Халықаралық коммерциялық арбитраж
Мазмұны
І ... .. Кіріспе
ІІ. Халықаралық коммерциялық арбитраждың түсінігі
1. Арбитраждық келісім
ІІІ. Халықаралық арбитраждық органдардың түрлері
1. Институциялық арбитраж
2. Арбитраж ad hoc
IV. Қорытынды
V. Әдебиеттер тізімі
І ... .. Кіріспе
ІІ. Халықаралық коммерциялық арбитраждың түсінігі
1. Арбитраждық келісім
ІІІ. Халықаралық арбитраждық органдардың түрлері
1. Институциялық арбитраж
2. Арбитраж ad hoc
IV. Қорытынды
V. Әдебиеттер тізімі
Сыртқы экономикалық қызметте, халықаралық экономикалық қатынастарда, сыртқы және халықаралық сауда қатынастарында шаруашылық жүргізу субъектілернің арасында туындаған дауларды шешудің бір құралы – ол халықаралық коммерциялық арбитраж көмегіне жүгіну болып табылады. Халықаралық коммерциялық арбитражды шаруашылық жүргізу субъектілерінің арасындағы дауларды шешуші механизм әрі орган ретінде танимыз. Қазіргі кездегі өзекті мәселелердің бірі де осы органның қызметіне байланысты болып отыр. Халықаралық коммерциялық арбитраж қызметі құқықтық тұрғыдан реттелгенімен, бұл саладағы шешімін таппай жатқан мәселелер де жеткілікті.
Ата заңымыз Қазақстан Республикасы Конституциясында көрсетілгендей, барлық тұлға заң және сот алдында тең, сонымен қатар өз құқықтары мен бостандықтарын сотпен қорғауға құқылы (13-14-баптар). Аталған құқықтар халықаралық актілерде де көрініс тапқанын атап өткен жөн. Сонымен қатар Қазақстан Республикасында 2004 жылдың 28 желтоқсанында «Халықаралық коммерциялық арбитраж туралы» және «Төрелік соттар туралы» Заңдар қабылданды. Қазақстандық коммерциялық арбитраж тұрақты қызмет етуші арбитраждық (төрелік) институт болып табылады.
ХХ және ХХІ ғасырда сыртқы сауданың, халықаралық экономикалық қатынастардың дамуына байланысты халықаралық коммерциялық арбитраждың қызметін реттеуге үлкен көңіл бөлінді. Осы мәселелерді реттеу мақсатында ХХ ғасырдың басынан бері дауларды арбитраждық жолмен шешу, арбитраждық шешімдері орындауға қатысты халықаралық актілер мен басқа да нормалар қабылданды. Мысал ретінде айтатын болсақ, коммерциялық арбитражбен шығарылған шешімдерді тану және орындауды реттеу мақсатында қабылданған 1958 жылы қабылданған «Шетелдік арбитраждық шешімдерді тану және орындау туралы» Нью-Йорк Конвенциясын атап өтуге болады.
Тағы атап кететін жағдай, әр мемлекеттің шаруашылық жүргізу субъектілері арсындағы дауды коммерциялық арбитраж арқылы шешу реттелгенімен, оны орындау кезінде едәуір қыйындықтар туындайды. Аталған келеңсіз жағдайлардың себебінің бірі ішкімемлекеттік заңнамалар арсындағы қарама-қайшылықтардың туындауында еді. Бұл мәселелердің алдын алу үшін халықаралық актілерде арнайы ережелер қамтыла бастады және осындай актілерге қосылған мемлекеттер үшін бұл ережелер міндетті болып табылады.
Ата заңымыз Қазақстан Республикасы Конституциясында көрсетілгендей, барлық тұлға заң және сот алдында тең, сонымен қатар өз құқықтары мен бостандықтарын сотпен қорғауға құқылы (13-14-баптар). Аталған құқықтар халықаралық актілерде де көрініс тапқанын атап өткен жөн. Сонымен қатар Қазақстан Республикасында 2004 жылдың 28 желтоқсанында «Халықаралық коммерциялық арбитраж туралы» және «Төрелік соттар туралы» Заңдар қабылданды. Қазақстандық коммерциялық арбитраж тұрақты қызмет етуші арбитраждық (төрелік) институт болып табылады.
ХХ және ХХІ ғасырда сыртқы сауданың, халықаралық экономикалық қатынастардың дамуына байланысты халықаралық коммерциялық арбитраждың қызметін реттеуге үлкен көңіл бөлінді. Осы мәселелерді реттеу мақсатында ХХ ғасырдың басынан бері дауларды арбитраждық жолмен шешу, арбитраждық шешімдері орындауға қатысты халықаралық актілер мен басқа да нормалар қабылданды. Мысал ретінде айтатын болсақ, коммерциялық арбитражбен шығарылған шешімдерді тану және орындауды реттеу мақсатында қабылданған 1958 жылы қабылданған «Шетелдік арбитраждық шешімдерді тану және орындау туралы» Нью-Йорк Конвенциясын атап өтуге болады.
Тағы атап кететін жағдай, әр мемлекеттің шаруашылық жүргізу субъектілері арсындағы дауды коммерциялық арбитраж арқылы шешу реттелгенімен, оны орындау кезінде едәуір қыйындықтар туындайды. Аталған келеңсіз жағдайлардың себебінің бірі ішкімемлекеттік заңнамалар арсындағы қарама-қайшылықтардың туындауында еді. Бұл мәселелердің алдын алу үшін халықаралық актілерде арнайы ережелер қамтыла бастады және осындай актілерге қосылған мемлекеттер үшін бұл ережелер міндетті болып табылады.
Нормативтік-құқықтық актілер:
1. ҚР Конституциясы, 1995 жыл.
2. ҚР АІЖК, 13 шілде 1999 жыл.
3. Закон РК «О третейском суде», 28 декабря 2004г.
4. Закон РК «О международном коммерческом арбитраже», 28 декабря 2004г.
5. Указ Президента Республики Казахстан от 4 октября 1995 года № 2485 О присоединении Республики Казахстан к Конвенции о признании и приведении в исполнение иностранных арбитражных решений 1958 года.
“1958 жылғы Шетел арбитражының шешімін тану және орындау туралы Нью-Йорк конвенциясына қосылу туралы” 4 қазан 1995 жылғы, № 2485 ҚР Президентінің Жарғысы.
6. Нью-йоркская конвенция о признании и приведении в исполнение иностранных арбитражных решений (10 июня 1958 года).
“Шетел арбитражының шешімін тану және орындау туралы” Нью-Йорк конвенциясы (10 маусым 1958ж.)
7. Конвенция о разрешении арбитражным путем гражданско-правовых споров, вытекающих из отношений экономического и научно-технического сотрудничества (Москва, 26 мая 1972 года).
8. Арбитражный Регламент ЮНСИТРАЛ 1976 года.
ЮНСИТРАЛ Арбитражды Регламенті, 1976 ж.
Арнайы әдебиеттер:
1. Нысанбекова Л. Халықаралық жеке құқық.
3. Международное частное право. "Учебное пособие / Под редакцией М.А. Сарсембаева. Алматы: Ғылым, 1998.
4. Теория и практика деятельности международного арбитража. Сборник документов / Автор-составитель А.С. Иржанов. Алматы: Данекер, 2000.
5. Тынель А., Функ Я.И., Хвалей В.В. Курс международного торгового права. Минск: Амалфея, 2000.
1. ҚР Конституциясы, 1995 жыл.
2. ҚР АІЖК, 13 шілде 1999 жыл.
3. Закон РК «О третейском суде», 28 декабря 2004г.
4. Закон РК «О международном коммерческом арбитраже», 28 декабря 2004г.
5. Указ Президента Республики Казахстан от 4 октября 1995 года № 2485 О присоединении Республики Казахстан к Конвенции о признании и приведении в исполнение иностранных арбитражных решений 1958 года.
“1958 жылғы Шетел арбитражының шешімін тану және орындау туралы Нью-Йорк конвенциясына қосылу туралы” 4 қазан 1995 жылғы, № 2485 ҚР Президентінің Жарғысы.
6. Нью-йоркская конвенция о признании и приведении в исполнение иностранных арбитражных решений (10 июня 1958 года).
“Шетел арбитражының шешімін тану және орындау туралы” Нью-Йорк конвенциясы (10 маусым 1958ж.)
7. Конвенция о разрешении арбитражным путем гражданско-правовых споров, вытекающих из отношений экономического и научно-технического сотрудничества (Москва, 26 мая 1972 года).
8. Арбитражный Регламент ЮНСИТРАЛ 1976 года.
ЮНСИТРАЛ Арбитражды Регламенті, 1976 ж.
Арнайы әдебиеттер:
1. Нысанбекова Л. Халықаралық жеке құқық.
3. Международное частное право. "Учебное пособие / Под редакцией М.А. Сарсембаева. Алматы: Ғылым, 1998.
4. Теория и практика деятельности международного арбитража. Сборник документов / Автор-составитель А.С. Иржанов. Алматы: Данекер, 2000.
5. Тынель А., Функ Я.И., Хвалей В.В. Курс международного торгового права. Минск: Амалфея, 2000.
Мазмұны
І...... Кіріспе
ІІ. Халықаралық коммерциялық арбитраждың түсінігі
1. Арбитраждық келісім
ІІІ. Халықаралық арбитраждық органдардың түрлері
1. Институциялық арбитраж
. Арбитраж ad hoc
IV. Қорытынды
V. Әдебиеттер тізімі
КІРІСПЕ
Сыртқы экономикалық қызметте, халықаралық экономикалық қатынастарда, сыртқы және халықаралық сауда қатынастарында шаруашылық жүргізу субъектілернің арасында туындаған дауларды шешудің бір құралы –ол халықаралық коммерциялық арбитраж көмегіне жүгіну болып табылады. Халықаралық коммерциялық арбитражды шаруашылық жүргізу субъектілерінің арасындағы дауларды шешуші механизм әрі орган ретінде танимыз. Қазіргі кездегі өзекті мәселелердің бірі де осы органның қызметіне байланысты болып отыр. Халықаралық коммерциялық арбитраж қызметі құқықтық тұрғыдан реттелгенімен, бұл саладағы шешімін таппай жатқан мәселелер де жеткілікті.
Ата заңымыз Қазақстан Республикасы Конституциясында көрсетілгендей, барлық тұлға заң және сот алдында тең, сонымен қатар өз құқықтары мен бостандықтарын сотпен қорғауға құқылы (13-14-баптар). Аталған құқықтар халықаралық актілерде де көрініс тапқанын атап өткен жөн. Сонымен қатар Қазақстан Республикасында 2004 жылдың 28 желтоқсанында Халықаралық коммерциялық арбитраж туралы және Төрелік соттар туралы Заңдар қабылданды. Қазақстандық коммерциялық арбитраж тұрақты қызмет етуші арбитраждық (төрелік) институт болып табылады.
ХХ және ХХІ ғасырда сыртқы сауданың, халықаралық экономикалық қатынастардың дамуына байланысты халықаралық коммерциялық арбитраждың қызметін реттеуге үлкен көңіл бөлінді. Осы мәселелерді реттеу мақсатында ХХ ғасырдың басынан бері дауларды арбитраждық жолмен шешу, арбитраждық шешімдері орындауға қатысты халықаралық актілер мен басқа да нормалар қабылданды. Мысал ретінде айтатын болсақ, коммерциялық арбитражбен шығарылған шешімдерді тану және орындауды реттеу мақсатында қабылданған 1958 жылы қабылданған Шетелдік арбитраждық шешімдерді тану және орындау туралы Нью-Йорк Конвенциясын атап өтуге болады.
Тағы атап кететін жағдай, әр мемлекеттің шаруашылық жүргізу субъектілері арсындағы дауды коммерциялық арбитраж арқылы шешу реттелгенімен, оны орындау кезінде едәуір қыйындықтар туындайды. Аталған келеңсіз жағдайлардың себебінің бірі ішкімемлекеттік заңнамалар арсындағы қарама-қайшылықтардың туындауында еді. Бұл мәселелердің алдын алу үшін халықаралық актілерде арнайы ережелер қамтыла бастады және осындай актілерге қосылған мемлекеттер үшін бұл ережелер міндетті болып табылады.
.1. Халықаралық коммерциялық арбитраждың түсінігі
Халықаралық сауда айналымында Халықаралық Коммерциялық арбитраж атауына иеленген арбитраждық тергеу, халықаралық сауда аясында туындаған дауларды шешудің негізгі тәсілі болмастан бұрын болған. Арбитраждық тергеу мемлекеттік сот әділдігінен бұрын пайда болды және оның бастауы Рим кездерінде туған. Өркениет туындағаннан бастап адамдар, саудагер мамандығы әлемде ең ежелгі болып табылмаса да, халықаралық саудамен айналысқан. Ассириялықтар, ежелгі египтіктер, қытайлықтар, Үндістан, Грек және Рим халықтары сауда саттықпен айналысып, және сол кездерде олар сауда дауларын шешумен жиі айналысқан.
Бастапқыда арбитраждық соттардың шешімдері мемлекеттік мәжбүрлеу шаралардың көмегімен орындалмаған. Тараптар тек қана арбитраждық келісімде арнайы өндіру шараларын немесе шешімді орындауды қамтамасыз ететін басқа тәсілді алдын-ала ескере алған. Мемлекеттік соттар шығаратын шешімдер иеленген заңдық күшті, алғашқы болып Юстиниан арбитраждық соттардың шешімдеріне де заңды күшті енгізген. Сот шешімінің заңды күшіне енуі халықаралық саудада аз дегенде бір шетел тұлғасы қатысқандықтан, тараптардың біреуі көбінесе басқа тараптың соттарына сенімсіздік білдірген. Одан басқа, ішкі дауларды шешуге байланысты, судьялар мен соттарға көп міндет жүктелген. Осы әрекеттің барлығы тәжірибеге әкелді, яғни дауға қатысушы тараптар, олардың арасындағы дауды шешетін арбитр ретінде әрекет ететін, сыйлы тұлғаларды тағайындаған. Өкінішке орай, бұл тағайындалған тұлға өзін әрқашанда адал ұстамаған. Грек мифологиясы бізге Трояндық ханзада –Паристің мысалын келтіреді. Жебеуші әйелдердің қайсысы: Гера, Афина немесе Афродита ең әдемі деп сұрағанда, ол айғақтарды әділдікпен бағалай алмай, оның орнына сұлу ханша Еленаны ұрлауға көмектесетініне уәде беру нысанында Афродитадан пара алған. Нәтижесінде Трояндық соғысқа әкелді.
Арбитражға деген қызығушылық сауданың дамуымен қатар өсті. Арбитражды, сауда сияқты ежелгі деп айтуға болады. Халықаралық коммерциялық арбитраждың қазіргі заманғы дәуірі XVІІІ ғ аяғы –XІX ғ басына тән, яғни ол кезде сауда саласындағы даулар және теңіз арқылы тауарларды тасымалдауға байланысты даулар арбитраж жолымен шешілген. Бұл кезеңге сонымен қатар биржалар, саудалық сипаттағы мекемелер немесе сауда-өнеркәсіптік палаталар құрған, алғашқы тұрақты әрекет ететін арбитраждық институттар жатады.
Халықаралық коммерциялық арбитраж термині бірнеше мағынада қолданылады. Біріншіден, бұл термин сыртқы экономикалық мәмілелерден туындайтын дауларды шешу механизімін білдіреді. Екіншіден, халықаралық коммерциялық арбитраж термині осындай дауларды шешу үшін туындаған орган болып табылады. Үшіншіден, халықаралық коммерциялық арбитраж терминінің мағынасы арбитраждың құрамына байланысты ол: бірнеше арбитрлер немесе жеке арбитр
Федоров А.Г. Международный коммерческий арбитраж. М.,2000 . 5-бет.
Халықаралық коммерциялық арбитраж екі немесе бірнеше тараптар арасында жасалған келісімге сәйкес сотта дауларды қарау жабық жүргізілетін, дауларды шешу үшін механизм ретінде көрініс табады. Тараптардың келісуі бойынша, арбитр (арбитрлер) шығарған шешім, әділетті қаралғаннан кейін тараптар үшін міндетті болады. Бір немесе бірнеше арбитрлерден тұратын арбитраждық сотқа дауды шешуге беру орын алған дау бойынша тараптардың келісімімен жүзеге асады. Арбитраждық сот тараптармен тікелей сайланады немесе олардың атынан, тараптар арбитраж жүргізу процедураларын белгілейді. Арбитраждық сот шығарған шешім түпкілікті және тараптар үшін заңды, міндетті болып табылады, бірақ бұл шешім тараптар ұсынған дәлелдемелер мен дәлелдерге сәйкес қабылдану керек. Нағыз арбитраждық шешім соттармен танылуы және орындалуы мүмкін.
Халықаралық деген термин - таза ұлттық болып табылатын және ұлттық шеңберден шығатын арбитраждар арасындағы айырмашылықты білдіреді. Әртүрлі елдердің құқықтық жүйелері халықаралық деген түсінікті түрлі түсіндіреді. Кейбір елдерде даудың сипаты бойынша айырмашылық келтіріледі: дау халықаралық сауданың мүдделерін қозғаса, ол халықаралық болып есептелінеді. Басқа құқықтық жүйелер даудың тараптарына көңіл бөледі: оның ұлтына, тұрақты тұратын жеріне және т.б
Федоров А.Г. Международный коммерческий арбитраж. М., 200. 5-6 бет.
Арбитраждың халықаралық сипатының негізгі заңды маңызы былай көрініс табады, яғни белгілі елдер : Франция, Италия және Швейцария ішкі арбитражға қолданылатын құқықтық режиммен салыстырғанда, халықаралық арбитраждарға ерекше құқықтық режимдер қолданады. Өйткені ішкі арбитраждарға домицилилер және бір мемлекеттің азаматтары қатысады, сол себептен мүмкін, мемлекет осындай түрдегі арбитраждарға бақылау жүргізеді
Хьюлит-Джеймс М., Гоулд Н. Международный коммерческий арбитраж. LLP Limited 1999 . 10 бет .
жылғы халықаралық сауда арбитраж туралы ЮНСИТРАЛ типтік заңына сәйкес, арбитраж халықаралық болып табылады, егер:
а) арбитраждық келісімнің тараптарының коммерциялық кәсіпорындары шартты жасағанда әртүрлі мемлекеттерде орналасса; немесе
b) келесі орындардың біреуі мемлекеттен тыс жерде орналасса, яғни ол жерде тараптар өзінің коммерциялық кәсіпорындарына ие:
арбитраждың орны, егер ол арбитраждық келісімде анықталса немесе оған сәйкес ;
сауда қатынастарынан туындаған міндеттердің едәуір бөлігі сол жерде орындалуы тиіс қандай да бір орын, немесе дау пәнімен тығыз байланысты орын; немесе
с) арбитраждық келісімнің пәнімен бір елмен ғана байланысты екеніне тараптар тікелей түрде келіссе.
Коммерциялық термині коммерциялық және коммерциялық емес келісім-шарттарының арасында айырмашылықты келтіретін елдерде қолданылады. Көптеген елдерде арбитраждық сотқа коммерциялық келісім-шарттардан туындайтын даулар ғана жіберіледі.
Даудың коммерциялық сипаты орасан зор маңызға ие болады, егер арбитраждық шешімді тану және орындау немесе арбитраждық шешімді орындауға талпынса, онда шетел арбитраждық шешімдерді тану және орындау туралы 1958 жылғы Нью-Йорк Конвенциясының ережелеріне сәйкес жүзеге асырылуы тиіс. Көптеген елдер Конвенцияда көзделген ескертулерді қолданады, және олар өздерінің ішкі құқық жүйесімен коммерциялық ретінде қарастыратын дауларға ғана Конвенцияның ережелерін қолдану қажет.
Сонымен қатар айтып кететін жәйт, арбитраждық тергеуге қатысуға ниет білдірген тараптардың біреуінің құқық қабілеттігі анықталатын заңға сәйкес, құқық қабілеттігі жоқ болса, онда арбитраж мүмкін емес. Мысалы, Сауд Арабия мемлекеті арбитраждық келісімде тарап бола алмайды. Мемлекеттік агенстволар келісімде тарап ретінде көрініс тапса да, АҚШ Федералдық үкіметі арбитраждық келісімде тарап бола алмайды. Арбитраждық келісімде бірнеше мемлекеттер (мысалы, Иран) тарап бола алады, егер сәйкес мемлекеттік органның ерекше рұқсаты берілсе. Арбитраж өзінің табиғаты бойынша өте икемді. Тәжірибелі қатысушылардың қолында, ол даударды жылдам және түпкілікті шешімді шығарудың құралы болатындай, қалыптасуы қажет.
1.2. Арбитраждық келісім
Дауды арбитраждық соттың шешуіне беру үшін арбитраждық келісім қажет. Тараптардың арасында пайда болған немесе болашақта пайда болатын даулар туралы тараптардың бұл келісімі, олармен арбитраждық соттың қарауына беріледі
Богуславский М.М. Международное частное право. М.,1998 . 385-бет
5 Тынель А., Функ Я.И. Хвалей В.В. Курс международного торгового права. Минск, 2000. 640-бет
.
Арбитраждық келісім жеке құжат нысанында құрылуы мүмкін. Сонымен бірге арбитраждық келісім негізгі келісім-шартқа енгізілуі мүмкін, бұл жағдайда арбитраж туралы контрактының мұндай шарты арбитраждық ескертпе деп аталады. Мұнда тараптар, мүмкін болатын дауларды арбитраж тәртібінде шешілетіндігін және қандай нақты арбитраждық сотта және қандай регламентке сәйкес екенін анықтап, ескертеді. Тараптар тікелей келісімін білдірген кезде ғана, тараптар үшін міндетті болатын типтік арбитраждық ескертпелер тәжірибеде жиі қолданылады.
Арбитраждық келісімнің құқықтық табиғаты жөнінде кейбір мамандар оны материалдық-құқықтық келісім-шарт деп есептейді, ал басқалары оны процессуалдық-құқықтық әрекет деп санайды, тағы біреулер арбитраждық келісім аралас сипатты деп ойлайды
.
жылғы сыртқы саудалық арбитраж туралы Еуропалық Конвенцияға сәйкес (І-бап, 2 тармақ (а)), арбитраждық келісім термині жазбаша мәміледе арбитраждық ескертпені білдіреді немесе тараптармен қол қойылған немесе хаттармен, телеграммалармен алмасуда, немесе телетайп бойынша хабарламаларда орын алған жеке арбитраждық келісім, ал мемлекеттер арасындағы қатынастарда, арбитраждық келісім үшін, заңдардың ешқайсысы жазбаша нысанды талап етпейтін, бұл заңдармен рұқсат етілген нысанда жасалған, қандай болсын келісім.
Арбитраждық келісімнің тараптары өздерінің қараған шешуі бойынша:
а) тұрақты арбитраждық органның шешуіне дауларды беруді қарастыру;
b) берілген іс бойынша дауларды арбитраждың шешуіне беруді қарастыру және негізінен мына жағдайда:
- арбитрлерді тағайындау немесе қандай болсын дау пайда болған кезде,оларды тағайындаудың әдістерін белгілеу;
- арбитраждық соттың тұрған жерін белгілеу;
- арбитрлер ұстануы тиіс процедуралардың ережелерін белгілеу (ІV-бап,1т. 1961 жылғы Еуропалық Конвенция).
Арбитраждық келісім құзырлық саласында екі басты құқықтық салдар туындатады: арбитраждық келісімде көзделген дауды шешуге арбитраждық соттың құзырлығын тануға негізделген жағымды салдар; мемлекеттік соттың құзырлығынан дау шешуді алып тастауға негізделген жағымсыз салдар.
жылғы шетелдік арбитраждық шешімдерді тану және орындау туралы Нью-Йорк Конвенциясына сәйкес (ІІ-бап,1т.), әрбір келісуші мемлекет объектісі арбитраждық тергеудің пәні болуы мүмкін, қандай болсын нақты келісім-шартты немесе басқа құқықтық қатынастарға байланысты олардың арасында пайда болған немесе пайда болуы мүмкін барлық немесе қандай болсын дауларды арбитражға беруді, тараптардың міндеттенетіндігі туралы жазбаша келісімді таниды. Жасалған арбитраждық келісімнің ерекшелігі мынада, яғни тараптар үшін міндетті және олар дауды арбитражға беруден бас тарта алмайды. Жай сот, әдетте, арбитраждық келісімді болғызбауға және арбитраждық шешімді мәні бойынша қайта қарауға құқығы жоқ. Бұл ереже әртүрлі мемлекеттердің сот тәжірибесінде және заңдарында танылды.
Арбитраждық келісім (соның ішінде сыртқы саудалық контрактіге кіретін арбитраждық ескертпелер) мәмілеге қатысты заңды дербестікке, автономдылыққа ие. Арбитраждық келісімнің күшінде болуы, контрактіге қатысты жасалған арбитраждық келісім, сол контрактінің күшінде болуына тәуелді емес. Кейде дауларды қарастырған кезде, бұл ереже шешуші маңызға ие.
Арбитраждық келісім, қандай да болсын басқа келісім-шарт сияқты, өкілетті тұлғамен жасалады. Өкілдік жазбаша нысанда болу керек және сенім білдірушімен қол қоюылуы тиіс екені әдебиетте ерекше көңіл аударылады. Одан басқа арбитраждық келісімді жасау үшін, ол анық көрсетілген өкілеттіктерді қамтуы тиіс. Халықаралық сауда келісім-шартты жасау өкілеттігіне ие тұлға, арбитраждық ескертпені келісім-шарттың мәтініне кіргізуге өкілетті.
Арбитраждық келісімнің қажетті шарты ол - арбитраждық сотпен шешіле алатын дау немесе дауларды анықтау болып табылады. Бұл жағдайда даудың пәнін жоғары деңгейде нақтылау мүмкін емес. Дау (келісім-шарттан немесе онымен байланысты туындайтын барлық даулар) пайда болуы мүмкін құқықтық қатынасты көрсеткені жеткілікті
Хьюлит-Джеймс М., Гоулд Н. Международный коммерческий арбитраж. LLP Limited 1999 . 35-42-бет..
Арбитраждық келісімде тараптар келісетін өте маңызды мәселелерінің бірі, арбитраждық тергеуді жүргізу орны туралы мәселе болып табылады. Арбитраждық тергеуді жүргізу орнын таңдау келесі элементтерге сәйкес жүзеге асырылады:
- арбитраждық келісім: арбитраж–арбитраж өткізілуі тиіс елдің соттары арбитраждық келісімдерді орындауы тиіс. 1958 жылғы Нью-Йорк Конвенциясына қатысушы-мемлекеттердің соттары мұны жасауы міндетті (Конвенцияның 2 бап, 3 т.). Тіпті бұл соттар арбитраждық келісімді орындамайды, егер олардың елдерінің заңдарына сәйкес соттылыққа жатпаса.
- арбитраждық процесс: соттар және заңдар арбитраждық шешім немесе арбитраждық процесске өзінің араласуын шектейді және дауды шешудің құралдары ретінде арбитраждық тергеуді қолдайды және сол елдерде арбитраждық тергеулер өте тиімді жүргізіледі.
- арбитраждық шешімді орындау: Егер белгілі бір себепке байланысты арбитраж жауапкердің активтері орналасқан елде жүргізілмесе, онда арбитраждық шешімді орындау үшін, арбитраж жауапкердің активтері орналасқан елмен бірге, арбитраждық шешімдерді тану және орындау бойынша халықаралық келісім-шарттың қатысушысы болып табылатын елде жүргізілуі тиіс.
Егер тараптар материалдық құқықты таңдамаған жағдайда, бұл мәселені шешу едәуір дәрежеде дауды қараудың орнына байланысты. Бірақ мәмілеге арбитраж орналасқан жердің құқығы қолданылады деп ойлауға болмайды. Арбитраж дауды қараған кезде бұл елде әрекет ететін материалдық нормаларды емес, коллизиялық нормаларды қолданады. Бұл коллизиялық нормалардың негізінде, мәмілеге қолдануға тиісті материалдық құқық орнайды. Тараптардың өздерімен арбитраж орны таңдалғанда және оны арбитрлер, тәуелсіз мекеме немесе оларды тағайындаушы ұйым жүзеге асырғанда, халықаралық жеке құқық бойынша шведтік мамандар оқиғалар арасында айырмашылық келтіреді. Шведтік коллизиялық құқық қағидалары басым болу керек деген пікірге, бірінші орында тәжірибемен қоса, сана қосылады
Кпстин А.А. Некоторые проблемы международного арбитража. Тритейский суд. 2000 .№ 3 22-26-бет.. Ал соңғы жағдайда шведтік нормалар жанама рөл атқарады, тіпті ешқандай рөл атқармауы да мүмкін,- деп есептейді шведтік маман Й.Гиллис Веттер. Егер тараптар Швецияны арбитраждың орны етіп таңдаса, бірақ олардың контрактісіне қолданылатын құқыққа қатысты келіспесе, онда шведтік арбитрлер қолданбалы материалдық құқықты анықтау үшін, шведтік коллизиялық құқықты қолданады.
Тараптар арасында жасалған келісім-шартты реттеуге арналған материалдық құқық анық білдірілген нысан келісім-шартта көрсетілуі тиіс. Халықаралық коммерциялық арбитраж туралы көптеген қазіргі заманғы заңдар тараптардың өздеріне материалдық құқықты таңдауға мүмкіндік береді. Егер арбитраждық тергеудің тараптары таңдамаса, онда коллизиялық нормалар қолданылады, яғни келісім-шартты реттеуі тиіс құқықты таңдау үшін, арбитраждық сот қолданбалы деп есептейтін (мұндай ережелер 1996 жылы “Арбитраж туралы” Англия заңында бекітілген ( 46-бап, 1993 жылғы “Халықаралық коммерциялық арбитраж” туралы РФ Заңы (28-бап). Коллизиялық нормалардың көмегімен таңдалған материалдық құқық, арбитраждық тергеу жүргізетін сол құқықтық жүйеге ешқандай қатысы болмауы мүмкін
Федоров А.Г., Международный коммерческий арбитраж. М., 2000. 55-56-бет.
.
Қандай болсын мемлекеттің материалдық құқығы олардың келісім-шартына қолданбайтындығы және оның орнына арбитраждың құрамына “бейбіт делдал” өкілеттігін беру және тараптар арасында пайда болған дауды ex aequo et bono, яғни “әділеттілік және қайырымды ар-ұят бойынша” шешілетіндігін, тараптар алдын-ала қарастыра алады. Контрактіні орындау кезінде жағдайлардың маңызды өзгеруіне қауіп төнген кезде, ұзақ мерзімді контрактілерде әдетте “әділеттілік және қайырымды ар-ұят бойынша” пайда болған дауларды шешу туралы ережелер қолданады.
Арбитраждың концепциясы тараптардың еріктерінің еркіндігі қағидасынан толығымен туындайды. Бұл қағиданы басшылыққа ала отырып, тараптар арбитраждық соттың шешуіне дауды беру туралы келісімде олардың дауы қарастырылатын тәртіп бойынша және сол тәртіпті анықтау үшін, мақсатқа сәйкес және міндетті деп есептейтін барлығын регламентациялай алады. Тараптар арбитраждық келісімге қолданылатын, құқықтың міндетті нормаларымен ғана байланысты. Арбитраждық келісімнің факультативтік бөлігі тараптар тұрақты әрекет ететін арбитраждық сотты таңдайтынына немесе арбитраждық сот ad hoc шешуіне дауды беру туралы келісім жасағанына едәуір дәрежеде тәуелді болады.
Сондай жолмен, арбитраждық келісім тараптармен келісуі тиіс мәселелердің бірнеше санын өзіне енгізеді. Өйткені тараптармен өз уақытында реттелген бұл мәселелер, дау пайда болған кезде маңызды рөл атқара алады. Арбитраж жолымен дауларды шешуге беру мүмкіндігі, құқықтың көптеген жүйелерінің негізінде орын алған, келісім-шарттардың еркіндік қағидасының көрініс табуы болып табылады. Сонымен қатар арбитраждық соттың құзырлығы, арбитраждық келісімде көрсетілген тараптардың еріктерінен туындайды.
2. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ АРБИТРАЖДЫҚ ОРГАНДАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ
Институциялық арбитраж
Халықаралық тәжірибеде арбитраждың екі түрі белгілі: тұрақты әрекет ететін (институциялық) арбитраждық органдар және ad hoc арбитраждар (бейтарап немесе бір реттік арбитраждар). 1961 жылғы сыртқы саудалық арбитраж туралы Еуропа Конвенциясына сәйкес, “арбитраж” термині тұрақты арбитраждық органдармен (І-бап, 2-тармақ (b)) және әрбір жеке іс (ad hoc арбитраж) бойынша тағайындалған арбитрлермен дауларды тергеуді білдіреді.
Келісім-шарттың тараптары пайда болған немесе болашақта пайда болуы мүмкін дауларды, арбитраж қарауына беру туралы шешім қабылдап, арбитраждық келісімді құру бойынша жұмысты бастамас бұрын, арбитраждық тергеу тұрақты әрекет ететін арбитраждық институттардың біреуінде жүргізілеме немесе бұл арбитраж ad hoc боладыма, соны анықтауы тиіс.
Институциялық немесе тұрақты әрекет ететін арбитраждар әртүрлі ұйымдар және ассоциациялар, сауда-өнеркәсіптік және саудалық палаталар жанында құрылады. Әрбір тұрақты әрекет ететін арбитраждың өзінің регламенті, істердің өндіріс ережелері және арбитрлер тізімі болады, яғни солардан тараптар арбитрлерді таңдайды.
Арбитраждық Институт өзі дауларды шешпейді. Институттың Регламентіне сәйкес, сонымен қатар Институт қабылдаған, басқа процедура ережелеріне сәйкес ішкі және халықаралық дауларды шешуге үлес қосу; Институт орнатқан тәртіпке сәйкес, арбитраждық тергеуге үлес қосу, яғни оның процедурасы Институттың Регламентімен көрсетілген процедурадан жартылай немесе толық ерекшелінеді; татуластырушы процедура және арбитражды жүргізудің мәселелері бойынша мәлімет ұсыну.
Арбитраждық өндіріс, талапкердің Арбитраждық Институтқа арбитраж туралы өтініш бергеннен бастап қозғалады. Арбитраж туралы өтініш мыналарды қамту керек: атауы, пошталық мекен-жай, телефон, факс нөмірлері, тараптардың және олардың өкілдерінің электрондық пошталарының мекен-жайлары; дауды қысқаша сипаттау; талапкердің талаптарын алдын-ала айту; арбитраждық келісімнің немесе ескертпенің көшірмесі және оларға сәйкес дау арбитражбен шешілуі тиіс; және егер ол таңдалған процедурамен көрсетілсе, талапкер тағайындаған арбитрді, пошталық мекен-жайды, электрондық поштаның мекен- жайын, арбитрдің телефоны және факсының нөмірін ңұсқау.
Арбитраждық Институттың дауға қатысты құқығы болмаса немесе тіркеулі алымның көрсетілген мерзімде төленбегендігі анықталса, арбитраж туралы талапкердің өтініші қабылданбайды. Арбитраждық Институт тергеудің құпиялығын және оны әділ, үнемдеп және кешіктірмей жүргізуді қамтамасыз етуге міндетті. Арбитраждық Институттың Регламентінің анықтауы бойынша, егер іс жүргізудің тілі немесе тілдері тараптармен арбитраждық келісімде келісілмесе, арбитраж құрамы тараптармен кеңескеннен кейін берілген мәселе бойынша шешім қабылдай алады.
жылғы жедел арбитраждық процедура Ережелерінің нұсқасы бұрынғы ережелерді қамтиді. Бірақ, мысалы, қолданбалы құқық мәселесі бойынша, Арбитраждық Регламенттің қосымшалары, жаңа Ережелерді құраған кезде ескерілген.
Жедел процедураның негізгі белгілері мыналар:
- істі қарау әрқашанда жалғыз арбитрмен жүзеге асырылады, егер тараптардың келісімімен анықталмаса, Арбитраждық институтпен тағайындалады;
- талап арыздан және талапқа жауаптан басқа, әрбір тарап тек бір қосымша қысқа жазбаша арызды ұсына алады. Толықтыру үшін уақыт шектелген және 10 жұмыс күнін құрайды;
- арбитр іс түскен кезден бастап үш айдың ішінде іс бойынша шешім шығаруға міндетті, егер тараптардың біреуінен сәйкес сауал түссе ғана, шешімді шығару үшін негіздер мұнда баяндалады.
Халықаралық контракт бойынша тараптар олардың арасындағы қандай болсын дауларды Лондондық Халықаралық Төрелік соттың қаралуына бергісі келмесе, келесі түрде арбитраждық ескертпені контрактіге кіргізу қажет: нағыз контракт немесе оған байланысты пайда болатын әрқилы дау, сонымен қатар оның орын алуы, күшінің болуы немесе тоқтатылуына қатысты әртүрлі мәселені Лондондық Халықаралық Төрелік соттың Регламентіне сәйкес арбитраждың қаралуына және түпкілікті шешуіне беру қажет, сол Регламент оған сілтеме жасаудың нәтижесінде нағыз ескертпенің бөлігі болып есептеледің.
Арбитраждық сот өзінің құзырлығы туралы, соның ішінде арбитраждық келісімнің күшінде болуына қатысты кез келген қарсылықтар бойынша өзі қаулы шығаруға құқылы. Контрактінің бөлігі болып табылатын, арбитраждық ескертпенің бұл мақсаты үшін, келісім-шарттың басқа шарттарына байланысты емес, келісім ретінде көрініс табуы тиіс. Келісім-шарттың күші жоқтығы туралы шешімді Арбитраждық сот шығарғанда, арбитраждық ескертпенің күші жоқтығын “іpso jure” (автоматты түрде) туындатпайды.
Арбитраждық сот құзырлыққа ие емес туралы арызды талап бойынша қарсылықтарды ұсынудан жай емес жасалуы тиіс. Арбитраждық сот өзінің өкілеттіктерінің шегінен шығады деген тараптың пікірінен туындаған мәселе бойынша, Арбитраждық сот шешім шығаруға ниет білдіргеннен кейін, Арбитраждық сот өзінің өкілеттіктерін асыра қолдануы туралы арыз кенеттен берілуі тиіс. Бұл жағдайлардың әрқайсысында Арбитраждық сот берілген параграфқа сәйкес кеш берілген арызды қабылдай алады, егер кешігудің себебі ақталған болса.
Егер бірнеше арбитрлер болғанда, олар белгілі мәселе бойынша келісімге келмесе, шешім көпшілік дауыспен қабылданады. Кез келген бір мәселе бойынша көпшіліктің шешімі болмағанда, Арбитраждық соттың төрағасы арбитраждық шешімді бір өзі шығарады, яғни егер ол жалғыз арбитр ретінде болса. Егер арбитрлердің біреуі арбитраждық шешімге қол қоймаса, қолдың болмауының себебін көрсету шартымен көпшіліктің қолының болуы жеткілікті.
Арбитраждық шешім әрқилы валютада көрініс табуы мүмкін және Арбитраждық сот тиісті деп есептейтін, мұндай ставкалар бойынша, арбитраждық тергеудің пәні болып табылатын, әрқилы бағадан тараптардың біреуіне жай я болмаса күрделі пайыздар төленуі туралы шешімді Арбитраждық сот шығара алады.
Бейбіт келісім жағдайында Арбитраждық сот бейбіт келісімді бекітетін арбитраждық шешімді шығара алады, егер тараптардың біреуі сол туралы өтінсе. Егер тараптарға келісілген шарттардың негізінде арбитраждық шешім қажет болмаса, онда бейбіт келісімге келуі туралы жазбаша нысанда тараптармен мақұлдануын төрелік сот алғаннан кейін, Арбитраждық сот тарқатылады және арбитраждық тергеу аяқталады.
Лондондық Халықаралық төрелік соттың Регламентімен бірге 1990 жылы 1 қаңтардан бастап әрекет ететін арбитраждық алымдар және шығындар туралы Ереже қолданады. Арбитраждық шығындар (заңды көмек үшін шығындар немесе тараптардың өздері көтерген шығындардан басқа) берілген ережеге сәйкес анықталады
См. Приложение ІІ. Положение об арбитражных расходах и сборах Лондонского Международного Тритейского суда..
Қазақстан Республикасында халықаралық коммерциялық дауларды қарайтын арбитраждық орган бар. ҚР-ның Министрлер Кабинетінің Қаулысы № 356 негізінде 1993 жылы 5 қазанда құрылған, ҚР-ның Сауда-Өндірістік палатасының жанындағы Арбитраждық комиссия бұл орган болып табылады. Қазіргі кезде Арбитраждық комиссия1996 жылғы 11 сәуірдегі Сауда-Өндірістік палатасының Президиумымен бекітілген, ҚР-ның Сауда-Өндірістік палатасының жанындағы Арбитаждық комиссия туралы ереже негізінде әрекет етеді.
Арбитраждық комиссия келісім-шартты және басқа азаматтық–құқықтық қатынастардан туындайтын дауларды арбитраж арқылы реттеуді қамтамасыз ететін, тәуелсіз тұрақты әрекет ететін арбитраждық орган болып табылады.
Арбитраждық комиссия пайда болған немесе пайда болуы мүмкін дауды Арбитраждық комиссияның шешуіне беру туралы тараптардың жазбаша келісімі болғанда ғана дауларды өзінің қарауына қабылдайды. Келісім-шартқа кіретін келесі арбитраждық ескертпе ұсынылады: “нағыз келісім-шартқа байланысты пайда болатын барлық даулар, Қазақстан Республикасының Сауда-Өндірістік палатасының жанындағы Арбитраждық комиссиямен түпкілікті реттеуге жатады”.
Арбитраждық комиссияға кіретіндер:
- тиісті органдарда комиссияның атынан шығады, арбитраждық өндірісті дұрыс жүргізуді бақылайды, арбитрлердің жұмысын ретке келтіреді, регламентін бұлжытпай ұстануын бақылайды және жалпы басшылықты жүзеге асыратын Арбитраждық комиссияның төрағасы;
- төраға болмағанда, оның функцияларын төрағаның орынбасары атқарады. Арбитраждық комиссияның төрағасы және оның орынбасары ашық дауыс беру жолымен арбитрлердің жалпы жиналысында сайланады;
- арбитрлер және жауапты Хатшы.
Арбитрлер тәуелсіз және дауды объективті білікті қарайтынына кепілдік береді. Жауапты Хатшы материалдарды дұрыстап сақтауды, шешімдерді тиісті көркемдеуді қамтамасыз етеді, ал қажет болған жағдайда, Арбитраждық комиссияның қызметі туралы мәліметтерді баспаға шығаруды ұйымдастырады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І...... Кіріспе
ІІ. Халықаралық коммерциялық арбитраждың түсінігі
1. Арбитраждық келісім
ІІІ. Халықаралық арбитраждық органдардың түрлері
1. Институциялық арбитраж
. Арбитраж ad hoc
IV. Қорытынды
V. Әдебиеттер тізімі
КІРІСПЕ
Сыртқы экономикалық қызметте, халықаралық экономикалық қатынастарда, сыртқы және халықаралық сауда қатынастарында шаруашылық жүргізу субъектілернің арасында туындаған дауларды шешудің бір құралы –ол халықаралық коммерциялық арбитраж көмегіне жүгіну болып табылады. Халықаралық коммерциялық арбитражды шаруашылық жүргізу субъектілерінің арасындағы дауларды шешуші механизм әрі орган ретінде танимыз. Қазіргі кездегі өзекті мәселелердің бірі де осы органның қызметіне байланысты болып отыр. Халықаралық коммерциялық арбитраж қызметі құқықтық тұрғыдан реттелгенімен, бұл саладағы шешімін таппай жатқан мәселелер де жеткілікті.
Ата заңымыз Қазақстан Республикасы Конституциясында көрсетілгендей, барлық тұлға заң және сот алдында тең, сонымен қатар өз құқықтары мен бостандықтарын сотпен қорғауға құқылы (13-14-баптар). Аталған құқықтар халықаралық актілерде де көрініс тапқанын атап өткен жөн. Сонымен қатар Қазақстан Республикасында 2004 жылдың 28 желтоқсанында Халықаралық коммерциялық арбитраж туралы және Төрелік соттар туралы Заңдар қабылданды. Қазақстандық коммерциялық арбитраж тұрақты қызмет етуші арбитраждық (төрелік) институт болып табылады.
ХХ және ХХІ ғасырда сыртқы сауданың, халықаралық экономикалық қатынастардың дамуына байланысты халықаралық коммерциялық арбитраждың қызметін реттеуге үлкен көңіл бөлінді. Осы мәселелерді реттеу мақсатында ХХ ғасырдың басынан бері дауларды арбитраждық жолмен шешу, арбитраждық шешімдері орындауға қатысты халықаралық актілер мен басқа да нормалар қабылданды. Мысал ретінде айтатын болсақ, коммерциялық арбитражбен шығарылған шешімдерді тану және орындауды реттеу мақсатында қабылданған 1958 жылы қабылданған Шетелдік арбитраждық шешімдерді тану және орындау туралы Нью-Йорк Конвенциясын атап өтуге болады.
Тағы атап кететін жағдай, әр мемлекеттің шаруашылық жүргізу субъектілері арсындағы дауды коммерциялық арбитраж арқылы шешу реттелгенімен, оны орындау кезінде едәуір қыйындықтар туындайды. Аталған келеңсіз жағдайлардың себебінің бірі ішкімемлекеттік заңнамалар арсындағы қарама-қайшылықтардың туындауында еді. Бұл мәселелердің алдын алу үшін халықаралық актілерде арнайы ережелер қамтыла бастады және осындай актілерге қосылған мемлекеттер үшін бұл ережелер міндетті болып табылады.
.1. Халықаралық коммерциялық арбитраждың түсінігі
Халықаралық сауда айналымында Халықаралық Коммерциялық арбитраж атауына иеленген арбитраждық тергеу, халықаралық сауда аясында туындаған дауларды шешудің негізгі тәсілі болмастан бұрын болған. Арбитраждық тергеу мемлекеттік сот әділдігінен бұрын пайда болды және оның бастауы Рим кездерінде туған. Өркениет туындағаннан бастап адамдар, саудагер мамандығы әлемде ең ежелгі болып табылмаса да, халықаралық саудамен айналысқан. Ассириялықтар, ежелгі египтіктер, қытайлықтар, Үндістан, Грек және Рим халықтары сауда саттықпен айналысып, және сол кездерде олар сауда дауларын шешумен жиі айналысқан.
Бастапқыда арбитраждық соттардың шешімдері мемлекеттік мәжбүрлеу шаралардың көмегімен орындалмаған. Тараптар тек қана арбитраждық келісімде арнайы өндіру шараларын немесе шешімді орындауды қамтамасыз ететін басқа тәсілді алдын-ала ескере алған. Мемлекеттік соттар шығаратын шешімдер иеленген заңдық күшті, алғашқы болып Юстиниан арбитраждық соттардың шешімдеріне де заңды күшті енгізген. Сот шешімінің заңды күшіне енуі халықаралық саудада аз дегенде бір шетел тұлғасы қатысқандықтан, тараптардың біреуі көбінесе басқа тараптың соттарына сенімсіздік білдірген. Одан басқа, ішкі дауларды шешуге байланысты, судьялар мен соттарға көп міндет жүктелген. Осы әрекеттің барлығы тәжірибеге әкелді, яғни дауға қатысушы тараптар, олардың арасындағы дауды шешетін арбитр ретінде әрекет ететін, сыйлы тұлғаларды тағайындаған. Өкінішке орай, бұл тағайындалған тұлға өзін әрқашанда адал ұстамаған. Грек мифологиясы бізге Трояндық ханзада –Паристің мысалын келтіреді. Жебеуші әйелдердің қайсысы: Гера, Афина немесе Афродита ең әдемі деп сұрағанда, ол айғақтарды әділдікпен бағалай алмай, оның орнына сұлу ханша Еленаны ұрлауға көмектесетініне уәде беру нысанында Афродитадан пара алған. Нәтижесінде Трояндық соғысқа әкелді.
Арбитражға деген қызығушылық сауданың дамуымен қатар өсті. Арбитражды, сауда сияқты ежелгі деп айтуға болады. Халықаралық коммерциялық арбитраждың қазіргі заманғы дәуірі XVІІІ ғ аяғы –XІX ғ басына тән, яғни ол кезде сауда саласындағы даулар және теңіз арқылы тауарларды тасымалдауға байланысты даулар арбитраж жолымен шешілген. Бұл кезеңге сонымен қатар биржалар, саудалық сипаттағы мекемелер немесе сауда-өнеркәсіптік палаталар құрған, алғашқы тұрақты әрекет ететін арбитраждық институттар жатады.
Халықаралық коммерциялық арбитраж термині бірнеше мағынада қолданылады. Біріншіден, бұл термин сыртқы экономикалық мәмілелерден туындайтын дауларды шешу механизімін білдіреді. Екіншіден, халықаралық коммерциялық арбитраж термині осындай дауларды шешу үшін туындаған орган болып табылады. Үшіншіден, халықаралық коммерциялық арбитраж терминінің мағынасы арбитраждың құрамына байланысты ол: бірнеше арбитрлер немесе жеке арбитр
Федоров А.Г. Международный коммерческий арбитраж. М.,2000 . 5-бет.
Халықаралық коммерциялық арбитраж екі немесе бірнеше тараптар арасында жасалған келісімге сәйкес сотта дауларды қарау жабық жүргізілетін, дауларды шешу үшін механизм ретінде көрініс табады. Тараптардың келісуі бойынша, арбитр (арбитрлер) шығарған шешім, әділетті қаралғаннан кейін тараптар үшін міндетті болады. Бір немесе бірнеше арбитрлерден тұратын арбитраждық сотқа дауды шешуге беру орын алған дау бойынша тараптардың келісімімен жүзеге асады. Арбитраждық сот тараптармен тікелей сайланады немесе олардың атынан, тараптар арбитраж жүргізу процедураларын белгілейді. Арбитраждық сот шығарған шешім түпкілікті және тараптар үшін заңды, міндетті болып табылады, бірақ бұл шешім тараптар ұсынған дәлелдемелер мен дәлелдерге сәйкес қабылдану керек. Нағыз арбитраждық шешім соттармен танылуы және орындалуы мүмкін.
Халықаралық деген термин - таза ұлттық болып табылатын және ұлттық шеңберден шығатын арбитраждар арасындағы айырмашылықты білдіреді. Әртүрлі елдердің құқықтық жүйелері халықаралық деген түсінікті түрлі түсіндіреді. Кейбір елдерде даудың сипаты бойынша айырмашылық келтіріледі: дау халықаралық сауданың мүдделерін қозғаса, ол халықаралық болып есептелінеді. Басқа құқықтық жүйелер даудың тараптарына көңіл бөледі: оның ұлтына, тұрақты тұратын жеріне және т.б
Федоров А.Г. Международный коммерческий арбитраж. М., 200. 5-6 бет.
Арбитраждың халықаралық сипатының негізгі заңды маңызы былай көрініс табады, яғни белгілі елдер : Франция, Италия және Швейцария ішкі арбитражға қолданылатын құқықтық режиммен салыстырғанда, халықаралық арбитраждарға ерекше құқықтық режимдер қолданады. Өйткені ішкі арбитраждарға домицилилер және бір мемлекеттің азаматтары қатысады, сол себептен мүмкін, мемлекет осындай түрдегі арбитраждарға бақылау жүргізеді
Хьюлит-Джеймс М., Гоулд Н. Международный коммерческий арбитраж. LLP Limited 1999 . 10 бет .
жылғы халықаралық сауда арбитраж туралы ЮНСИТРАЛ типтік заңына сәйкес, арбитраж халықаралық болып табылады, егер:
а) арбитраждық келісімнің тараптарының коммерциялық кәсіпорындары шартты жасағанда әртүрлі мемлекеттерде орналасса; немесе
b) келесі орындардың біреуі мемлекеттен тыс жерде орналасса, яғни ол жерде тараптар өзінің коммерциялық кәсіпорындарына ие:
арбитраждың орны, егер ол арбитраждық келісімде анықталса немесе оған сәйкес ;
сауда қатынастарынан туындаған міндеттердің едәуір бөлігі сол жерде орындалуы тиіс қандай да бір орын, немесе дау пәнімен тығыз байланысты орын; немесе
с) арбитраждық келісімнің пәнімен бір елмен ғана байланысты екеніне тараптар тікелей түрде келіссе.
Коммерциялық термині коммерциялық және коммерциялық емес келісім-шарттарының арасында айырмашылықты келтіретін елдерде қолданылады. Көптеген елдерде арбитраждық сотқа коммерциялық келісім-шарттардан туындайтын даулар ғана жіберіледі.
Даудың коммерциялық сипаты орасан зор маңызға ие болады, егер арбитраждық шешімді тану және орындау немесе арбитраждық шешімді орындауға талпынса, онда шетел арбитраждық шешімдерді тану және орындау туралы 1958 жылғы Нью-Йорк Конвенциясының ережелеріне сәйкес жүзеге асырылуы тиіс. Көптеген елдер Конвенцияда көзделген ескертулерді қолданады, және олар өздерінің ішкі құқық жүйесімен коммерциялық ретінде қарастыратын дауларға ғана Конвенцияның ережелерін қолдану қажет.
Сонымен қатар айтып кететін жәйт, арбитраждық тергеуге қатысуға ниет білдірген тараптардың біреуінің құқық қабілеттігі анықталатын заңға сәйкес, құқық қабілеттігі жоқ болса, онда арбитраж мүмкін емес. Мысалы, Сауд Арабия мемлекеті арбитраждық келісімде тарап бола алмайды. Мемлекеттік агенстволар келісімде тарап ретінде көрініс тапса да, АҚШ Федералдық үкіметі арбитраждық келісімде тарап бола алмайды. Арбитраждық келісімде бірнеше мемлекеттер (мысалы, Иран) тарап бола алады, егер сәйкес мемлекеттік органның ерекше рұқсаты берілсе. Арбитраж өзінің табиғаты бойынша өте икемді. Тәжірибелі қатысушылардың қолында, ол даударды жылдам және түпкілікті шешімді шығарудың құралы болатындай, қалыптасуы қажет.
1.2. Арбитраждық келісім
Дауды арбитраждық соттың шешуіне беру үшін арбитраждық келісім қажет. Тараптардың арасында пайда болған немесе болашақта пайда болатын даулар туралы тараптардың бұл келісімі, олармен арбитраждық соттың қарауына беріледі
Богуславский М.М. Международное частное право. М.,1998 . 385-бет
5 Тынель А., Функ Я.И. Хвалей В.В. Курс международного торгового права. Минск, 2000. 640-бет
.
Арбитраждық келісім жеке құжат нысанында құрылуы мүмкін. Сонымен бірге арбитраждық келісім негізгі келісім-шартқа енгізілуі мүмкін, бұл жағдайда арбитраж туралы контрактының мұндай шарты арбитраждық ескертпе деп аталады. Мұнда тараптар, мүмкін болатын дауларды арбитраж тәртібінде шешілетіндігін және қандай нақты арбитраждық сотта және қандай регламентке сәйкес екенін анықтап, ескертеді. Тараптар тікелей келісімін білдірген кезде ғана, тараптар үшін міндетті болатын типтік арбитраждық ескертпелер тәжірибеде жиі қолданылады.
Арбитраждық келісімнің құқықтық табиғаты жөнінде кейбір мамандар оны материалдық-құқықтық келісім-шарт деп есептейді, ал басқалары оны процессуалдық-құқықтық әрекет деп санайды, тағы біреулер арбитраждық келісім аралас сипатты деп ойлайды
.
жылғы сыртқы саудалық арбитраж туралы Еуропалық Конвенцияға сәйкес (І-бап, 2 тармақ (а)), арбитраждық келісім термині жазбаша мәміледе арбитраждық ескертпені білдіреді немесе тараптармен қол қойылған немесе хаттармен, телеграммалармен алмасуда, немесе телетайп бойынша хабарламаларда орын алған жеке арбитраждық келісім, ал мемлекеттер арасындағы қатынастарда, арбитраждық келісім үшін, заңдардың ешқайсысы жазбаша нысанды талап етпейтін, бұл заңдармен рұқсат етілген нысанда жасалған, қандай болсын келісім.
Арбитраждық келісімнің тараптары өздерінің қараған шешуі бойынша:
а) тұрақты арбитраждық органның шешуіне дауларды беруді қарастыру;
b) берілген іс бойынша дауларды арбитраждың шешуіне беруді қарастыру және негізінен мына жағдайда:
- арбитрлерді тағайындау немесе қандай болсын дау пайда болған кезде,оларды тағайындаудың әдістерін белгілеу;
- арбитраждық соттың тұрған жерін белгілеу;
- арбитрлер ұстануы тиіс процедуралардың ережелерін белгілеу (ІV-бап,1т. 1961 жылғы Еуропалық Конвенция).
Арбитраждық келісім құзырлық саласында екі басты құқықтық салдар туындатады: арбитраждық келісімде көзделген дауды шешуге арбитраждық соттың құзырлығын тануға негізделген жағымды салдар; мемлекеттік соттың құзырлығынан дау шешуді алып тастауға негізделген жағымсыз салдар.
жылғы шетелдік арбитраждық шешімдерді тану және орындау туралы Нью-Йорк Конвенциясына сәйкес (ІІ-бап,1т.), әрбір келісуші мемлекет объектісі арбитраждық тергеудің пәні болуы мүмкін, қандай болсын нақты келісім-шартты немесе басқа құқықтық қатынастарға байланысты олардың арасында пайда болған немесе пайда болуы мүмкін барлық немесе қандай болсын дауларды арбитражға беруді, тараптардың міндеттенетіндігі туралы жазбаша келісімді таниды. Жасалған арбитраждық келісімнің ерекшелігі мынада, яғни тараптар үшін міндетті және олар дауды арбитражға беруден бас тарта алмайды. Жай сот, әдетте, арбитраждық келісімді болғызбауға және арбитраждық шешімді мәні бойынша қайта қарауға құқығы жоқ. Бұл ереже әртүрлі мемлекеттердің сот тәжірибесінде және заңдарында танылды.
Арбитраждық келісім (соның ішінде сыртқы саудалық контрактіге кіретін арбитраждық ескертпелер) мәмілеге қатысты заңды дербестікке, автономдылыққа ие. Арбитраждық келісімнің күшінде болуы, контрактіге қатысты жасалған арбитраждық келісім, сол контрактінің күшінде болуына тәуелді емес. Кейде дауларды қарастырған кезде, бұл ереже шешуші маңызға ие.
Арбитраждық келісім, қандай да болсын басқа келісім-шарт сияқты, өкілетті тұлғамен жасалады. Өкілдік жазбаша нысанда болу керек және сенім білдірушімен қол қоюылуы тиіс екені әдебиетте ерекше көңіл аударылады. Одан басқа арбитраждық келісімді жасау үшін, ол анық көрсетілген өкілеттіктерді қамтуы тиіс. Халықаралық сауда келісім-шартты жасау өкілеттігіне ие тұлға, арбитраждық ескертпені келісім-шарттың мәтініне кіргізуге өкілетті.
Арбитраждық келісімнің қажетті шарты ол - арбитраждық сотпен шешіле алатын дау немесе дауларды анықтау болып табылады. Бұл жағдайда даудың пәнін жоғары деңгейде нақтылау мүмкін емес. Дау (келісім-шарттан немесе онымен байланысты туындайтын барлық даулар) пайда болуы мүмкін құқықтық қатынасты көрсеткені жеткілікті
Хьюлит-Джеймс М., Гоулд Н. Международный коммерческий арбитраж. LLP Limited 1999 . 35-42-бет..
Арбитраждық келісімде тараптар келісетін өте маңызды мәселелерінің бірі, арбитраждық тергеуді жүргізу орны туралы мәселе болып табылады. Арбитраждық тергеуді жүргізу орнын таңдау келесі элементтерге сәйкес жүзеге асырылады:
- арбитраждық келісім: арбитраж–арбитраж өткізілуі тиіс елдің соттары арбитраждық келісімдерді орындауы тиіс. 1958 жылғы Нью-Йорк Конвенциясына қатысушы-мемлекеттердің соттары мұны жасауы міндетті (Конвенцияның 2 бап, 3 т.). Тіпті бұл соттар арбитраждық келісімді орындамайды, егер олардың елдерінің заңдарына сәйкес соттылыққа жатпаса.
- арбитраждық процесс: соттар және заңдар арбитраждық шешім немесе арбитраждық процесске өзінің араласуын шектейді және дауды шешудің құралдары ретінде арбитраждық тергеуді қолдайды және сол елдерде арбитраждық тергеулер өте тиімді жүргізіледі.
- арбитраждық шешімді орындау: Егер белгілі бір себепке байланысты арбитраж жауапкердің активтері орналасқан елде жүргізілмесе, онда арбитраждық шешімді орындау үшін, арбитраж жауапкердің активтері орналасқан елмен бірге, арбитраждық шешімдерді тану және орындау бойынша халықаралық келісім-шарттың қатысушысы болып табылатын елде жүргізілуі тиіс.
Егер тараптар материалдық құқықты таңдамаған жағдайда, бұл мәселені шешу едәуір дәрежеде дауды қараудың орнына байланысты. Бірақ мәмілеге арбитраж орналасқан жердің құқығы қолданылады деп ойлауға болмайды. Арбитраж дауды қараған кезде бұл елде әрекет ететін материалдық нормаларды емес, коллизиялық нормаларды қолданады. Бұл коллизиялық нормалардың негізінде, мәмілеге қолдануға тиісті материалдық құқық орнайды. Тараптардың өздерімен арбитраж орны таңдалғанда және оны арбитрлер, тәуелсіз мекеме немесе оларды тағайындаушы ұйым жүзеге асырғанда, халықаралық жеке құқық бойынша шведтік мамандар оқиғалар арасында айырмашылық келтіреді. Шведтік коллизиялық құқық қағидалары басым болу керек деген пікірге, бірінші орында тәжірибемен қоса, сана қосылады
Кпстин А.А. Некоторые проблемы международного арбитража. Тритейский суд. 2000 .№ 3 22-26-бет.. Ал соңғы жағдайда шведтік нормалар жанама рөл атқарады, тіпті ешқандай рөл атқармауы да мүмкін,- деп есептейді шведтік маман Й.Гиллис Веттер. Егер тараптар Швецияны арбитраждың орны етіп таңдаса, бірақ олардың контрактісіне қолданылатын құқыққа қатысты келіспесе, онда шведтік арбитрлер қолданбалы материалдық құқықты анықтау үшін, шведтік коллизиялық құқықты қолданады.
Тараптар арасында жасалған келісім-шартты реттеуге арналған материалдық құқық анық білдірілген нысан келісім-шартта көрсетілуі тиіс. Халықаралық коммерциялық арбитраж туралы көптеген қазіргі заманғы заңдар тараптардың өздеріне материалдық құқықты таңдауға мүмкіндік береді. Егер арбитраждық тергеудің тараптары таңдамаса, онда коллизиялық нормалар қолданылады, яғни келісім-шартты реттеуі тиіс құқықты таңдау үшін, арбитраждық сот қолданбалы деп есептейтін (мұндай ережелер 1996 жылы “Арбитраж туралы” Англия заңында бекітілген ( 46-бап, 1993 жылғы “Халықаралық коммерциялық арбитраж” туралы РФ Заңы (28-бап). Коллизиялық нормалардың көмегімен таңдалған материалдық құқық, арбитраждық тергеу жүргізетін сол құқықтық жүйеге ешқандай қатысы болмауы мүмкін
Федоров А.Г., Международный коммерческий арбитраж. М., 2000. 55-56-бет.
.
Қандай болсын мемлекеттің материалдық құқығы олардың келісім-шартына қолданбайтындығы және оның орнына арбитраждың құрамына “бейбіт делдал” өкілеттігін беру және тараптар арасында пайда болған дауды ex aequo et bono, яғни “әділеттілік және қайырымды ар-ұят бойынша” шешілетіндігін, тараптар алдын-ала қарастыра алады. Контрактіні орындау кезінде жағдайлардың маңызды өзгеруіне қауіп төнген кезде, ұзақ мерзімді контрактілерде әдетте “әділеттілік және қайырымды ар-ұят бойынша” пайда болған дауларды шешу туралы ережелер қолданады.
Арбитраждың концепциясы тараптардың еріктерінің еркіндігі қағидасынан толығымен туындайды. Бұл қағиданы басшылыққа ала отырып, тараптар арбитраждық соттың шешуіне дауды беру туралы келісімде олардың дауы қарастырылатын тәртіп бойынша және сол тәртіпті анықтау үшін, мақсатқа сәйкес және міндетті деп есептейтін барлығын регламентациялай алады. Тараптар арбитраждық келісімге қолданылатын, құқықтың міндетті нормаларымен ғана байланысты. Арбитраждық келісімнің факультативтік бөлігі тараптар тұрақты әрекет ететін арбитраждық сотты таңдайтынына немесе арбитраждық сот ad hoc шешуіне дауды беру туралы келісім жасағанына едәуір дәрежеде тәуелді болады.
Сондай жолмен, арбитраждық келісім тараптармен келісуі тиіс мәселелердің бірнеше санын өзіне енгізеді. Өйткені тараптармен өз уақытында реттелген бұл мәселелер, дау пайда болған кезде маңызды рөл атқара алады. Арбитраж жолымен дауларды шешуге беру мүмкіндігі, құқықтың көптеген жүйелерінің негізінде орын алған, келісім-шарттардың еркіндік қағидасының көрініс табуы болып табылады. Сонымен қатар арбитраждық соттың құзырлығы, арбитраждық келісімде көрсетілген тараптардың еріктерінен туындайды.
2. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ АРБИТРАЖДЫҚ ОРГАНДАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ
Институциялық арбитраж
Халықаралық тәжірибеде арбитраждың екі түрі белгілі: тұрақты әрекет ететін (институциялық) арбитраждық органдар және ad hoc арбитраждар (бейтарап немесе бір реттік арбитраждар). 1961 жылғы сыртқы саудалық арбитраж туралы Еуропа Конвенциясына сәйкес, “арбитраж” термині тұрақты арбитраждық органдармен (І-бап, 2-тармақ (b)) және әрбір жеке іс (ad hoc арбитраж) бойынша тағайындалған арбитрлермен дауларды тергеуді білдіреді.
Келісім-шарттың тараптары пайда болған немесе болашақта пайда болуы мүмкін дауларды, арбитраж қарауына беру туралы шешім қабылдап, арбитраждық келісімді құру бойынша жұмысты бастамас бұрын, арбитраждық тергеу тұрақты әрекет ететін арбитраждық институттардың біреуінде жүргізілеме немесе бұл арбитраж ad hoc боладыма, соны анықтауы тиіс.
Институциялық немесе тұрақты әрекет ететін арбитраждар әртүрлі ұйымдар және ассоциациялар, сауда-өнеркәсіптік және саудалық палаталар жанында құрылады. Әрбір тұрақты әрекет ететін арбитраждың өзінің регламенті, істердің өндіріс ережелері және арбитрлер тізімі болады, яғни солардан тараптар арбитрлерді таңдайды.
Арбитраждық Институт өзі дауларды шешпейді. Институттың Регламентіне сәйкес, сонымен қатар Институт қабылдаған, басқа процедура ережелеріне сәйкес ішкі және халықаралық дауларды шешуге үлес қосу; Институт орнатқан тәртіпке сәйкес, арбитраждық тергеуге үлес қосу, яғни оның процедурасы Институттың Регламентімен көрсетілген процедурадан жартылай немесе толық ерекшелінеді; татуластырушы процедура және арбитражды жүргізудің мәселелері бойынша мәлімет ұсыну.
Арбитраждық өндіріс, талапкердің Арбитраждық Институтқа арбитраж туралы өтініш бергеннен бастап қозғалады. Арбитраж туралы өтініш мыналарды қамту керек: атауы, пошталық мекен-жай, телефон, факс нөмірлері, тараптардың және олардың өкілдерінің электрондық пошталарының мекен-жайлары; дауды қысқаша сипаттау; талапкердің талаптарын алдын-ала айту; арбитраждық келісімнің немесе ескертпенің көшірмесі және оларға сәйкес дау арбитражбен шешілуі тиіс; және егер ол таңдалған процедурамен көрсетілсе, талапкер тағайындаған арбитрді, пошталық мекен-жайды, электрондық поштаның мекен- жайын, арбитрдің телефоны және факсының нөмірін ңұсқау.
Арбитраждық Институттың дауға қатысты құқығы болмаса немесе тіркеулі алымның көрсетілген мерзімде төленбегендігі анықталса, арбитраж туралы талапкердің өтініші қабылданбайды. Арбитраждық Институт тергеудің құпиялығын және оны әділ, үнемдеп және кешіктірмей жүргізуді қамтамасыз етуге міндетті. Арбитраждық Институттың Регламентінің анықтауы бойынша, егер іс жүргізудің тілі немесе тілдері тараптармен арбитраждық келісімде келісілмесе, арбитраж құрамы тараптармен кеңескеннен кейін берілген мәселе бойынша шешім қабылдай алады.
жылғы жедел арбитраждық процедура Ережелерінің нұсқасы бұрынғы ережелерді қамтиді. Бірақ, мысалы, қолданбалы құқық мәселесі бойынша, Арбитраждық Регламенттің қосымшалары, жаңа Ережелерді құраған кезде ескерілген.
Жедел процедураның негізгі белгілері мыналар:
- істі қарау әрқашанда жалғыз арбитрмен жүзеге асырылады, егер тараптардың келісімімен анықталмаса, Арбитраждық институтпен тағайындалады;
- талап арыздан және талапқа жауаптан басқа, әрбір тарап тек бір қосымша қысқа жазбаша арызды ұсына алады. Толықтыру үшін уақыт шектелген және 10 жұмыс күнін құрайды;
- арбитр іс түскен кезден бастап үш айдың ішінде іс бойынша шешім шығаруға міндетті, егер тараптардың біреуінен сәйкес сауал түссе ғана, шешімді шығару үшін негіздер мұнда баяндалады.
Халықаралық контракт бойынша тараптар олардың арасындағы қандай болсын дауларды Лондондық Халықаралық Төрелік соттың қаралуына бергісі келмесе, келесі түрде арбитраждық ескертпені контрактіге кіргізу қажет: нағыз контракт немесе оған байланысты пайда болатын әрқилы дау, сонымен қатар оның орын алуы, күшінің болуы немесе тоқтатылуына қатысты әртүрлі мәселені Лондондық Халықаралық Төрелік соттың Регламентіне сәйкес арбитраждың қаралуына және түпкілікті шешуіне беру қажет, сол Регламент оған сілтеме жасаудың нәтижесінде нағыз ескертпенің бөлігі болып есептеледің.
Арбитраждық сот өзінің құзырлығы туралы, соның ішінде арбитраждық келісімнің күшінде болуына қатысты кез келген қарсылықтар бойынша өзі қаулы шығаруға құқылы. Контрактінің бөлігі болып табылатын, арбитраждық ескертпенің бұл мақсаты үшін, келісім-шарттың басқа шарттарына байланысты емес, келісім ретінде көрініс табуы тиіс. Келісім-шарттың күші жоқтығы туралы шешімді Арбитраждық сот шығарғанда, арбитраждық ескертпенің күші жоқтығын “іpso jure” (автоматты түрде) туындатпайды.
Арбитраждық сот құзырлыққа ие емес туралы арызды талап бойынша қарсылықтарды ұсынудан жай емес жасалуы тиіс. Арбитраждық сот өзінің өкілеттіктерінің шегінен шығады деген тараптың пікірінен туындаған мәселе бойынша, Арбитраждық сот шешім шығаруға ниет білдіргеннен кейін, Арбитраждық сот өзінің өкілеттіктерін асыра қолдануы туралы арыз кенеттен берілуі тиіс. Бұл жағдайлардың әрқайсысында Арбитраждық сот берілген параграфқа сәйкес кеш берілген арызды қабылдай алады, егер кешігудің себебі ақталған болса.
Егер бірнеше арбитрлер болғанда, олар белгілі мәселе бойынша келісімге келмесе, шешім көпшілік дауыспен қабылданады. Кез келген бір мәселе бойынша көпшіліктің шешімі болмағанда, Арбитраждық соттың төрағасы арбитраждық шешімді бір өзі шығарады, яғни егер ол жалғыз арбитр ретінде болса. Егер арбитрлердің біреуі арбитраждық шешімге қол қоймаса, қолдың болмауының себебін көрсету шартымен көпшіліктің қолының болуы жеткілікті.
Арбитраждық шешім әрқилы валютада көрініс табуы мүмкін және Арбитраждық сот тиісті деп есептейтін, мұндай ставкалар бойынша, арбитраждық тергеудің пәні болып табылатын, әрқилы бағадан тараптардың біреуіне жай я болмаса күрделі пайыздар төленуі туралы шешімді Арбитраждық сот шығара алады.
Бейбіт келісім жағдайында Арбитраждық сот бейбіт келісімді бекітетін арбитраждық шешімді шығара алады, егер тараптардың біреуі сол туралы өтінсе. Егер тараптарға келісілген шарттардың негізінде арбитраждық шешім қажет болмаса, онда бейбіт келісімге келуі туралы жазбаша нысанда тараптармен мақұлдануын төрелік сот алғаннан кейін, Арбитраждық сот тарқатылады және арбитраждық тергеу аяқталады.
Лондондық Халықаралық төрелік соттың Регламентімен бірге 1990 жылы 1 қаңтардан бастап әрекет ететін арбитраждық алымдар және шығындар туралы Ереже қолданады. Арбитраждық шығындар (заңды көмек үшін шығындар немесе тараптардың өздері көтерген шығындардан басқа) берілген ережеге сәйкес анықталады
См. Приложение ІІ. Положение об арбитражных расходах и сборах Лондонского Международного Тритейского суда..
Қазақстан Республикасында халықаралық коммерциялық дауларды қарайтын арбитраждық орган бар. ҚР-ның Министрлер Кабинетінің Қаулысы № 356 негізінде 1993 жылы 5 қазанда құрылған, ҚР-ның Сауда-Өндірістік палатасының жанындағы Арбитраждық комиссия бұл орган болып табылады. Қазіргі кезде Арбитраждық комиссия1996 жылғы 11 сәуірдегі Сауда-Өндірістік палатасының Президиумымен бекітілген, ҚР-ның Сауда-Өндірістік палатасының жанындағы Арбитаждық комиссия туралы ереже негізінде әрекет етеді.
Арбитраждық комиссия келісім-шартты және басқа азаматтық–құқықтық қатынастардан туындайтын дауларды арбитраж арқылы реттеуді қамтамасыз ететін, тәуелсіз тұрақты әрекет ететін арбитраждық орган болып табылады.
Арбитраждық комиссия пайда болған немесе пайда болуы мүмкін дауды Арбитраждық комиссияның шешуіне беру туралы тараптардың жазбаша келісімі болғанда ғана дауларды өзінің қарауына қабылдайды. Келісім-шартқа кіретін келесі арбитраждық ескертпе ұсынылады: “нағыз келісім-шартқа байланысты пайда болатын барлық даулар, Қазақстан Республикасының Сауда-Өндірістік палатасының жанындағы Арбитраждық комиссиямен түпкілікті реттеуге жатады”.
Арбитраждық комиссияға кіретіндер:
- тиісті органдарда комиссияның атынан шығады, арбитраждық өндірісті дұрыс жүргізуді бақылайды, арбитрлердің жұмысын ретке келтіреді, регламентін бұлжытпай ұстануын бақылайды және жалпы басшылықты жүзеге асыратын Арбитраждық комиссияның төрағасы;
- төраға болмағанда, оның функцияларын төрағаның орынбасары атқарады. Арбитраждық комиссияның төрағасы және оның орынбасары ашық дауыс беру жолымен арбитрлердің жалпы жиналысында сайланады;
- арбитрлер және жауапты Хатшы.
Арбитрлер тәуелсіз және дауды объективті білікті қарайтынына кепілдік береді. Жауапты Хатшы материалдарды дұрыстап сақтауды, шешімдерді тиісті көркемдеуді қамтамасыз етеді, ал қажет болған жағдайда, Арбитраждық комиссияның қызметі туралы мәліметтерді баспаға шығаруды ұйымдастырады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz