Шетел тілдеріне оқыту әдістері
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 Шетел тілін оқытудың әдістемелік қағидаттары (принциптері)
мен әдістері
1.1 Жалпы әдістемелік (дидактикалық) қағидаттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.2 Арнайы қағидаттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
1.3 Шетел тілін оқыту әдістемесінде коммуникативтік біліктілікті
қалыптастырудың артықшылықтары мен принциптері ... ... ... ... ... ... ...19
1.4 Тура әдіс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
1.5 Саналы әдіс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .37
1.6 Аралас әдіс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..40
2 Шетел тілдеріне оқыту әдістерінің жаңа амалдары
2.1 Шетел тілі сабақтарындағы оқытудың жаңа технологиялары ... ... ... ... ... 43
2.2 Коммуникативтік бағытта қарым. қатынас жасауға үйретуде оқыту
әдістерінің жаңа амалдарын қолдану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..55
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .73
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...76
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 Шетел тілін оқытудың әдістемелік қағидаттары (принциптері)
мен әдістері
1.1 Жалпы әдістемелік (дидактикалық) қағидаттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.2 Арнайы қағидаттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
1.3 Шетел тілін оқыту әдістемесінде коммуникативтік біліктілікті
қалыптастырудың артықшылықтары мен принциптері ... ... ... ... ... ... ...19
1.4 Тура әдіс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
1.5 Саналы әдіс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .37
1.6 Аралас әдіс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..40
2 Шетел тілдеріне оқыту әдістерінің жаңа амалдары
2.1 Шетел тілі сабақтарындағы оқытудың жаңа технологиялары ... ... ... ... ... 43
2.2 Коммуникативтік бағытта қарым. қатынас жасауға үйретуде оқыту
әдістерінің жаңа амалдарын қолдану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..55
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .73
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...76
Кіріспе
Диплом жұмысымды жазуда пайдаланатын әдебиеттер тізімін алып, танысудан бастадым. Диплом жұмысымның тақырыбы Шетел тілін оқытудың принциптері мен әдістері» болғандықтан мен шетел тіліне оқыту методикасы бойынша әдебиеттер, басылымдар, әдістемелік құралдарды іздестіріп, тауып, тізімін алып, таныстым. Диплом жұмысымды жазу барысында шетел тілін оқыту методикасы бойынша әдебиеттерден басқа, әдістемелік құралдар, атап айтсақ, «Мектептегі шет тілі», Ресейде шығатын «Иностранные языки в школе» басылымдарын пайдаландым.
Болашақ шетел тілінің мұғалімі ретінде институт қабырғасында шетел тілін оқыту әдістемесі пәндерінен алған білімдерім мен мектептегі практика кезінде алған тәжірибемді ұштастыра отырып, диплом жұмысының тақырыбын жан-жақты ашуға тырыстым.
Менің дипломдық жұмысымның тақырыбы «Шетел тілін оқытудың принциптері мен әдістері» деп аталады.
Диплом жұмысымның мақсаты –шетел тілін оқытудың принциптері мен әдістерін қарастыру, шетел тілін оқыту барысында тиімді әдістер мен тәсілдерді қолдану және оқу процесін ұйымдастырудың жаңа формаларын нақты оқыту жағдайына сәйкес шығармашылықпен қолдана білу іскерлігін қалыптастыру және дамыту.
Міндеттері:
• оқушылардың іскерліктері мен дағдыларын қалыптастыруда тиімді әдістер мен тәсілдерді анықтау;
• шетел тілі сабақтарында коммуникативті компетенттілікті қалыптастыру.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қоғамымыздағы мәдени-экономикалық қарым-қатынастар, әлеуметтік тапсырыс, шетел тіліне оқытудың жаңа жолдарын қарастыруды талап етеді. Шетел тіліне үйретудің басты практикалық мақсаты-коммуникативті компетенттілікті (біліктілікті) қалыптастыру, бүгінгі күні сөзсіз өзекті және маңызды.
Нәтижелер жаңалығы. Шетел тілі сабағында сөйлеуге үйретуде шетел тілін оқытудың принциптері мен әдістерін басшылыққа алу тиімділігі.
Практикалық маңыздылығы. Жоғары оқу орындарында, орта мектептерде шетел тіліне үйретуде, әсіресе қазақ аудиторияларында оқу-әдістемелік құрал ретінде пайдалану.
Ғылыми мәселенің қазіргі кезеңдегі жағдайына баға. Шетел тілі сабағындағы вербальдық қарым – қатынасты қазіргі кезде көптеген әдіскерлер зерттеуде, жақсы нәтижелерге жетуде, зерттеу әдістерінің тиімділігі практика жүзінде тексерілуде.
Зеттеу объектісі –шетел тілі сабағындағы тілдік қарым қатынас.
Диплом жұмысымды жазуда пайдаланатын әдебиеттер тізімін алып, танысудан бастадым. Диплом жұмысымның тақырыбы Шетел тілін оқытудың принциптері мен әдістері» болғандықтан мен шетел тіліне оқыту методикасы бойынша әдебиеттер, басылымдар, әдістемелік құралдарды іздестіріп, тауып, тізімін алып, таныстым. Диплом жұмысымды жазу барысында шетел тілін оқыту методикасы бойынша әдебиеттерден басқа, әдістемелік құралдар, атап айтсақ, «Мектептегі шет тілі», Ресейде шығатын «Иностранные языки в школе» басылымдарын пайдаландым.
Болашақ шетел тілінің мұғалімі ретінде институт қабырғасында шетел тілін оқыту әдістемесі пәндерінен алған білімдерім мен мектептегі практика кезінде алған тәжірибемді ұштастыра отырып, диплом жұмысының тақырыбын жан-жақты ашуға тырыстым.
Менің дипломдық жұмысымның тақырыбы «Шетел тілін оқытудың принциптері мен әдістері» деп аталады.
Диплом жұмысымның мақсаты –шетел тілін оқытудың принциптері мен әдістерін қарастыру, шетел тілін оқыту барысында тиімді әдістер мен тәсілдерді қолдану және оқу процесін ұйымдастырудың жаңа формаларын нақты оқыту жағдайына сәйкес шығармашылықпен қолдана білу іскерлігін қалыптастыру және дамыту.
Міндеттері:
• оқушылардың іскерліктері мен дағдыларын қалыптастыруда тиімді әдістер мен тәсілдерді анықтау;
• шетел тілі сабақтарында коммуникативті компетенттілікті қалыптастыру.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қоғамымыздағы мәдени-экономикалық қарым-қатынастар, әлеуметтік тапсырыс, шетел тіліне оқытудың жаңа жолдарын қарастыруды талап етеді. Шетел тіліне үйретудің басты практикалық мақсаты-коммуникативті компетенттілікті (біліктілікті) қалыптастыру, бүгінгі күні сөзсіз өзекті және маңызды.
Нәтижелер жаңалығы. Шетел тілі сабағында сөйлеуге үйретуде шетел тілін оқытудың принциптері мен әдістерін басшылыққа алу тиімділігі.
Практикалық маңыздылығы. Жоғары оқу орындарында, орта мектептерде шетел тіліне үйретуде, әсіресе қазақ аудиторияларында оқу-әдістемелік құрал ретінде пайдалану.
Ғылыми мәселенің қазіргі кезеңдегі жағдайына баға. Шетел тілі сабағындағы вербальдық қарым – қатынасты қазіргі кезде көптеген әдіскерлер зерттеуде, жақсы нәтижелерге жетуде, зерттеу әдістерінің тиімділігі практика жүзінде тексерілуде.
Зеттеу объектісі –шетел тілі сабағындағы тілдік қарым қатынас.
Пайдаланылған әдебиеттер
1 Щукин А.Н. Обучение иностранным языкам. – Москва, 2010. – 61-65.
2 Бабинская П.К., Леонтьева Т.П. практический курс методики
преподавания иностранных языков. – Минск: Тетра Системс, 2003. – 91-93.
3 Щукин А.Н. Обучение иностранным языкам // Теория и практика. –
Москва: Филоматис, 2004. – 103-104.
4 Гальскова Н.Д., Гез Н.Н. Теория обучения иностранным языкам //
Лингводидактика и методика. – Москва, 2004. - 158-161
5 Колькер Я.М., Устинова Е.С. Практическая методика обучения
иностранному языку. – Москва: АСАДЕМА, 2000. – 120-123.
6 Соловова Е.И. Методика обучения иностранным языкам.-Москва,2008.
7 Леонтьев А.А. Педагогическое обучение. – М.: Просвещение, 1980. – 202-
204.
8 Пассов Е.Н., Кузовлев В.П. и др. Мастерство и личность учителя. – М.:
Флинта «Наука», 2001. – 211-213.
9 Самоукина Н.В. Организационно-обучающие игры в образовании. – М.:
Народное образование, 1996. – 15 -18.
10 Филатов В.М. Ситуативно-ролевые игры как средство методической
подготовки студентов языкового ВУЗа // Иностранные языки в школе, 1982.-№5. – 21-24.
11 Милованова А.А. О профильно-ориентированном обучении английскому
языку в старших классах, //ИЯШ№1-1999. - 65-71.
12 Әбдігалиев С. Неміс тілін оқытудың негіздері. – Алматы: Қазақ
Университеті, 1992. – 64-71.
13 Давыденко Г.В. Обучение второму иностранному языку в условиях
лингвистической гимназии.// Иностр. языки в школе,1998. № 6 – 19-21.
14 Денисова Л.Г.,Соловцова Э.И. Второй иностранный язык в школе. //
Иностр. языки школе, 1995.- № 3. – 20-22.
15 Государственный общеобразовательный стандарт оброзования
Республики Казахстан. Министерство образования и науки республики Казахстан. Официальное издание. Астана, 2004. – 6-8.
16 Бим И.Л. Концепция обучения немецкому языку как второму
иностранному (на базе английского). – М.: Изд-во МИПКРО, 1997. 16-18.
17 Лапидус Б.А. Обучение второму иностранному языку как специальности.
- М.: Высшая школа,1980. – 61-63.
18 Соловова Е.Н. Методика обучения иностранным языкам. – 2-е изд. – М.:
Просвещение, 2003. –80-83.
19 Поляков О.Г. Профильно-ориентированное обучение английскому языку.
//ИЯШ. №2-2004. – 6.
20 Якушев М. В. Научно- обоснование критерии анализа и оценки учебника.
// ИЯШ №1-2000. – 21- 23.
21 Пассов Е.Н. Коммуникативное иноязычное образование: готовим к
диалогу культур. – Минск: ООО «Лексис», 2003. – 184-186.
22 Амандықова Г.Н. Шетел тілін оқыту әдістемесі. Астана: Фолиант,2007.
23 Богданова Д.А. Телекоммуникации в школе.//Информатика и
образование. -1997. -№2
1 Щукин А.Н. Обучение иностранным языкам. – Москва, 2010. – 61-65.
2 Бабинская П.К., Леонтьева Т.П. практический курс методики
преподавания иностранных языков. – Минск: Тетра Системс, 2003. – 91-93.
3 Щукин А.Н. Обучение иностранным языкам // Теория и практика. –
Москва: Филоматис, 2004. – 103-104.
4 Гальскова Н.Д., Гез Н.Н. Теория обучения иностранным языкам //
Лингводидактика и методика. – Москва, 2004. - 158-161
5 Колькер Я.М., Устинова Е.С. Практическая методика обучения
иностранному языку. – Москва: АСАДЕМА, 2000. – 120-123.
6 Соловова Е.И. Методика обучения иностранным языкам.-Москва,2008.
7 Леонтьев А.А. Педагогическое обучение. – М.: Просвещение, 1980. – 202-
204.
8 Пассов Е.Н., Кузовлев В.П. и др. Мастерство и личность учителя. – М.:
Флинта «Наука», 2001. – 211-213.
9 Самоукина Н.В. Организационно-обучающие игры в образовании. – М.:
Народное образование, 1996. – 15 -18.
10 Филатов В.М. Ситуативно-ролевые игры как средство методической
подготовки студентов языкового ВУЗа // Иностранные языки в школе, 1982.-№5. – 21-24.
11 Милованова А.А. О профильно-ориентированном обучении английскому
языку в старших классах, //ИЯШ№1-1999. - 65-71.
12 Әбдігалиев С. Неміс тілін оқытудың негіздері. – Алматы: Қазақ
Университеті, 1992. – 64-71.
13 Давыденко Г.В. Обучение второму иностранному языку в условиях
лингвистической гимназии.// Иностр. языки в школе,1998. № 6 – 19-21.
14 Денисова Л.Г.,Соловцова Э.И. Второй иностранный язык в школе. //
Иностр. языки школе, 1995.- № 3. – 20-22.
15 Государственный общеобразовательный стандарт оброзования
Республики Казахстан. Министерство образования и науки республики Казахстан. Официальное издание. Астана, 2004. – 6-8.
16 Бим И.Л. Концепция обучения немецкому языку как второму
иностранному (на базе английского). – М.: Изд-во МИПКРО, 1997. 16-18.
17 Лапидус Б.А. Обучение второму иностранному языку как специальности.
- М.: Высшая школа,1980. – 61-63.
18 Соловова Е.Н. Методика обучения иностранным языкам. – 2-е изд. – М.:
Просвещение, 2003. –80-83.
19 Поляков О.Г. Профильно-ориентированное обучение английскому языку.
//ИЯШ. №2-2004. – 6.
20 Якушев М. В. Научно- обоснование критерии анализа и оценки учебника.
// ИЯШ №1-2000. – 21- 23.
21 Пассов Е.Н. Коммуникативное иноязычное образование: готовим к
диалогу культур. – Минск: ООО «Лексис», 2003. – 184-186.
22 Амандықова Г.Н. Шетел тілін оқыту әдістемесі. Астана: Фолиант,2007.
23 Богданова Д.А. Телекоммуникации в школе.//Информатика и
образование. -1997. -№2
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 Шетел тілін оқытудың әдістемелік қағидаттары (принциптері)
мен әдістері
1.1 Жалпы әдістемелік (дидактикалық) қағидаттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.2 Арнайы қағидаттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ...12
1.3 Шетел тілін оқыту әдістемесінде коммуникативтік біліктілікті
қалыптастырудың артықшылықтары мен принциптері ... ... ... ... ... ... ...19
1.4 Тура әдіс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
1.5 Саналы әдіс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 37
1.6 Аралас әдіс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . .40
2 Шетел тілдеріне оқыту әдістерінің жаңа амалдары
2.1 Шетел тілі сабақтарындағы оқытудың жаңа технологиялары ... ... ... ... ... 43
2.2 Коммуникативтік бағытта қарым- қатынас жасауға үйретуде оқыту
әдістерінің жаңа амалдарын қолдану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..55
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...73
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .76
Кіріспе
Диплом жұмысымды жазуда пайдаланатын әдебиеттер тізімін алып,
танысудан бастадым. Диплом жұмысымның тақырыбы Шетел тілін оқытудың
принциптері мен әдістері болғандықтан мен шетел тіліне оқыту методикасы
бойынша әдебиеттер, басылымдар, әдістемелік құралдарды іздестіріп, тауып,
тізімін алып, таныстым. Диплом жұмысымды жазу барысында шетел тілін оқыту
методикасы бойынша әдебиеттерден басқа, әдістемелік құралдар, атап айтсақ,
Мектептегі шет тілі, Ресейде шығатын Иностранные языки в школе
басылымдарын пайдаландым.
Болашақ шетел тілінің мұғалімі ретінде институт қабырғасында шетел тілін
оқыту әдістемесі пәндерінен алған білімдерім мен мектептегі практика
кезінде алған тәжірибемді ұштастыра отырып, диплом жұмысының тақырыбын жан-
жақты ашуға тырыстым.
Менің дипломдық жұмысымның тақырыбы Шетел тілін оқытудың принциптері
мен әдістері деп аталады.
Диплом жұмысымның мақсаты –шетел тілін оқытудың принциптері мен
әдістерін қарастыру, шетел тілін оқыту барысында тиімді әдістер мен
тәсілдерді қолдану және оқу процесін ұйымдастырудың жаңа формаларын нақты
оқыту жағдайына сәйкес шығармашылықпен қолдана білу іскерлігін қалыптастыру
және дамыту.
Міндеттері:
• оқушылардың іскерліктері мен дағдыларын қалыптастыруда тиімді
әдістер мен тәсілдерді анықтау;
• шетел тілі сабақтарында коммуникативті компетенттілікті
қалыптастыру.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қоғамымыздағы мәдени-экономикалық
қарым-қатынастар, әлеуметтік тапсырыс, шетел тіліне оқытудың жаңа жолдарын
қарастыруды талап етеді. Шетел тіліне үйретудің басты практикалық мақсаты-
коммуникативті компетенттілікті (біліктілікті) қалыптастыру, бүгінгі күні
сөзсіз өзекті және маңызды.
Нәтижелер жаңалығы. Шетел тілі сабағында сөйлеуге үйретуде шетел
тілін оқытудың принциптері мен әдістерін басшылыққа алу тиімділігі.
Практикалық маңыздылығы. Жоғары оқу орындарында, орта мектептерде
шетел тіліне үйретуде, әсіресе қазақ аудиторияларында оқу-әдістемелік құрал
ретінде пайдалану.
Ғылыми мәселенің қазіргі кезеңдегі жағдайына баға. Шетел тілі
сабағындағы вербальдық қарым – қатынасты қазіргі кезде көптеген әдіскерлер
зерттеуде, жақсы нәтижелерге жетуде, зерттеу әдістерінің тиімділігі
практика жүзінде тексерілуде.
