Адам дамуы тұжырымдамасының қалыптасуы және дамуы

Пән: Саясаттану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

1. Адам дамуы тұжырымдамасының қалыптасуы және дамуы

1. Адам дамуының анықтамасы

2. Экономикалық өсудің классикалық тұжырымдамаларындағы АД мәселесі

3. Адам капиталы теориясы

4. Базалық мұқтаждықтар мен тұрмыс сапасының тұжырымдамалары

5. АД тұжырымдамасының одан әрі дамуы

1. Адам дамуының анықтамасы. Кейбір жағдайларда адам əлеуетінің (потенциалының) дамуы ретінде тəржімаланатын адам дамуы (ағылш. "human development" сөзінен) дегеніміз - адамдарды анағұрлым кең тұрғыдағы таңдау мүмкіндігімен қамтамасыз ету үдерісі. Сайып келгенде, осы таңдау шексіз болуы жəне уақыт бойынша өзгеріп отыруы мүмкін. Бірақ дамудың қай деңгейінде де адам дамуының басты аспекті ұзақ жəне ауру-сырқаусыз ғұмыр, білім алу жəне лайықты тұрмыс деңгейі үшін қажет ресурстарға қол жеткізу мүмкіндігі болып табылады. Егер негізгі осы таңдауға қол жетпесе, адамның өзге мүмкіндіктерге шамасы келмейді.

Алайда адам дамуы мұнымен шектелмейді. Қосымша аспекттер саяси, экономикалық жəне əлеуметтік еркіндіктен адамның жасау мен өндіру мүмкіндіктеріне, дербес қадір-қасиет сезімі мен кепілденген адам құқығын иеленуге қарай өзгеріп отырады.

Тұжырымдама адам дамуының екі жағын даралайды. Біріншісі адамның денсаулығын жақсарту мен білімін жетілдіру сияқты адам қабілетін қалыптастыруды қараса, ал екіншісі осы қабілеттерді жұмыс, бос уақыт немесе мəдени, əлеуметтік жəне саяси қызмет үшін пайдалануды қамтиды. Адам дамуының деңгейі осы екі жақтың балансын қамтамасыз етпеген жағдайда, адамның өз өміріне көңілі толмауы мүмкін.

Адам дамуының негізгі идеялары, осы заманғы көптеген өзге идеялар сияқты, негізінен соны емес, тек олар жаңа көзқарасты немесе ескі мұраға қолданылатын өзге тəсілді ғана көрсетеді. Адам дамуы тұжырымдамасының баста-уларын адамзат тарихының ерте кезеңдерінен, көптеген мəдениеттер мен діндерден байқауға болады.

2. Экономикалық өсудің классикалық тұжырымдамаларындағы АД мәселесі. Адам дамуының тұжырымдамасы даму жəне ілгерілеу тəсілдеріне қарағанда, нəтижелерге көбірек негізделеді. Адам дамуының негізгі мақсаты - адамдардың салауатты жəне жасампаз тіршіліктен біршама ұзақ уақыт бойы лəззат алуына мүмкіндік жасайтын саяси, экономикалық, əлеуметтік жəне экологиялық лайықты қоршаған орта құру.

Экономикалық дамудағы адам ролін қарау жөнінде экономикалық теорияның классиктері сонау заманда-ақ алғашқы талпыныстар жасаған. Мəселен, А. Смит пен оның ізбасарлары адамды қоғам байлығының көзі ретінде ғана емес, сонымен бірге қоғамдық байлықтың бөлігі деп те есептеген.

Адамды қоғамдық өндірістің мақсаты ретінде тануды өзге мектеп өкілдерінің туындыларынан да кездестіруге болады. Маржиналистік бағыттың жақтастары, мəселен, шекті пайдалылық теориясының негізгі ережелерін тұжырымдау арқылы тұтыну ұстанымының (тəртібінің) теориясына тұспа-тұс жақындады

Экономикадағы неоклассикалық бағыттың негізін қалаушылардың бірі А. Маршалл байлық жинауды адамның дамуымен тікелей сабақтастырды. Ол былай деген: "Байлықты өндіру - адам тіршілігін ұстаудың, оның қажеттіліктерін қанағаттандыру мен дене, ақыл-ой жəне рухани күштерін дамытудың құралы ғана. Ал адамның өзі - осы байлықты өндіретін негізгі құрал жəне ол байлықтың түпкі мақсаты болып қызмет атқарады . . . "

XX ғасырдың 30-шы жылдары Дж. М. Кейнс экономикалық өсудің аса маңызды шарттары (жағдайлары) ретінде адам қабілеттерінің дамуы мен іске асуын, сондай-ақ оның жеке таңдауының мүмкіндіктерін ұлғайтуды бөліп атады.

3. Адам капиталы теориясы. Капиталдың қорлануы мен материалдық-заттық факторлар прогрестің əмбебап жəне айқындаушы факторлары ретінде қаралды. Алайда дəл сол материалдық байлықтың өсу көздеріне факторлық талдау жасау экономикадағы адам роліне жаңаша қарауды туындатты.

Осындай түсінік (пайым) Т. Шульц (T. W. Schulz) тұжырымдаған адам капиталы теориясы арқылы өмірге келді. ХХ ғасырдың 50-ші жылдары еңбек өнімділігінің өсу көздерін іздеу кезінде ол бастапқыда "қалдық фактор" аталған белгісіз параметрді дербес фактор етіп даралады. Кейіннен осы автордың "Білім арқылы капиталдың қорлануы" жəне "Адам капиталына инвестициялар" аталатын танымал жаңашыл еңбектерінде ол адамның еңбек қабілетін иемденуі мен дамытуы ретінде сəйкестендірілді.

Э. Денисон туындыларының айналасындағы айтыс-талқылаулар зерттеуші еңбектерінің негізі болды, Э. Денисон көлемді статистикалық материалдар бойынша техникалық жаңа енгізілімдерді, еңбекті пайдалану мен өндіріс жабдығының ауқымдарын (масштабтарын) кеңейту ХХ ғасырда АҚШ-та ең қолайлы жағдайда нақты ұлттық өнімді ұлғайтудың тек жартысын ғана қамтамасыз ете алатындығын дəлелдеді. Осы идеяның негізінде Т. Шульцтің ізбасарлары адам капиталы тұжырымдамасын жасады. "Адам капиталы" факторын даралау бұған дейін тұтынушы жəне өндірмейтін сала ретінде қаралып келген білім, ғылым, денсаулық сақтау салаларының экономикалық ролін дұрыс анықтауға мүмкіндік берді. Адам капиталы - өндіріс жəне ұзақ уақыт пайдалану заттарының екі жақты қызметін орындайтын білім мен біліктілік жиынтығы.

Халықаралық ынтымақтастық саласындағы адам капиталының теориясы негізінде адам ресурстарының дамуына Жəрдемдесу ретінде та-нымал болған дербес бағыт пайда болды. Адам ресурстарының дамуына жəрдемдесу - адам капиталын барынша ұлғайту жəне демографиялық мəселелерді, жұмыспен қамтылу, денсаулық сақтау, тамақтану, кенттену, тұрғын үй, білім алу, кадрлар даярлау жəне т. б. қоса есептегенде, оны экономикалық жəне əлеуметтік даму мақсаттарында тиімді пайдалануға жəрдемдесу.

4. Базалық мұқтаждықтар мен тұрмыс сапасының тұжырымдамалары. Адам капиталы теориясымен қатар адам дамуы тұжырымдамасының туындауына базалық мұқтаждар тұжырымдамасы белгілі роль атқарды, ол ХХ ғасырдың 60-шы жылдары Скандинавиядағы зерттеу топтарының арасында пайда болды. 1976 жылы осы тұжырымдама Халықаралық еңбек ұйымының "Жұмыспен қамтылу, өсу жəне базалық мұқтаждар" баяндамасының арқауы болды. Базалық мұқтаждар тұжырымдамасы - үкіметтерге мына мəселелерді есепке алу арқылы экономикалық жəне əлеуметтік саясат құруды ұсынады: отбасының тамақ ішудегі, киінудегі, тұрғынжай мен үй мүлкіндегі кейбір ең төменгі қажеттіліктерін міндетті түрде қанағаттандыру; ауыз сумен қамтамасыздандыру, тұратын орындарының санитарлық жағдайын, қоғамдық көлік, денсаулық сақтау мен білім беру салаларындағы қоғамдық қызметтерді жақсарту.

"Адам дамуы" категориясын жасауға өзге əлеуметтік-экономикалық категория - "тұрмыс (өмір) сапасы" өз ықпалын тигізді. Тұрмыс (өмір) сапасы категориясының мəні шоғырландырылған түрде Я. Тинбергеннің "Экономикалықтəртіпті қайта қарау" еңбегінде айтылды, онда былай делінген: "Осы шама тұтас алғанда жеке тұлғаларға немесе мемлекетке қатысты "пайдалылық критерийін" жай ғана есепке алу арқылы емес, сонымен бірге адамның негізгі құндылықтары жүйесіне сəйкес ойластырылуы жəне жете зерттелуі тиіс". Тұрмыс (өмір) сапасының деңгейін өлшеу өмірдің жеке қырларын бейнелейтін көрсеткіштердің біртұтас жүйесі негізінде жүзеге асырылады. Өткен ғасырдың 70-ші жылдарында Дж. Форрестер тұрмыс (өмір) сапасын жалпы бес параметр бой-ынша өлшеуді ұсынды, олар: халықтың саны, қорланған (жинақталған) капиталдың саны, ауыл шаруашылығындағы капиталдың үлесі, қолда бар табиғи ресурстар мен мекендеу ортасының ластануы.

Сонымен, адам дамуы көптеген анағұрлым ерте тəсілдерді өзіне жинақтайды. Осы кең ауқымдағы анықтама адам өмірінің бүкіл күрделі қырларын адамдардың күнделікті қыруар əбігершіліктерінің, сондай-ақ бүкіл дүние жүзіндегі халықтың көптеген мəдени, экономикалық, əлеуметтік жəне саяси айырмашылықтарының жиынтығы ретінде жақсырақ қамтуға мүмкіндік туғызады.

5. АД тұжырымдамасының одан әрі дамуы. Адам дамуы идеялары ХХ ғасырдың 80-ші жылдарының орта шенінен ұлттық даму бағдарламалары мен халықаралық ынтымақтастық жобаларын əзірлеу кезінде экономикалық топтар тарапынан көбірек қолдау таба бастады. Адам дамуы тұжырымдамасының қалыптасуына 1986-1989 жылдары Солтүстік-Оңтүстік Дөңгелек столы, БҰҰ ДБ дамытушы зерттеу бағдарламасы аясында орындалған жəне Исламадабта жарияланған К. Хак пен У. Киргардың (K. Haq and U. Kirgar) еңбектері күшті ықпалын тигізді.

Адам əлеуеті (потенциалы) дамуының осы заманғы түсінігіне Амартья Сеннің (A. Sen) 1989 жылы "Мүмкіндіктерді ұлғайту ретіндегі даму" еңбегінде жарияланған теориялық зерттеулері шешуші ықпал жасады. Ол даму үдерісін материалдық немесе экономикалық əл-ауқатты арттыру ретінде емес, ал адам "мүмкіндіктерін" ұлғайту (кеңейту) үдерісі, яғни, ұзақ жəне салауатты өмір сүру, білімге қол жеткізу, көбірек шаруалар тындыру жəне тағы сол сияқтылар ретінде қарады. Бұл ретте осы үдеріс адам таңдауы еркіндіктерін кеңейтумен байланысты. Адам дамуы тұжырымдамасы сол арқылы даму мақсаты ретінде экономикалық өсудің көрсеткіші есебінде ЖҰӨ (жалпы ұлттық өнімнің) өсуін емес, ал адамның өзінің даму мүмкіндігін, оның таңдау еркіндігі өрісін ұлғайтуды қойды.

1995 жылдағы адам дамуы туралы Дүниежүзілік Баяндама адам дамуы тұжырымдамалық үлгісі негізгі төрт қағидаға негізделетініне сүйенеді:

1. Өнімділік. Адамдардың өз əрекетінің өнімділігін арттыруға мүмкіндіктері болуы тиіс, табысты құрау үдерісіне толыққанды қатысулары жəне ақшалай əділ сыйақы үшін еңбектенулері керек. Сондықтан экономикалық өсу, жұмыспен қамтылу жəне жалақы динамикасы адам дамуы үлгісінің құраушылары болып табылады.

2. Теңдік. Барлық адамдар əуел баста бірдей мүмкіндіктерді иеленулері тиіс. Жынысына, нəсіліне, ұлтына, қай тапқа жатуына, тегіне, тұратын жеріне, əл-ауқатының деңгейіне байланысты экономикалық жəне саяси өмірдегі мүмкіндіктерді иеленуге кедергі жасайтын тосқауылдарды, адамдар осы мүмкіндіктерді іске асыруға қатыса алулары мен олардың игіліктерін пайдаланулары үшін жою керек.

3. Орнықтылық. Мүмкіндіктерге қол жеткізу тек қазіргі ұрпаққа ғана емес, сонымен бірге болашақ ұрпаққа да қамтамасыз етілуі тиіс. Адам дамуының орнықтылығын қамтамасыздандыру мақсаттарында капиталдың барлық түрлерінің - физикалық, адам, табиғи капиталдарының орнын толтыруды мүмкін ету керек, кейінгі ұрпақ төлеуге тура келетін борыштар (қарыздар) жасамаған жөн.

4. Мүмкіндіктерді ұлғайту (кеңейту) . Даму адамдардың мүдделері үшін ғана емес, солардың күш-жігер жұмсаулары арқылы жүзеге асуы тиіс. Адамдар өз өмірлерін белгілейтін шешімдер қабылдау мен өзге де үдерістерге барынша жан-жақты қатысулары тиіс.

Адамзат баласы дүниеге белгілі бір əлеуеттегі (потенциалдағы) қабілеттермен келеді. Адам дамуының міндеті əр адам өз қабілетін дамытуға мүмкіндік жасай-тын орта құрумен тұжырымдалады жəне осы дамудағы мүмкіндіктер барған сайын ұлғая түсулері керек.

Адам дамуы тұжырымдамасы адам өмірінің адамдардың игілік өндіруге қабілетті болғандарынан емес, ал осы дамудың мақсаты болып табылуымен құнды екендігіне сүйенеді. Даму əр адамды тұрмыстың барлық - экономикалық, əлеуметтік, мəдени жəне саяси салаларында өздерінің ең жоғары қабілеттерін пайдаланудағы мүмкіндіктермен қамтамасыз етуі тиіс.

2. Адам дамуы индекстері

Адам дамуы индекстерінің сипаттамасы
Адам дамуын өлшеу мәселелері және көзқарастары

3. Адам дамуы индекстерін есептеудің макро- және мезодеңгейлік аспектілері

1. АДИ-нің сипаттамасы. Адам дамуы индексі (АДИ) адам дамуы туралы бірінші Баяндама арқылы еңгізілді (1990 ж. ) . АДИ елдің әлеуиеттік-экономикалық дамуын өлшеу үшін ЖҰӨ ( жалпы ұлттық өнімге) балама болып табылады.

Алайда АДИ елеулі кемшілігі - ел бойынша есептелген орташа шамалар үлкен теңсіздікті жасыруы мүмкін екендігі. Ең манызды топтар үшін жеке АДИ жасау өте дұрыс шешім болар еді: мысал үшін, жыныс бойынша, немесе табыстар (кірістер) тобы бойынша, географиялық аймақ бойынша, нәсіл немесе этникалық (ұлыстық) топ бойынша есеп құру. Жеке есептелген АДИ әр елдегі адам мұқтаждарының әлдеқайда толық көрініс анықтай алады.

Адам дамуы индексінен басқа елдегі адам дамуына интегралдық баға беретін өзне де индекстер қолданылады, олар - Халықтың жоқшылық индексі, Гендерлік факторды есепке алғандағы даму индексі және Әйел мүмкіндіктерін ұлғайту көрсеткіштері.

Егер АДИ елдің адам дамуы саласындағы жалпы прогрессің сипаттайтын болса, ал Халықтың жоқшылық индексі (ХЖИ) прогрестің бөлінуін көрсетеді және халықта сақталған мұқтаждардың деңгейін өлшейді. Жоқшылық деңгейін өлшеу үшін дамушы елдерде халықтың жоқшылық индексі ХЖИ-1, ал дамыған елдерде ХЖИ-2 пайдаланылады. 1995 жылы Гендерлік факторды есепке алғандағы даму индексі (ГФДИ) енгізілді, ол әйелдер мен еркектер арасындағы теңсіздікті көрсету мақсаттарында АДИ түзету үшін қолданылады. Әйел мүмкіндіктерін ұлғайту (кеңейту) көрсеткіші (ӘМКК) олардың экономикалық және саяси өмірге (тыныс-тіршілікке) белсенді қатысу мүмкіндіктерін бейнелейді. ГФДИ-нен айырмасы - ол жеке салалардағы мүмкіндіктердің теңсіздігі ашады.

2. Адам дамуын өлшеу мәселелері және көзқарастары. Жоғарыда қаралған төрт индекс (АДИ, ХЖИ-1, ХЖИ-2, ГФДИ) өздеріне бірдей компоненттерді енгізеді, олар-өмір сүру ұзақтығы, білім тұрмыс деңгейі бірақ осы индекстерді есептеу кезінде әр түрлі көрсеткіштер пайдаланады.

Адам даму индексі үш өзге индекстің орташа арифметикалық шамасы ретінде есептеледі: туылған кездегі өмір ұзақтығы, білім деңгейі мен жан басына шыққандағы табыс деңгейі. Білім деңгейінің индексі салауаттылық (үштен екі бөлік салмағында) және білім алу мүмкіндігі (үштен екі бөлік салмағында) индекстің негізінде есептеп шығарылады.

Индекстерді есептеу үшін шекті белгілерінің саласы мына межелерде жататын төрт көрсеткіш пайдаланылады:

Көрсеткіштер

Минимум

Максимум

Көрсеткіштер: Туылған кездегі болжамды өмір сүру ұзақтығы, жас

Минимум: 25

Максимум: 85

Көрсеткіштер: Ересек халықтың сауаттылық деңгейі, %

Минимум: 0

Максимум: 100

Көрсеткіштер: 5-24 жастағы оқушылардың жиынтық үлесі, %

Минимум: 0

Максимум: 100

Көрсеткіштер: Жанбасына шаққандағы нақты жалпы ішкі өнім (ЖІӨ), АҚШ доллармен (сатып алу қабілетінің паритеті (тепе-теңдігі) бойынша)

Минимум: 100

Максимум: 4

Осы көрсеткіштердің негізінде мына жалпы формула бойынша индекстер есептелінеді:

І=Х _і нақты мәні Х _і ең төменгі мәні / Х _і ең жоғары мәні Х _і ең төменгі мәні

Жан басына шаққандағы табыс индексін жасау кезінде халықтын жан басына шаққандағы нақты ЖІӨ оның әлемдегі табыстардың орташа деңгейінен асқан жағдайындағы түзетілген мәні пайдаланылады. БҰҰДБ 1999 жылғы адам дамуы туралы Есебінде табыс индексін есептеудің жаңа формуласын қабылдады, формуланын алымы мен бөлгішінде халықтын жан басына шаққандағы жалпы ішкі өнім (ЖІӨ) көлемдерінін ондық логарифмдер пайдаланылады:

І= Iog ₁₀ (Хі нақты мәні) - Iog ₁₀ (Хі төменгі мәні) / Iog ₁₀ ( Х _і ең жоғары мәні) -Iog ₁₀ ( Х _і ең төменгі мәні)

3. Адам дамуы индекстерін есептеудің макро- және мезодеңгейлік аспектілері. Гендерлік факторды есептегендегі (ГФДИ) АДИ. ГФДИ аясында өмір ұзақтығы, қол жеткен білім деңгейі және табыстар саласындағы көрсеткіштің орташа мәндері әр ел үшін әйелдер мен еркектер жетістіктерінің арасындағы алшақтық шамасына сәйкес түзетіледі. Осы түзетуді іске асыру үшін жыныстар жағдайының айырмасына таразылау формуласы пйдаланылады, формуланың орта дәрежеге көрсеткіші ең төмен белгілі қабылдағанына қарағанда дәрежесі орта қызметінің барынша төмен мәнді қабылдау ерекшелігіне негізделеді (ортаңғылардың мажоранттылық ережесі) .

Гендерлік факторларды есепкеалу арқылы индекстерді есептеу үшін С. Ананд пен А. Сен оларды есептеудің мынадай жалпы формуласын ұсынды:

І=[d _ә хІ _ә ^1-e + d _е хІ _е ^1-e ] ^1/(1-е) ,

Мұнда d _ә және d _{е -} халықтын жалпы санындағы сәйкестігіне қарай әйелдер үлесі және еркектер үлесі;

І _ә және І _е -сәйкестігіне қарай әйелдер мен еркектер индекстері;

(1-е) - орта дәреженің көрсеткіші

е-әр түрлі мәндері кезінде (1-е орта дәреженің көрсеткіші) орта шаманың әркелкі түрлері шығады: е=0-орта арифметикалық; е=1-орта геометриялық; е=2-орташа үйлесімдік және т. б.

Ортанғыдан қабылданған дәреже орта арифметикалық дәреже мәнінен неғұрлым өзгешеленетің болса, соғұрлым бұл орта көрсеткіштің төмендеуіне елеулі ықпал етеді. Адам дамуы туралы Баяндамаларда е параметірі 2-ге тең деп қабылданады. (теңсіздікке орташа жиіркеніш) . Нәтиже әйелдер мен еркектер жетістіктерінің орта үйлесімдік көрсеткіштерін атқарады.

Әйелдердің еркектерге қарағанда ұзақ жасайтындарының ескеру арқылы өмір ұзақтығының ең жоғары және ең төмен белгілеріне қатысты ГФДИ түзетуде де осылай жүзеге асырылады. Осыны ескеру арқылы елдердің ең жоғары өмір ұзақтығы 87, 5 жас деңгйінде, ал ең төменгісі -27, 5 жас, ал еркектерде сәйкестігіне қарай 82, 5 және 22, 5 болып қабылданады.

Орташа өмір ұзақтығының біркелкі бөлінген индексі (е = 2 таразылау параметрін қолдану арқылы ) мына формула бойынша анықталады:

І= (d\І _әөұ + d _e \ І _еөұ ) ^-1

Мұнда d _ә және d _ә - жалпы халық санының сәйкестігіне қарай әйелдер үлесі және еркектер үлесі;

І _әөұ және І _еөұ - сәйкестігіне қарай әйелдер мен еркектердің өмір ұзақтығының индекстері

Білім мен табыс саласының біркелкі бөлінген индекстері осыған ұқсас есептеледі. Гендерлік факторды есепкеалу адам дамуының нәтижелеуші индексі біркелкі бөлінген үш индекстің орта арифметикалық шамасы ретінде анықталады.

Гендерлік бөліктегі табыс индексінің есебі анағұрлым күрделі сипат алады. Елімізде өндірілген кірістер еркектер мен әйелдер арасында олардың қолға тиген жалақылары үлестеріне пропорция бөлінеді. Еңбек ақы табысындағы әйелдер мен еркектердің үлестерің еептеу кезінде деректердің екі түрі қолданылады:әйелдерінің орташа жалақыларының еркектердің орташа жалақыларына қатынасы және әйелдер мен еркектердің экономикалық белсенді 15 жастағылар мен одан ересек халықтың пайыздық үлесі есептеледі. Әйелдерінің орташа жалақыларының еркектердің орташа жалақыларына қатынасы жөнінде деректер болмаған жағдайда 75% шамасындағы қатынас пайдаланады - жалақы туралы деректер бар жалақы көрсеткіштерінің барлық елдерге арналған орташа таразыланған қатынасы:

Әйелдер үлесіне тиетін жалақы мөлшері (S _ә ) мына формула бойынша анықталады:

S _ә = d _эбә x I _әжа / (d _эбә x I _әжа + d _эбә )

Мұнда: d _эбә - экономикалық белсенді халықтың жалпы санындағы сәйкестігіне қарай әйелдер үлесі және еркектер үлесі;

I _{әжа -} еркектердің орташа жалақысына қатысы бойынша айелдердің орташа жалақы индекстері

Халықтың жыныстық жас құрылымын есепке алу арқылы бір әйел мен бір еркекке шаққандағы табыс көлемін (ЖІӨ) шығарамыз:

ЖІӨ _ә =ЖІӨ х S _ә \ d _ә,

ЖІӨ = ЖІӨ х (1- S _ә ) \ d _е

Мұнда: ЖІӨ, ЖІӨ _ә ЖІӨ _е - сәйкестігіне қарай жан басына шаққандағы бір еркек пен бір әйелге келетің ЖІӨ көлемі.

Тұратынжердің үлгісі бойынша (қала/ауыл) Қазақстанның АДИ. Тұратын елдің үлгісі бойынша АДИ есептеу үшін қала\ауыл бөлігінде ұсынылған базалық көрсеткіштердің болуы қажет. Тұратын жердің үлгісі бойынша бөліктегі көрсеткіштерді есептеудің кейбір қиындықтарына қарамастан, соңғы кездері олар, халықтың жан басына шаққандағы ЖІӨ қоспағанда, есептеле басталады.

Қала және ауыл араында ЖІӨ бөлу үшін гендерлік аспекттегі ЖІӨ есептеу кезінде қолданылатын идея пайдаланылады. Егер гендерлік бөлікте ЖІӨ есептеу кезінде елде өндірілген табыстар еркектер мен әйелдер арасында алға жалақыларының үлестеріне пропорционал бөлінсе, ал жалпы ішкі өнімді (ЖІӨ) қала\село бөлігінде есептеу кезінде халықтың жан басына шаққанда қала және ауыл тұрғындары алатын табыстар пайдаланылады.

Ауылдың үлесіне тиетің ЖІӨ үлесі (S _а ) мына формула бойынша есептеледі:

S _a = d _a x I _a \ (d _a x I _a + d _қ ),

Мұнда d _a және d _қ - сәйкесігіне қарай қала және ауыл тұрғындарының республика халқының жалпы санындағы үлестері; І _а -орта есеппен жан басына шаққандағы ауыл тұрғындарынын атаулы ақшалай табыстарының индексі.

Халықтың қоныстану үлгісі бойынша құрылымын есепке алу арқылы біз ауыл мен қаладағы бір адамға келетін (ЖІӨ) табыстын көлеміндерін аламыз:

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.