Моңғолия мемлекеті
Жоспар:
Кіріспе
І.Мемлекеттің тарихы
ІІ.Экономикалық.географиялық орны
ІІІ.Табиғат ресурстары мен байлықтары
ІV.Мемлекеттік құрылысы
V.Халқы:
а)Халқының динамикалық өсімі
б)Этникалық құрылымы
в)Тілі
г)Діні
д)Нәсілі
е)Таралуы мен қоныстануы
VІ.Шаруашылығы:
а) өнеркәсібі
б) ауыл шаруашылығы
в) көлік қатынасы
VІІ.Экологиясы
VІІІ.Туризмі
ІХ.Халықаралық байланыстары
Қорытынды
Кіріспе
І.Мемлекеттің тарихы
ІІ.Экономикалық.географиялық орны
ІІІ.Табиғат ресурстары мен байлықтары
ІV.Мемлекеттік құрылысы
V.Халқы:
а)Халқының динамикалық өсімі
б)Этникалық құрылымы
в)Тілі
г)Діні
д)Нәсілі
е)Таралуы мен қоныстануы
VІ.Шаруашылығы:
а) өнеркәсібі
б) ауыл шаруашылығы
в) көлік қатынасы
VІІ.Экологиясы
VІІІ.Туризмі
ІХ.Халықаралық байланыстары
Қорытынды
Кіріспе
Моңғолияның жер көлемі ірі болғанымен, халық біркелкі орналаспаған.
Моңғолия Ресей мен Қытай сияқты алпауыт мемлекеттермен шектеседі.Ел экономикасына осы ұлы державалар әсер етеді. Көшпелі салт-дәстүр әлі күнге дейін сақталғандықтан, экономикалық жағынан артта қалып отыр.
Моңғолия Республикасы –Азияның орта тұсында орналасқан мемлекет.
Жалпы Ұлттық өнімнің жан басына шаққандағы мөлшері 4070 АҚШ долларына тең (1997жыл).
Моңғолияда ішкі саяси жағдай тұрақты.
Моңғолия ұзақ уақыттар бойы жабық ел болды.1990 жылдарда Моңғолия ресми түрде шекарасын бекітті.
Моңғолия –өтпелі экономикалық ел болып табылады. 2004 жылдан бері Моңғолия экономикалық жағынан біршама дамыды.
Моңғолия экономикасының басты саласы-ауыл шаруашылығы. Моңғолия дүниежүзінде мал санын жан басына шаққандағы көрсеткіш жөнінен ең алдыңғы орындардың бірін иемденеді. Ауылдағы адамдардың негізгі кәсібі мал шаруашылығы болып келеді. Орта есеппен әрбір адамға 12 бас мал келеді. Егін шаруашылғында бидай, арпа, көкөніс, және мал азығын егумен айналысады. 2008 жылғы есеп бойынша ІЖӨ-нің көлемі 9,48 млрд долларды құраған. Жан басына шаққандағы көрсеткіш 3200 доллар.
Моңғолия дүние жүзінде мал санын жан басына шаққандағы көрсеткіш жөнінен ең алдыңғы орындардың бірін иемденеді.
Табиғи байлық түрлері көп кездеседі. Мыс, молибиден, аққалайы, көмір, вольфрам, мырыш рудасы, темір рудасы және алтын өндеу ел экономикасында маңызды орын алады. Моңғолия ресурс қорының көптігімен ерекшеленеді.Пайдалы қазбалардың 80 түрі, алтын, мыс, молибден, вольфрам, қорғасын, темір, уран, күміс, асбест,графит,фосфорит т.б.Пайдалы қазбалардың түрлері көп кездескенімен олардың көбісі игерілмеген.
Моңғолияның жер көлемі ірі болғанымен, халық біркелкі орналаспаған.
Моңғолия Ресей мен Қытай сияқты алпауыт мемлекеттермен шектеседі.Ел экономикасына осы ұлы державалар әсер етеді. Көшпелі салт-дәстүр әлі күнге дейін сақталғандықтан, экономикалық жағынан артта қалып отыр.
Моңғолия Республикасы –Азияның орта тұсында орналасқан мемлекет.
Жалпы Ұлттық өнімнің жан басына шаққандағы мөлшері 4070 АҚШ долларына тең (1997жыл).
Моңғолияда ішкі саяси жағдай тұрақты.
Моңғолия ұзақ уақыттар бойы жабық ел болды.1990 жылдарда Моңғолия ресми түрде шекарасын бекітті.
Моңғолия –өтпелі экономикалық ел болып табылады. 2004 жылдан бері Моңғолия экономикалық жағынан біршама дамыды.
Моңғолия экономикасының басты саласы-ауыл шаруашылығы. Моңғолия дүниежүзінде мал санын жан басына шаққандағы көрсеткіш жөнінен ең алдыңғы орындардың бірін иемденеді. Ауылдағы адамдардың негізгі кәсібі мал шаруашылығы болып келеді. Орта есеппен әрбір адамға 12 бас мал келеді. Егін шаруашылғында бидай, арпа, көкөніс, және мал азығын егумен айналысады. 2008 жылғы есеп бойынша ІЖӨ-нің көлемі 9,48 млрд долларды құраған. Жан басына шаққандағы көрсеткіш 3200 доллар.
Моңғолия дүние жүзінде мал санын жан басына шаққандағы көрсеткіш жөнінен ең алдыңғы орындардың бірін иемденеді.
Табиғи байлық түрлері көп кездеседі. Мыс, молибиден, аққалайы, көмір, вольфрам, мырыш рудасы, темір рудасы және алтын өндеу ел экономикасында маңызды орын алады. Моңғолия ресурс қорының көптігімен ерекшеленеді.Пайдалы қазбалардың 80 түрі, алтын, мыс, молибден, вольфрам, қорғасын, темір, уран, күміс, асбест,графит,фосфорит т.б.Пайдалы қазбалардың түрлері көп кездескенімен олардың көбісі игерілмеген.
1. История Монгольской Народной Республики,Страны мира. Энциклопедический справочник.Минск, 1999 год, стр 192-196.
2. Страны и регионы мира 2003: экономико-политический справочник/ Под. ред. Булатова. - М.: Проспект, 2003 год, стр 624 .
3. Гладкий Ю.Н. Экономическая и социальная география зарубежных стран –Москва, 2009 год, 2-из-во,стр 227-229
4.Қазақстан Ұллтық Энциклопедиясы, 6 том, Алматы,2004 жыл,563 бет
5.Максаковский В.П. Географическая картина мира книга ІІ, Москва 2009 год,
стр147-148
6.Энциклопедия стран мира/ Под ред. Н.А. Симония. - М.: Экономика, 2004 год, стр1319.
7. Қазақстан Ұллтық Энциклопедиясы, 6 том, Алматы,2004 жыл,563 бет.
8.Гладкий Ю.Н. Экономическая и социальная география зарубежных стран –Москва, 2009год,стр 227-229.
9.Социально-экономическая география зарубежного мира, М: « Крон-Пресс», 1998 год, стр199-206
10.Максаковский В.П. Географическая картина мира книга ІІ, Москва 2009 год,
стр147-148.
2. Страны и регионы мира 2003: экономико-политический справочник/ Под. ред. Булатова. - М.: Проспект, 2003 год, стр 624 .
3. Гладкий Ю.Н. Экономическая и социальная география зарубежных стран –Москва, 2009 год, 2-из-во,стр 227-229
4.Қазақстан Ұллтық Энциклопедиясы, 6 том, Алматы,2004 жыл,563 бет
5.Максаковский В.П. Географическая картина мира книга ІІ, Москва 2009 год,
стр147-148
6.Энциклопедия стран мира/ Под ред. Н.А. Симония. - М.: Экономика, 2004 год, стр1319.
7. Қазақстан Ұллтық Энциклопедиясы, 6 том, Алматы,2004 жыл,563 бет.
8.Гладкий Ю.Н. Экономическая и социальная география зарубежных стран –Москва, 2009год,стр 227-229.
9.Социально-экономическая география зарубежного мира, М: « Крон-Пресс», 1998 год, стр199-206
10.Максаковский В.П. Географическая картина мира книга ІІ, Москва 2009 год,
стр147-148.
Жоспар:
Кіріспе
І.Мемлекеттің тарихы
ІІ.Экономикалық-географиялық орны
ІІІ.Табиғат ресурстары мен байлықтары
ІV.Мемлекеттік құрылысы
V.Халқы:
а)Халқының динамикалық өсімі
б)Этникалық құрылымы
в)Тілі
г)Діні
д)Нәсілі
е)Таралуы мен қоныстануы
VІ.Шаруашылығы:
а) өнеркәсібі
б) ауыл шаруашылығы
в) көлік қатынасы
VІІ.Экологиясы
VІІІ.Туризмі
ІХ.Халықаралық байланыстары
Қорытынды
Кіріспе
Моңғолияның жер көлемі ірі болғанымен, халық біркелкі орналаспаған.
Моңғолия Ресей мен Қытай сияқты алпауыт мемлекеттермен шектеседі.Ел экономикасына осы ұлы державалар әсер етеді. Көшпелі салт-дәстүр әлі күнге дейін сақталғандықтан, экономикалық жағынан артта қалып отыр.
Моңғолия Республикасы - Азияның орта тұсында орналасқан мемлекет.
Жалпы Ұлттық өнімнің жан басына шаққандағы мөлшері 4070 АҚШ долларына тең (1997жыл).
Моңғолияда ішкі саяси жағдай тұрақты.
Моңғолия ұзақ уақыттар бойы жабық ел болды.1990 жылдарда Моңғолия ресми түрде шекарасын бекітті.
Моңғолия - өтпелі экономикалық ел болып табылады. 2004 жылдан бері Моңғолия экономикалық жағынан біршама дамыды.
Моңғолия экономикасының басты саласы-ауыл шаруашылығы. Моңғолия дүниежүзінде мал санын жан басына шаққандағы көрсеткіш жөнінен ең алдыңғы орындардың бірін иемденеді. Ауылдағы адамдардың негізгі кәсібі мал шаруашылығы болып келеді. Орта есеппен әрбір адамға 12 бас мал келеді. Егін шаруашылғында бидай, арпа, көкөніс, және мал азығын егумен айналысады. 2008 жылғы есеп бойынша ІЖӨ-нің көлемі 9,48 млрд долларды құраған. Жан басына шаққандағы көрсеткіш 3200 доллар.
Моңғолия дүние жүзінде мал санын жан басына шаққандағы көрсеткіш жөнінен ең алдыңғы орындардың бірін иемденеді.
Табиғи байлық түрлері көп кездеседі. Мыс, молибиден, аққалайы, көмір, вольфрам, мырыш рудасы, темір рудасы және алтын өндеу ел экономикасында маңызды орын алады. Моңғолия ресурс қорының көптігімен ерекшеленеді.Пайдалы қазбалардың 80 түрі, алтын, мыс, молибден, вольфрам, қорғасын, темір, уран, күміс, асбест,графит,фосфорит т.б.Пайдалы қазбалардың түрлері көп кездескенімен олардың көбісі игерілмеген.
І. Мемлекеттің тарихы
Моңғол (Монголи) моңғолша mogul, mоgоl - баяғы, қалмықша mogol, айналым,mооl.Рашид ат-Диннің 1310 жылы жазылған Жами`ат-Тауарихының І том, 2 кітабындағы моңғол сөзіне берілген анықтамада ( 7-бетте) түрікше юрт, моңғолша нутуғ - көшпелілер таралған аймақ, жер бөлігі,көшпелілердің шаруашылық-әлеуметтік бірліктері байқалған жер.
Моңғолия моңғолша Монгол Улс - Моңғол елі.
Моңғолия жерін адамдар тас дәуірінен мекендей бастады. Б.з. ҮІ - ХІІ ғасырларында қазіргі Моңғолия аумағы Түрік, Ұйғыр, Қырғыз қағандықтары мен Ляо,Қидан мемлекеттерінің құрамында болды. Ең бірінші - хуннлар (ғұндар), мемлекет құрып, Қытаймен (Цин династиясы) соғыса бастады. Қытайдың қолбасшысы маршал Менг Тиан өз елін қорғау үшін Ұлы Қытай қорғанын тұрғызды. Хуннулардан кейінгі осы жерде түркілер өзінің империясы жасады.
ХІІІ ғасырда Моңғол жерінде шағын хандықтар мен тайпа-ұлыстар болды. Қолбасшы Тэмужин бүкіл ұлыстарды бір елге біріктіріп Моңғол Империясын жариялады. 1206 жылы ол Шыңғыс хан (Ұлы хан) атын алып, көршілес елдерді жаулап ала бастайды.
Оның Империясы бүкіл Азия және жарты Еуропаны қамтыды. Шыңғыс Хан өлгенде ол өз империясын балаларына бөліп берді. Шыңғыс ханың немересі Құбылай Хан, империяның елордасын Бейжің қаласына көшірді. 1368 жылы Қытайдың Минг Династиясы төңкеріс жасап моңғолдарды өз жеріне қуып жібереді. Осыдан бастап Моңғолия қытайдың отары болды.
1911 жылы Қытайдағы революция нәтижесінде Цин Империясы құлады, соңдықтан Моңғолия тәуелсіз мемлекет ретінде жарияланды. Бірақ Қытай қолбасшылары Моңғолияға өз әскерлерін кіргізіп, жерді екі аймаққа бөліді (Сыртқы Моңғолия және Ішкі Моңғолстан). 1917 жылы Ресей империясының азамат соғысы басталды және көп ақ әскерлер Сібір және Қытай жеріне қашты. Бір сондай әскери қолбасшы, - Барон Унгерн өз сарбаздармен Сыртқы Моңғолияға кіріп, Урга немесе Да-Хүрее қаласы (қазіргі Ұлаанбаатар) басып алды. Ресей қызыл Армиясы Моңғолияның коммунистік қолбасшыны Сүкэ-Батырды қолданды, ол Унгерның әскерлерін жеңіп, 1924 жылы Сыртқы Моңғолияда - Моңғол Халық Республикасы болып жарияланды. 1946 жылы Қытай Моңғолияның тәуелсіздігін ресми түрде таныды. 1990 жылдары КСРО-ның ықпалы әлсірегеннен кейін, мемлекетте шектеулік реформалары басталып, бірнеше оппозияциялық партиялар құрылды. Алайда бұрынғы басшылық позициясы сол қалпы қалды.
1991 жылы Моңғол Коммунистік партиясы маркстік-лениндік қағидалардан бас тартып, елде саяси және экономикалық реформалар жүргізе бастады. Моңғол Халық Республикасын (МХР) Моңғолия Республикасы деп атау туралы шешім қабылданды. 1
1.История Монгольской Народной Республики,Страны мира. Энциклопедический справочник.Минск, 1999 год, стр 192-196.
ІІ. Экономикалық-географиялық орны
Моңғолия-Орталық Азияның солтүстік бөлігінде орналасқан. Моңғолия бұл екі елдің ортасында орналасқанымен оның батыс нүктесі Қазақстан Республикасының шығыс нүктесіне өте жақын жерде (18 км) орналасқан. Астанасы - Ұлаанбаатар (Улан-Батор) қаласы. 1
Моңғолия теңізге шыға алмайтын ірі мемлекеттердің бірі. Жер көлемі -- 1 564 116 км² (Францияның территориясынан 4 есе үлкен). Жер көлемінің үлкендігі бойынша әлемде 21-ші орында. Жалпы шекарасының ұзындығы 8220 км. Солтүстігінде Ресей Федерациясындағы (3543 км) Тыва,Чит Бурят республикаларымен, ал оңтүстігі, шығысы, батысында Қытай Халық Республикасының (4677 км) Гоби шөліндегі Сянь-Ұйғұр автономия ауданымен шектеседі. Моңғолия территориясы Қытай мен Ресейдің геополитакалық қызығушылығындағы аймақ. 2
Моңғолияның оңтүстігі Гоби шөлі, солтүстігі және батысы суықтау келетін таулы өлкеде орналасқан. Моңғолияның орталық бөлігі жазық болып келеді. Ең биік шыңы Моңғол Алтай тау жүйесінің Таванбогд тауының Хүйтэн шыңы теңіз денгейінен 4,374 метр биік болып келеді.
Моңғолия қатаң континенталдық климатты. Жазда ыстық болғанымен қыста суық болады. Қыста орташа температура -30 °C болады. Ұлаанбаатар қаласы әлемдегі ең суық астана болып саналады.Таулы өлке көп болғандықтан жел көп соғады.
ІІІ.Табиғат ресурстары мен байлықтары
Табиғи байлық түрлері көп кездеседі. Мыс, молибиден, аққалайы, көмір, вольфрам, мырыш рудасы, темір рудасы және алтын өндеу ел экономикасында маңызды орын алады. Моңғолия ресурс қорының көптігімен ерекшеленеді.Пайдалы қазбалардың 80 түрі, алтын, мыс, молибден, вольфрам, қорғасын, темір, уран, күміс, асбест,графит,фосфорит т.б.
Басты табиғи ресурсы - мыс болып табылады.Азияда мыс қоры бойынша алдыңғы орында. Сонымен қатар үлкен көлемдегі көмір мен мұнайдың пайдаланылмаған қоры бар.
Көлдерден тұз өндіру қолға алынған. Пайдалы қазбалардың 70 % - на зерттеулер мен бағалау жұмыстары жүргізілуде.
Негізі экспорт өнімдері: мыс, молибиден, көмір, мырыш рудасы, темір рудасы, шикі мұнай, мал өнімдері, былғары, текстиль. Негізгі экспорты: ҚХР (76 %), Канада (9 %), Ресей (3 %).1
1. Страны и регионы мира 2003: экономико-политический справочник Под. ред. Булатова. - М.: Проспект, 2003 год, стр 624 .
2. Гладкий Ю.Н. Экономическая и социальная география зарубежных стран - Москва, 2009 год, 2-из-во,стр 227-229
ІV.Мемлекеттік құрылысы
Моңғолия - унитарлы парламенттік республика. Мемлекет басшысы - президент. (Моңғолияда туылып, жасы 45-ке толған, мемлекетте соңғы 5 жыл бойына тұрғылықты тұрып жатқан Моңғол азаматы болу керек) Президент жалпы тікелей және жасырын сайлау бойынша 4 жыл мерзімге сайланады. Қазіргі Президенті - Цахиагийн Элбэгдорж. Жоғарғы атқарушы билікті премьер-министр басқаратын үкімет жүргізеді. Жоғарғы заң шығарушы органы - бір палаталы парламент - Ұлы Мемлекеттік Хурал.Ол 76 мүшеден тұрып, жалпыға бірдей тең, төте сайлау құқығы бойынша жасырын дауыс беру жолымен 4 жылға сайланады.Ұлы халық хуралы республика үкіметі-Министрлер Кеңесін құрады. Жергілікті мемлекеттік үкімет органдары - аймақтар мен қалалар,қалалық аудандарда депутаттар хуралдарын халық 3 жылға сайдайды. Ал хуралдар өз депутаттары ішінен атқарушы басқарма сайлайды.18 жасқа толған барлық азаматтарға сайлау құқығы беріледі. Сот жүйесі Жоғарғы Сот,аймақтық және қалалық соттар, сол сияқты аймақтық және аудандық көмекші соттардан құрылады.
1990 жылдарға дейін Моңғолияда бірпартиялы жүйе Моңғолдық халықтық-революциялық партия басқарды. Ал қазір Моңғолияда көппартиялы жүйе жұмыс жасайды. 2003 жылы 17 партия тіркілген. Ең ірілері: Моңғолия Демократиялық партиясы, Моңғолдық демократиялы социолистік партиясы, Моңғолдық республикалық партиясы.
Моңғолияда ішкі саяси жағдай тұрақты.
Моңғолия - өтпелі экономикалық ел болып табылады. 2004 жылдан бері Моңғолия экономикалық жағынан біршама дамыды.
Ақша бірлігі - төгрік.
Әкімшілік жағынан 18 аймақ пен 3 муниципалитетке (Улан-Батор, Дархан, Эрденет) бөлінеді. Моңғолия 21 аймаққа бөлінеді.
Арханғай аймағы
Баян-Өлгей аймағы
Баян-Хонгор аймағы
Бұлғын аймағы
Говь Алтай аймағы
Говьсүмбэр аймағы
Дархан-Уул аймағы
Доронғовь аймағы
Дорнод аймағы
Дундғовь аймағы
Завхан аймағы
Орхон аймағы
Өвөрханғай аймағы
Өмөнговь аймағы
Сүхбаатар аймағы
Сэлэңгэ аймағы
Төв аймағы
Увс аймағы
Ховда аймағы
Хөвсгөл аймағы
Хэнтий аймағы
Моңғолия ұзақ уақыттар бойы жабық ел болды.1990 жылдарда Моңғолия ресми түрде шекарасын бекітті.1
1.Қазақстан Ұллтық Энциклопедиясы, 6 том, Алматы,2004 жыл,563 бет.
V.Халқы
а)Халқының динамикалық өсімі
Халық саны: 2 736 800.
Моңғол халқының табиғи өсуі (1963-1971 жылдары аралығында жылына 2,8 %) жоғары елдердің бірі. 30 жасқа дейінгі адамдардың үлесі (халқының 60%-і) басым.
Туу көрсеткіші (1000 адамға шаққанда) - 22. Өлім-жітім көрсеткіш деңгейі 7 - ге төмендеді. Халықтың табиғи өсімі жылына 1,45 %.Орташа өмір сүру ұзақтығы 64 жас, ерлерде 62 жас, әйелдерде 67 жас. Зейнетке шығу жасы ерлерде - 60, әйелдерде - 55.1
б)Этникалық құрылымы
Этникалық құрамына халха-моңғолдар (90%), қазақтар (4%), қытайлар (2%), орыстар (2%), тывалықтар кіреді. Сонымен қатар қазақтар,қырғыздар, хамнигандар, цаатандар,ұйғырлар бар.
в)Тілі
Мемлекетте негізгі тіл - моңғол тілі, 85%-ы халық моңғол тілінде сөйлейді.2
г)Діні
1921 жылы революцияның қарсаңында Моңғолияда 1800-ден астам әр түрлі храм және 750 ламаистік (ламаизм - буддизмнің бір түрі) монастыр бар. Орталық тіркеу діндердің басқармасы Моңғолия заңымен қадағаланып отырады. Жыл сайын статистикалық мәліметтер жаңартылады. 2007 жылғы мәліметтерге сүйенсек, елде 138 буддистік (Баян-Өлгий, Гови-Алтай, Гови-Сумбэр и Умнеговь аймақтарында бір-бірден) , 89 христиандық (оның ішінде 64-і Улан-Баторда, 12-сі Дарханда, 6-уы Эрдэнэтте) тағы 2-уі басқа діндердің монастыры мен храмдары болып табылады.
Ламаисттер 6-8 жастағы ұл балаларды , яғни орта есеппен алғанда, осы жастағы әрбір екінші баланы осы монастырларға күштеп оқуға кіргізген. Осының нәтижесінде ламаистік монахтар мен діни қызметкерлер барлық ер адамның 40%-ын құрады. Олар некеге тұрмауға серт беретін болғандықтан, бұл халықтың табиғи өсуіне қатты әсер етті. Демографтар, егер ламаизмнің кесірі тимеген болса, қазір Моңғолиядағы халықтың саны 2,5 млн. емес, 10 млн адам болатынын есептеп шығарды.
Халқының негізгі бөлігі будда дінін (94% тұрғын), 4%-ы ислам дінін ұстанады. Тибеттік буддизм- моңғол тілдес және түркі, тува тілдес халықтар үшін ұлттық дін.
Баян-Өлгий аймағындағы 88,7 % қазақтар, Ховд аймағының 11,5 % тұрғыны және Улан-Батор мен елдің солтүстігіндегі қалаларда бірнеше мың қазақ мигранттары исламның сунит бағытын ұстанады.
2007 жылы Моңғолияда христиандықтар халықтың 4 %-ын құрады.Оның ішінде 90 % протестанттар,9 % мормондар,1% католик және провославиеліктер болды. 1
1.Қазақстан Ұллтық Энциклопедиясы, 6 том, Алматы,2004 жыл,563 бет.
2.Максаковский В.П. Географическая картина мира книга ІІ, Москва 2009 год,
стр147-148.
д)Таралуы мен қоныстануы
Халықтың елдегі қоныстану тығыздығы өте сирек.Халқының тығыздығы әр шаршы километрге 1,7 адамнан.Қызығы 5 миллиондай моңғолдар Моңғолиядан тысқарыда тұрады. Оның 4,8 миллионы Қытайда. Азия мемлеттерінің ішінде орташа қоныстану тығыздығы ең аз мемлекет. 1
Қала халқы 46 %-ды құрайды.Мемлекет астанасы Улан-Баторда халықтың 40% (303 мың,1973 жылы) қоныстанған.Одан басқа Дархан, Чойболсан, Кобдо, Цэцэрлэг, Мурэн қалаларында көп шоғырланған. 2
Моңғолияның Ұлттық статистикалық басқармасының мәліметтері бойынша этникалық қазақтардың жалпы саны 102 983 адам, яғни моңғолдардан кейінгі екінші орынды иеленеді. Олардың ішінде Баян-Өлгей аймағында 83 776 адам, Хобда аймағында -- 12 215, Улан-Батормен оның төңірегінде - 7 504, ал Эрдэнэт, Дархан, Бэрх және Шарыгол өнеркәсіптік аудандарында - 4 245 адам тұрады. 3
Қазақстан Республикасы Елшілігінің нақтыланған мәліметтері бойынша Моңғолияда 126 000-нан астам қазақтар тұрады. М.Тәтімовтың мәліметі бойынша Моңғолияда 157 000 қазақ тұрады, Қазақтардың Дүниежүзілік қауымдастығының көрсеткіші едәуір төмен - 90 000 адам. Мәліметтердің алшақтығы бұл мәселені арнайы зерделеуді талап етеді. Қазақтардың 90%-нан астамы Моңғолияның батыс бөлігінде, Баян-Өлгей аймағында тұрады, ол астанадан 1600 км қашықтықта орналасқан. Баян-Өлгейдегі мал шаруашылығының салыстырмалы қарқынды дамуы мен шекара маңындағы қарқынды сауда (РФ Алтай республикасы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
І.Мемлекеттің тарихы
ІІ.Экономикалық-географиялық орны
ІІІ.Табиғат ресурстары мен байлықтары
ІV.Мемлекеттік құрылысы
V.Халқы:
а)Халқының динамикалық өсімі
б)Этникалық құрылымы
в)Тілі
г)Діні
д)Нәсілі
е)Таралуы мен қоныстануы
VІ.Шаруашылығы:
а) өнеркәсібі
б) ауыл шаруашылығы
в) көлік қатынасы
VІІ.Экологиясы
VІІІ.Туризмі
ІХ.Халықаралық байланыстары
Қорытынды
Кіріспе
Моңғолияның жер көлемі ірі болғанымен, халық біркелкі орналаспаған.
Моңғолия Ресей мен Қытай сияқты алпауыт мемлекеттермен шектеседі.Ел экономикасына осы ұлы державалар әсер етеді. Көшпелі салт-дәстүр әлі күнге дейін сақталғандықтан, экономикалық жағынан артта қалып отыр.
Моңғолия Республикасы - Азияның орта тұсында орналасқан мемлекет.
Жалпы Ұлттық өнімнің жан басына шаққандағы мөлшері 4070 АҚШ долларына тең (1997жыл).
Моңғолияда ішкі саяси жағдай тұрақты.
Моңғолия ұзақ уақыттар бойы жабық ел болды.1990 жылдарда Моңғолия ресми түрде шекарасын бекітті.
Моңғолия - өтпелі экономикалық ел болып табылады. 2004 жылдан бері Моңғолия экономикалық жағынан біршама дамыды.
Моңғолия экономикасының басты саласы-ауыл шаруашылығы. Моңғолия дүниежүзінде мал санын жан басына шаққандағы көрсеткіш жөнінен ең алдыңғы орындардың бірін иемденеді. Ауылдағы адамдардың негізгі кәсібі мал шаруашылығы болып келеді. Орта есеппен әрбір адамға 12 бас мал келеді. Егін шаруашылғында бидай, арпа, көкөніс, және мал азығын егумен айналысады. 2008 жылғы есеп бойынша ІЖӨ-нің көлемі 9,48 млрд долларды құраған. Жан басына шаққандағы көрсеткіш 3200 доллар.
Моңғолия дүние жүзінде мал санын жан басына шаққандағы көрсеткіш жөнінен ең алдыңғы орындардың бірін иемденеді.
Табиғи байлық түрлері көп кездеседі. Мыс, молибиден, аққалайы, көмір, вольфрам, мырыш рудасы, темір рудасы және алтын өндеу ел экономикасында маңызды орын алады. Моңғолия ресурс қорының көптігімен ерекшеленеді.Пайдалы қазбалардың 80 түрі, алтын, мыс, молибден, вольфрам, қорғасын, темір, уран, күміс, асбест,графит,фосфорит т.б.Пайдалы қазбалардың түрлері көп кездескенімен олардың көбісі игерілмеген.
І. Мемлекеттің тарихы
Моңғол (Монголи) моңғолша mogul, mоgоl - баяғы, қалмықша mogol, айналым,mооl.Рашид ат-Диннің 1310 жылы жазылған Жами`ат-Тауарихының І том, 2 кітабындағы моңғол сөзіне берілген анықтамада ( 7-бетте) түрікше юрт, моңғолша нутуғ - көшпелілер таралған аймақ, жер бөлігі,көшпелілердің шаруашылық-әлеуметтік бірліктері байқалған жер.
Моңғолия моңғолша Монгол Улс - Моңғол елі.
Моңғолия жерін адамдар тас дәуірінен мекендей бастады. Б.з. ҮІ - ХІІ ғасырларында қазіргі Моңғолия аумағы Түрік, Ұйғыр, Қырғыз қағандықтары мен Ляо,Қидан мемлекеттерінің құрамында болды. Ең бірінші - хуннлар (ғұндар), мемлекет құрып, Қытаймен (Цин династиясы) соғыса бастады. Қытайдың қолбасшысы маршал Менг Тиан өз елін қорғау үшін Ұлы Қытай қорғанын тұрғызды. Хуннулардан кейінгі осы жерде түркілер өзінің империясы жасады.
ХІІІ ғасырда Моңғол жерінде шағын хандықтар мен тайпа-ұлыстар болды. Қолбасшы Тэмужин бүкіл ұлыстарды бір елге біріктіріп Моңғол Империясын жариялады. 1206 жылы ол Шыңғыс хан (Ұлы хан) атын алып, көршілес елдерді жаулап ала бастайды.
Оның Империясы бүкіл Азия және жарты Еуропаны қамтыды. Шыңғыс Хан өлгенде ол өз империясын балаларына бөліп берді. Шыңғыс ханың немересі Құбылай Хан, империяның елордасын Бейжің қаласына көшірді. 1368 жылы Қытайдың Минг Династиясы төңкеріс жасап моңғолдарды өз жеріне қуып жібереді. Осыдан бастап Моңғолия қытайдың отары болды.
1911 жылы Қытайдағы революция нәтижесінде Цин Империясы құлады, соңдықтан Моңғолия тәуелсіз мемлекет ретінде жарияланды. Бірақ Қытай қолбасшылары Моңғолияға өз әскерлерін кіргізіп, жерді екі аймаққа бөліді (Сыртқы Моңғолия және Ішкі Моңғолстан). 1917 жылы Ресей империясының азамат соғысы басталды және көп ақ әскерлер Сібір және Қытай жеріне қашты. Бір сондай әскери қолбасшы, - Барон Унгерн өз сарбаздармен Сыртқы Моңғолияға кіріп, Урга немесе Да-Хүрее қаласы (қазіргі Ұлаанбаатар) басып алды. Ресей қызыл Армиясы Моңғолияның коммунистік қолбасшыны Сүкэ-Батырды қолданды, ол Унгерның әскерлерін жеңіп, 1924 жылы Сыртқы Моңғолияда - Моңғол Халық Республикасы болып жарияланды. 1946 жылы Қытай Моңғолияның тәуелсіздігін ресми түрде таныды. 1990 жылдары КСРО-ның ықпалы әлсірегеннен кейін, мемлекетте шектеулік реформалары басталып, бірнеше оппозияциялық партиялар құрылды. Алайда бұрынғы басшылық позициясы сол қалпы қалды.
1991 жылы Моңғол Коммунистік партиясы маркстік-лениндік қағидалардан бас тартып, елде саяси және экономикалық реформалар жүргізе бастады. Моңғол Халық Республикасын (МХР) Моңғолия Республикасы деп атау туралы шешім қабылданды. 1
1.История Монгольской Народной Республики,Страны мира. Энциклопедический справочник.Минск, 1999 год, стр 192-196.
ІІ. Экономикалық-географиялық орны
Моңғолия-Орталық Азияның солтүстік бөлігінде орналасқан. Моңғолия бұл екі елдің ортасында орналасқанымен оның батыс нүктесі Қазақстан Республикасының шығыс нүктесіне өте жақын жерде (18 км) орналасқан. Астанасы - Ұлаанбаатар (Улан-Батор) қаласы. 1
Моңғолия теңізге шыға алмайтын ірі мемлекеттердің бірі. Жер көлемі -- 1 564 116 км² (Францияның территориясынан 4 есе үлкен). Жер көлемінің үлкендігі бойынша әлемде 21-ші орында. Жалпы шекарасының ұзындығы 8220 км. Солтүстігінде Ресей Федерациясындағы (3543 км) Тыва,Чит Бурят республикаларымен, ал оңтүстігі, шығысы, батысында Қытай Халық Республикасының (4677 км) Гоби шөліндегі Сянь-Ұйғұр автономия ауданымен шектеседі. Моңғолия территориясы Қытай мен Ресейдің геополитакалық қызығушылығындағы аймақ. 2
Моңғолияның оңтүстігі Гоби шөлі, солтүстігі және батысы суықтау келетін таулы өлкеде орналасқан. Моңғолияның орталық бөлігі жазық болып келеді. Ең биік шыңы Моңғол Алтай тау жүйесінің Таванбогд тауының Хүйтэн шыңы теңіз денгейінен 4,374 метр биік болып келеді.
Моңғолия қатаң континенталдық климатты. Жазда ыстық болғанымен қыста суық болады. Қыста орташа температура -30 °C болады. Ұлаанбаатар қаласы әлемдегі ең суық астана болып саналады.Таулы өлке көп болғандықтан жел көп соғады.
ІІІ.Табиғат ресурстары мен байлықтары
Табиғи байлық түрлері көп кездеседі. Мыс, молибиден, аққалайы, көмір, вольфрам, мырыш рудасы, темір рудасы және алтын өндеу ел экономикасында маңызды орын алады. Моңғолия ресурс қорының көптігімен ерекшеленеді.Пайдалы қазбалардың 80 түрі, алтын, мыс, молибден, вольфрам, қорғасын, темір, уран, күміс, асбест,графит,фосфорит т.б.
Басты табиғи ресурсы - мыс болып табылады.Азияда мыс қоры бойынша алдыңғы орында. Сонымен қатар үлкен көлемдегі көмір мен мұнайдың пайдаланылмаған қоры бар.
Көлдерден тұз өндіру қолға алынған. Пайдалы қазбалардың 70 % - на зерттеулер мен бағалау жұмыстары жүргізілуде.
Негізі экспорт өнімдері: мыс, молибиден, көмір, мырыш рудасы, темір рудасы, шикі мұнай, мал өнімдері, былғары, текстиль. Негізгі экспорты: ҚХР (76 %), Канада (9 %), Ресей (3 %).1
1. Страны и регионы мира 2003: экономико-политический справочник Под. ред. Булатова. - М.: Проспект, 2003 год, стр 624 .
2. Гладкий Ю.Н. Экономическая и социальная география зарубежных стран - Москва, 2009 год, 2-из-во,стр 227-229
ІV.Мемлекеттік құрылысы
Моңғолия - унитарлы парламенттік республика. Мемлекет басшысы - президент. (Моңғолияда туылып, жасы 45-ке толған, мемлекетте соңғы 5 жыл бойына тұрғылықты тұрып жатқан Моңғол азаматы болу керек) Президент жалпы тікелей және жасырын сайлау бойынша 4 жыл мерзімге сайланады. Қазіргі Президенті - Цахиагийн Элбэгдорж. Жоғарғы атқарушы билікті премьер-министр басқаратын үкімет жүргізеді. Жоғарғы заң шығарушы органы - бір палаталы парламент - Ұлы Мемлекеттік Хурал.Ол 76 мүшеден тұрып, жалпыға бірдей тең, төте сайлау құқығы бойынша жасырын дауыс беру жолымен 4 жылға сайланады.Ұлы халық хуралы республика үкіметі-Министрлер Кеңесін құрады. Жергілікті мемлекеттік үкімет органдары - аймақтар мен қалалар,қалалық аудандарда депутаттар хуралдарын халық 3 жылға сайдайды. Ал хуралдар өз депутаттары ішінен атқарушы басқарма сайлайды.18 жасқа толған барлық азаматтарға сайлау құқығы беріледі. Сот жүйесі Жоғарғы Сот,аймақтық және қалалық соттар, сол сияқты аймақтық және аудандық көмекші соттардан құрылады.
1990 жылдарға дейін Моңғолияда бірпартиялы жүйе Моңғолдық халықтық-революциялық партия басқарды. Ал қазір Моңғолияда көппартиялы жүйе жұмыс жасайды. 2003 жылы 17 партия тіркілген. Ең ірілері: Моңғолия Демократиялық партиясы, Моңғолдық демократиялы социолистік партиясы, Моңғолдық республикалық партиясы.
Моңғолияда ішкі саяси жағдай тұрақты.
Моңғолия - өтпелі экономикалық ел болып табылады. 2004 жылдан бері Моңғолия экономикалық жағынан біршама дамыды.
Ақша бірлігі - төгрік.
Әкімшілік жағынан 18 аймақ пен 3 муниципалитетке (Улан-Батор, Дархан, Эрденет) бөлінеді. Моңғолия 21 аймаққа бөлінеді.
Арханғай аймағы
Баян-Өлгей аймағы
Баян-Хонгор аймағы
Бұлғын аймағы
Говь Алтай аймағы
Говьсүмбэр аймағы
Дархан-Уул аймағы
Доронғовь аймағы
Дорнод аймағы
Дундғовь аймағы
Завхан аймағы
Орхон аймағы
Өвөрханғай аймағы
Өмөнговь аймағы
Сүхбаатар аймағы
Сэлэңгэ аймағы
Төв аймағы
Увс аймағы
Ховда аймағы
Хөвсгөл аймағы
Хэнтий аймағы
Моңғолия ұзақ уақыттар бойы жабық ел болды.1990 жылдарда Моңғолия ресми түрде шекарасын бекітті.1
1.Қазақстан Ұллтық Энциклопедиясы, 6 том, Алматы,2004 жыл,563 бет.
V.Халқы
а)Халқының динамикалық өсімі
Халық саны: 2 736 800.
Моңғол халқының табиғи өсуі (1963-1971 жылдары аралығында жылына 2,8 %) жоғары елдердің бірі. 30 жасқа дейінгі адамдардың үлесі (халқының 60%-і) басым.
Туу көрсеткіші (1000 адамға шаққанда) - 22. Өлім-жітім көрсеткіш деңгейі 7 - ге төмендеді. Халықтың табиғи өсімі жылына 1,45 %.Орташа өмір сүру ұзақтығы 64 жас, ерлерде 62 жас, әйелдерде 67 жас. Зейнетке шығу жасы ерлерде - 60, әйелдерде - 55.1
б)Этникалық құрылымы
Этникалық құрамына халха-моңғолдар (90%), қазақтар (4%), қытайлар (2%), орыстар (2%), тывалықтар кіреді. Сонымен қатар қазақтар,қырғыздар, хамнигандар, цаатандар,ұйғырлар бар.
в)Тілі
Мемлекетте негізгі тіл - моңғол тілі, 85%-ы халық моңғол тілінде сөйлейді.2
г)Діні
1921 жылы революцияның қарсаңында Моңғолияда 1800-ден астам әр түрлі храм және 750 ламаистік (ламаизм - буддизмнің бір түрі) монастыр бар. Орталық тіркеу діндердің басқармасы Моңғолия заңымен қадағаланып отырады. Жыл сайын статистикалық мәліметтер жаңартылады. 2007 жылғы мәліметтерге сүйенсек, елде 138 буддистік (Баян-Өлгий, Гови-Алтай, Гови-Сумбэр и Умнеговь аймақтарында бір-бірден) , 89 христиандық (оның ішінде 64-і Улан-Баторда, 12-сі Дарханда, 6-уы Эрдэнэтте) тағы 2-уі басқа діндердің монастыры мен храмдары болып табылады.
Ламаисттер 6-8 жастағы ұл балаларды , яғни орта есеппен алғанда, осы жастағы әрбір екінші баланы осы монастырларға күштеп оқуға кіргізген. Осының нәтижесінде ламаистік монахтар мен діни қызметкерлер барлық ер адамның 40%-ын құрады. Олар некеге тұрмауға серт беретін болғандықтан, бұл халықтың табиғи өсуіне қатты әсер етті. Демографтар, егер ламаизмнің кесірі тимеген болса, қазір Моңғолиядағы халықтың саны 2,5 млн. емес, 10 млн адам болатынын есептеп шығарды.
Халқының негізгі бөлігі будда дінін (94% тұрғын), 4%-ы ислам дінін ұстанады. Тибеттік буддизм- моңғол тілдес және түркі, тува тілдес халықтар үшін ұлттық дін.
Баян-Өлгий аймағындағы 88,7 % қазақтар, Ховд аймағының 11,5 % тұрғыны және Улан-Батор мен елдің солтүстігіндегі қалаларда бірнеше мың қазақ мигранттары исламның сунит бағытын ұстанады.
2007 жылы Моңғолияда христиандықтар халықтың 4 %-ын құрады.Оның ішінде 90 % протестанттар,9 % мормондар,1% католик және провославиеліктер болды. 1
1.Қазақстан Ұллтық Энциклопедиясы, 6 том, Алматы,2004 жыл,563 бет.
2.Максаковский В.П. Географическая картина мира книга ІІ, Москва 2009 год,
стр147-148.
д)Таралуы мен қоныстануы
Халықтың елдегі қоныстану тығыздығы өте сирек.Халқының тығыздығы әр шаршы километрге 1,7 адамнан.Қызығы 5 миллиондай моңғолдар Моңғолиядан тысқарыда тұрады. Оның 4,8 миллионы Қытайда. Азия мемлеттерінің ішінде орташа қоныстану тығыздығы ең аз мемлекет. 1
Қала халқы 46 %-ды құрайды.Мемлекет астанасы Улан-Баторда халықтың 40% (303 мың,1973 жылы) қоныстанған.Одан басқа Дархан, Чойболсан, Кобдо, Цэцэрлэг, Мурэн қалаларында көп шоғырланған. 2
Моңғолияның Ұлттық статистикалық басқармасының мәліметтері бойынша этникалық қазақтардың жалпы саны 102 983 адам, яғни моңғолдардан кейінгі екінші орынды иеленеді. Олардың ішінде Баян-Өлгей аймағында 83 776 адам, Хобда аймағында -- 12 215, Улан-Батормен оның төңірегінде - 7 504, ал Эрдэнэт, Дархан, Бэрх және Шарыгол өнеркәсіптік аудандарында - 4 245 адам тұрады. 3
Қазақстан Республикасы Елшілігінің нақтыланған мәліметтері бойынша Моңғолияда 126 000-нан астам қазақтар тұрады. М.Тәтімовтың мәліметі бойынша Моңғолияда 157 000 қазақ тұрады, Қазақтардың Дүниежүзілік қауымдастығының көрсеткіші едәуір төмен - 90 000 адам. Мәліметтердің алшақтығы бұл мәселені арнайы зерделеуді талап етеді. Қазақтардың 90%-нан астамы Моңғолияның батыс бөлігінде, Баян-Өлгей аймағында тұрады, ол астанадан 1600 км қашықтықта орналасқан. Баян-Өлгейдегі мал шаруашылығының салыстырмалы қарқынды дамуы мен шекара маңындағы қарқынды сауда (РФ Алтай республикасы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz