Мектеп тәжірибесінде авторитарлық тәрбиенің позитивті және қарама-қайшылықты жақтарын зерттеу

мазмұны

КІРІСПЕ

Педагогикалық іс-әрекет - бұл нәтижесіне оның қатысушыларының өзара қарым-қатынасы әсер ететін іс-әрекет түрі. Мектеп оқушыларын оқыту мен тәрбиелеудің күрделі және жауапты міндеттерін сәтті шешу оқытушының тұлғасына, оның ұстанымына, кәсіби шеберлігіне, білімі мен мәдениетіне тікелей байланысты.

Оқытушы мен оқушы . . . мектептегі негізгі екі тұлға. өзара қарым-қатынастары сабақ барысына шешуші әсер ететін тұлғалар. Сондықтан, мектепте терең өзара түсіністік, мейірімділік, сыйластық пен достастық атмосферасын қалыптастыру өте маңызды.

Оқыту мен тәрбиелеудің негізі болып табылатын мұғалім мен оқушы арасындағы рухани қарым-қатынасқа қандай құралдармен немесе жолдармен қол жеткізуге болады?

Тақырыптың өзектілігі. Қазіргі уақытта білім беру жүйесінде көптеген инновациялар пайда болып отыр. Осыған байланысты педагогикалық практиканың дәстүрлі формаларының тиімді және тиімсіз жақтарын талдау маңызды рольге ие болып отыр. Сондықтан, педагогикалық іс-әрекетті, оның ерекшеліктері мен авторизмді педагогикалық әрекеттің кең тараған формаларының бірі ретінде зерттеуге деген қызығушылық күшейіп отыр (В. А. Караковский, КГМитрофанов, Г. Н. Прозументова, Ю. Н. Турчанинова, А. Н. Тубельский және т. б. ) .

Педагогикалық практиканың жаңа формалары мен қалыптасқан жағдайларын зерттеу осы практика мен педагогикалық іс-әрекеттің мүмкін негіздерін қалыпқа келтіру мен талдау қажеттігін туғызады. Бұл жерде іс-әрекетті талдау шеңбері педагогикалық практиканы субьектілердің өздерінің іс-әрекет практикасы ретінде (Л. С. Выготский, А. Н. Леонтьев), бірлескен іс-әрекет практикасы ретінде (В. В. Рубцов), іс-әрекеттегі адамның даму практикасы ретінде (Л. С. Выготский, Г. П. Щедровицкий) зерттеуге мүмкіндік береді.

Әсіресе, қазіргі педагогикада жүріп жатқан өзгерістерді педагогикалық практиканы зерттеу шеңберінде түсінуге болады. Педагогикалық іс-әрекетке қатысты әр түрлі түсініктер бар, оның ішінде оны кәсіби біліктілікті меңгеру процесі (В. А. Сластенин), педагогтың маңызды кәсіби сапасын қалыптастыру (В. Э. Тамарин), педагогтың шығармашылық потенциалын дамыту (В. И. Загвязинский), қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыру (К. Г. Митрофанов, Е. Н. Ковалевская, Ю. В. Сенько), түсіністік пен ой туындату мәдениеті (В. Е. Клочко, О. М. Краснорядце-ва), педагогикалық іс-әрекеттің рефлексивті формаларын қалыптастыру (А. О. Зоткин, И . Д. Проскуровская) деп түсіндіретіндер де бар. Егер педагогикалық іс-әрекетті субьектті «қалыптастырушы» деп алатын болсақ (JI. C. Выготский, Г. П. Щедровицкий), онда жоғарыда аталған түсініктер өзара көмекші роль атқарады.

Мұндай іс-әрекет кезінде педагогикалық қарым-қатынастың сипаттамасы немесе типологиясы ғана емес, әсіресе, авторитарлы педагогикалық іс-әрекет сапасының пайда болу жолдары да қызықтырады.

Авторитаризм іс-әрекет түрі ғана емес, тұлғаның сапасы (Т. Адорно, Г. В. Залевский, К. Г. Митрофанов, Л. М. Фридман и др. ), психологиялық жағдайы (Э. Гринвальд, И. Ю. Кулагина, К. Г. Митрофанов), педагогикалық іс-қимыл (Р. Бернс, Р. Берон, Д. Ричардсон және т. б. ) ретінде де көрінеді. Бірақ педагогикалық іс-әрекеттің түрлері мен типологиясы психологияда да, педагогикада да ерекше қызығушылық туғызып келген (И. Акимов, П. Б. Ганушкин, В. Клименко, М. Ю. Кондратьев, Н. Ф. Маслова, К. Г. Митрофанов) .

Авторитаризмді педагогикалық іс-әрекеттің түрі ретінде қарастыру оның түсінігін кеңейтеді, мәнін тереңдетеді, оны басқа педагогикалық іс-әрекет түрлерін, оның ішінде серіктестікті, диалогты, достастықты (В. А. Кан-Калик, С. Соловейчик) дамыту арқылы жетілдіру мүмкіндіктеріне назар аударуды қажет етеді. Сонымен қатар, қазіргі кезде авторитаризмді адамзат практикасының феномені ретінде қарастыратындар да табылуда.

Сондықтан, менің дипломдық жұмысымның тақырыбы «Мектеп тәжірибесіндегі авторитарлық тәрбиенің позитивті және қарама-қайшылықты жақтары» деп аталады.

Авторитаризмнің әлемдік педагогикалық практикада кең тарауына оның табиғи сипаты жол ашты, ал осы себепті оның өзгеруінің қиындықтары жаңа технологиялардың кең көлемде тарауына жол бермей отыр.

Осы себепті, педагогикалық әрекеттердің авторитарлы мазмұны мен формаларының сапасын, оның мәдени қарым-қатынас түрі ретінде сипатын өзгерту үшін арнайы педагогикалық шарттар қажет. Мұндай шарттарға мыналар жатады:

• мектептің білім беру кеңістігін дамытудың тұтастығы мен рефлексия процесіне педагогтарды көптеп тарту;
• мектептің дамушы білім кеңістігінде педагогтардың жобалық іс-қимылдарын құру қажеттігі мен мүмкіндігі;
• педагогтардың өз жұмыстарында педагогикалық және бірлескен іс-әрекеттің әр түрлі модельдерін пайдалану қажеттілігінің өзектілігі;
• педагогтардың авторитаризм шекарасын тиімді жағына кеңейту мақсатында әр түрлі іс-әрекет модельдері мен формаларын анықтап, енгізуі.

Тақырыптың зерттеу нысаны: мектептегі тәрбие процесіндегі авторитаризм.

Зерттеу пәні: мектептің дамытушы практикасындағы авторитарлы іс-әрекеттің сапасы, оның позитивті және қарама-қайшылықты жақтары.

Зерттеудің теориялық-әдіснамалық негіздері іс-әрекеттегі адамның дамуы туралы ережелерден, адамды іс-әрекет дамытады (Л. С. Выготский, А. Н. Леонтьев, Д. Б. Эльконин, Г. П. Щедровицкий), педагогикалық практикада бірлескен іс-әрекет барысында субьектілер жиынтығы қалыптасады (В. В. Рубцов), субьектінің, практиканың және іс-әрекеттің сапасы педагогикалық практиканың қарама-қайшылықты жақтарының ықпалынан қалыптасады (С. И. Гессен) деген қағидалардан құралады.

Дипломдық жұмыстың теориялық маңыздылығы авторитаризмнің әр түрлі - табиғи (эмпирикалық) және рефлексиялық (мәдени) формаларының анықталуымен, авторитаризмнің бір формадан екінші формаға өту, сонымен бірге дамытушы практикадағы авторитаризмнің сапасының өзгеру шарттарының ашылуымен сипатталады.

Дипломдық жұмыстың мақсаты: мектептегі білім беру процесіндегі авторитарлы тәрбиенің тиімді және тиімсіз жақтарын анықтай отырып, оны жетілдірудің жолдарын қарастыру.

Дипломдық жұмыстың міндеттері:

• педагогикалық іс-әрекеттегі авторитаризмнің белгілері мен сипаттамаларын анықтау;
• авторитарлы педагогиканың тарихи дамуына шолу жасау;
• авторитаризмді педагогикалық іс-әрекеттің ерекше мазмұны ретінде қарастыру;
• авторитарлы педагогиканың позитивті және қарама-қайшылықты жақтарына салыстыра отырып, талдау жасау;
• мектептегі іс-әрекеттің авторитарлы формаларын тиімді жақтарына қарай өзгертудің теориялық негіздерін құру.

Тақырыптың ғылыми жаңалығы педагогикалық іс-әрекеттің авторитарлы мазмұнының сапасын өзгерте отырып, авторитаризмді педагогикалық іс-әрекеттің табиғи (эмпирикалық) формасынан рефлексиялық (мәдени) формасына айналдыруға деген ұмтылыстан көрінеді. Бұл әрекет төмендегідей сипаттарға ие:

• педагог педагогикалық практиканың және өз іс-әрекетінің даму мақсаттарын қалыптастырады;
• педагог өз практикасында жобалық іс-қимылды пайдаланады;
• педагог бірлескен және педагогикалық практиканың әр түрлі модельдері мен формаларын пайдаланады;
• педагог өз іс-әрекетінің және педагогикалық іс-қимылдағы авторитаризмді пайдалану шекараларын рефлексиялайды.

Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1. АДАМЗАТ ҚОҒАМЫНДАҒЫ ТӘРБИЕНІҢ МАҢЫЗЫ МЕН БАҒЫТТАРЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Авторитарлық тәрбие - тәрбие бағыты ретінде тарихи дамуы мен зерттелуі

Ғасырларға тереңірек көз жүгірткен сайын авторитарлы тәрбие үстемдігінің арта түсетініне көз жеткіземыз. Бірақ ХІХ-ХХ ғасырлар шегінде европалық мектептер мен педагогтар гуманистік педагогикаға көңіл бөле бастады. Осыған қарап, адамзат қатал, репрессияға бейім дәстүрлі мектептен гуманистік бағыттағы педагогикаға қадам басты деп айтуға болады.

Ежелгі Египеттің, Индияның, Қытай мен Спартаның тәрбие жүйелері де авторитарлы бағытта болды. Бұл авторитарлы тәрбие жүйесінің ХХ ғасырдың соңына дейін үстемдік етіп келгенін дәлелдейді. Баланың тұлғалық мүмкіндіктерін басып-жаншуға негізделген авторитарлы тәрбиені кеңінен қолданған Ежелгі Египет педагогтары «Баланың құлағы оның желкесінен өсуі тиіс» деген нақыл сөз қалдырған.

Алайда, Афины академиясының бақтарында шәеірттерімен сұхбаттасатын Платонның әдісіне қарап, сол кездің өзінде авторитарлы тәрбиемен қатар, гуманистік тәрбие де қалыптаса бастағанын көреміз. Онан соң гуманистік бағытты Коменскийдің, Локктың, Песталоццидің, Дистервегтің, Ушинскийдің еңбектерінен көре аламыз. Осылайша, әлемнің кейбір бөліктеріндегі, әсіресе, Европадағы авторитарлы тәрбие жүйесі біртіндеп жойыла бастады да, орнына гуманистік педагогика келді.

Сонымен қатар, бихевиористік педагогиканы да авторитарлы тәрбие түріне жатқызуға болады. Белнілі бір дәрежеде Парсонстың «қатаң» әлеуметтендіру теориясын - неотомизмді де осы бағытқа жатқызуға болады. Шынын айтқанда, «авторитаризм» сөзі тым қатаң естіледі. Егер түзетіп айтатын болсақ, бұл балаға тікелей ықпал етуге, оның әрекетін басқаруға негізделген педагогика.

Бихевиористік педагогика (behavior - жүріс-тұрыс, іс-әрекет) ХХ ғасырдың басында пайда болды. Классикалық бихевиоризм тұлғаны оның іс-әрекеті мен жүріс-тұрысы анықтайды деп санады. Ал оның жүріс-тұрысын ішкі жан-дүниесін есепке алмай-ақ бақылауға болады деген түсінік қалыптасты. Сондықтан да бұл бағыттың пәні - адамның белсенділігі, әрекеті мен жүріс-тұрысы. Осы бағытты жақтаушы педагогтар өздерінің тәрбие беру процестерінде баланың қарсы іс-әрекеті туралы теориялар мен Павловтың шартты рефлекс туралы ілімін, адам психикасы туралы ғылыми білімді пайдаланды. Осылайша, олар оқушылардың тіршілік жағдайларына дұрыс реакциясын қалыптастыруға тырысты.

Уақыт өте келе тұлға әрекетін түсін мен оларды басқару қиындап кетті. Танымал небихевиористердің бірі Б. Ф. Скиннер тұлғаның жүріс-тұрысын сыртқы орта ғана емес, адамның ішкі ойлауы да анықтайтынын дұрыс сипаттап берді. Сондықтан, ол тұлғаның жүріс-тұрысы мен іс-әрекетін реттеу үшін оң және теріс ықпал ету әдістері жүйесін жасау керек деген ұсыныс айтты.

Адамды дұрыс тәрбиелеуге ұмтылуы Скиннердің жақтастарын көбейте тұсті. Ол сонымен қатар, теріс іс-әрекет жасаған адамдарды жазалап отыру қажет, осылайша оларды «дұрыс» адам болып қалыптастыруға болады деп санады. Скиннердің бағдарламамен оқыту жүйесін жасады. Оның негізінде баланың іс-әрекетінің әр нәтижесін қадам сайын бақылап тексеріп отыру болды. Осы жағынан бихевиористік бағытты көбіне авторитарлы педагогикаға жатқызады.

Скиннер мен оның жақтастары мұндай әдіс «дұрыс» азаматтарды тез тәрбиелеуге жол ашады, оқушыларды қажетті жүріс-тұрысқа үйретеді деп есептеді. Скиннер осы бағытта «жүріс-тұрыс технологиясы» атты концепцияның негізін қалауға тырысты. Дұрыс әрекеттерді балының санасына сіңіре отырып, олардың бас көтерулерін, антиәлеуметтік әрекеттерін болдырмау қажет деп санады ол. Өзінің жасаған жүйесі әлеуметтік пайдалы тұлғаны тәрбиелейтінін атап көрсете отырып, ол бұл процесті «жүріс-тұрысты модификациялау» деп атады. Ол сонымен қатар, оперантты жүріс-тұрыс тұлғаны оның әрекетін түзей алмайтын моральды таңдау сезімінен, құзырлық және рухани факторлардан алшақтатады деп сендірді. Осылайша, алдын-ала дайындалған жүйелік бағдарлама баланы еркін етеді, бақытты өмір сыйлайды деген пікірді қатаң ұстанды. әр адам осылай қалыптастырылса, қоғам мінсіз бола түседі деп санады. Ол осы идеяларын өзінің ғылыми еңбектерінде ғана емес, «Уолден екінші» атты утопиялық шығармасында да дамытады.

Бихевиористік педагогика авторитарлық педагогикамен тығыз байланыса отырып, тәрбиенің технологиялық әдістерін қалыптастырды. Оған сәйкес, тұлға қасиеттерінің алдын-ала жоспарланған жиынтығы анықталады, және соған қарап, ықпал ету әдістері мен құралдарының жүйесі жасалады. Бұл педагогикадағы технократиялық тенденцияларға жауап береді: тұлға қалыптасуын басқарудың ғылыми-педагогикалық жүйесі жасалады. Технократиялық әдістің ең шектік түрі оқушылар мен балаларға психотропты ықпал ету теориясы мен практикасы болып табылады. Фармокологиялық препараттар көмегімен тәрбиелеу барлық ар-ождан және құқықтық нормаларға қайшы келеді.

Скиннердің ілімі тұлғанй дөрекі басқаратындығы үшін қатты сынға ілікті. Бихевиоризм адамның сана-сезімін, құныдылықтарын, ар-ожданын, көзқарастарын, еркі мен боастандығын есепке алмай, оның өмірін биологиялық және механикалық әрекеттерге негіздейді. Скиннердің қарсыластары оны адамдарға деген антигуманды қарым-қатынасы үшін айыптап, оның ілімі басқарылатын тұлғаны қалыптастырады деп санады. Сонымен қатар, «жүріс-тұрыс технологиясының» жақтастары да бар (АҚШ-нда) . Олар мектепте тәртіпке бағынатын, жауапты, «тыңдайтын» азаматтарды тәрбиелеу үшін осы технология қажет деген пікір айтты.

Қазіргі заманғы тәрбие процесі көптеген ғасырлар бойы қалыптасып дамыған теориялар жиынтығына негізделеді. Іс жүзінде кез-келген қазіргі заманғы тәрбие және тұлғаның даму теориясы өткен уақыттағы психологиялық-педагогикалық идеялардан «өсіп» шығады.

Адамды тәрбиелеу туралы ғылыми ойлар мен көзқарастар Ежелгі дүниеде-ақ пайда болды. Әсіресе, Платонның, Аристотельдің, Сократтың, Демокрит пен басқа да ежелгі грек философтарының тәрбиеге деген көзқарастары кеңінен танымал. Олардың бала тәрбиесі жайлы айтқандары әлі күнге дейін күн тәртібінен түскен жоқ.

Адам туралы ғылымдардың дамуымен бірге педагогикалық теория да дамыды. Оның өзі уақыт өте келе әртүрлі мәселелер бойынша алуан тармақтарға жіктелді.

Айқын байқалатын авторитарлы сипатқа діни тәрбие де жатады. Барлық діни ілімдер, олардың арасындағы айырмашылықтарға қарамастан, үлкендерге, тәрбиешілерге көзсіз бағынуға үйретеді. Ресейде авторитарлы тәрбие сирек болса да ерте ғасырлардан қолданылып келді, бірақ, кең көлемде ХVI ғасырда ғана «Домострой» мектептерінде қолданыла бастады.

Қайта өрлеу дәуірінен бастап көптеген ірі педагогтар (Я. А. Коменский, Ф. Рабле) авторитарлы тәрбиеге қарсы бола бастады. А. Н. Радищев, В. Г. Белинский, А. И. Герцен, Н. Г. Чернышевский, Н. А. Добролюбов авторитарлы тәрбиеге қарсы айтылған барлық сындарды патшалық билік пен басыбайлылыққа қарсы күреспен байланыстырды. Ал «жаңа адамдарды» тәрбиелеу - халық азаттығы үшін күрескерлерді қалыптастыру деп түсіндірді. Олардың айтуынша, авторитарлы тәрбие адамды моральдық тұрғыдан мүгедек етеді, оның өзіндік іс жүргізе алу қабілетін жояды.

Буржуазия билікке орналасқан соң, авторитарлы тәрбиенің көптеген принциптерін кеңінен пайдалана бастады. И. Ф. Гербарттың педагогикалық теориясы кең тарады. Оның теориясының ең басты бөлігі балалардың іс-әрекеттері мен оқу процестерін қатаң басқару, оларды ересектер мен биліктегілерге еріксіз бағындыру болып табылатын.

Империализм дәуірінде, әсіресе, фашистер билігі кезінде авторитарлы тәрбие жаңа сипатқа ие болды. Фашистер барлық құралдармен жастарды нәсілшілдікті және антикоммунизмді дамыту жолында соғыс жүргізіп отырған көсемнің еркіне бағындырды.

ХVІІІ ғасырдың ортасында қоғамның «табиғи» күйден «азаматтыққа» өтуі жайында айта отырып, Ж. Ж. Руссо бұл қозғалыс адамның елестетулері мен қабілеттерімен, оның жан-дүниесінің баюымен байланысты және оның іс-әрекеттеріне бұрын болмаған құзырлық береді деген пікір айтты.

Осылайша, Ж. Ж. Руссоның идеялары негізінде еркін тәрбие беру теориясы қалыптасты. Оның негізгі идеялары баланы еркін, табиғи қабілеттері бойынша тәрбиелеуге сүйенген.

Ал теоретик И. Ф. Гербарт негізін салған авторитарлы тәрбие негізінде мүлдем басқа құндылықтар жатыр. Гербарттың теориясы баланың тәртіпке бағынуын қалыптастырады. Бұл жерде қорқыту, қатаң бақылау мен жазалау тәрбиенің басты құралдарына айналады. Дипломдық жұмыстың тақырыбы авторитарлы тәрбие мен білім беруді зерттеуге бағытталғандықтан педагогиканың осы бағытының қалыптасу тарихына көз жүгіртсек.

Жалпы педагогикалық қажеттіліктер ретінде өздері қалыптастырған этикалық идеяларды тәрбие мақсаты ретінде ала отырып, И. Ф. Гербарт батысевропалық мемлекеттерде азаматтық қоғамның қалыптасуы кезеңіндегі адамдардың қоғамдық санасында болып жатқан өзгерістерді дұрыс байқай білді.

Тәрбиенің жалпы мақсатына негіздеме бере отырып, ол тәрбиенің екі мақсатын бөліп көрсетті: мүмкін және қажетті. Мүмкін мақсаттарды болашақтағы әрекеттерге, тәрбиешінің ересек болғанда таңдайтын кәсібіне немесе алдына қоятын мақсатына бағыттады. Мүмкін мақсаттар оның еркін таңдау пәнін құрайтын обьективті, мазмұнды жағын қамтыған жоқ. Қажетті мақсаттар кез-келген әрекетті орындауда, іспен айналысуда қажетті субьективті, тұлғалық сапаны қалыптастыруға бағытталған. И. Ф. Гербарттың терминологиясы бойынша оларды жан-жақты қызығушылықты дамыту арқылы жүзеге асыруға болады. И. Ф. Гербарт оларға барлығына тең міндетті құзырлылығымен ерекшеленетіндерді жатқызды. Сәйкесінше, тәрбиеленушінің ерік-жігері қайырымдылық, құқық және әділеттілік, ішкі еріктілік бағытында дамуы тиіс. И. Ф. Гербарт бойынша қажетті мақсаттар қатаң ерік-жігер мен құзырлылық мінезді дамыту арқылы жүзеге асады.

Ол балаларды жан-жақты дамытудың басты құралы оқу, ал құзырлық күштерін дамытудың құралы - құзырлық тәрбие деп атап көрсетті. Бірақ, олардың бөлінуі шартты болып табылады, себебі екі жақтың да оқу-тәрбие әрекетінде бөлінбейтін тұтастығы бар. Сондықтан, құзырлық тәрбиені қамтымайтын оқу процесі мақсатсыз құрал, ал оқытусыз құзырлық тәрбие - құралсыз мақсат болып қалады.

Оқу-тәрбие жұмысын ұйымдастыруды құзырлы ерік-жігерді ұйымдастыру құралы ретінде қарастыра отырып, И. Ф. Гербарт кіші жастағы балалардың этикалық қатынастарды ойлай алмау қабілетіне сілтеме жасады. Бала санасында ұйымдасқан түсініктер тобы қалыптаспаса, онда ол өзінің ретсіз талап-тілектеріне - «жабайы әрекеттеріне» қарсы тұра алмайды. Балаларды тәртіпке үйретуді, алғашқы деңгей ретінде оларды тәртіпке бағындыруды И. Ф. Гербарт «басқару» терминімен көрсетті. Осылайша, оның тәрбиелеу теориясы мен практикасы үш бөлімге бөлінді: басқару, оқыту, құзырлық тәрбие.

Басқарудың міндеті белгілі бір уақытта тәртіпті ұстап тұру болып табылады, сондықтан ол тәрбиенің қажетті және мүмкін мақсаттарын қамтиды.

Алайда, И. Ф. Гербарт баланы тәрбиелеу кезінде оны «шектеуді» мақсат етіп қойған жоқ. Керісінше, басқаруды тәртіп орнату құралы ретінде қарастыра отырып, ол басқарудың міндеттерінің ерекшеліктерін нақты түсінуге назар аудартуға тырысты: бір жағынан, басқару баланы тәртіпке үйретуге негізделген шектеулі қызметтерді атқарады және қандай да бір тәрбие мақсатын жүзеге асыруды алдыңғы қатарға қоймайды. Бірақ, соған қарамастан, ол «тәрбиелеуші міндеттерінен» «толық босай алмайды». Тәрбиедегі секілді басқарудың өзіне тән элементтері сақталады. Сондықтан, оларды бір-бірінен бөліп немесе қарсы қойып қарастыруға болмайды.

Басқаруды педагогиканың арнайы бөлімі ретінде бөліп қарастыру, оның тәрбиеге спецификалық қатынасы И. Ф. Гербарттың «метафизикалық» идеяларынан немесе жас ұрпақты тәрбиелеуге деген «реакциялық» түсініктерінен туындаған жасанды құрылым емес. Шын мәнінде, мұндай әдіс азаматтық қоғамның қалыптасуының әлеуметтік-тарихи шарттарына және соған сәйкес тұлғаға қажетті талаптардың өзгеруіне негізделді.

Өз кезегінде «индивидуумның физикалық күшімен ғана» шектелетін «табиғи еркіндікті» және «жалпы ерікпен шектелген азаматтық бостандықты» ажыратып қарауды ұсынған Ж. Ж. Руссо жоғарыда аталған тенденцияларды алдын-ала болжай білді.

Адамның «моральды еркіндігінің» жолдары, яғни оның моральдық санасының қалыптасу кезеңдері туралы мәселе ХІХ ғасырда тәрбиенің негізгі өзекті мәселелерінің біріне айналды. Тәрбиенің басты міндеті ретінде моральды сана бірден шешімін таппайды деген пікір айтты И. Кант. оны шешудің алғашқы кезеңі «шектеудің теріс ролі» деп атап көрсетті.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс