Ғылымның тілі

Ғылымның негізгі мақсаты жаңа құбылыстарды зерттеу және оларды негіздеумен байланысты. Ал бұл өз кезегінде арнайы ғылыми тілдің пайда болуына әкеліп соқты. Күнделікті қолданып жүрген тұрмыстағы тіл нақты ғылымның мағынасын ашып көрсете алмайды. Ғылым тілі айтылатын ойдың анықтылығын, дәлдігін, дұрыстығын және кез келген адам түсінерліктей қалыптасуы тиіс деп ойлаймын. Себебі, ол белгілі бір ұғым, мәселе турасындағы логикалық жағынан тұжырымдалған толық хабарлама болуы тиіс.
Ғылым тілінде – ғылыми негізде жасалатын өзіндік қалыптасу принциптері бар, стильдік өңі ерекше әдеби тілдің ғылымға қызмет ететін бір тармағы.
Адам, қоғам, табиғат жөнінде ақиқат ақпарат беретін, шындықты баяндайтын ғылыми мәтін. Ғылым тілі көптеген ғылыми-зерттеулерде ғылыми стильмен теңестіріледі. Ғылым тілі жазумен тікелей байланысты. Өйткені ғылыми стиль жазу арқылы танылады. Ғылым тіл әдеби тілдің бір тармағы болғандықтан оның пайда болуы мен қалыптасуы сол әдеби тілдің жасалуына тікелей қатысты. Өйткені, сол тілде ғылыми-зерттеу жұмыстарының жүргізілуіне және ғылыми әдебиеттердің жазылуына байланысты ғылым тіл өрбиді.
Ғылым тіліне тән негізгі ерекшеліктер – ғылымның әр саласына байланысты өзінше дамуы керек. Мысалы, қоғамдық ғылымдар мен жаратылыстану ғылымдары салаларының немесе техника ғылымдары салаларының даму тарихынан өзара жіктелмейтін өзгешеліктерді байқауға болады. Ғылым дамуымен бірге онда жаңа ұғымдар мен атаулар пайда болып жатады. Мұндай жаңа сөздер ғылыми қолданыста неологизмдер деп аталатыны белгілі. Өмірдің даму заңдылығына сәйкес әлгіндей жаңа сөздердің біразы тұрақталып, біразы қолданыстан шығып жатады. Мысалы, бір кезде көп қолданылатын социализм, коммунизм, комсомол, совхоз, колхоздар мен бесжылдықтар тарихынан осыны байқауға болады.
Ғылыми баяндаудағы лексиканың орны ерекше. Лексикалық бірліктер бірмағыналық сипатқа және ұғымдардың мәнін оңтайлы анықтау қабілетіне ие болуы керек. Ғылыми тілдің сөздік қорын жалпы пайдаланылатын сөздер, жалпы ғылыми сөздер, ғылыми ой желілерін ұйымдастыратын арнайы қызметтік сөздер және терминдер құрайды. Жалпы қолданылатын лексика арқылы ғылыми тіл әдеби тілмен байланысын сақтайды және сол сала иелеріне ғана түсінікті тіл болып қалудан құтылады.

Ш. А. Ібжарова
Л. Р. Зәурбекова

ҒЫЛЫМ ТАРИХЫ МЕН ФИЛОСОФИЯСЫ