Зеттеу объектісі –шетел тілі сабағындағы тілдік қарым қатынас.
Диплом жұмысының теориялық және методологиялық негізіне Е.И. Пассов,
А.Н.Щукин, Н.Д.Гальскова және т.б. әдіскерлердің еңбектері жатады.
Диплом жұмысының практикалық базасына мыналар жатады:
- осы мәселеге арналған педагогтар мен әдіскерлердің жұмыстарының
теориялық анализдері;
- өз практикаларында тілдік қарым- қатынасқа үйретудің түрлі әдістерін
қолданатын мұғалімдердің тәжірибесі.
Әдістеме дегеніміз – қойылған мақсатқа жету жолы. Педагогика
ғылымында әдістеменің екі түрі бар: оқыту және тәрбиелеу әдістемесі.
Әдістеме – мұғалім тәрбиесінің педагогикалық шеберлігінің негізі. Шет
тіліне оқыту әдістемесінде әдіс сөзі мынадай ұғымды қолданылады:
біріншіден, ол оқытудың белгілі бір мақсатына, мазмұнына және қағидаттарына
негізделген тұтас бір бағыт.
Мысалы: грамматикалық – аудармалық әдіс, тура әдіс, т.б.
Грамматикалық – аудармалық әдісінің негізіне логикалық ойлау мен оқушының
шет тіліндегі мәтінді оқып аудара білуі мүмкіндігі жатады. Көбіне
грамматикалық ережелерді оқып білуге көңіл бөлінеді. Тура әдісте алдымен
сөйлеу дағдыларын қалыптастырып, шет тілін түсіне және сөйлей білуге
үйретеді, сондай –ақ оқу және жазу да қатар үйретіледі.
Екіншіден, әдіс сөзі белгілі бір автордың ұсынған оқыту жүйесіндегі
бағытын білдіреді. Мысалы: тура оқыту әдісіндегі Ф. Гуэн әдісі, Г. Пальмер
әдісі, М. Уэст әдісі, т.б.
Үшіншіден, әдіс дегеніміз – оқушы мен оқытушының арасындағы белгілі
бір тәртіпке байланысты процесс. Бұл ретте әдіс оқытудың қағидаттарымен
айқындалатын іс - әрекет арқылы анықталады.
Егер, оқытуды тұтас жүйе ретінде алып қарасақ, оның екі құрастырушысы бар:
оқытушы (мұғалім) және оқушы (оқушы, студент). Оқытушы оқушының оқуға деген
қызығушылығын оятып, оны басқарып, бағыттап отыруы керек. Оқу - өте
белсенді процесс, онда оқушы оқыту жұмыстарының бәріне қатысуы керек. Бұл
екі жақты іс - әрекет: біріншісі – оқытады, екіншісі – оқиды, мұнда екі
жақтың атқаратын іс - әрекетін бөлек қарауға болады.
Сабақтағы мұғалімнің қызметтері. Оқытушы ұйымдастыру, оқыту және
бақылау қызметтерін іске асырады. Ал оқушының міндеті – оқу материалымен
танысу, үйренген шет тілін арақатынас құралы ретінде қолдана білу, үйрену
және шет тілінде түсінгенін айтып, еркін сөйлеуге талпыну және мәтінде
кездесетін таныс емес сөздердің мағынасын түсіну.
Оқытушының өз міндеттерін ұйымдастыруы. Мұғалімге қойылатын басты талап-
оны ұйымдастыру қабілетінің жоғары болуы. Оқушыны оқу материалымен (тілдік
және сөйлеу) дағдыларын үйретуге, жаттығуға үйретіп, оқу процесін
ұйымдастыруы тиіс.
Мұғалімнің бастапқы кездегі ұйымдастыру қызметінің маңызы зор,
себебі, шет тілі – оқушылар үшін жаңа пән және ана тілінен кейінгі екінші
тіл. Бұл ерекшеліктерді міндетті түрде ескерген жөн. Бірінші сабақтардан
бастап әр оқушыны сабаққа тартуға тырысу қажет, ол үшін оқыту тәсілі мен
тәртібін дұрыс құра білу керек. Бастапқы кезде хормен, жұппен, топпен жұмыс
істеп, сонымен бірге ойын, жарыс ұйымдастырып, көрнекі құралдарды пайдалану
қажет. Мысалы, 2-сынып оқушыларына магнитафон тыңдатып, оған еліктеуге
үйрету қажет.
Мұғалімнің оқыту қызметіне түсіндіру, талқылау, хабарлау, түзету және
үйреніп жатқан тіл арқылы білімді толықтыру, тілді ауызша және жазбаша
қарым – қатынас құралы ретінде пайдалануға үйрету жатады.
Мұғалімнің бақылау қызметіне оқу материалын оқушының (түсінгенін,
түсінбегенін) білуі және жаттығуды қалай орындағанын (дұрыс, дұрыс
еместігі), байланыс құралы ретінде қолданғанда (байланыс құралы орындалды,
орындалмады, қалай орындалды) немесе оны қолдану үшін не кедергі болғанын
т.б. анықтау жатады. Ал енді оқушы қызметіне не жатады, соны қарастырайық.
Оқушының қызметтері. Оқушының негізгі міндеті – оқу құралдарымен
танысып, формасын, маңызын және қолданылуын түсіне білуі. Келесі міндет –
жаттығу. Жаттығу дегеніміз оқу материалын бірнеше рет есту, сөйлеу және
көру мүшелері арқылы өткізіп оны есте сақтау.
Шет тілін жаттығусыз оқып – үйрену мүмкін емес. Оқушының тағы бір міндеті –
қолдану, яғни үйренген тілді қатынас құралы ретінде пайдалана білу. Оқу
процесінде оқушы мен оқытушының іс - әрекеті тығыз байланысты, бұл оқытудың
әдістемесін анықтауы қажет.
Ағылшын тілін оқытудағы көрнекілік әдіс. Әдістеме оқытушының қызметін
көрсетіп, оқушының материалымен танысуына, жаттығуына, қолдануына сілтеме
жасауы тиіс. Әдістеме дегенімізді оқушының оқуын басқару тәсілі деп
түсінуімізге болады. И.Л. Бим көрсеткендей, әдістеменің негізгі және
қосалқы түрлері бар.
Негізгі әдістемеге:
• таныстыру;
• жаттығу;
• қолдануды жатқызуға болады.
Қосалқы әдістемеге:
• бақылау;
• түзету;
• бағалау жатады.
Ал оқушының қызметінің негізгі әдістеріне:
• танысу;
• жаттығу;
• қолдануды жатқызуға болады.
Сабақтың бір бөлігін беру үшін әуелі көрсету қажет.Мұғалім затты көрсете
алады. Ағылшын тіліндегі сөздерді атау үшін ол заттың суретін салып
көрсетеді., фланелограф, магнитті тақтада көрсете алады. Магнитофон,
үнтаспалар қолдануға болады.
Оқыту принциптері – оқу процесіне қойылатын талаптарды анықтайтын
ережелер жиынтығы. Олар әдістеменің базистік категориясына жатады, оларды
оқу процесінде қолдану тиімділікті (эффективность) қамтамасыз етеді.
Оқытудың принциптері табиғатқа кездесетін заңдылықтарды көрсетіп тұрады.
Табиғаттың заңдылықтарын тани отырып, оларды тиімді пайдалануға тырысады,
адам олардың негізінде принциптерді ұсынады(Пассов, 1977.С.105)
Оқытудың қанша принциптері бар? Бұл сұраққа беру қиын. Әртүрлі
жұмыстарда оқытудың 40 принциптері бар деген мағлұмат бар. Жалпыға бірдей
бекітілген принциптердің классификациясы да жоқ. Принциптердің
классификациясын жасаудың бірден бір мүмкін жолы әдістеме ғылымының
базистік мазмұны болып табылады, мұғалім өзінің жұмысында осыған сүйенеді.
Бұл ғылымға дидактика, лингвистика, психология жатады. Бұл жағдайда
оқытудың принциптер жүйесін мынадай таблица арқылы көрсетуге болады.
Барлық аталған принциптер бір - бірімен тығыз байланысты, бірыңғай
жүйені құрайды, ал бұл қойылған оқытудың мақсатына жетуді қамтамасыз етеді.
Сонымен қатар, принциптер мен принциптер топтарын атап көрсетуге болады,
олар белгілі оқу жағдайларында басты роль атқарады. Қазіргі жағдайда
әдістеменің басты принциптері коммуникативтілік принципі жатады, бұл
коммуникативтілікті басшылыққа алу сабақтың практика негізінде қарым-
қатынасқа бағытталуын қамтамасыз етеді, сөйтіп, сөз әрекеті белгілі бір
қарым-қатынаста қолданылады.
1 Шетел тілін оқытудың әдістемелік қағидаттары (принциптері) мен
әдістері
1.1 Жалпы әдістемелік (дидактикалық) қағидаттар
Дидактикалық принциптердің ішінде сапалылық және көрнекілік
принциптеріне сабақта іс-жүзіне асыруға көп көңіл бөлінеді, ал
психологиялық принциптердің ішінде оқытудың мотивациялық принципіне көп
көңіл бөлінеді, себебі шетел тілін меңгеру оқушылардың қызығушылығын
ескермейінше тиімді болмайды.
Оқытудың принциптері адамдардың сұранымын көрсетеді, өзгереді,
қоғамдық процестің әсерімен жетіліп отырады. Принциптер жүйесіне жаңа
принциптерде кіре алады, сонымен қатар бар принциптерді қайта ой елегінен
өткізуге болады. Мысалы: коммуникативтілік принципі шетел тіліне оқыту
бағытының өзгеруіне байланысты жаңа мазмұн алды; мәдениетаралық қатынас
принципі жаңа ғылыми бағыттардың дамуына байланысты, тілді меңгеру деңгейін
есептеу принципі мемлекеттік білім стандартын жасауына байланысты. Бұл
принциптер дидактикада қарастырылатын оқыту мен білім теориясының негізгі
заңдылықтарын көрсетеді.
Олар әртүрлі пәндерді оқыту кезінде қолданылады, оқыту пәніне
байланысты емес. Солай бола тұрса да дидактикалық принциптерді белгілі бір
пәнде қолданудың өзінің ерекшеліктері бар, ол оқытылып жатқан пәннің
спецификасын көрсетеді.
Дидактикалықпринциптер бірінші болып Я.А.Коменский мен (1562-1670)
жинақталды. Олардың көбі осы күнге дейін сақталған, бірақ мазмұны
педагогикалық тығыз байланысты пәндердің дамуына байланысты өзгерді.
Саналылық принципі алдыңғы қатарлы дидактикалық принциптерге жатады,
ол тіл сабақтарында шетел тілінің мазмұнын, оның бірліктерін, тілдің сол
бірліктерден тұратынын, бұл бірліктерді пайдалану әдістерін түсіну керек.
Белгілі әдіскер Б. В. Беллер дағды мен іскерліктің қандай жағдайда тезірек
пайда болатынын айтты. Оның ойынша, тілді игеру процесі ойланумен тығыз
байланыста болса жұмыс істеу қабілетінің барлығын көрсету. Білім оқушыларға
ереже, инструкция, лексико-грамматикалық бірліктерді түсіндіретін
кестелерді түсіндіру барысында пайда болады. Тілдік бірліктердің құрамы мен
ерекшеліктерін түсіну, олардың сөз әрекеті процесінде практикада қолданылу
ережесі жоғары жол, путь сверху (Л.С.Выготский) ретінде анықталады.
Тіл сабақтарында сапалылық принципін қолдану алдымен тілдік
бірліктердің ерекшеліктерін түсіну, кейін жатықтыру нәтижесінде оларды
автоматты түрде сөйлеу процесінде пайдалану болып табылады. Әсіресе, ереже
мен инструкциялардың рөлі жоғары; студент-филологтармен, келешек тіл
оқушыларымен жұмыс негізінде маналы түрде меңгеру, себебі тілдік
бірліктердің қызметінің ережесін білу, жіберілген қателерді уақытында
түзетіп,
олардың пайда болу себебін түсіндіруге мүмкіндік береді. Бірақ тілдік
жүйесін игеру үшін ереже мен инструкция пракика жүзінде қажет болу керек,
әйтпесе тіл сабақтарындағы сапалылық теория үшін тілідң теориясын оқыған
болып табылмайды.
Бұл принциптің іске асуы оқушының оқу процесіне саналы түрде қарауын
білдіреді, бұл яғни өз бетімен жұмыс істеу әдістерін меңгеру, ал студент-
филолог үшін бұл оқытушының сабақта қолданатын құралдары мен әдістерін
түсіну тіл сабақтарындағы сапалылық принциптерінің жүзеге асу ережелерінің
бірнешеуін жинақтайық:
1. Өтілетін материалды түсінуге көмектесетін түрлі әдістерді қолданыңыз
(ереже, инструкциялар, түсініктеме, аударма), қажеті болмаған жерде
аударма мен көп сөйлеп түсіндірудің қажеті жоқ.
2. Тілмен өз бетімен жұмыс жасаудың әдістерін жинақтаңыз, себебі ең
бастысы оқуға үйрету.
3. Оқушының алға басып келе жатқанын білдіру керек, бұл оқудың
мотивациясын көтереді.
Сөйлеу процесінде тілдік бірліктерді қолдану және қалыптастыру
әдістерін студенттердің өз бетінше шешуіне мүмкін болған жағдайда көмектесу
керек. Бұл үшін инструкцияны қолданған жөн. Бұл жағдайда көрнекілікке
сүйенген жөн, тақтаға жазуға болады.
Белсенділік принципі оқушының сабақтың өтілу кезіндегі тілдік
белсенділігін айтады, бұл оқушының оқу процесіндегі психикасы: ойа, назары,
есте сақтауы. Белсенділіктің негізгі көзі – мақсаты, мотиві, қызығушылығы
және көңіл қалауы болып табылады. Осы аталған жағдайларды болдыру үшін
оқытушы рөлдік ойындар, проблемалық сипаттағы тапсырмалар, көрнекілік
құралдарын пайдаланады. Білім, іскерлік және дағды оқушылардың белсенді
түрде ойлап жұмыс істеу барысында қалыптасады, оның негізінде ойлау мен сөз
әрекетінің бірігуі жатыр. Оқытушыға сабақта белсенділік принципін жүзеге
асыру үшін көмектесетін мынадай ережелер ұсынылады:
o Әр оқушыны белсенді сөз әрекетіне тартыңыз. Проблемалық
сипаттағы тапсырмалар және рөлдік ойындар сабақтардағы
белсенділік принципінің жүзеге асуына көмектеседі.
o Тек қана белсенді түрде жұмыс жасайтын оқушыларға ғана емес,
барлық оқушылардың жұмысына көңіл бөлу керек. Шамалы
белсенділік танытатын оқушылардың шамасына қарай тапсырма
беріңіз. Бірлесіп жұмыс жасау оқу процесінің белсенділігіне
көмегін тигізеді.
o Тілді оқытудың қызығушылығын арттыру үшін оқытудың сәйкес
әдістерін пайдаланыңыз. Әр сабақта өтілген әр сабақтың
қорытындысын шығарыңыз, оқушылардың оқу барысындағы табысын,
нәтижелерін көрсетіңіз(оқушылардың сөйлей, оқи, жаза және т.б.
алатындығын).
o Эмоционалды және тілдік активтілікті туғызатын оқушылардың жас
ерекшеліктерін ескере отырып тапсырмалар беріңіз. Ойындар,
жарыстар, көрнекілікті көп қолданыңыз.
Көрнекілік принципі – оқытудағы ең алдыңғы қатарлы принцип. Оның
қажеттілігі танып білу процесінде сезініп қабылдаудан абстрактылы ойлауға
өту диалектикасына негізделеді. Осыған байланысты оқу белгілі бір
образдарда құрылады, оқушылар көріп, сезініп қабылдауы керек. Көрнекілікті
қабылдаудың екі бағыты бар: танып-білу және оқу құралы ретінде. Бірінші
жағдайда көріп-тыңдау үлгілері(таспа, кестелер, схемалар, оқу суреттері,
кино және видеофильмдер, компьютерлік бағдарламар) оқушылардың тілді
дыбыстап айту нормаларын игеруге, лексика және грамматикалық біріктерді,
әңгімені түсінуге және өз ойын жеткізуге, берілген тақырыптар мен
ситуациялар көлемінде көмектеседі. Екінші жағдайда көрнекілік құралы
информацияның шығу көзі ретінде, тілін оқып жатқан елді таныстыру негізінде
қолданылады. Көрнекілік принципін былайша түсіндіруге болады: тілдік және
экстролингвистикалық материалдарды жақсы түсіну мақсатында арнайы
ұйымдастырылған, сөз әрекетінде материалды жақсы түсініп, игеріп және
пайдалана алу үшін ұйымдастырылған.
Бұл принциптің тілдік және тілдік емес формалары бар. Тілдік
көрнекілік уемес формалары бар. Тілдік көрнекілік деп тілді естіп қабылдау
арқылы түсіну. Тіл сабақтарында тілдік көрнекілік үлкен роль атқарады.
Қазіргі кездегі әдістеме көрнекіліктің барлық түрлері сабақтарда интенсивті
қолдануды қарастырады. Тілдегі оқытылып жатқан құбылыстарды дұрыс түсінуге
және іскерліктер мен дағдылардың дамуына көмектеседі.
Тіл сабақтарында көрнекіліктің мынадай қызметтерін атауға болады: 1)
танымдық және оқу информацияларын енгізу көрнекілік құралы ретінде, 2)
бақылау (көрнекі құралдары қалыптасқан жатқан іскерлік, дағды және білімді
бақылау және өзін өзі бақылау сипатында); 3) ұйымдастырғыш (оқу
материалдарын таңдау және оларды таныстыру құралы ретінде).
Үйрену (оқыту) функциясы келесі бағытта жүзеге асады; а)семантизация
(көрнекілік құралы фонема, сөз, ереже деңгейінде тілдің шетелдік бірлігінің
мағынасын түсіндіруге көмектеседі); б) стандартизация (көрнекілік құралы,
көріпестуге сүйене отырып тілді автоматтандыру үшін қолданылады); в) қарым-
қатынас ситуациясын құру(көріп-есту информацияны жақсы түсіну үшін тірек
ретінде қолданылады); г) әңгімелеп айту (көрнекілік құралы әңгімелеп айтуға
тірек ретінде қолданылады).
Оқытудың бірнеше әдістемесімен жұмыс жасау барысында (тура,
аудиовизуалды, аудиолингуалды, коммуникативті) көрнекілік принципін
қолданылуға мән беріледі, көрнекілік бұл жерде тілдік дағдылар мен
іскерліктерді қалыптастырудағы негізгі көзі. Басқа әдістемелермен жұмыс
істеу барысында (сапалы-практикалық, аударма-грамматикалық) көрнекілік –
басқа әдістер және құралдармен қатар оқытудың қосымша құралы болып
табылады.
Оқытудағы көрнекілік принципін ескере отырып, ережелерді басшылыққа
ала отырып, бұл ережелер сабақта осы принципті іс-жүзіне асыруға
көмектеседі:
✓ Шетел тілін естіп түсінуді дамыту және дыбыстап айту дағдыларын
қалыптастыру үшін бірінші сабақтардан бастап жазылған таспаны
қолданыңыз. Шетел тілінен оқу кешендеріне кіретін фонограммалар сәйкес
келеді.
✓ Оқыту құралы ретінде оқу суреттерін, диафильмдер, кино және
видеофильмдер, таблицаларды қолданыңыз.
✓ Техникалық құралдардың көмегімен өздік жұмыс іскерліктері мен
дағдыларын қалыптастырыңыз.
✓ Оқушылардың техникалық құралдарымен өзіндік жұмысына көп көңіл
бөліңіз, бұл тілдік ортада көбірек болуды және оқытудың тиімділігін
арттыруға мүмкіндік береді.
Беріктік принципі оқу материалының оқушының есінде қалуын және оның әр
түрлі ситуацияларда, яғни қарым-қатынас ситуацияларында қолданылуын
қамтамасыз етеді. Материалдың берік игерілуі оның оңай
түсіндірілуінен, оқушыға эмоционалды әсер етуінен, әртүрлі
жаттығулардың жасалуынан. Бұл принцип саналылық принципімен тығыз
байланысты: түсінікті нәрсе тез және берік есте қалад. Бұл принципті
жүзеге асыру белгілі бір жаттығуларға сүйенуді талап етеді:
➢ Жаңа материалды кіргізу кезінде іскерліктің түрлі сфераларынан
ассоциативті байланыстар жасаңыз, ол оқушы қызығатын, материалды оңай
түсіндіру нәтижесінде қамтамасыз етіледі.
➢ Материалдың берік игерілуінің шарты жаттықтыруды ұйымдастыру
болғандықтан, түрлі жаттығулар жасаңыздар. Жаттығудың негізгі мақсаты
– үйретілген құбылыстың еркін айтылуын және оның коммуникативті –
маңызды контекстерде қолданылуы.
➢ Қарым-қатынастың түрлі ситуацияларында коммуникативті тапсырмаларды
шешу үшін қолданылатын материалдар ғана оқушының есінде берік
сақталатынын естен шығармау керек. Бұл үшін материалдың қайта-қайта
тыңдалуын қамтамасыз ету керек.
➢ Өтілген материалды тексеру мақсатында бақылау жасау, оның берік
игерілуіне септігін тигізеді. Осы себептен бақылау үнемі жүргізілу
керек, ал оқытушы оның түрлі формаларын қолдану керек, оның ішінде
тестер.
Жеңілдету принципі бойынша бірінші сабақтан бастап материал оқушының
жасын және интеллектуалды игерілуі оқушыларға қиындық туғызбайды. Ал,
керісінше болған жағдайда оқушылардың сабаққа деген қызығушылығы тез түсіп
кетеді. Жеңіл болу материалға да, және оның әдістемесіне де байланысты.
Жеңілдету кіргізілетін (енгізілетін) материалдың көлеміне қойылатын
белгілі талаптардың сақталуын қажет етеді, оқу бағдарламасындағы алға жылжу
темпінің сақталуын қамтамасыз етеді.
Жеңілдету принципін сабақтарда жүзеге асыру үшін мұғалімге бірнеше
ережелер көмектеседі:
➢ Сабақ үстінде оқушының материалды қалай игеріп жатқандығын үнемі
тексеру қажет;
➢ Сабақты жоспарлағанда тапсырманың жеңілдігін, қиындығын ескеру керек,
оқушылардың түрлі топтарын естен шығармау керек (күшті, орташа,
төмен). Бірлесіп мүмкіндік береді және бұл талаптың іс-жүзіне асуына
жағдай жасайды.
➢ Бақылау сұрақтарының көмегімен, оқушылардың материалды қалай игеріп
жатқандығын тексеру керек.
Пәнаралық координация принципі түрлі пәндердегі тақырыптары
қайталанып кетпеуі мақсатымен үйлестіруді қарастырады және оқушылардың
санасында қоршаған орта мен пәндерді қабылдауды қалыптастыру. Бір-бірімен
байланыста жататын нәрселердің барлығы, осындай байланыста түсіндірілуі
қажет,-деп жазған Я.А.Коменский, ол оқыту процесі кезінде барлық оқу
пәндері байланыста болу керектігі өте маңызды деп бірінші болып айтқан. Тіл
сабақтарында бұл принцип пән – тілдік деңгейде көрінеді; пәндерге оқытуда
тілді меңгеру деңгейін ескереді және профессионалды қызығушылықтары
ескеріледі. Оқушылар мамандықтарының тілдік элементтерін игереді. Осының
нәтижесінде жалпылығымен пән ретінде де, қарым-қатынас құралы ретінде де
профессионалды қарым-қатынас сферасында коммуникативті компетенцияны
қалыптастыруға жағдай жасалады.
Филолог студенттермен сабақта пәнаралық координация бірінші кезекте
екі профильді пәнге қатысты: оқытылып жатқан тілдің теориялық және
практикалық курсы. Аталған пәннің мазмұны сәйкес келеді және келесі
материалды қамтиды: сөздің дыбыстық жағы (фонетика); дыбыстап айту
ережесі(орфоэпия); дыбыстық құрамның жазбаша әріптермен берілу әдісі және
жазу ережесі (графика және орфография); сөздің мағынасы мен қолданылуы
(лексика); құрамы бойынша тұрақты және мағынасы бойынша бөлінбейтін сөздер
кешені (фразеология); сөздің структурасы және сөз жасау (сөз жасау);
сөздердің формасы және грамматикалық категориясы (морфология); сөздерді
біріктіру ережесі, олардан сөйлем жасау (синтаксис); сөздердің түрлі тілдік
қарым-қатынастарда қолданылуы, түрлерінде, жанрларда (стилистика).
Бірақ аталған материалдардың берілу сипаты әр пән төңірегінде бір
бірінен ерекшеленеді. Тілдің теориялық курсында бірінші кезекте оның
жүйесін сипаттау ұсынылады, яғни тілдің парадигматикасы, ал практикалық
сабақтарда басты назар синтагматикаға аударылады, яғни қандай да бір
мазмұнды айту үшін тілдің бірлігін қолдануға материалдың осылайша
түсіндірілуі тілді практикада меңгеруге көмектеседі, ал оны таңдау және
сабақтарда қолдану (көрсету) функциональды сипатқа ие.
Пәнаралық координация пәндік-тілдік сипатқа ие және тілдің теориялық
сабақтарында терең ой елегінен өткізіліп, жүйеленеді. Филологияға
бағытталған мәтіндердің оқылуы, бұндай мәтіндердің лингвоелтану тұрғысында
талдануы теориялық курс мазмұнының жақсы игерілуіне көмектеседі.
Мамандықтың тілі аспектісі филологиялық жоғарғы оқу орнының бірінші
курсынан бастап алдыңғы қатарда болады, ал бұл студенттердің профильді
әдебиеттердің оқылуына мүмкіндік береді. Осы мақсатпен мамандық дайындайтын
(профилирующий) кафедра оқытушылары тілден практика сабақтары үшін оқу
материалдарын талдауға және дайындауға қатысады. Осылайша, пәнаралық
координация принципі түрлі пәндердің тіл деңгейінде де, пән деңгейінде де
байланыста оқытылуын қарастырады. Оқу процесінде принципті іс жүзіне асыру
студенттер таңдаған мамандықтар көлемінде коммуникативті және
профессионалды компетенцияны қалыптастыруға жағымды жағдайлар жасауға
көмектеседі. Шетел тілінің професионалды бағытталған курсын мүмкіндігінше
ертерек жүзеге асырған жөн, бұл тілге деген қызығушылықты арттырады.
Мәдениетаралық қатынас принципі оқу – тәрбие процесінің
ұйымдастырылуын қарастырады. Бұл жерде оқытушы оқушылардың ұлттық-мәдени
ерекшеліктерін мәдениетаралық қарым-қатынас жағдайында ескереді.
Мәдениетаралық қатынастың оқу-тәрбие процесіне әсері өте үлкен.
Мәдениетаралық қатынас принципінің өз алдына бөлек дидактикалық принцип
ретінде бөлінуі орынды және ол бірнеше зерттеулерде (мысалы, Суригин 2000),
лингвокуольтрологияның проблемалары жұмыстарында (Воробьев, 1997) қолдау
тапты.
Бұл принциптің оқу тәрбие процесінде ескерілуі мәдениетаралық
компетенцияның қалыптасуына көмектеседі. Қалыптасу деңгейі оқушылардың
әлеуметтік мәдени деңгейдегі тілді игеру жетістіктерін бағалауға мүмкіндік
береді. Нәтижесінде:
Жер бетіндегі тіл туралы білімді алу, оны суреттеуге және өзінің
оқыған тілдің көмегімен ойын айтуға мүмкіндік береді;
Ұлт өкілдері (носители языка) сферасынан негізгі білімді игеру;
Оқушылардың жалпы кругозорын кеңейту, яғни жаңа тілдік ортада қарым-
қатынаста пайдалана алатындай адам есімдері, күн, ай, апта атаулары.
Оқытушының профессионалды компетенттілік принципі тілдің оқытушысы
ретінде профессионалды іскерлікке деген қабілетін сипаттайды, яғни
оқытушының осы саладағы оқу және практикалық жұмыс кезінде игерілген білім,
дағды, іскерлік негізінде оқытушының қабілетін сипаттайды. Профессионалды
компетенттіліктің негізін профессионалды педагогикалық іскерлік құрайды да,
ол келесі іскерліктерді қамтиды: коммуникативті(тілді игеру және
профессионалды – педагогикалық қарым-қатынасқа қабілет), ұйымдастырушылық
(өз жұмысында, оқушылардың жұмысында да ұйымдастыру іскерлігі), гностикалық
(оқушылардың тілді игеру қабілетін анықтау іскерлігі), бағалау(қалыптасып
жатқан іскерлік пен дағды деңгейін бағалау білу іскерлігі) [1].
1.2 Арнайы қағидаттар
Бұл принциптер оқу пәні ретінде шетел тілін оқыту ерекшеліктерін
көрсетеді.
Коммуникативтілік принципі – оқытудың алдыңғы қатарлы әдістеме
принципі. Бұл принципке сәйкес оқу шынайы қарым-қатынас ситуацияларында
ұйымдастырылады. Коммуникативтілік принципін басшылыққа алуда оқу мақсаты
(қарым-қатынас құралы ретінде тілді игеру) және мақсатқа жету құралы бір
бірімен тығыз байланысты болады. Коммуникативтілік принципі оқу процесі
шынайы тілдік коммуникацияда өткен жағдайда іс–жүзіне асады. Шетел тілі
сабақтарында студенттер шынайы қарым-қатынаста болатындай етіп тапсырма
беріледі.
кесте 1
Шетел тілін оқыту қағидаттары
[2].
Оқушыларды коммуникативтілік тапсырмаларды шешуге дайындау, сөз
әрекетінің түрлерінде коммуникативті компетенцияны қалыптастыру,
коммуникацияны тек мақсат қана емес, сол мақсатқа жету құралы ретінде
есептеуге негіз береді.
Коммуникативті принцип оқушылардың творчестволық белсенділігін
ұйымдастыруды да көздейді: тілді үнемі қарым-қатынас құралы ретінде
пайдалану, жұмыстың коллективтік формасын кең қолдану, проблемалық,
оқушылардың қызығушылығын көрсететін, ситуацияларға көңіл бөлу,
тапсырманың творчестволық түріне, граматикалық формаларды паралелді игеру,
оның тілдегі қызметіне көңіл бөлу.
Липецк әдістеме мектебінің өкілдері дамытқан идеяларға сәйкес (Пассов,
2000), коммуникативтілік принципі сабақтарда осы сабаққа ғана тән
ерекшеліктерді қолдануды қарастырады, сол сабақтың жиынтығы сабақ процесін
коммуникативті деп есептеуге мүмкіндік береді. Бұндай ерекшеліктерге
мыналар жатады:
Себептілік (мотивированность) – оқушының кез келген сөйлемі, сөз
әрекеті ішкі қажеттіліктен пайда болу керек, яғни себептен, сыртқы
стимулдан емес(мұғалім бұйрығы, қажеттілік және т.б.) мотивтің пайда болуы
оқушының материалға деген қызығушылығынан ондағы жаңашылдықтың болуын
түсіндіру құралынан;
Мақсаттылық – оқушының кез келген сөз әрекетінің мақсаты болуы керек.
Оқушы өзінің қандай да бір сөйлемді неге айтып тұрғанын жазып, оқушы тыңдап
тұрғанын білу керек.
Жеке адамға қатысты мәні (личностный смысл) – оқушы қарым-қатынас
мақсатының өзінен шыққанын түсінсе.
Жекеше қарым-қатынас мазмұнынан және білдіру, жеткізу формасынан
білінеді. Сабақта және жер бетінде болып жатқан нәрсеге оқушының өз ойын
айтуға құқығы бар.
Сөз – ой белсенділігі оқушы қандай да бір ойлап шешетін тапсырманы
шешкен кезде, мұғалімнің қойған тапсырмасына сәйкес ой туған кезде, ойын
білдіру керек болған кезде. Сөйлемді имитациялау, ситуацияға сай емес
сөйлемдерді айту сөзой белсенділігінің көрсеткіші болып табылады.
Контактілік үш компаненттің бірлестігінен жасалады:
эмоцияналдылық(өзара қызығушылықтың болуы); мағыналылық(екі адам өзара
қарым-қатынасын түсінеді); пәндік(оларға талқыланып жатқан пән қызықты);
Жаңашылдық – мәтіннің ғана мазмұнын анықтап қоймайды, оқыту әдістерін,
ситуациялар, талқыланатын пән, яғни білім беру процесінің барлық
элементтері;
Ситуативтілік (өмірмен ұштастыру) айтылатын ойдың, сөйлемнің қарым-
қатынас ситуациясына сәйкес келуі;
Индиротивтілік – оқыту мазмұнына оқушылар қызығу танытатын және
олардың жас және интеллектуалды мүмкіншіліктеріне сәйкес келетін
мәліметтерді кіргізу;
Эвристичность – оқушылардың іс-әрекеті спонтанды және ғылыми сипатта,
алдын ала дайындалмаған және жатталмаған, ал бұл тапқырлық пен
белсенділікке септігін тигізеді;
Функционалдылық – оқу процесіндегі тілдік бірлікті кіргізу және таңдау
ойдың, айтылған сөйлемнің мазмұнын анықтайды. Осылайша сөйлеудегі алдыңғы
қатарлы элемент оның қызметі болып табылады, ал коммуникативтіліктің ұраны
– Қолдан да есте сақта!;
Проблемалылық – оқу материалы және тапсырманың қойылуы роблемалы болуы
керек, ол оқушылардың өз бетімен танып-білуінің қалыптасуына, олардың
логикалық, критикалық, творчестволық ойлауын дамытады. Проблемалық
ситуацияларды қолдану, рөлдік ойындар оқудың проблемалық әдісін жүзеге
асыруға көмектеседі.
1990 жылдары басылымдарда коммуникативтілік принципі қысқаша
сабақтарда кәдімгі қарым-қатынасты ұйымдастыру және оқушылардың
коммуникативті қажеттілігін қанағаттандыруды ұйымдастыру ретінде
түсіндірілді. Тілге үйрету процесіне қарым-қатынас үйретуде іскерлігіне
үйретуде (бұған коммуникативті әдістемеде үлкен көңіл бөлінеді) қарым-
қатынас құралдарын игеруде кіреді, бұл саналы игеру саналылық сипатына ие.
Айтылған нәрседен мынадай ой қорыиуға болады: коммуникативтілік принципі
тілге оқыту жүйесіндегі шешуші рөлді иемдене алмайды.
Саналылық принципінің де ролі маңызды, сонымен қатар басқа да
принциптер бар. Коммуникативтілік принципі коммуникативті оқыту
әдістемесінің концепциясын жасау кезінде қолданылған және бірнеше танымал
тілдер курсында қолданылды.
Қазіргі әдістемеде коммуникативтілік принципі анықталады:
• оқудың мазмұны (тілдік материалды іріктеу мен ұйымдастыру, қарым-
қатынас ситуациясын, ал бұлар коммуникативті компетенцияны
қалыптастыруды қамтамасыз етеді);
• оқудың ұйымдастырылуын (шынай қарым-қатынас ситуациясын моделдейтін,
түрлі құралдар мен әдістерін қолданылуы, сонымен қатар оқытушы мен
оқушының сабақтағы қызметі, олардың түрлі сөз әрекеттеріне қатысуы);
• тіл мен мәдениеттің оқыту процесіндегі үйлесімі.
Оқушылардың ана тілін ескеру принципі оқытылып жатқан тілдің
қиындығын, ана тілімен оқытылып жатқан тіл арасындағы алшақтықты
қарастырады. Бұл принцип оқулықтар мен оқу құралдарында ретімен жүзеге
асады, бұл оқулықтар оқушының ана тіліне бағытталған.
Бұл принцип сабақтарда екі формада өтеді: жабық, материал қателіктің
мүмкіндігін ескертеді, ашық, оқып жатқан тіл мен ана тілінің ерекшеліктерін
салыстыру арқылы. Бұндай салыстыру филологтар мен өткізілетін сабақтарда
кездеседі және оқушылардың ана тіліне сүйену принципі ретінде жүзеге асады.
Екі тілді салыстыру арқылы берілетін оқулықтар болады [3].
Екі тілді салыстыруда тіл көрінісінің үш тобын кездестіреді:
а)оқушылардың ана тілінде аналогтары бар; б) аналогтары жоқ; в) жартылай
екі тілде де кездесетін.
Бірінші топқа жататын тілдік көрініс жеңіл игеріледі, себебі
іскерліктері мен дағдылары ана тілінің оқытылып жатқан тілге аударылады.
Екі тілде де жартылай кездесетін көріністер қиындық туғызады, себебі ана
тілі жағымсыз(отрицательное влияние) әсері болады.
Аталған принципті сабақта жүзеге асыруға мынадай ережелер ұсынылады:
1. Жаңа лексика-грамматикалық тақырыпты оқушыларға түсіндірерде, олардың
өз ана тілдеріндегі білім, іскерлік, дағдыларға қалай сүйенуге
болатындығын көрсету керек.
2. Екі тілде де кездесетін ұқсас, бірақ сәйкес келмейтін дыбыстап
айтудағы лексика, грамматикадағы айырмашылықтарды көрсету керек.
3. Оқыту системасына оқушыларға қиын тиетін көріністерді ескеретін
жаттығуларды енгізі керек, бұл жаттығулар қиындықты жеңуге
көмектеседі. Көптеген оқулықтарда бұл жаттығулар қиындықты жеңуге
көмектеседі. Көптеген оқулықтарда бұл жаттығулар арнайы көрсетілген.
Ауызша оқыту принципі: а) оқу материалын ауызша кіргізу және пысықтау
(закрепление); ә) іріктеліп алынған тақырыптар мен қарым-қатынас
ситуациясы негізінде ауызша формада өтетін тілдік практика.
Бұл принцип тура әдіс өкілдерінің жұмысында және Г. Пальмердің
оқытудың ауызша әдістемесі концепциясында негізін тапқан. Пальмердің
айтуынша: Ауызша қарым-қатынас арқылы тілді игеруге болады. Тірі тілдер –
тірі қарым-қатынас, сөйлесу арқылы игерілу керек. Басқаша айтқанда, ауызша
оқытылу керек. Б.В. Беллер осыған ұқсас ойды айтқан: Тілдік материалды
игеру барысында белгілі бірізділікті сақтаған жөн; ауызша сөйлеуден
жазбашаға; пассивті сөйлеу формасынан (тыңдау, оқу), активті (сөйлеу, жазу)
сөйлеу формасына көшкен жөн. Бұл қағида психологиялық тұрғыдан келесі
негізді тапты. Ауызша сөйлеуде тіл толық ашылады. Ауызша сөйлеу жазбаша
сөйлеуден бұрын дамыған, тіл көбіне ауызша формада жүреді, ауызша сөйлеудің
формасында адамдар арасында қарым-қатынас болады. Сөйлеудің ауызша
формасында тіл толық ашылады, соған орай алдымен дыбыс, ритмика, интонация,
сөйлей және естігенді түсіне білу керек, ал бұл оқумен жазуды қамтамасыз
етеді.
Г. Пальмер тағы да оқудың ауызша формасына мынадай бір аргумент
айтты:жұмыс істеудің ауызша формасы мен 20 есе көп жұмыс жасауға болады,
ауызша жаттығуларға қарағанда [4].
Бұл аталған принципті қолдану сабақтың төменгі сатыларында сөйлеу
мүмкіндігін қамтамсыз етеді. Осындай себептен бұл принцип сөйлеу іскерлігі
мен дағдыны қалыптастырудың алғашқы кезеңінен бастап қолданылады. Бұл
курстар 2-3 аптаға созылады, ауызша сөйлеуді дамыту мақсатында, күнделікті
өмірде кездесетін тақырыптарға көп көңіл бөлінеді. Бір мезгілде тыңдап-
түсінуге де көңіл бөлінеді, лексикалық минимум игеріледі. Шетел тіліндегі
(элементарный) оңай, жеңіл сөйлемдерді түсініп, қарым-қатынас араласа алу
үшін, жеңіл сөйлемдерді түсініп, қарым-қатынасқа араласа алу үшін,
лексикалық минимум игеріледі.
Ауызша сөйлеу курсының көлемін кеңейту. Сабақтарды тек ауызша сөйлеуге
айналдыру үлкендермен жасауды тиімді емес. Ересектер үшін ауызша курстар
дұрыс нәтиже бермейді, себебі олар бұрын жазбаша тіректерге үйреніп қалған,
ауызша сөйлеу олардың есте сақтауына қиынға тиеді. Қазіргі әдістемеде сабақ
процестерінде ауызша және жазбаша коммуникацияны біріктіре отырып ұсынады
және де материалды бірінші енгізу кезеңінде, сабақты пысықтағанда, ауызша
сөйлеудің барлығын жоққа шығармайды. Ауызша сөйлеу проблемасы оқытудың
аудиолингуалды және аудиовизуалды әдістемесі төңірегінде бірізді өтеді:
тыңдау-сөйлеу-оқу-жазу. Саналы практикалық әдістемеде сөз әрекетінің
түрлерін өзара тығыз байланыста оқу қарастырылады.
Сөз әрекетінің түрлерін өзара байланыста оқыту принципінде шетел
тіліне оқыту сөз әректінің төрт түрін бірге оқытады(тыңдап-түсіну, сөйлеу,
оқу, жазу), бұл принцип бойынша оқу процесі арнайы жаттығулардың көмегімен
және жалпы тілдік материалдың негізінде өтеді. Бұл принциптің орындалу
ерекшелігі:
• оқу объектісі ретінде сөз әрекеті қарастырылады;
• оқу барысында сөз әрекетінің түрлері бір уақытта дамиды;
• оқу сөз әрекеті түрлерінің бірізділігі негізінде ұйымдастырылады. Бір
зерттеу бойынша оқытудың кіріспе бөлімінде сөз әрекетінің ара-қатынасы
мен оларды қолдану бірізділігі былайша көрінеді: тыңдау-35%, сөйлеу-
35%, оқу-20%, письмо-10%;
• сөз әрекетінің түрлеріне оқыту жалпы тілдік материалды рецептивті және
продуктивті игеру негізінде ұйымдастырылады;
• сабақтарда тілдік және сөздік сипаттардағы жаттығулар қолданылады.
Сөз әрекетінің түрлерін байланыста оқыту сөз әрекетінің барлық түрлерін
бір уақытта игеру дегенді білдірмейді. Бұл жерде оқу процесінде кешенділік
орын алады, бұл кейбір әдіскерлердің аталған принципті шетел тілдеріне
оқытудың дифференциация және интеграция принципі деп атауына негіз болды
[5].
Сабақтарда бұл принциптің жүзеге асуы үшін мыналар қажет:
• әр сөз әрекетінің спецификасын ескеру керек;
• ауызша негіздегі сабақта оқытудың бір-бірімен байланысты сипатын
қамтамасыз ету;
• оқытудың коммуникативті бірлігі болып табылатын, тілдің бірлігін
сөйлемге енгізу және активтендіру.
Оқытудың мамандыққа бағытталған принципі (мамандықты ескеру) оқушылардың
оқу жоспары бойынша тіл сабақтарында және басқа да пәндерде болашақ
мамандықтары, қызығушылықтары ескеріледі. Филолог-студенттермен сабақтарда
тақырыптар, қарым-қатынас ситуациялары, оқу үшін мәтіндер, мамандыққа
бағытталған тапсырмалар таңдалынып алынады. Шетел тілінің мамандыққа
бағытталған курсын ертерек ұйымдастырған дұрыс, тілге қызығушылықты
арттырады.
Бұл принцип мыналардың көмегімен іске асады: оқу жоспарының, яғни жалпы
ғылыми пәндердің тізімі мамандық көрсетілген(гуманитарлық, филологиялық,
жаратылыстану, техникалық, биологиялық, экономикалық): мамандық тіліне
бағытталған, оқушылардың коммуникативті қажеттілігі белгілі бір қарым-
қатынас жүзеге асатын тілдің бағдарламасы.
• Оқытудың алғашқы сатысында сөз мамандық тілі туоалы емес, ғылым
тупалы болу керек;
• Белгілі бір қарым-қатынаста коммуникативті компетенттілікті
қалыптастыратын оқыту құралдарының кешенінің;
• Тіл практикасы сабақтары мен профильді курстар мазмұнын қадағалау;
• Оқушылардың болашақ мамандықтары мен қызығушылықтарын ескеретін
аудиториядан тыс жұмыс жүйесі.
Орта мектептерде шетел тіліне оқытудың жоғары сатыларында бұл принцип өте
табысты қолданылады.
Шетел тілін меңгеру деңгейін ескеру принципі.Оқыту процесін
ұйымдастырудың оқушылардың тілдік дайындығымен сәйкестігі. Тілді меңгеру
деңгейі дегеніміз коммуникативті компетенттіліктің қалыптасу деңгейі. Оқып
жатқан тілде қарым-қатынастық экстролингвистикалық тапсырмаларын алатындай
тілдік іскерліктер мен дағдының игерілуі.
Оқыту принципі.Оқыту құралдарын талапқа сәйкес тыңдау, оқытудың әр
сатысының соңында талаптар беріледі.
Әр деңгейдің коммуникативті компетенттілігінің мазмұнын анықтау;
Тілдік және пәндік деңгейдегі профильдік дисциплинаның және практикалық
курстың координациясы.
Аппроксимация принципі. Аппроксимация принципі – (латын тілінен –
жақындау) сөз әрекеті процесі кезінде оқушының жіберген қатесіне кешірімді
қарау, егерде ол әңгіменің мағынасын бұрмаса және коммуникацияны бұзбаса.
Принциптің алғашқы әрекеті шетел тілінде дыбыстауға үйрету, бұл жерде
нормадан ауытқубайқалды, бірақ дыбыстардың сөз ағынында бұрмалануы болмады.
Соңында принциптің жұмысы кеңейтілді. Бірақ бұл принциптердің жақтары да,
қарсылықтары да бар. Кез келген жағдайда бұл принципке сүйену оқу
аудиториясында тартымды, жағымды жағдай туғызады, оқушылардың тілдік
белсенділігін арттырады да, қате жіберіп қоямын деген қорқынышын
болдырмайды.
Оқытудың ситуативті-тематикалық ұйымдастырылу принципі бойынша
сабақтың өтуі мен ұйымдастырылуы былайша өтеді: оқу материалының кіріспесі
мен бекітілуі қарым-қатынас ситуациясы мен тақырып қолданылуымен өтеді,
бұл қарым-қатынас ортасы сабағының мазмұнын көрсетеді.
Тілді игерудің қарапайым деңгейіне 100-120 оқу сабағы беріледі,
сәйкес коммуникативті тапсырмаларды жүзеге асыратын бір тақырып көлемінде
күнделікті және әлеуметтік-мәдени қарым-қатынас ситуацияларында іске асады.
Егер де тілді иеңгеру процесі қарым-қатынастың шынайы жағдайларына жақын
және оқушылардың қызығушылығын көрсететін ситуациялар мен тақырып
материалдар негізінде ұйымдастырылса, тілдік іскерліктер мен дағдылардың
қалыптасуы табысты өтеді.
Оқытудың принциптері әдістеменің базистік категорияның бірі, оқу
жүйесіне деген талаптарды анықтайды. Олар жалпылау результаты ретінде
педагогикалық практика қажеттілігінен пайда болған, Пассовтың пайымдауынша
оқыту процесі болып табылатын тапсырманың фундаменті. Оқытудың барлық
принциптері бір-бірімен байланысты, олардың ешқайсысы универсалды болып
табылмайды. Оқыту үшін оқудың принциптерін білу ғана маңызды емес, сонымен
қатар оқудың түрлі этаптарында сабақтарды өткізу және ұйымдастыру
кездерінде оларды қолдана алу [6].
1.3 Шетел тілін оқыту әдістемесінде коммуникативтік біліктілікті
қалыптастырудың артықшылықтары мен принциптері
Қазіргі таңда шетел тілін меңгеру мәдениетаралық қатынас құралы
ретінде оқу үрдісін нақты қатынас процесс үлгісіне жақындатуда, яғни шетел
тілін оқытудың негізгі мақсатына жетудің жолы мәдениетаралық коммуникацияны
қалыптастыруға негізделеді. Осы тұрғыдан қарағанда шетел тілін оқытуда
студенттердің коммуникативтік біліктілігін қалыптастыру бүгінгі күнде ең
маңызды мәселенің біріне айналуда. Шетел тілінде сөз әрекетінің жоғары
деңгейде болуы коммуникативтік біліктілік элементтерінің студенттердің
бойында толық қалыптасуынан көрінеді. Олар: коммуникативтік білім,
коммуникативтік дағды, коммуникативтік іскерлік. Осы элементтерді шетел
тілдерін оқып үйренудің бастапқы деңгейінде сөз әрекетінде қалыптастыра
білуіміз қажет.
Ал, енді осы ұғымға анықтама беретін болсақ коммуникативтік
біліктілік дегеніміз шетел тілінің грамматикалық құрылымы мен тілдік
бірліктердің қызметін толық білетін, яғни лингвистикалық білімі сөз
әрекетінен сөйлеу түрі жоғары деңгейде көрінетін, шетел тілінде еркін қарым-
қатынас жасай алатын адамның тілге деген қабілеттілігі. Коммуникативтік
біліктілік белгілі бір тілдік ортада немесе арнайы ұйымдастырылған оқу
үрдісінде қалыптасады.
Тілді оқыту арқылы студенттің қатынастық біліктілігі мынандай ұғымдар
негізінде жүзеге асады: 1) тіл мен оның теориясынан нақты білімнің болуы,
тілдік құралдарды қолдана алу шеберлігінің жетілуі; 2) тіл мәдениетін
сақтап, әлеуметтік мінез-құлық ұлттық ерекшеліктер негізінде сөйлеуді
ұйымдастыра білу іскерлігінің қаклыптасуы. Коммуникативтік дағдылар мен
іскерліктер нақты қарым-қатынас жағдайын, сөз әрекетінің үйлесімділігін
анықтайды. Сондықтан шетел тілін қарым-қатынас құралы ретінде пайдалана
білу мақсатында ең алдымен төмендегі шарттарды қалыптастыруға тура келеді:
1. тілдік құралдар туралы білімін кеңейту;
2. дұрыс сөйлеудің орфоэпиялық, лексикалық, грамматикалық, стилистикалық
іскерліктері мен дағдыларын қалыптастыру;
3. сөз әрекетінің түрлері бойынша ауызша және жазбаша дағдыларын дамыту.
Шетел тілін оқыту әдістемесінде коммуникативті оқытудың принциптері
оқу барысында, маңызды оқыту теориясын құруда дұрыс бағытта заңды қызмет
етуде және әдіс-тәсілдерді қолдануда оқыту барысында дұрыс бағдар алу үшін
ерекшеленеді. Осы тұрғыдан ғалым Н.Д.Гальскова оқу үрдісін құру логика
тұрғысынан емес, пәнді игеру жүйесі тұрғысынан стьуденттің логикасының
дамуы субьективті ішкі жағдайына байланысты деп санайды.
Сондықтан да шетел тілін оқыту жеке тұлғалық нысаналы сипатта
студенттің тілді меңгерудегі әдіс-тәсілін қайта құру қажеттілік деп
саналады. Студент оқу үрдісіндегі басты субьект, ал мұғалім шетел тілінде
қарым-қатынас жасаудағы көмекшісі және ұйымдастырушысы болып табылады.
Шетел тілі пәнін оқудағы басты әрекет студенттің сыртқы және ішкі
белсенділігінен танылады. Шетел тілін оқытуда коммуникативті бағдарлы
әрекетті құрастыра отырып, әдіскер Р.Мильурд мынандай тұжырымды көрсетеді,
яғни әдістемелік тәсіл көмегімен коммуникативтік ойын еркін қатынас
негізінде қарастырылады. Бұл жағдайда тапсырма түрлері мынандай болуы
мүмкін: коммуникативті ойын; коммуникативті имитатция; еркін қарым-қатынас.
Коммуникативті оқытудың принциптерін қарастырғанда зерттеушілер келесі
принциптерді көрсетеді: коммуникативті бағыт принципі, тақырыптық принцип,
жаңашыл және ақпараттық бағыттағы принцип (С.С.Құнанбаева), материалдың
түпнұсқалық принципі (Р.Мильурд), мәдениетаралық бағыттағы принциптер. Бұл
аталған принциптердің әртүрлігінің маңыздылығы коммуникативтік
біліктіліктің барлық компонентерін (лингвистикалық, стратегиялық,
дискурсивті біліктілік) қалыптастыруға бағытталып отыр. Коммуникативті
біліктілік мазмұнды сипатта болатын паргматикалық біліктілік пен ақпараттық
біліктіліктің қосымша мүмкіншіліктерін игеретін когнитивті біліктілік деп
танылады. Шетел тілін коммуникативті нысаналы оқыту материалды түпнұсқалы
пайдалану жағдайында оқытудың негізгі қажеттілігі болып табылуда.
Жоғарыдағы принциптер ең алдымен коммуникативтік дағдыны қалыптастыру
үшін жаттығуларға негізделеді. Бұл жаттығулардың мақсаты коммуникативті
біліктілікті қалыптастыру дағдысы мен шартты ойлау тілдік жаттығуларын
орындау болып табылады. Шетел тілінде қарым-қатынас жасау арқылы сөз
әрекетінде бір ізділікті байқауға әбден мүмкін. Бұл жағдайда
коммуникативтілік дидактикалықпен қатар лингвистикалық бағытта болады.
Коммуникативті ойлау оқытудың индивидуалды әрекеті, студенттің өзіндік
қасиеті ретінде түсіндіріледі. Сөз – дербес әрекет, бірақ сөйлеуді дербес
оқыту қиынға соғады. Қарым-қатынас үрдісіндегі ішкі белсенділік көп
жағдайда топ арасында әңгімелесуден туындайды. Бір қиыны студенттер
грамматикалық форманы біле тұра сөйлеу кезінде кібіртіктеп қалатыны бар.
Мұндай қателіктерді жібермеу үшін студенттер ауызша қарым-қатынас жасауға
дағдыланатын - әртүрлі жаттығулар түрлерін жасау қажет және тақырыпқа сай
жағдаяттарға сөйлей білуге дағдылануы керек. Бұндай жағдайларда сабақ
интерактивті түрде жүргізілсе коммуникативтік принциптердің барлық түрлерін
қолдану өте тиімді әрі нәтижелі болады. Коммуникативті оқыту тілді,
сөйлеуді, меңгеруді қажет етеді.
Жағдаят (ситуация) сөйлеудің шартты дамуына себепкер болады. Қазіргі
кезде жағдаяттар коммуникативтікнақтылықты жаңартуды мақсат етеді сол
арқылы сөз әрекетіне деген қызығушылықты арттырады. Сонымен бірге
коммуникативтілік жан-жақты ойлауды талап етеді. Белгілі болғандай қарым-
қатынас үрдісі дегеніміз сөйлеу, жағдаят, тапсырмалар және жаттығу түрлері.
Осыған орай жаңашылдық принципі нақты сөйлеу қабілеттілігін дамыту үшін
оның динамикалық бөлігін, сөйлеу құлшынысын, сөйлеу стратегиясын
қамтамассыз ететініне келіспеуге болмайды. Сөйлеудің тақырыптық мазмұнының
мәдениаралық түпнұсқалық байланыстығы әртүрлі тілдік материалдар арқылы,
атап айтқанда әдеби, публицистикалық ғылыми, жарнама сияқты прагматикалық
мәтіндер өзге тілді оқудың мәдениеттанымдық бағыттылығын іске асыруда
маңызды рөл атқарады, яғни өз мәдениеті мен үйренетін тіл мәдениетінің ара
қатынасын белгілеуге мүмкіндік береді. Ал, коммуникативті тапсырма жүйелері
когнитивті принциптердің негізі болып саналса, студенттер үшін когнитивті
тапсырмаларды шешу басты коммуникативтік мақсат болып табылады. Когнитивтік
бағыттың мазмұны
студенттің коммуникативтік әрекет жасауға мүмкіндік беретін нақты тьанымдық
тәсілдерді игеру. Бұндай әдістемелерді біз студенттердің өзіндік
жұмыстарынан байқаймыз мысалы: өз сын-пікірін айту, талдап түсіндіру,
мәтіндегі басты идеяны туаып қайта құру сияқты іздеуді талап ететін
тапсырмалар. Аталған принциптерді қолдана отырып, арнайы бағытталған
әдістемелік жұмыстарды жүргізумен, топтық және жұптық жұмыстарды сабақта
тиімді пайдалану коммуникативті біліктілікті қалыптастыруға көмегін
тигізеді. Коммуникативті біліктілікті арттыру арқылы студенттердің сабаққа
деген ынтасы артып, ізденушілік шығармашылық қасиеттері жоғарлап, шетел
тілінде еркін сөйлеуге қызығушылықтары молая түседі. Коммуникативтік
әрекеттің продуктивтік және рецептивтік түрлеріне қойылатын талаптар
толығымен орындалғанда тілді меңгеру деңгейлік жүйеде жүзеге асып,
студенттердің коммуникативтік біліктілігі жоғарлайды [7].
Коммуникативті әдіс структурасына танымдық, дамыту және оқыту
аспектілері кіреді, бұлар оқушы тәрбиесіне бағытталған. Осыны және
коммуникативтілік түсінігінің мазмұнын, сонымен қатар оқыту жүйесінің
көпқырлылығынескере отырып коммуникативті әдістеменің мынадай әдістемелік
принциптерін атауға болады:
Оқу арқылы шетел мәдениетінің барлық аспектілерін игеру принциптері.
Коммуникативті әдіс бірінші рет сөйлеуге қарым-қатынас арқылы
үйренуге болады деген тұжырымдама жасады. Бұл жағдайда қарым-қатынас
тәрбие, таным және даму каналы ретінде қолданылады.
Қарым-қатынас әлеуметтік процесс, бұл әлеуметтік процесте іс-әрекет,
тәжірибе алмасады. Қарым-қатынаста адамдардың эмоционалды және рационалды
іс-әрекеті, бір-біріне әсері жүзеге асады.
Осылайша, оқытудың коммуниктивті әдістемесінде оқыту, танымдық және
даму функциялары жүзеге асады.
Шетел тілінде қарым-қатынас жасауға үйрету процесі белгілі параметрді
сақтай отырып шынайы қарым-қатынас процесінің моделін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 Шетел тілін оқытудың әдістемелік қағидаттары (принциптері)
мен әдістері
1.1 Жалпы әдістемелік (дидактикалық) қағидаттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.2 Арнайы қағидаттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ...12
1.3 Шетел тілін оқыту әдістемесінде коммуникативтік біліктілікті
қалыптастырудың артықшылықтары мен принциптері ... ... ... ... ... ... ...19
1.4 Тура әдіс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
1.5 Саналы әдіс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 37
1.6 Аралас әдіс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . .40
2 Шетел тілдеріне оқыту әдістерінің жаңа амалдары
2.1 Шетел тілі сабақтарындағы оқытудың жаңа технологиялары ... ... ... ... ... 43
2.2 Коммуникативтік бағытта қарым- қатынас жасауға үйретуде оқыту
әдістерінің жаңа амалдарын қолдану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..55
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...73
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .76
Кіріспе
Диплом жұмысымды жазуда пайдаланатын әдебиеттер тізімін алып,
танысудан бастадым. Диплом жұмысымның тақырыбы Шетел тілін оқытудың
принциптері мен әдістері болғандықтан мен шетел тіліне оқыту методикасы
бойынша әдебиеттер, басылымдар, әдістемелік құралдарды іздестіріп, тауып,
тізімін алып, таныстым. Диплом жұмысымды жазу барысында шетел тілін оқыту
методикасы бойынша әдебиеттерден басқа, әдістемелік құралдар, атап айтсақ,
Мектептегі шет тілі, Ресейде шығатын Иностранные языки в школе
басылымдарын пайдаландым.
Болашақ шетел тілінің мұғалімі ретінде институт қабырғасында шетел тілін
оқыту әдістемесі пәндерінен алған білімдерім мен мектептегі практика
кезінде алған тәжірибемді ұштастыра отырып, диплом жұмысының тақырыбын жан-
жақты ашуға тырыстым.
Менің дипломдық жұмысымның тақырыбы Шетел тілін оқытудың принциптері
мен әдістері деп аталады.
Диплом жұмысымның мақсаты –шетел тілін оқытудың принциптері мен
әдістерін қарастыру, шетел тілін оқыту барысында тиімді әдістер мен
тәсілдерді қолдану және оқу процесін ұйымдастырудың жаңа формаларын нақты
оқыту жағдайына сәйкес шығармашылықпен қолдана білу іскерлігін қалыптастыру
және дамыту.
Міндеттері:
• оқушылардың іскерліктері мен дағдыларын қалыптастыруда тиімді
әдістер мен тәсілдерді анықтау;
• шетел тілі сабақтарында коммуникативті компетенттілікті
қалыптастыру.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қоғамымыздағы мәдени-экономикалық
қарым-қатынастар, әлеуметтік тапсырыс, шетел тіліне оқытудың жаңа жолдарын
қарастыруды талап етеді. Шетел тіліне үйретудің басты практикалық мақсаты-
коммуникативті компетенттілікті (біліктілікті) қалыптастыру, бүгінгі күні
сөзсіз өзекті және маңызды.
Нәтижелер жаңалығы. Шетел тілі сабағында сөйлеуге үйретуде шетел
тілін оқытудың принциптері мен әдістерін басшылыққа алу тиімділігі.
Практикалық маңыздылығы. Жоғары оқу орындарында, орта мектептерде
шетел тіліне үйретуде, әсіресе қазақ аудиторияларында оқу-әдістемелік құрал
ретінде пайдалану.
Ғылыми мәселенің қазіргі кезеңдегі жағдайына баға. Шетел тілі
сабағындағы вербальдық қарым – қатынасты қазіргі кезде көптеген әдіскерлер
зерттеуде, жақсы нәтижелерге жетуде, зерттеу әдістерінің тиімділігі
практика жүзінде тексерілуде.
Зеттеу объектісі –шетел тілі сабағындағы тілдік қарым қатынас.
Диплом жұмысының теориялық және методологиялық негізіне Е.И. Пассов,
А.Н.Щукин, Н.Д.Гальскова және т.б. әдіскерлердің еңбектері жатады.
Диплом жұмысының практикалық базасына мыналар жатады:
- осы мәселеге арналған педагогтар мен әдіскерлердің жұмыстарының
теориялық анализдері;
- өз практикаларында тілдік қарым- қатынасқа үйретудің түрлі әдістерін
қолданатын мұғалімдердің тәжірибесі.
Әдістеме дегеніміз – қойылған мақсатқа жету жолы. Педагогика
ғылымында әдістеменің екі түрі бар: оқыту және тәрбиелеу әдістемесі.
Әдістеме – мұғалім тәрбиесінің педагогикалық шеберлігінің негізі. Шет
тіліне оқыту әдістемесінде әдіс сөзі мынадай ұғымды қолданылады:
біріншіден, ол оқытудың белгілі бір мақсатына, мазмұнына және қағидаттарына
негізделген тұтас бір бағыт.
Мысалы: грамматикалық – аудармалық әдіс, тура әдіс, т.б.
Грамматикалық – аудармалық әдісінің негізіне логикалық ойлау мен оқушының
шет тіліндегі мәтінді оқып аудара білуі мүмкіндігі жатады. Көбіне
грамматикалық ережелерді оқып білуге көңіл бөлінеді. Тура әдісте алдымен
сөйлеу дағдыларын қалыптастырып, шет тілін түсіне және сөйлей білуге
үйретеді, сондай –ақ оқу және жазу да қатар үйретіледі.
Екіншіден, әдіс сөзі белгілі бір автордың ұсынған оқыту жүйесіндегі
бағытын білдіреді. Мысалы: тура оқыту әдісіндегі Ф. Гуэн әдісі, Г. Пальмер
әдісі, М. Уэст әдісі, т.б.
Үшіншіден, әдіс дегеніміз – оқушы мен оқытушының арасындағы белгілі
бір тәртіпке байланысты процесс. Бұл ретте әдіс оқытудың қағидаттарымен
айқындалатын іс - әрекет арқылы анықталады.
Егер, оқытуды тұтас жүйе ретінде алып қарасақ, оның екі құрастырушысы бар:
оқытушы (мұғалім) және оқушы (оқушы, студент). Оқытушы оқушының оқуға деген
қызығушылығын оятып, оны басқарып, бағыттап отыруы керек. Оқу - өте
белсенді процесс, онда оқушы оқыту жұмыстарының бәріне қатысуы керек. Бұл
екі жақты іс - әрекет: біріншісі – оқытады, екіншісі – оқиды, мұнда екі
жақтың атқаратын іс - әрекетін бөлек қарауға болады.
Сабақтағы мұғалімнің қызметтері. Оқытушы ұйымдастыру, оқыту және
бақылау қызметтерін іске асырады. Ал оқушының міндеті – оқу материалымен
танысу, үйренген шет тілін арақатынас құралы ретінде қолдана білу, үйрену
және шет тілінде түсінгенін айтып, еркін сөйлеуге талпыну және мәтінде
кездесетін таныс емес сөздердің мағынасын түсіну.
Оқытушының өз міндеттерін ұйымдастыруы. Мұғалімге қойылатын басты талап-
оны ұйымдастыру қабілетінің жоғары болуы. Оқушыны оқу материалымен (тілдік
және сөйлеу) дағдыларын үйретуге, жаттығуға үйретіп, оқу процесін
ұйымдастыруы тиіс.
Мұғалімнің бастапқы кездегі ұйымдастыру қызметінің маңызы зор,
себебі, шет тілі – оқушылар үшін жаңа пән және ана тілінен кейінгі екінші
тіл. Бұл ерекшеліктерді міндетті түрде ескерген жөн. Бірінші сабақтардан
бастап әр оқушыны сабаққа тартуға тырысу қажет, ол үшін оқыту тәсілі мен
тәртібін дұрыс құра білу керек. Бастапқы кезде хормен, жұппен, топпен жұмыс
істеп, сонымен бірге ойын, жарыс ұйымдастырып, көрнекі құралдарды пайдалану
қажет. Мысалы, 2-сынып оқушыларына магнитафон тыңдатып, оған еліктеуге
үйрету қажет.
Мұғалімнің оқыту қызметіне түсіндіру, талқылау, хабарлау, түзету және
үйреніп жатқан тіл арқылы білімді толықтыру, тілді ауызша және жазбаша
қарым – қатынас құралы ретінде пайдалануға үйрету жатады.
Мұғалімнің бақылау қызметіне оқу материалын оқушының (түсінгенін,
түсінбегенін) білуі және жаттығуды қалай орындағанын (дұрыс, дұрыс
еместігі), байланыс құралы ретінде қолданғанда (байланыс құралы орындалды,
орындалмады, қалай орындалды) немесе оны қолдану үшін не кедергі болғанын
т.б. анықтау жатады. Ал енді оқушы қызметіне не жатады, соны қарастырайық.
Оқушының қызметтері. Оқушының негізгі міндеті – оқу құралдарымен
танысып, формасын, маңызын және қолданылуын түсіне білуі. Келесі міндет –
жаттығу. Жаттығу дегеніміз оқу материалын бірнеше рет есту, сөйлеу және
көру мүшелері арқылы өткізіп оны есте сақтау.
Шет тілін жаттығусыз оқып – үйрену мүмкін емес. Оқушының тағы бір міндеті –
қолдану, яғни үйренген тілді қатынас құралы ретінде пайдалана білу. Оқу
процесінде оқушы мен оқытушының іс - әрекеті тығыз байланысты, бұл оқытудың
әдістемесін анықтауы қажет.
Ағылшын тілін оқытудағы көрнекілік әдіс. Әдістеме оқытушының қызметін
көрсетіп, оқушының материалымен танысуына, жаттығуына, қолдануына сілтеме
жасауы тиіс. Әдістеме дегенімізді оқушының оқуын басқару тәсілі деп
түсінуімізге болады. И.Л. Бим көрсеткендей, әдістеменің негізгі және
қосалқы түрлері бар.
Негізгі әдістемеге:
• таныстыру;
• жаттығу;
• қолдануды жатқызуға болады.
Қосалқы әдістемеге:
• бақылау;
• түзету;
• бағалау жатады.
Ал оқушының қызметінің негізгі әдістеріне:
• танысу;
• жаттығу;
• қолдануды жатқызуға болады.
Сабақтың бір бөлігін беру үшін әуелі көрсету қажет.Мұғалім затты көрсете
алады. Ағылшын тіліндегі сөздерді атау үшін ол заттың суретін салып
көрсетеді., фланелограф, магнитті тақтада көрсете алады. Магнитофон,
үнтаспалар қолдануға болады.
Оқыту принциптері – оқу процесіне қойылатын талаптарды анықтайтын
ережелер жиынтығы. Олар әдістеменің базистік категориясына жатады, оларды
оқу процесінде қолдану тиімділікті (эффективность) қамтамасыз етеді.
Оқытудың принциптері табиғатқа кездесетін заңдылықтарды көрсетіп тұрады.
Табиғаттың заңдылықтарын тани отырып, оларды тиімді пайдалануға тырысады,
адам олардың негізінде принциптерді ұсынады(Пассов, 1977.С.105)
Оқытудың қанша принциптері бар? Бұл сұраққа беру қиын. Әртүрлі
жұмыстарда оқытудың 40 принциптері бар деген мағлұмат бар. Жалпыға бірдей
бекітілген принциптердің классификациясы да жоқ. Принциптердің
классификациясын жасаудың бірден бір мүмкін жолы әдістеме ғылымының
базистік мазмұны болып табылады, мұғалім өзінің жұмысында осыған сүйенеді.
Бұл ғылымға дидактика, лингвистика, психология жатады. Бұл жағдайда
оқытудың принциптер жүйесін мынадай таблица арқылы көрсетуге болады.
Барлық аталған принциптер бір - бірімен тығыз байланысты, бірыңғай
жүйені құрайды, ал бұл қойылған оқытудың мақсатына жетуді қамтамасыз етеді.
Сонымен қатар, принциптер мен принциптер топтарын атап көрсетуге болады,
олар белгілі оқу жағдайларында басты роль атқарады. Қазіргі жағдайда
әдістеменің басты принциптері коммуникативтілік принципі жатады, бұл
коммуникативтілікті басшылыққа алу сабақтың практика негізінде қарым-
қатынасқа бағытталуын қамтамасыз етеді, сөйтіп, сөз әрекеті белгілі бір
қарым-қатынаста қолданылады.
1 Шетел тілін оқытудың әдістемелік қағидаттары (принциптері) мен
әдістері
1.1 Жалпы әдістемелік (дидактикалық) қағидаттар
Дидактикалық принциптердің ішінде сапалылық және көрнекілік
принциптеріне сабақта іс-жүзіне асыруға көп көңіл бөлінеді, ал
психологиялық принциптердің ішінде оқытудың мотивациялық принципіне көп
көңіл бөлінеді, себебі шетел тілін меңгеру оқушылардың қызығушылығын
ескермейінше тиімді болмайды.
Оқытудың принциптері адамдардың сұранымын көрсетеді, өзгереді,
қоғамдық процестің әсерімен жетіліп отырады. Принциптер жүйесіне жаңа
принциптерде кіре алады, сонымен қатар бар принциптерді қайта ой елегінен
өткізуге болады. Мысалы: коммуникативтілік принципі шетел тіліне оқыту
бағытының өзгеруіне байланысты жаңа мазмұн алды; мәдениетаралық қатынас
принципі жаңа ғылыми бағыттардың дамуына байланысты, тілді меңгеру деңгейін
есептеу принципі мемлекеттік білім стандартын жасауына байланысты. Бұл
принциптер дидактикада қарастырылатын оқыту мен білім теориясының негізгі
заңдылықтарын көрсетеді.
Олар әртүрлі пәндерді оқыту кезінде қолданылады, оқыту пәніне
байланысты емес. Солай бола тұрса да дидактикалық принциптерді белгілі бір
пәнде қолданудың өзінің ерекшеліктері бар, ол оқытылып жатқан пәннің
спецификасын көрсетеді.
Дидактикалықпринциптер бірінші болып Я.А.Коменский мен (1562-1670)
жинақталды. Олардың көбі осы күнге дейін сақталған, бірақ мазмұны
педагогикалық тығыз байланысты пәндердің дамуына байланысты өзгерді.
Саналылық принципі алдыңғы қатарлы дидактикалық принциптерге жатады,
ол тіл сабақтарында шетел тілінің мазмұнын, оның бірліктерін, тілдің сол
бірліктерден тұратынын, бұл бірліктерді пайдалану әдістерін түсіну керек.
Белгілі әдіскер Б. В. Беллер дағды мен іскерліктің қандай жағдайда тезірек
пайда болатынын айтты. Оның ойынша, тілді игеру процесі ойланумен тығыз
байланыста болса жұмыс істеу қабілетінің барлығын көрсету. Білім оқушыларға
ереже, инструкция, лексико-грамматикалық бірліктерді түсіндіретін
кестелерді түсіндіру барысында пайда болады. Тілдік бірліктердің құрамы мен
ерекшеліктерін түсіну, олардың сөз әрекеті процесінде практикада қолданылу
ережесі жоғары жол, путь сверху (Л.С.Выготский) ретінде анықталады.
Тіл сабақтарында сапалылық принципін қолдану алдымен тілдік
бірліктердің ерекшеліктерін түсіну, кейін жатықтыру нәтижесінде оларды
автоматты түрде сөйлеу процесінде пайдалану болып табылады. Әсіресе, ереже
мен инструкциялардың рөлі жоғары; студент-филологтармен, келешек тіл
оқушыларымен жұмыс негізінде маналы түрде меңгеру, себебі тілдік
бірліктердің қызметінің ережесін білу, жіберілген қателерді уақытында
түзетіп,
олардың пайда болу себебін түсіндіруге мүмкіндік береді. Бірақ тілдік
жүйесін игеру үшін ереже мен инструкция пракика жүзінде қажет болу керек,
әйтпесе тіл сабақтарындағы сапалылық теория үшін тілідң теориясын оқыған
болып табылмайды.
Бұл принциптің іске асуы оқушының оқу процесіне саналы түрде қарауын
білдіреді, бұл яғни өз бетімен жұмыс істеу әдістерін меңгеру, ал студент-
филолог үшін бұл оқытушының сабақта қолданатын құралдары мен әдістерін
түсіну тіл сабақтарындағы сапалылық принциптерінің жүзеге асу ережелерінің
бірнешеуін жинақтайық:
1. Өтілетін материалды түсінуге көмектесетін түрлі әдістерді қолданыңыз
(ереже, инструкциялар, түсініктеме, аударма), қажеті болмаған жерде
аударма мен көп сөйлеп түсіндірудің қажеті жоқ.
2. Тілмен өз бетімен жұмыс жасаудың әдістерін жинақтаңыз, себебі ең
бастысы оқуға үйрету.
3. Оқушының алға басып келе жатқанын білдіру керек, бұл оқудың
мотивациясын көтереді.
Сөйлеу процесінде тілдік бірліктерді қолдану және қалыптастыру
әдістерін студенттердің өз бетінше шешуіне мүмкін болған жағдайда көмектесу
керек. Бұл үшін инструкцияны қолданған жөн. Бұл жағдайда көрнекілікке
сүйенген жөн, тақтаға жазуға болады.
Белсенділік принципі оқушының сабақтың өтілу кезіндегі тілдік
белсенділігін айтады, бұл оқушының оқу процесіндегі психикасы: ойа, назары,
есте сақтауы. Белсенділіктің негізгі көзі – мақсаты, мотиві, қызығушылығы
және көңіл қалауы болып табылады. Осы аталған жағдайларды болдыру үшін
оқытушы рөлдік ойындар, проблемалық сипаттағы тапсырмалар, көрнекілік
құралдарын пайдаланады. Білім, іскерлік және дағды оқушылардың белсенді
түрде ойлап жұмыс істеу барысында қалыптасады, оның негізінде ойлау мен сөз
әрекетінің бірігуі жатыр. Оқытушыға сабақта белсенділік принципін жүзеге
асыру үшін көмектесетін мынадай ережелер ұсынылады:
o Әр оқушыны белсенді сөз әрекетіне тартыңыз. Проблемалық
сипаттағы тапсырмалар және рөлдік ойындар сабақтардағы
белсенділік принципінің жүзеге асуына көмектеседі.
o Тек қана белсенді түрде жұмыс жасайтын оқушыларға ғана емес,
барлық оқушылардың жұмысына көңіл бөлу керек. Шамалы
белсенділік танытатын оқушылардың шамасына қарай тапсырма
беріңіз. Бірлесіп жұмыс жасау оқу процесінің белсенділігіне
көмегін тигізеді.
o Тілді оқытудың қызығушылығын арттыру үшін оқытудың сәйкес
әдістерін пайдаланыңыз. Әр сабақта өтілген әр сабақтың
қорытындысын шығарыңыз, оқушылардың оқу барысындағы табысын,
нәтижелерін көрсетіңіз(оқушылардың сөйлей, оқи, жаза және т.б.
алатындығын).
o Эмоционалды және тілдік активтілікті туғызатын оқушылардың жас
ерекшеліктерін ескере отырып тапсырмалар беріңіз. Ойындар,
жарыстар, көрнекілікті көп қолданыңыз.
Көрнекілік принципі – оқытудағы ең алдыңғы қатарлы принцип. Оның
қажеттілігі танып білу процесінде сезініп қабылдаудан абстрактылы ойлауға
өту диалектикасына негізделеді. Осыған байланысты оқу белгілі бір
образдарда құрылады, оқушылар көріп, сезініп қабылдауы керек. Көрнекілікті
қабылдаудың екі бағыты бар: танып-білу және оқу құралы ретінде. Бірінші
жағдайда көріп-тыңдау үлгілері(таспа, кестелер, схемалар, оқу суреттері,
кино және видеофильмдер, компьютерлік бағдарламар) оқушылардың тілді
дыбыстап айту нормаларын игеруге, лексика және грамматикалық біріктерді,
әңгімені түсінуге және өз ойын жеткізуге, берілген тақырыптар мен
ситуациялар көлемінде көмектеседі. Екінші жағдайда көрнекілік құралы
информацияның шығу көзі ретінде, тілін оқып жатқан елді таныстыру негізінде
қолданылады. Көрнекілік принципін былайша түсіндіруге болады: тілдік және
экстролингвистикалық материалдарды жақсы түсіну мақсатында арнайы
ұйымдастырылған, сөз әрекетінде материалды жақсы түсініп, игеріп және
пайдалана алу үшін ұйымдастырылған.
Бұл принциптің тілдік және тілдік емес формалары бар. Тілдік
көрнекілік уемес формалары бар. Тілдік көрнекілік деп тілді естіп қабылдау
арқылы түсіну. Тіл сабақтарында тілдік көрнекілік үлкен роль атқарады.
Қазіргі кездегі әдістеме көрнекіліктің барлық түрлері сабақтарда интенсивті
қолдануды қарастырады. Тілдегі оқытылып жатқан құбылыстарды дұрыс түсінуге
және іскерліктер мен дағдылардың дамуына көмектеседі.
Тіл сабақтарында көрнекіліктің мынадай қызметтерін атауға болады: 1)
танымдық және оқу информацияларын енгізу көрнекілік құралы ретінде, 2)
бақылау (көрнекі құралдары қалыптасқан жатқан іскерлік, дағды және білімді
бақылау және өзін өзі бақылау сипатында); 3) ұйымдастырғыш (оқу
материалдарын таңдау және оларды таныстыру құралы ретінде).
Үйрену (оқыту) функциясы келесі бағытта жүзеге асады; а)семантизация
(көрнекілік құралы фонема, сөз, ереже деңгейінде тілдің шетелдік бірлігінің
мағынасын түсіндіруге көмектеседі); б) стандартизация (көрнекілік құралы,
көріпестуге сүйене отырып тілді автоматтандыру үшін қолданылады); в) қарым-
қатынас ситуациясын құру(көріп-есту информацияны жақсы түсіну үшін тірек
ретінде қолданылады); г) әңгімелеп айту (көрнекілік құралы әңгімелеп айтуға
тірек ретінде қолданылады).
Оқытудың бірнеше әдістемесімен жұмыс жасау барысында (тура,
аудиовизуалды, аудиолингуалды, коммуникативті) көрнекілік принципін
қолданылуға мән беріледі, көрнекілік бұл жерде тілдік дағдылар мен
іскерліктерді қалыптастырудағы негізгі көзі. Басқа әдістемелермен жұмыс
істеу барысында (сапалы-практикалық, аударма-грамматикалық) көрнекілік –
басқа әдістер және құралдармен қатар оқытудың қосымша құралы болып
табылады.
Оқытудағы көрнекілік принципін ескере отырып, ережелерді басшылыққа
ала отырып, бұл ережелер сабақта осы принципті іс-жүзіне асыруға
көмектеседі:
✓ Шетел тілін естіп түсінуді дамыту және дыбыстап айту дағдыларын
қалыптастыру үшін бірінші сабақтардан бастап жазылған таспаны
қолданыңыз. Шетел тілінен оқу кешендеріне кіретін фонограммалар сәйкес
келеді.
✓ Оқыту құралы ретінде оқу суреттерін, диафильмдер, кино және
видеофильмдер, таблицаларды қолданыңыз.
✓ Техникалық құралдардың көмегімен өздік жұмыс іскерліктері мен
дағдыларын қалыптастырыңыз.
✓ Оқушылардың техникалық құралдарымен өзіндік жұмысына көп көңіл
бөліңіз, бұл тілдік ортада көбірек болуды және оқытудың тиімділігін
арттыруға мүмкіндік береді.
Беріктік принципі оқу материалының оқушының есінде қалуын және оның әр
түрлі ситуацияларда, яғни қарым-қатынас ситуацияларында қолданылуын
қамтамасыз етеді. Материалдың берік игерілуі оның оңай
түсіндірілуінен, оқушыға эмоционалды әсер етуінен, әртүрлі
жаттығулардың жасалуынан. Бұл принцип саналылық принципімен тығыз
байланысты: түсінікті нәрсе тез және берік есте қалад. Бұл принципті
жүзеге асыру белгілі бір жаттығуларға сүйенуді талап етеді:
➢ Жаңа материалды кіргізу кезінде іскерліктің түрлі сфераларынан
ассоциативті байланыстар жасаңыз, ол оқушы қызығатын, материалды оңай
түсіндіру нәтижесінде қамтамасыз етіледі.
➢ Материалдың берік игерілуінің шарты жаттықтыруды ұйымдастыру
болғандықтан, түрлі жаттығулар жасаңыздар. Жаттығудың негізгі мақсаты
– үйретілген құбылыстың еркін айтылуын және оның коммуникативті –
маңызды контекстерде қолданылуы.
➢ Қарым-қатынастың түрлі ситуацияларында коммуникативті тапсырмаларды
шешу үшін қолданылатын материалдар ғана оқушының есінде берік
сақталатынын естен шығармау керек. Бұл үшін материалдың қайта-қайта
тыңдалуын қамтамасыз ету керек.
➢ Өтілген материалды тексеру мақсатында бақылау жасау, оның берік
игерілуіне септігін тигізеді. Осы себептен бақылау үнемі жүргізілу
керек, ал оқытушы оның түрлі формаларын қолдану керек, оның ішінде
тестер.
Жеңілдету принципі бойынша бірінші сабақтан бастап материал оқушының
жасын және интеллектуалды игерілуі оқушыларға қиындық туғызбайды. Ал,
керісінше болған жағдайда оқушылардың сабаққа деген қызығушылығы тез түсіп
кетеді. Жеңіл болу материалға да, және оның әдістемесіне де байланысты.
Жеңілдету кіргізілетін (енгізілетін) материалдың көлеміне қойылатын
белгілі талаптардың сақталуын қажет етеді, оқу бағдарламасындағы алға жылжу
темпінің сақталуын қамтамасыз етеді.
Жеңілдету принципін сабақтарда жүзеге асыру үшін мұғалімге бірнеше
ережелер көмектеседі:
➢ Сабақ үстінде оқушының материалды қалай игеріп жатқандығын үнемі
тексеру қажет;
➢ Сабақты жоспарлағанда тапсырманың жеңілдігін, қиындығын ескеру керек,
оқушылардың түрлі топтарын естен шығармау керек (күшті, орташа,
төмен). Бірлесіп мүмкіндік береді және бұл талаптың іс-жүзіне асуына
жағдай жасайды.
➢ Бақылау сұрақтарының көмегімен, оқушылардың материалды қалай игеріп
жатқандығын тексеру керек.
Пәнаралық координация принципі түрлі пәндердегі тақырыптары
қайталанып кетпеуі мақсатымен үйлестіруді қарастырады және оқушылардың
санасында қоршаған орта мен пәндерді қабылдауды қалыптастыру. Бір-бірімен
байланыста жататын нәрселердің барлығы, осындай байланыста түсіндірілуі
қажет,-деп жазған Я.А.Коменский, ол оқыту процесі кезінде барлық оқу
пәндері байланыста болу керектігі өте маңызды деп бірінші болып айтқан. Тіл
сабақтарында бұл принцип пән – тілдік деңгейде көрінеді; пәндерге оқытуда
тілді меңгеру деңгейін ескереді және профессионалды қызығушылықтары
ескеріледі. Оқушылар мамандықтарының тілдік элементтерін игереді. Осының
нәтижесінде жалпылығымен пән ретінде де, қарым-қатынас құралы ретінде де
профессионалды қарым-қатынас сферасында коммуникативті компетенцияны
қалыптастыруға жағдай жасалады.
Филолог студенттермен сабақта пәнаралық координация бірінші кезекте
екі профильді пәнге қатысты: оқытылып жатқан тілдің теориялық және
практикалық курсы. Аталған пәннің мазмұны сәйкес келеді және келесі
материалды қамтиды: сөздің дыбыстық жағы (фонетика); дыбыстап айту
ережесі(орфоэпия); дыбыстық құрамның жазбаша әріптермен берілу әдісі және
жазу ережесі (графика және орфография); сөздің мағынасы мен қолданылуы
(лексика); құрамы бойынша тұрақты және мағынасы бойынша бөлінбейтін сөздер
кешені (фразеология); сөздің структурасы және сөз жасау (сөз жасау);
сөздердің формасы және грамматикалық категориясы (морфология); сөздерді
біріктіру ережесі, олардан сөйлем жасау (синтаксис); сөздердің түрлі тілдік
қарым-қатынастарда қолданылуы, түрлерінде, жанрларда (стилистика).
Бірақ аталған материалдардың берілу сипаты әр пән төңірегінде бір
бірінен ерекшеленеді. Тілдің теориялық курсында бірінші кезекте оның
жүйесін сипаттау ұсынылады, яғни тілдің парадигматикасы, ал практикалық
сабақтарда басты назар синтагматикаға аударылады, яғни қандай да бір
мазмұнды айту үшін тілдің бірлігін қолдануға материалдың осылайша
түсіндірілуі тілді практикада меңгеруге көмектеседі, ал оны таңдау және
сабақтарда қолдану (көрсету) функциональды сипатқа ие.
Пәнаралық координация пәндік-тілдік сипатқа ие және тілдің теориялық
сабақтарында терең ой елегінен өткізіліп, жүйеленеді. Филологияға
бағытталған мәтіндердің оқылуы, бұндай мәтіндердің лингвоелтану тұрғысында
талдануы теориялық курс мазмұнының жақсы игерілуіне көмектеседі.
Мамандықтың тілі аспектісі филологиялық жоғарғы оқу орнының бірінші
курсынан бастап алдыңғы қатарда болады, ал бұл студенттердің профильді
әдебиеттердің оқылуына мүмкіндік береді. Осы мақсатпен мамандық дайындайтын
(профилирующий) кафедра оқытушылары тілден практика сабақтары үшін оқу
материалдарын талдауға және дайындауға қатысады. Осылайша, пәнаралық
координация принципі түрлі пәндердің тіл деңгейінде де, пән деңгейінде де
байланыста оқытылуын қарастырады. Оқу процесінде принципті іс жүзіне асыру
студенттер таңдаған мамандықтар көлемінде коммуникативті және
профессионалды компетенцияны қалыптастыруға жағымды жағдайлар жасауға
көмектеседі. Шетел тілінің професионалды бағытталған курсын мүмкіндігінше
ертерек жүзеге асырған жөн, бұл тілге деген қызығушылықты арттырады.
Мәдениетаралық қатынас принципі оқу – тәрбие процесінің
ұйымдастырылуын қарастырады. Бұл жерде оқытушы оқушылардың ұлттық-мәдени
ерекшеліктерін мәдениетаралық қарым-қатынас жағдайында ескереді.
Мәдениетаралық қатынастың оқу-тәрбие процесіне әсері өте үлкен.
Мәдениетаралық қатынас принципінің өз алдына бөлек дидактикалық принцип
ретінде бөлінуі орынды және ол бірнеше зерттеулерде (мысалы, Суригин 2000),
лингвокуольтрологияның проблемалары жұмыстарында (Воробьев, 1997) қолдау
тапты.
Бұл принциптің оқу тәрбие процесінде ескерілуі мәдениетаралық
компетенцияның қалыптасуына көмектеседі. Қалыптасу деңгейі оқушылардың
әлеуметтік мәдени деңгейдегі тілді игеру жетістіктерін бағалауға мүмкіндік
береді. Нәтижесінде:
Жер бетіндегі тіл туралы білімді алу, оны суреттеуге және өзінің
оқыған тілдің көмегімен ойын айтуға мүмкіндік береді;
Ұлт өкілдері (носители языка) сферасынан негізгі білімді игеру;
Оқушылардың жалпы кругозорын кеңейту, яғни жаңа тілдік ортада қарым-
қатынаста пайдалана алатындай адам есімдері, күн, ай, апта атаулары.
Оқытушының профессионалды компетенттілік принципі тілдің оқытушысы
ретінде профессионалды іскерлікке деген қабілетін сипаттайды, яғни
оқытушының осы саладағы оқу және практикалық жұмыс кезінде игерілген білім,
дағды, іскерлік негізінде оқытушының қабілетін сипаттайды. Профессионалды
компетенттіліктің негізін профессионалды педагогикалық іскерлік құрайды да,
ол келесі іскерліктерді қамтиды: коммуникативті(тілді игеру және
профессионалды – педагогикалық қарым-қатынасқа қабілет), ұйымдастырушылық
(өз жұмысында, оқушылардың жұмысында да ұйымдастыру іскерлігі), гностикалық
(оқушылардың тілді игеру қабілетін анықтау іскерлігі), бағалау(қалыптасып
жатқан іскерлік пен дағды деңгейін бағалау білу іскерлігі) [1].
1.2 Арнайы қағидаттар
Бұл принциптер оқу пәні ретінде шетел тілін оқыту ерекшеліктерін
көрсетеді.
Коммуникативтілік принципі – оқытудың алдыңғы қатарлы әдістеме
принципі. Бұл принципке сәйкес оқу шынайы қарым-қатынас ситуацияларында
ұйымдастырылады. Коммуникативтілік принципін басшылыққа алуда оқу мақсаты
(қарым-қатынас құралы ретінде тілді игеру) және мақсатқа жету құралы бір
бірімен тығыз байланысты болады. Коммуникативтілік принципі оқу процесі
шынайы тілдік коммуникацияда өткен жағдайда іс–жүзіне асады. Шетел тілі
сабақтарында студенттер шынайы қарым-қатынаста болатындай етіп тапсырма
беріледі.
кесте 1
Шетел тілін оқыту қағидаттары
[2].
Оқушыларды коммуникативтілік тапсырмаларды шешуге дайындау, сөз
әрекетінің түрлерінде коммуникативті компетенцияны қалыптастыру,
коммуникацияны тек мақсат қана емес, сол мақсатқа жету құралы ретінде
есептеуге негіз береді.
Коммуникативті принцип оқушылардың творчестволық белсенділігін
ұйымдастыруды да көздейді: тілді үнемі қарым-қатынас құралы ретінде
пайдалану, жұмыстың коллективтік формасын кең қолдану, проблемалық,
оқушылардың қызығушылығын көрсететін, ситуацияларға көңіл бөлу,
тапсырманың творчестволық түріне, граматикалық формаларды паралелді игеру,
оның тілдегі қызметіне көңіл бөлу.
Липецк әдістеме мектебінің өкілдері дамытқан идеяларға сәйкес (Пассов,
2000), коммуникативтілік принципі сабақтарда осы сабаққа ғана тән
ерекшеліктерді қолдануды қарастырады, сол сабақтың жиынтығы сабақ процесін
коммуникативті деп есептеуге мүмкіндік береді. Бұндай ерекшеліктерге
мыналар жатады:
Себептілік (мотивированность) – оқушының кез келген сөйлемі, сөз
әрекеті ішкі қажеттіліктен пайда болу керек, яғни себептен, сыртқы
стимулдан емес(мұғалім бұйрығы, қажеттілік және т.б.) мотивтің пайда болуы
оқушының материалға деген қызығушылығынан ондағы жаңашылдықтың болуын
түсіндіру құралынан;
Мақсаттылық – оқушының кез келген сөз әрекетінің мақсаты болуы керек.
Оқушы өзінің қандай да бір сөйлемді неге айтып тұрғанын жазып, оқушы тыңдап
тұрғанын білу керек.
Жеке адамға қатысты мәні (личностный смысл) – оқушы қарым-қатынас
мақсатының өзінен шыққанын түсінсе.
Жекеше қарым-қатынас мазмұнынан және білдіру, жеткізу формасынан
білінеді. Сабақта және жер бетінде болып жатқан нәрсеге оқушының өз ойын
айтуға құқығы бар.
Сөз – ой белсенділігі оқушы қандай да бір ойлап шешетін тапсырманы
шешкен кезде, мұғалімнің қойған тапсырмасына сәйкес ой туған кезде, ойын
білдіру керек болған кезде. Сөйлемді имитациялау, ситуацияға сай емес
сөйлемдерді айту сөзой белсенділігінің көрсеткіші болып табылады.
Контактілік үш компаненттің бірлестігінен жасалады:
эмоцияналдылық(өзара қызығушылықтың болуы); мағыналылық(екі адам өзара
қарым-қатынасын түсінеді); пәндік(оларға талқыланып жатқан пән қызықты);
Жаңашылдық – мәтіннің ғана мазмұнын анықтап қоймайды, оқыту әдістерін,
ситуациялар, талқыланатын пән, яғни білім беру процесінің барлық
элементтері;
Ситуативтілік (өмірмен ұштастыру) айтылатын ойдың, сөйлемнің қарым-
қатынас ситуациясына сәйкес келуі;
Индиротивтілік – оқыту мазмұнына оқушылар қызығу танытатын және
олардың жас және интеллектуалды мүмкіншіліктеріне сәйкес келетін
мәліметтерді кіргізу;
Эвристичность – оқушылардың іс-әрекеті спонтанды және ғылыми сипатта,
алдын ала дайындалмаған және жатталмаған, ал бұл тапқырлық пен
белсенділікке септігін тигізеді;
Функционалдылық – оқу процесіндегі тілдік бірлікті кіргізу және таңдау
ойдың, айтылған сөйлемнің мазмұнын анықтайды. Осылайша сөйлеудегі алдыңғы
қатарлы элемент оның қызметі болып табылады, ал коммуникативтіліктің ұраны
– Қолдан да есте сақта!;
Проблемалылық – оқу материалы және тапсырманың қойылуы роблемалы болуы
керек, ол оқушылардың өз бетімен танып-білуінің қалыптасуына, олардың
логикалық, критикалық, творчестволық ойлауын дамытады. Проблемалық
ситуацияларды қолдану, рөлдік ойындар оқудың проблемалық әдісін жүзеге
асыруға көмектеседі.
1990 жылдары басылымдарда коммуникативтілік принципі қысқаша
сабақтарда кәдімгі қарым-қатынасты ұйымдастыру және оқушылардың
коммуникативті қажеттілігін қанағаттандыруды ұйымдастыру ретінде
түсіндірілді. Тілге үйрету процесіне қарым-қатынас үйретуде іскерлігіне
үйретуде (бұған коммуникативті әдістемеде үлкен көңіл бөлінеді) қарым-
қатынас құралдарын игеруде кіреді, бұл саналы игеру саналылық сипатына ие.
Айтылған нәрседен мынадай ой қорыиуға болады: коммуникативтілік принципі
тілге оқыту жүйесіндегі шешуші рөлді иемдене алмайды.
Саналылық принципінің де ролі маңызды, сонымен қатар басқа да
принциптер бар. Коммуникативтілік принципі коммуникативті оқыту
әдістемесінің концепциясын жасау кезінде қолданылған және бірнеше танымал
тілдер курсында қолданылды.
Қазіргі әдістемеде коммуникативтілік принципі анықталады:
• оқудың мазмұны (тілдік материалды іріктеу мен ұйымдастыру, қарым-
қатынас ситуациясын, ал бұлар коммуникативті компетенцияны
қалыптастыруды қамтамасыз етеді);
• оқудың ұйымдастырылуын (шынай қарым-қатынас ситуациясын моделдейтін,
түрлі құралдар мен әдістерін қолданылуы, сонымен қатар оқытушы мен
оқушының сабақтағы қызметі, олардың түрлі сөз әрекеттеріне қатысуы);
• тіл мен мәдениеттің оқыту процесіндегі үйлесімі.
Оқушылардың ана тілін ескеру принципі оқытылып жатқан тілдің
қиындығын, ана тілімен оқытылып жатқан тіл арасындағы алшақтықты
қарастырады. Бұл принцип оқулықтар мен оқу құралдарында ретімен жүзеге
асады, бұл оқулықтар оқушының ана тіліне бағытталған.
Бұл принцип сабақтарда екі формада өтеді: жабық, материал қателіктің
мүмкіндігін ескертеді, ашық, оқып жатқан тіл мен ана тілінің ерекшеліктерін
салыстыру арқылы. Бұндай салыстыру филологтар мен өткізілетін сабақтарда
кездеседі және оқушылардың ана тіліне сүйену принципі ретінде жүзеге асады.
Екі тілді салыстыру арқылы берілетін оқулықтар болады [3].
Екі тілді салыстыруда тіл көрінісінің үш тобын кездестіреді:
а)оқушылардың ана тілінде аналогтары бар; б) аналогтары жоқ; в) жартылай
екі тілде де кездесетін.
Бірінші топқа жататын тілдік көрініс жеңіл игеріледі, себебі
іскерліктері мен дағдылары ана тілінің оқытылып жатқан тілге аударылады.
Екі тілде де жартылай кездесетін көріністер қиындық туғызады, себебі ана
тілі жағымсыз(отрицательное влияние) әсері болады.
Аталған принципті сабақта жүзеге асыруға мынадай ережелер ұсынылады:
1. Жаңа лексика-грамматикалық тақырыпты оқушыларға түсіндірерде, олардың
өз ана тілдеріндегі білім, іскерлік, дағдыларға қалай сүйенуге
болатындығын көрсету керек.
2. Екі тілде де кездесетін ұқсас, бірақ сәйкес келмейтін дыбыстап
айтудағы лексика, грамматикадағы айырмашылықтарды көрсету керек.
3. Оқыту системасына оқушыларға қиын тиетін көріністерді ескеретін
жаттығуларды енгізі керек, бұл жаттығулар қиындықты жеңуге
көмектеседі. Көптеген оқулықтарда бұл жаттығулар қиындықты жеңуге
көмектеседі. Көптеген оқулықтарда бұл жаттығулар арнайы көрсетілген.
Ауызша оқыту принципі: а) оқу материалын ауызша кіргізу және пысықтау
(закрепление); ә) іріктеліп алынған тақырыптар мен қарым-қатынас
ситуациясы негізінде ауызша формада өтетін тілдік практика.
Бұл принцип тура әдіс өкілдерінің жұмысында және Г. Пальмердің
оқытудың ауызша әдістемесі концепциясында негізін тапқан. Пальмердің
айтуынша: Ауызша қарым-қатынас арқылы тілді игеруге болады. Тірі тілдер –
тірі қарым-қатынас, сөйлесу арқылы игерілу керек. Басқаша айтқанда, ауызша
оқытылу керек. Б.В. Беллер осыған ұқсас ойды айтқан: Тілдік материалды
игеру барысында белгілі бірізділікті сақтаған жөн; ауызша сөйлеуден
жазбашаға; пассивті сөйлеу формасынан (тыңдау, оқу), активті (сөйлеу, жазу)
сөйлеу формасына көшкен жөн. Бұл қағида психологиялық тұрғыдан келесі
негізді тапты. Ауызша сөйлеуде тіл толық ашылады. Ауызша сөйлеу жазбаша
сөйлеуден бұрын дамыған, тіл көбіне ауызша формада жүреді, ауызша сөйлеудің
формасында адамдар арасында қарым-қатынас болады. Сөйлеудің ауызша
формасында тіл толық ашылады, соған орай алдымен дыбыс, ритмика, интонация,
сөйлей және естігенді түсіне білу керек, ал бұл оқумен жазуды қамтамасыз
етеді.
Г. Пальмер тағы да оқудың ауызша формасына мынадай бір аргумент
айтты:жұмыс істеудің ауызша формасы мен 20 есе көп жұмыс жасауға болады,
ауызша жаттығуларға қарағанда [4].
Бұл аталған принципті қолдану сабақтың төменгі сатыларында сөйлеу
мүмкіндігін қамтамсыз етеді. Осындай себептен бұл принцип сөйлеу іскерлігі
мен дағдыны қалыптастырудың алғашқы кезеңінен бастап қолданылады. Бұл
курстар 2-3 аптаға созылады, ауызша сөйлеуді дамыту мақсатында, күнделікті
өмірде кездесетін тақырыптарға көп көңіл бөлінеді. Бір мезгілде тыңдап-
түсінуге де көңіл бөлінеді, лексикалық минимум игеріледі. Шетел тіліндегі
(элементарный) оңай, жеңіл сөйлемдерді түсініп, қарым-қатынас араласа алу
үшін, жеңіл сөйлемдерді түсініп, қарым-қатынасқа араласа алу үшін,
лексикалық минимум игеріледі.
Ауызша сөйлеу курсының көлемін кеңейту. Сабақтарды тек ауызша сөйлеуге
айналдыру үлкендермен жасауды тиімді емес. Ересектер үшін ауызша курстар
дұрыс нәтиже бермейді, себебі олар бұрын жазбаша тіректерге үйреніп қалған,
ауызша сөйлеу олардың есте сақтауына қиынға тиеді. Қазіргі әдістемеде сабақ
процестерінде ауызша және жазбаша коммуникацияны біріктіре отырып ұсынады
және де материалды бірінші енгізу кезеңінде, сабақты пысықтағанда, ауызша
сөйлеудің барлығын жоққа шығармайды. Ауызша сөйлеу проблемасы оқытудың
аудиолингуалды және аудиовизуалды әдістемесі төңірегінде бірізді өтеді:
тыңдау-сөйлеу-оқу-жазу. Саналы практикалық әдістемеде сөз әрекетінің
түрлерін өзара тығыз байланыста оқу қарастырылады.
Сөз әрекетінің түрлерін өзара байланыста оқыту принципінде шетел
тіліне оқыту сөз әректінің төрт түрін бірге оқытады(тыңдап-түсіну, сөйлеу,
оқу, жазу), бұл принцип бойынша оқу процесі арнайы жаттығулардың көмегімен
және жалпы тілдік материалдың негізінде өтеді. Бұл принциптің орындалу
ерекшелігі:
• оқу объектісі ретінде сөз әрекеті қарастырылады;
• оқу барысында сөз әрекетінің түрлері бір уақытта дамиды;
• оқу сөз әрекеті түрлерінің бірізділігі негізінде ұйымдастырылады. Бір
зерттеу бойынша оқытудың кіріспе бөлімінде сөз әрекетінің ара-қатынасы
мен оларды қолдану бірізділігі былайша көрінеді: тыңдау-35%, сөйлеу-
35%, оқу-20%, письмо-10%;
• сөз әрекетінің түрлеріне оқыту жалпы тілдік материалды рецептивті және
продуктивті игеру негізінде ұйымдастырылады;
• сабақтарда тілдік және сөздік сипаттардағы жаттығулар қолданылады.
Сөз әрекетінің түрлерін байланыста оқыту сөз әрекетінің барлық түрлерін
бір уақытта игеру дегенді білдірмейді. Бұл жерде оқу процесінде кешенділік
орын алады, бұл кейбір әдіскерлердің аталған принципті шетел тілдеріне
оқытудың дифференциация және интеграция принципі деп атауына негіз болды
[5].
Сабақтарда бұл принциптің жүзеге асуы үшін мыналар қажет:
• әр сөз әрекетінің спецификасын ескеру керек;
• ауызша негіздегі сабақта оқытудың бір-бірімен байланысты сипатын
қамтамасыз ету;
• оқытудың коммуникативті бірлігі болып табылатын, тілдің бірлігін
сөйлемге енгізу және активтендіру.
Оқытудың мамандыққа бағытталған принципі (мамандықты ескеру) оқушылардың
оқу жоспары бойынша тіл сабақтарында және басқа да пәндерде болашақ
мамандықтары, қызығушылықтары ескеріледі. Филолог-студенттермен сабақтарда
тақырыптар, қарым-қатынас ситуациялары, оқу үшін мәтіндер, мамандыққа
бағытталған тапсырмалар таңдалынып алынады. Шетел тілінің мамандыққа
бағытталған курсын ертерек ұйымдастырған дұрыс, тілге қызығушылықты
арттырады.
Бұл принцип мыналардың көмегімен іске асады: оқу жоспарының, яғни жалпы
ғылыми пәндердің тізімі мамандық көрсетілген(гуманитарлық, филологиялық,
жаратылыстану, техникалық, биологиялық, экономикалық): мамандық тіліне
бағытталған, оқушылардың коммуникативті қажеттілігі белгілі бір қарым-
қатынас жүзеге асатын тілдің бағдарламасы.
• Оқытудың алғашқы сатысында сөз мамандық тілі туоалы емес, ғылым
тупалы болу керек;
• Белгілі бір қарым-қатынаста коммуникативті компетенттілікті
қалыптастыратын оқыту құралдарының кешенінің;
• Тіл практикасы сабақтары мен профильді курстар мазмұнын қадағалау;
• Оқушылардың болашақ мамандықтары мен қызығушылықтарын ескеретін
аудиториядан тыс жұмыс жүйесі.
Орта мектептерде шетел тіліне оқытудың жоғары сатыларында бұл принцип өте
табысты қолданылады.
Шетел тілін меңгеру деңгейін ескеру принципі.Оқыту процесін
ұйымдастырудың оқушылардың тілдік дайындығымен сәйкестігі. Тілді меңгеру
деңгейі дегеніміз коммуникативті компетенттіліктің қалыптасу деңгейі. Оқып
жатқан тілде қарым-қатынастық экстролингвистикалық тапсырмаларын алатындай
тілдік іскерліктер мен дағдының игерілуі.
Оқыту принципі.Оқыту құралдарын талапқа сәйкес тыңдау, оқытудың әр
сатысының соңында талаптар беріледі.
Әр деңгейдің коммуникативті компетенттілігінің мазмұнын анықтау;
Тілдік және пәндік деңгейдегі профильдік дисциплинаның және практикалық
курстың координациясы.
Аппроксимация принципі. Аппроксимация принципі – (латын тілінен –
жақындау) сөз әрекеті процесі кезінде оқушының жіберген қатесіне кешірімді
қарау, егерде ол әңгіменің мағынасын бұрмаса және коммуникацияны бұзбаса.
Принциптің алғашқы әрекеті шетел тілінде дыбыстауға үйрету, бұл жерде
нормадан ауытқубайқалды, бірақ дыбыстардың сөз ағынында бұрмалануы болмады.
Соңында принциптің жұмысы кеңейтілді. Бірақ бұл принциптердің жақтары да,
қарсылықтары да бар. Кез келген жағдайда бұл принципке сүйену оқу
аудиториясында тартымды, жағымды жағдай туғызады, оқушылардың тілдік
белсенділігін арттырады да, қате жіберіп қоямын деген қорқынышын
болдырмайды.
Оқытудың ситуативті-тематикалық ұйымдастырылу принципі бойынша
сабақтың өтуі мен ұйымдастырылуы былайша өтеді: оқу материалының кіріспесі
мен бекітілуі қарым-қатынас ситуациясы мен тақырып қолданылуымен өтеді,
бұл қарым-қатынас ортасы сабағының мазмұнын көрсетеді.
Тілді игерудің қарапайым деңгейіне 100-120 оқу сабағы беріледі,
сәйкес коммуникативті тапсырмаларды жүзеге асыратын бір тақырып көлемінде
күнделікті және әлеуметтік-мәдени қарым-қатынас ситуацияларында іске асады.
Егер де тілді иеңгеру процесі қарым-қатынастың шынайы жағдайларына жақын
және оқушылардың қызығушылығын көрсететін ситуациялар мен тақырып
материалдар негізінде ұйымдастырылса, тілдік іскерліктер мен дағдылардың
қалыптасуы табысты өтеді.
Оқытудың принциптері әдістеменің базистік категорияның бірі, оқу
жүйесіне деген талаптарды анықтайды. Олар жалпылау результаты ретінде
педагогикалық практика қажеттілігінен пайда болған, Пассовтың пайымдауынша
оқыту процесі болып табылатын тапсырманың фундаменті. Оқытудың барлық
принциптері бір-бірімен байланысты, олардың ешқайсысы универсалды болып
табылмайды. Оқыту үшін оқудың принциптерін білу ғана маңызды емес, сонымен
қатар оқудың түрлі этаптарында сабақтарды өткізу және ұйымдастыру
кездерінде оларды қолдана алу [6].
1.3 Шетел тілін оқыту әдістемесінде коммуникативтік біліктілікті
қалыптастырудың артықшылықтары мен принциптері
Қазіргі таңда шетел тілін меңгеру мәдениетаралық қатынас құралы
ретінде оқу үрдісін нақты қатынас процесс үлгісіне жақындатуда, яғни шетел
тілін оқытудың негізгі мақсатына жетудің жолы мәдениетаралық коммуникацияны
қалыптастыруға негізделеді. Осы тұрғыдан қарағанда шетел тілін оқытуда
студенттердің коммуникативтік біліктілігін қалыптастыру бүгінгі күнде ең
маңызды мәселенің біріне айналуда. Шетел тілінде сөз әрекетінің жоғары
деңгейде болуы коммуникативтік біліктілік элементтерінің студенттердің
бойында толық қалыптасуынан көрінеді. Олар: коммуникативтік білім,
коммуникативтік дағды, коммуникативтік іскерлік. Осы элементтерді шетел
тілдерін оқып үйренудің бастапқы деңгейінде сөз әрекетінде қалыптастыра
білуіміз қажет.
Ал, енді осы ұғымға анықтама беретін болсақ коммуникативтік
біліктілік дегеніміз шетел тілінің грамматикалық құрылымы мен тілдік
бірліктердің қызметін толық білетін, яғни лингвистикалық білімі сөз
әрекетінен сөйлеу түрі жоғары деңгейде көрінетін, шетел тілінде еркін қарым-
қатынас жасай алатын адамның тілге деген қабілеттілігі. Коммуникативтік
біліктілік белгілі бір тілдік ортада немесе арнайы ұйымдастырылған оқу
үрдісінде қалыптасады.
Тілді оқыту арқылы студенттің қатынастық біліктілігі мынандай ұғымдар
негізінде жүзеге асады: 1) тіл мен оның теориясынан нақты білімнің болуы,
тілдік құралдарды қолдана алу шеберлігінің жетілуі; 2) тіл мәдениетін
сақтап, әлеуметтік мінез-құлық ұлттық ерекшеліктер негізінде сөйлеуді
ұйымдастыра білу іскерлігінің қаклыптасуы. Коммуникативтік дағдылар мен
іскерліктер нақты қарым-қатынас жағдайын, сөз әрекетінің үйлесімділігін
анықтайды. Сондықтан шетел тілін қарым-қатынас құралы ретінде пайдалана
білу мақсатында ең алдымен төмендегі шарттарды қалыптастыруға тура келеді:
1. тілдік құралдар туралы білімін кеңейту;
2. дұрыс сөйлеудің орфоэпиялық, лексикалық, грамматикалық, стилистикалық
іскерліктері мен дағдыларын қалыптастыру;
3. сөз әрекетінің түрлері бойынша ауызша және жазбаша дағдыларын дамыту.
Шетел тілін оқыту әдістемесінде коммуникативті оқытудың принциптері
оқу барысында, маңызды оқыту теориясын құруда дұрыс бағытта заңды қызмет
етуде және әдіс-тәсілдерді қолдануда оқыту барысында дұрыс бағдар алу үшін
ерекшеленеді. Осы тұрғыдан ғалым Н.Д.Гальскова оқу үрдісін құру логика
тұрғысынан емес, пәнді игеру жүйесі тұрғысынан стьуденттің логикасының
дамуы субьективті ішкі жағдайына байланысты деп санайды.
Сондықтан да шетел тілін оқыту жеке тұлғалық нысаналы сипатта
студенттің тілді меңгерудегі әдіс-тәсілін қайта құру қажеттілік деп
саналады. Студент оқу үрдісіндегі басты субьект, ал мұғалім шетел тілінде
қарым-қатынас жасаудағы көмекшісі және ұйымдастырушысы болып табылады.
Шетел тілі пәнін оқудағы басты әрекет студенттің сыртқы және ішкі
белсенділігінен танылады. Шетел тілін оқытуда коммуникативті бағдарлы
әрекетті құрастыра отырып, әдіскер Р.Мильурд мынандай тұжырымды көрсетеді,
яғни әдістемелік тәсіл көмегімен коммуникативтік ойын еркін қатынас
негізінде қарастырылады. Бұл жағдайда тапсырма түрлері мынандай болуы
мүмкін: коммуникативті ойын; коммуникативті имитатция; еркін қарым-қатынас.
Коммуникативті оқытудың принциптерін қарастырғанда зерттеушілер келесі
принциптерді көрсетеді: коммуникативті бағыт принципі, тақырыптық принцип,
жаңашыл және ақпараттық бағыттағы принцип (С.С.Құнанбаева), материалдың
түпнұсқалық принципі (Р.Мильурд), мәдениетаралық бағыттағы принциптер. Бұл
аталған принциптердің әртүрлігінің маңыздылығы коммуникативтік
біліктіліктің барлық компонентерін (лингвистикалық, стратегиялық,
дискурсивті біліктілік) қалыптастыруға бағытталып отыр. Коммуникативті
біліктілік мазмұнды сипатта болатын паргматикалық біліктілік пен ақпараттық
біліктіліктің қосымша мүмкіншіліктерін игеретін когнитивті біліктілік деп
танылады. Шетел тілін коммуникативті нысаналы оқыту материалды түпнұсқалы
пайдалану жағдайында оқытудың негізгі қажеттілігі болып табылуда.
Жоғарыдағы принциптер ең алдымен коммуникативтік дағдыны қалыптастыру
үшін жаттығуларға негізделеді. Бұл жаттығулардың мақсаты коммуникативті
біліктілікті қалыптастыру дағдысы мен шартты ойлау тілдік жаттығуларын
орындау болып табылады. Шетел тілінде қарым-қатынас жасау арқылы сөз
әрекетінде бір ізділікті байқауға әбден мүмкін. Бұл жағдайда
коммуникативтілік дидактикалықпен қатар лингвистикалық бағытта болады.
Коммуникативті ойлау оқытудың индивидуалды әрекеті, студенттің өзіндік
қасиеті ретінде түсіндіріледі. Сөз – дербес әрекет, бірақ сөйлеуді дербес
оқыту қиынға соғады. Қарым-қатынас үрдісіндегі ішкі белсенділік көп
жағдайда топ арасында әңгімелесуден туындайды. Бір қиыны студенттер
грамматикалық форманы біле тұра сөйлеу кезінде кібіртіктеп қалатыны бар.
Мұндай қателіктерді жібермеу үшін студенттер ауызша қарым-қатынас жасауға
дағдыланатын - әртүрлі жаттығулар түрлерін жасау қажет және тақырыпқа сай
жағдаяттарға сөйлей білуге дағдылануы керек. Бұндай жағдайларда сабақ
интерактивті түрде жүргізілсе коммуникативтік принциптердің барлық түрлерін
қолдану өте тиімді әрі нәтижелі болады. Коммуникативті оқыту тілді,
сөйлеуді, меңгеруді қажет етеді.
Жағдаят (ситуация) сөйлеудің шартты дамуына себепкер болады. Қазіргі
кезде жағдаяттар коммуникативтікнақтылықты жаңартуды мақсат етеді сол
арқылы сөз әрекетіне деген қызығушылықты арттырады. Сонымен бірге
коммуникативтілік жан-жақты ойлауды талап етеді. Белгілі болғандай қарым-
қатынас үрдісі дегеніміз сөйлеу, жағдаят, тапсырмалар және жаттығу түрлері.
Осыған орай жаңашылдық принципі нақты сөйлеу қабілеттілігін дамыту үшін
оның динамикалық бөлігін, сөйлеу құлшынысын, сөйлеу стратегиясын
қамтамассыз ететініне келіспеуге болмайды. Сөйлеудің тақырыптық мазмұнының
мәдениаралық түпнұсқалық байланыстығы әртүрлі тілдік материалдар арқылы,
атап айтқанда әдеби, публицистикалық ғылыми, жарнама сияқты прагматикалық
мәтіндер өзге тілді оқудың мәдениеттанымдық бағыттылығын іске асыруда
маңызды рөл атқарады, яғни өз мәдениеті мен үйренетін тіл мәдениетінің ара
қатынасын белгілеуге мүмкіндік береді. Ал, коммуникативті тапсырма жүйелері
когнитивті принциптердің негізі болып саналса, студенттер үшін когнитивті
тапсырмаларды шешу басты коммуникативтік мақсат болып табылады. Когнитивтік
бағыттың мазмұны
студенттің коммуникативтік әрекет жасауға мүмкіндік беретін нақты тьанымдық
тәсілдерді игеру. Бұндай әдістемелерді біз студенттердің өзіндік
жұмыстарынан байқаймыз мысалы: өз сын-пікірін айту, талдап түсіндіру,
мәтіндегі басты идеяны туаып қайта құру сияқты іздеуді талап ететін
тапсырмалар. Аталған принциптерді қолдана отырып, арнайы бағытталған
әдістемелік жұмыстарды жүргізумен, топтық және жұптық жұмыстарды сабақта
тиімді пайдалану коммуникативті біліктілікті қалыптастыруға көмегін
тигізеді. Коммуникативті біліктілікті арттыру арқылы студенттердің сабаққа
деген ынтасы артып, ізденушілік шығармашылық қасиеттері жоғарлап, шетел
тілінде еркін сөйлеуге қызығушылықтары молая түседі. Коммуникативтік
әрекеттің продуктивтік және рецептивтік түрлеріне қойылатын талаптар
толығымен орындалғанда тілді меңгеру деңгейлік жүйеде жүзеге асып,
студенттердің коммуникативтік біліктілігі жоғарлайды [7].
Коммуникативті әдіс структурасына танымдық, дамыту және оқыту
аспектілері кіреді, бұлар оқушы тәрбиесіне бағытталған. Осыны және
коммуникативтілік түсінігінің мазмұнын, сонымен қатар оқыту жүйесінің
көпқырлылығынескере отырып коммуникативті әдістеменің мынадай әдістемелік
принциптерін атауға болады:
Оқу арқылы шетел мәдениетінің барлық аспектілерін игеру принциптері.
Коммуникативті әдіс бірінші рет сөйлеуге қарым-қатынас арқылы
үйренуге болады деген тұжырымдама жасады. Бұл жағдайда қарым-қатынас
тәрбие, таным және даму каналы ретінде қолданылады.
Қарым-қатынас әлеуметтік процесс, бұл әлеуметтік процесте іс-әрекет,
тәжірибе алмасады. Қарым-қатынаста адамдардың эмоционалды және рационалды
іс-әрекеті, бір-біріне әсері жүзеге асады.
Осылайша, оқытудың коммуниктивті әдістемесінде оқыту, танымдық және
даму функциялары жүзеге асады.
Шетел тілінде қарым-қатынас жасауға үйрету процесі белгілі параметрді
сақтай отырып шынайы қарым-қатынас процесінің моделін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz