді. Материал берудің тәсілдері өте маңызды олардың мағынасы
дайындау деңгейімен сәйкестікте болуы керек, оларды педагогикалық
мақсаттармен сәйкестікте дифференцация тәсілдері болады, олар химиялық
кештер өткізу мақсатына бағынышты болуы керек кештер. Осының бәрі кештерге
дайындық және оларды өткізуді құрайды. Мектептегі кез келген кештердің
мақсаттары -келесілер:
1) Химияға мүмкіндігінше оқушылар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz