Жүсіпбек Аймауытов өмірі



Аймауытов, Жүсіпбек (1889—1931) — қазақтың көрнекті жазушысы, қазақ әдебиетін қалыптастырушылардың бірі.Туып өскен жері Павлодар облысының Баянауыл ауданына қарасты бұрынғы «Қызыл ту», қазіргі Жүсіпбек Аймауытов ауылы.Әкесі Аймауыт кедей болғанымен, арғы аталары Дәндебай мен Қуан атақ-абыройлы, бай, ел арасында білікті кісілер екен.
Жүсіпбек жастайынан арабша хат тану, оқу үйренген. 1907 ж. бастап Баянауылдағы орысша-қазақша екі кластық мектебінде, Керекудегі (Павлодар) қазыналық ауыл шаруашылық мектебінде, Керекудегі екі класты орыс қазақ мектебінде тиіп-қашып оқиды. Бір жағынан бала оқытып, қаражат табады.
1911—1914 жж. ауылда мұғалім болып істейді.1914 жылы Семейдегі оқытушылар семинариясына қабылданады. Оны 1918 жылы аяқтап шығады.Мұнан соң алашордашылардың істеріне араласып, Семейде «Абай» журналын шығарысып, Қ. Сәтбаевпен, М. Әуезовпен танысады.
Кейін Алашордадан бөлініп, Коммунистік партия қатарына өтеді (1919). Қазақстан Кеңестерінің Құрылтайы съезіне делегат болып қатысып, Қазақ АҚСР Халық ағарту комиссариаты комиссарының орынбасары болып тағайындалады (1920). Мұнан соң Семей губерниялық оқу бөлімінің меңгерушісі (1921), «Қазақ тілі» газетінің редакторы.
Қарқаралыда мектеп мұғалімі (1922—1924), Ташкентте шығатын «Ақ жол» газетінің бөлім меңгерушісі (1924—1926), Шымкент педагогикалық техникумының директоры (1926—1929) қызметтерін атқарады.
1929 ж. басталған кеңестік қуғын-сүргін кезінде Қазақстандағы ұлтшылдық ұйыммен байланысы бар деген жаламен тұтқындалып, ұзақ тергеуден кейін 1931 жылы ату жазасына сырттай үкім шығарылған.
Жүсіпбектің қаламынан туған мол мұраны М.О. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының ғалымдары жинастырып, ғылыми зердеден өткізіп, 1996-1999 жылдары бес том етіп жарыққа шығарды. Сөйтіп, қазақ оқырманы әйгілі суреткердің шығармаларымен арада 60 жылдан астам уақыт өткенде қайта табысты.
Жүсіпбек аз ғана ғұмырында әдебиеттің әр түрлі жанрларында өнімді еңбек етіп, қүнарлы шығармалар қалдырған. Бес томдық шығармалар жинағында оның өлеңдері мен «Нұр күйі» поэмасы, «Рабиға», «Мансап қорлар», «Сылаң қыз», «Ел қорғаны», «Қанапия Шәрбану», «Шернияз» атты пьесалары, көптеген әңгімелері мен «Қартқожа», «Ақбілек» романдары, «Күнікейдің жазығы» повесі, балаларға арналған ертектері, сын мақалалары мен аудармалары енген.
Бұлардың сыртында «Тәрбиеге жетекші» (1924 ж.), «Психология» (1926 ж.), «Жан жүйесі және өнер таңдау» (1926 ж.), т.б. ірі ғылыми еңбектері бар.
Жүсіпбек Аймауытов қаламынан туған мұралардың қай қайсысы да оның кесек дарын иесі екендігінің, гуманист суреткерлігінің, жалтақсыз ұлтжандылығының жарқын айғағы. Оның шығармалары өзі ғұмыр кешкен заманның, өзі араласқан қоғамның мұқтажын өтеуге, оның ақ қарасын парықтауға арналған. Сөйте тұра көркемдік тегеуріннің қуаттылығы,

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:   
ЖҮСІПБЕК АЙМАУЫТОВ
(1889-1931)

Аймауытов, Жүсіпбек (1889—1931) — қазақтың көрнекті жазушысы, қазақ
әдебиетін қалыптастырушылардың бірі.Туып өскен жері Павлодар облысының
Баянауыл ауданына қарасты бұрынғы Қызыл ту, қазіргі Жүсіпбек Аймауытов
ауылы.Әкесі Аймауыт кедей болғанымен, арғы аталары Дәндебай мен Қуан атақ-
абыройлы, бай, ел арасында білікті кісілер екен.
Жүсіпбек жастайынан арабша хат тану, оқу үйренген. 1907 ж. бастап
Баянауылдағы орысша-қазақша екі кластық мектебінде, Керекудегі (Павлодар)
қазыналық ауыл шаруашылық мектебінде, Керекудегі екі класты орыс қазақ
мектебінде тиіп-қашып оқиды. Бір жағынан бала оқытып, қаражат табады.
1911—1914 жж. ауылда мұғалім болып істейді.1914 жылы Семейдегі
оқытушылар семинариясына қабылданады. Оны 1918 жылы аяқтап шығады.Мұнан соң
алашордашылардың істеріне араласып, Семейде Абай журналын шығарысып, Қ.
Сәтбаевпен, М. Әуезовпен танысады.
Кейін Алашордадан бөлініп, Коммунистік партия қатарына өтеді (1919).
Қазақстан Кеңестерінің Құрылтайы съезіне делегат болып қатысып, Қазақ АҚСР
Халық ағарту комиссариаты комиссарының орынбасары болып тағайындалады
(1920). Мұнан соң Семей губерниялық оқу бөлімінің меңгерушісі (1921),
Қазақ тілі газетінің редакторы.
Қарқаралыда мектеп мұғалімі (1922—1924), Ташкентте шығатын Ақ жол
газетінің бөлім меңгерушісі (1924—1926), Шымкент педагогикалық техникумының
директоры (1926—1929) қызметтерін атқарады.
1929 ж. басталған кеңестік қуғын-сүргін кезінде Қазақстандағы
ұлтшылдық ұйыммен байланысы бар деген жаламен тұтқындалып, ұзақ тергеуден
кейін 1931 жылы ату жазасына сырттай үкім шығарылған.
Жүсіпбектің қаламынан туған мол мұраны М.О. Әуезов атындағы Әдебиет
және өнер институтының ғалымдары жинастырып, ғылыми зердеден өткізіп, 1996-
1999 жылдары бес том етіп жарыққа шығарды. Сөйтіп, қазақ оқырманы әйгілі
суреткердің шығармаларымен арада 60 жылдан астам уақыт өткенде қайта
табысты.
Жүсіпбек аз ғана ғұмырында әдебиеттің әр түрлі жанрларында өнімді
еңбек етіп, қүнарлы шығармалар қалдырған. Бес томдық шығармалар жинағында
оның өлеңдері мен Нұр күйі поэмасы, Рабиға, Мансап қорлар, Сылаң
қыз, Ел қорғаны, Қанапия Шәрбану, Шернияз атты пьесалары, көптеген
әңгімелері мен Қартқожа, Ақбілек романдары, Күнікейдің жазығы повесі,
балаларға арналған ертектері, сын мақалалары мен аудармалары енген.
Бұлардың сыртында Тәрбиеге жетекші (1924 ж.), Психология (1926
ж.), Жан жүйесі және өнер таңдау (1926 ж.), т.б. ірі ғылыми еңбектері
бар.
Жүсіпбек Аймауытов қаламынан туған мұралардың қай қайсысы да оның
кесек дарын иесі екендігінің, гуманист суреткерлігінің, жалтақсыз
ұлтжандылығының жарқын айғағы. Оның шығармалары өзі ғұмыр кешкен заманның,
өзі араласқан қоғамның мұқтажын өтеуге, оның ақ қарасын парықтауға
арналған. Сөйте тұра көркемдік тегеуріннің қуаттылығы, идеялық
ұстанымдарының сонылығы, сөз қолданудағы шеберлігі Жүсіпбек шығармаларының
өміршеңдігіне кепіл болмақ.

***
Жүсіпбек Аймауытов (1889ж., Павлодар обл., Баянаулы ауд., Қызылтау
мекені, - 1913) - аса көрнекті қазақ жазушы. 1907!1913ж. Баянауыл, Кереку
(Павлодар) мектептерінде, 1914-1919ж. Семей мұғалімдер семинариясын оқыған.
1920-1921ж. ҚазССР халық ағарту комиссариатында бөлім бастығы, коллегия
мүшесі. 1921-22ж. Семей губерниялық оқу бөлімінің меңгерушісі, Семейдегі
Қазақ тілі газетінің редакторы болып істеген. 1922-1923ж. Қарқаралыда
мектеп мұғалімі, 1923-1926ж. Ақ жол газетінің редакциясында (Ташкент)
бөлім бастығы. Ташкент институтында мұғалім, 1926-1929ж. Шымкент
пед.техникумында директор. 1929ж. Қазақстандағы ұлтшылық ұйыммен байланысы
бар деген сылтаумен тұтқындалып, 1931ж. атылған.
Аймауытовтың әдебиетпен әуестенуі 1910ж. басталады. Оның алғашқы
өлеңдері мен әңгімелері, мақалалары Қазақ, Сарыарқа газеттерінде,
Абай журналында жарияланып тұрады. 20-жылдар ішінде респ. Газет-журналдар
бетінде шығармалары көп басылған. Қартқожа романы (1926), Ел қорғаны
(1925), Мансапқорлар (1925), Қанапия мен Шәрбану (1926), Шернияз
(1926) пьесалары, Нұр күйі поэмасы (1929) және бір топ аударма кітаптары
жарық көрген. Аймауытовтың жаңа дәуірдегі қазақ прозасын, әсіресе, роман
жанрын бастаушы есебіндегі орны үлкен.
Қартқожа - қазақ кеңес романының басы, онда 20 ғасырдың басындағы
әлеум.революциялар кезінде тартыс жолыннан өтіп, қоғамдық шындықты түсінуге
ұмтылған қазақ жасының өмірі суреттеледі. Аймауытовтың екінші романы
Ақбілек кітап болып басылып үлгермеді. Үзінділері Әйел теңдегі
журналында жарияланған Ақбілек тақырыбы жағынан Қартқожамен үндес.
Алдыңғы романда жазушы жаңа қоғамдық жағдайда азаттық жолына шыққан қазақ
жасын көрсетсе, соңғы романда осы әлеум.өзгерістер легінде қазақ әйелінің
теңдік жолындағы ізденістерін суреттейді. Аймауытовтың үлкен проза
саласындағы тағы бір елеулі еңбегі - Күнікейдің жазығы повесі.
Ол Жаңа әдебиет жарналында жариланған. Кітап болып басылып
үлгермеген. Бұл шығарманың тақырыбы да әйел теңдігі, негізі кейіпкерлері -
кедей қызы Күнікей. Аймауытовтың ырғақты прозасы - қазақ әдебиетінде ақ
өлең үлгісін туғызуға жол бастады. Аймауытов драмалық шығармалар жазұға
ерте талпынған. Ол Семейде оқыған жылдары жастардың ойынсауак үйірмелеріне
белсене қатысып, домбыра тартып, ән салып, спектакльдер қойған, өзі басты
рольдерде ойнаған. Аймауытовтың пьесаларының негізгі тақырыбы да халықтың
азаттағы идеясы. Ол ескі өмірдің мешеу көріністерін сынай отырып, халықты
оқуға, өнерге, білімге үндейді.
Ел адамдарын оятып, жаңа тіршілікке шақырады Рәбиға, Қанапия мен
Шәрбануда, Ел қорғаны, Мансапқорлар. Аймауытов пьесалаларының ең
елеулісі - Шернияз. Мұнда жазушы қайшылықты қоғамдық ортада күрделі өмір
кешкен өнер адамдарының тағдырын бейнелейді. Аймауытов - әдеби
творчествосын өлең жазудан бастаса да, кезінде жинақ бастырмаған. Оның
өлеғдері күнделікті баспасөз бетінде сақталған. Өлең - үлкен проза мен
драматургияға ден қойған жазушының алғашқы тәжірибесі сияқты. Бұлардың көбі
ескі өмірдің келеңсіз суреттері мен жаңару идеясын жырлайды.
Нұр күйі поэмасында анасынан соқыр боп тұған баланың өнерпаз, күйші
болып өсуі, дәрігердің көмегімен көзінің жазылуы суреттеледі. Аймауытов
Интернационал, Жас әскер сияқты революция дәуірінде кең тараған күрес
жырларын қазақшаға аударған. Жазушының балаларға арнап жазған Жаман
тымақ, Шал мен кемпір, Көк өгіз, Үш қыз атты суретті кітапша
ертегілері бар. Өмірінің көбін баспасөз маңында өткізген жазушы үлкен
публицист есебінде де белгілі. Сол кездегі мерзімді баспасөз беттерінде ол
жазған мақалалар, оқшау-фельетондар, хат-хабарлар көп.
ХХ ғасырдың басында ұлттық әдебиеттің барлық жанрында бірдей өнімді
еңбек еткен қаламгерлердің қатарында ақын әрі прозашы, драмашы әрі
аудармашы, сыншы әрі публицист Жүсіпбек Аймауытовтың есімі айрықша орын
алады. Әдебиеттің әр алуан жанрларында қалам сілтей жүріп, ол қазақ
әдебиетінің жаңа өріске шығуына мол еңбек сіңірді.
Өмір жолы. Жүсіпбек Аймауытов 1889 жылы қазіргі Павлодар облысының
Баянауыл ауданында дүниеге келген. Он бес жасына дейін туған ауылында
болған ол әуелі ауыл молдасынан оқып, хат таниды. Бұдан кейін де әр түрлі
молдалардың алдын көріп, ескіше едәуір білім жинайды. Соның нәтижесінде
ауыл арасында өзі де азды-көпті молдалық құрады. 1907 жылы молдалықты
тастап, Баянауылға барып орыс-қазақ мектебіне түседі. 1911 жылы
Павлодардағы екі сыныпты орыс-қазақ мектебіне түсіп, оқуын жалғастырады.
1914-1919 жылдары Семейдегі мұғалімдер семинариясында оқиды. Семейде жүріп
алаш қозғалысына қатысады," Абай" журналын шығаруға ат салысады.
1919 жылдан бастап Жүсіпбек Семейде, Павлодарда кеңес өкіметінің
жұмыстарына араласады. Семей губерниялық оқу бөлімінің меңгерушісі, "Қазақ
тілі" газетінің редакторы болады. 1922-1924 жылдары Қарқаралыда мектеп
мұғалімі болады. 1924-1926 жылдары Ташкентте шығатын "Ақ жол" газетінің
редакциясында істейді. 1926-1929 жылдары Шымкенттегі педагогикалық
техникумға директор болады. Ара-арасында әр түрлі саяси жұмыстарға
араласады. 1929 жылы жазықсыз тұтқынға алынып, "халық жауы" деген жаламен
1931 жылы өлім жазасына кесіледі.
Ж. Аймауытовтың өмірі мен шығармашылығы бұдан кейінгі алпыс жыл бойы
ауызға алынбайды. Кеңес өкіметі түсында ол туралы айтуға да, жазуға да
тыйым салынды. Тек кеңес өкіметі ыдырап, коммунистік идеологияның құрсауы
босағаннан қейін ғана қаламгер мұрасы халқына жете бастады. 1989 жылы бір
томдық кітабы жарық көрді. Зерттеу жұмыстары қолға алынды. 1997 жылдан
бастап Жүсіпбек шығармаларының бес томдық жинағы басылды.
Шығармашылық мұрасы. Сан қырлы талант иесі Жүсіпбек Аймауытовтың
артында қалған шығармашылық мұрасы аса бай. Оның ішінде көптеген өлеңдер,
"Қартқожа", "Ақбілек" романдары, "Күнікейдің жазығы" хикаяты мен "Әнші"
секілді бірқатар көркем әңгімелері, "Рәбиға", "Мансапқорлар", "Қанапия мен
Шәрбану", "Ел қорғаны", "Шернияз" пьесалары, "Нұр күйі" поэмасы, сондай-ақ
бірсыпыра сын мақалалар мен аудармалары бар. Газет беттерінде жарияланған
публицистикалық мақалаларының өзі бір төбе.
Жүсіпбек шығармашылығы әуел баста өлең жазудан басталады. Өзінің
деректері бойынша ол тұңғыш өлеңін 13 жасында жазған. Оның ақындық
жүрегінен туған "Жазушыларға", "Неғып отыр?", "Ах-ха-ха-хау", "Ұран",
"Еңбекшілер ұраны" секілді өлеңдері мен "Нұр күйі" поэмасында ақын бұрынғы
өмірдің келеңсіз жақтары мен өз дәуірінің көріністерін ақындық
сезімталдықпен жырлайды. Ол құбылыстарды жанды да нанымды суреттер арқылы
көрсетуге ұмтылады. Мәселен, "Көшу" өлеңінде қазақ ауылындағы көш
суреттері, көштің сән-салтанаты көрінсе, "Ұршық" өлеңіндегі ұршық иірген
кемпірдің монологы арқылы қарапайым өмір көрінісі бейнеленеді.
"Нұр күйі" поэмасы 1929 жылы Қызылордада жеке кітап болып басылады.
Онда адамның көңіл күйі, қуанышы мен мұңы жырланады. Поэма жастарды өмірді
сүюге, қиындыққа қарсы тұра білуге шақырады.
Жүсіпбек Аймауытовтың әдеби мұрасының ең салмақты саласы — прозалық
шығармалар. Кішігірім әңгімелерден бастап жазушы қаламынан "Қартқожа",
"Ақбілек" романдары туды.
"Қартқожа" романы 1926 жылы Қызылордада кітап болып басылып шықты.
Роман жиырмасыншы ғасырдың басындағы қазақ еңбекшілерінің, олардың
әлеуметтік аласапыран тұсындағы тағдырын бейнелеген алғашқы күрделі
шығармалардың бірі болды. Онда 1916 жылғы Ресей патшасының қазақ жастарын
майданның қара жұмысына алу туралы жарлығы кезіндегі аласапыран, патшаның
тақтан құлауы алдындағы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Мектепте Ж.Аймауытов шығармашылығын оқыту жолдары
Ж. Аймауытұлының өмiрi мен шығармашылығы
Мектепте Жүсіпбек Аймауытовтың шығармаларын оқыту
Жүсіпбек Аймауытұлы және қазақ руханияты, тарих, таным, көркемдік арқауында
Қаптап жатқан қазақ
Ж.Аймауытов еңбектерінде көтерілген педагогикалық мәселелер маңызы
Жүсіпбек Аймауытов - әдебиет сыншысы жайлы ақпарат
Алғашқы қойылымдардың көркемдігі мен дәстүрі
Жүсіпбек Аймауытовтың өмірі
Жүсіпбек Аймауытов
Пәндер