Ертіс өзені

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І Ертіс өзеніне физикалық.географиялық сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... 4.6
ІІ Ертіс өзеніндегі геоэкологиялық мәселелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7.13
ІІІ Ертістегі қазіргі геоэкологиялық жағдай ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14.16
3.1. Ертіс өзенінің трансшекаралық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14.16 3.2.
Ертіс өзенінің өндірістік қалдықтармен ластануы ... ... ... ... ... ... ... ..17.20
3.3. Ертіс өзенінің экологиясын жақсарту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21.23
ҚОРТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25

Курстық жұмысының өзектілігі: «Сулы жер – нулы жер» дейді халқымыз. Суы жылай аққан жылғадан бастап, бұлақ, өзен-көлдерімізді адам баласы қамқорлығына алып, қорғап отыруы қажет.
Судың табиғи орта ретіндегі адам өміріндегі рөлі бүгінде көпшілікке белгілі. Жер үстіндегі ең алғашқы тірі организм алдымен суда жаратылып, сулы ортада өрбитінін ғылымда дәлелденгені қашан.
Су айналымы гидросфераның барлық бөліктері - мұхит, құрлық, жер асты суын, топырақ ылғалын, атмосфера және өзен, көл суын тұтас қамтиды.Республика территориясында ұзындығы 10 км ден асатын 2174 өзен, ал 100 км-ден асатын 155 өзен болса, 5 өзеніміздің ұзындығы 1000 км-лік көрсеткіштен жоғары. Соңғыларының қатарына Ертіс, Сырдария, Жайық және Есіл, Тобыл өзендерін атау керек.
Ендігі тоқталатынымыз Қазақстанның ұзындығы 1 мың километрден асатын 5 өзенінің бірі - Ертіс туралы болмақ, яғни Ертіс өзенінің экологиялық жағдайына жете мән бере отырып, оны шешу жолдарын қарастырамыз.
Курстық жұмысағы басты мақсатым – Ертіс өзенінің экологиялық жағдайына мән беріп, оның соңғы жылдардағы ластану деңгейіне тоқталу.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1.С.Көшімбаев «Сарыарқа» Алматы «Қайнар» 1999 ж
2.Сағымбаев Ғ. Экология негіздері . Республикалық баспа кабинеті, 1995ж. Алматы
3.Жақбасова А., Саинова Г.Э. Экология . 2003ж.

Қосымша әдебиеттер
4.ЖОО-на арналған журнал «География және табиғат» 2/2005ж
5.интернет сайт. http://stud.kz/referattar
6.интернет сайт. http://www.kaz-ref.ucoz.kz
7.интернет сайт. http://www.daryn.kz/olymp
8.П. Агесс Экология кілттері Ленинград, 1982
9.Д. Никитин Қоршаған орта және адам
10.М.Львович Дүние жүзі сулары және болашағы, Мәскеу. 1974
12.11.Қоршаған орта қалдықтарымен уланып жатыр. Атамекен, 2004.
13.Родевич, Пашканг Табиғатты қорғау және өзгерту. Мәскеу,1979
14.Макавинм, А Вакулин Табиғатты қорғау Мәскеу,1979
15.Ғ.Сағымбаев Туған табиғатты аялайық. Алматы,1985
16.Михеев, Пашканг Табиғатты қорғау,1983
17.Ақбалова Экология Алматы, 2003
18.С.Қаженбаев. Б Махмутов Табиғатты қорғау Қайнар,1990
19Бисенова Қазақстанның физикалық географиясы Алматы, 1992

Пән: География
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І Ертіс өзеніне физикалық-географиялық
сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ..4-6
ІІ Ертіс өзеніндегі геоэкологиялық
мәселелер ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..7-13
ІІІ Ертістегі қазіргі геоэкологиялық
жағдай ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .14-16
3.1. Ертіс өзенінің трансшекаралық
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14-16 3.2. Ертіс
өзенінің өндірістік қалдықтармен ластануы ... ... ... ... ... ... ... ...17-
20
3.3. Ертіс өзенінің экологиясын
жақсарту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21-23
ҚОРТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .24ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25

Кіріспе
Курстық жұмысиың өзектілігі: Сулы жер – нулы жер дейді халқымыз.
Суы жылай аққан жылғадан бастап, бұлақ, өзен-көлдерімізді адам
баласы қамқорлығына алып, қорғап отыруы қажет.
Судың табиғи орта ретіндегі адам өміріндегі рөлі бүгінде
көпшілікке белгілі. Жер үстіндегі ең алғашқы тірі организм алдымен
суда жаратылып, сулы ортада өрбитінін ғылымда дәлелденгені қашан.
Су айналымы гидросфераның барлық бөліктері - мұхит, құрлық,
жер асты суын, топырақ ылғалын, атмосфера және өзен, көл суын тұтас
қамтиды.Республика территориясында ұзындығы 10 км ден асатын 2174
өзен, ал 100 км-ден асатын 155 өзен болса, 5 өзеніміздің ұзындығы
1000 км-лік көрсеткіштен жоғары. Соңғыларының қатарына Ертіс,
Сырдария, Жайық және Есіл, Тобыл өзендерін атау керек.
Ендігі тоқталатынымыз Қазақстанның ұзындығы 1 мың километрден
асатын 5 өзенінің бірі - Ертіс туралы болмақ, яғни Ертіс өзенінің
экологиялық жағдайына жете мән бере отырып, оны шешу жолдарын
қарастырамыз.
Курстық жұмысағы басты мақсатым – Ертіс өзенінің экологиялық
жағдайына мән беріп, оның соңғы жылдардағы ластану деңгейіне тоқталу.
Курстық жұмыстың міндеттері:
- берілген тақырыптың теориялық сипатын ашу;
- Ертіс өзенінің табиғат ортасын жақсартудың жолдарын қарастыру мен
айқын бағыттарын белгілеу;
- Ертіс өзенінің табиғат ортасының жағдайын жақсартудың шараларын
көрсету;
Курс жұмыстың практикалық-теориялық маңызы: Осы қурстық жұмыс
барысында алынған материалдар мен қосымшаларды, яғни теориялық алған
білімімді, болашақта одан әрі дамытып, іс жүзінде қолдану.

І. Ертіс өзеніне физикалық-географиялық сипаттама

Ертіс Қазақстанның - Шығыс Қазақстан, Павлодар облыстарын
аралап, Батыс Сібір ойпатына қарай ағып жатқан еліміздегі ең ірі
өзендерінің бірі. Оның ұзындығы 4331 км. Соның үштен біріне жуығы
біздің республикамыз арқылы өтеді.
Ертіс – Обь өзені су бассейнінің құрамына кіреді. Монғол
Алтайының оңтүстік батыс аймағынан басталған оның төменгі сағасы
Батыс Сібір өлкесін қуалап кетеді. Ертістің әу бастағы ағысы қатты.
Ол құлама жартастан жартасқа секіріп, жота-жота биіктерге соғылып,
жықпыл орларды опыра орасан жылдам да қатты ағындармен жолай
кездескен бөгеттерді , кей тұстарында құз-жартастарды да жарып өтіп
кете береді. Оның осындай жылдам ағысы мен көбік шашқан долы толқыны
бұл өзенді монғол халқының жерді (жер - монғолша эр) тесіп (тес –
монғолша теш) ағатын өзен - Эртеш деп атауына да , сонымен бірге
, нені болса да опырып жіберетін ердің тісіндей (Ертіс) деген
ұғыммен астарласып жатса керек. Бір қызығы осы өзен бойын мекен
еткен халық Зайсан көліне құятын жеріне дейінгі суы лай, түсі
қарақошқыл болып келетін тұсын Қара Ертіс деп атайды.
Қара Ертіс Зайсан ойпатына жеткен соң , арнасын кеңейтіп,
Зайсан көлін құрайды. Зайсан көлінен бөлініп шыққан соң ортасына
дейінгі бөлігін Ақ Ертіс , ал енді оның орта және төменгі сағасын
жай ғана Ертіс деп атайды.
Ақ Ертіс Зайсан көлінің солтүстігінен басталады. Ертіс көлден
шығысымен Солтүстік Зайсан ойпатынан тарамдалып баяу ағады.
Ойпаттың бір жағы Қалжыр, Қара Ертіс сағасына барып тіреліп
жатса, екінші жағы Көкпекті өзенінің Зайсанға құятын сағасына дейін
барады. Бұл екі аралықта мидай жазық, ал көзге түсер биік төбелері
- Доланқара, Шаңкелмен, Жуантөбе тағы басқалар.
Ертіс Зайсаннан бөлінген соң шамамен 45 километрінде Бөкен
өзені келіп құяды. Бөкен бастауын Қалба тауларының оңтүстігіндегі
Қанасу, Майлақ тауларынан алатын жылдам ағатын өзен. Зайсан
ойпатынан өткен сайын енді оның ағыны бәсеңдеп, өз алдына бірнеше
тарамдарға бөлінеді. Ал жалпы Бөкен - Ертістің сол жағындағы
кішкентай салалардың бірі.
Күршім – Ертістің үлкен де құрылымы жағынан күрделі салалардың
бірі. Ол Ертістің 112 километрінде оң жағынан қосылады. Күршім Нарын
тауларының оңтүстігіндегі кіші-гірім мұз, қар жалдары мен жауын-
шашын суынан жылғалана келе жіңішке Теректі өзеншелері қосылған
жерден ағыны қатайып, нағыз тау өзеніне айналады. Оның ұзындығы
200км, ені 2,0-70 м, ал тереңдігі онша емес.
Күршім өзені Ертіске құйысымен ағыс жылдамдығы арта отырып
Зайсан ойпатынан шыға бастайды.
Ал енді Ертістің 245 километрдей тұсында оң жағынан екінші
саласы - Нарым өзені құяды. Алайда Нарым Күршіммен салыстырғанда
суы мол емес, бірақ өз алқабын суаруға жетерліктей.
Бұқтырма да Ертістің оң жақ саласы. Ол Ертіске 320-
километрінде келіп қосылады. Ертістің ең үлкен және күрделі саласы
болғандықтан, өзен суының 50 пайызын құрайтын Бұқтырма өзені мен
Күршім сияқты басын Алтайдың оңтүстігіндегі биік шыңдардағы ақ қар,
көк мұзды Катон белкасынан алады.
Ағынды Ертіс - Ертістің Бұқтырма өзені құйғаннан бастап, тау
араларымен Өскеменге дейін тасқындап ағатын жолы . Ертіске
Бұқтырма суы қосылған соң, енді оны жан-жағынан тау қыспаққа ала

түседі. Осының әсерінен өзен суы жылжыған сайын жылдамдығы арта
береді. Себебі оның оң жағынан Нарым, Оңтүстік Алтай тау сілемдері,
сол жағынан Қалба тауы қыспақтай өзен арнасын тарылтып, таулардың
арасынан үлкен күшпен өте жылдам ағызады. Ертістің бұл тауды
тіліп, тасты жарып, қия жартастардың арасынан салған жолының
ұзындығы 106 км.
Ғалымдар кезінде Ертістің Сарыарқаның солтүстігін жиектей
отырып Торғай аңғары арқылы Арал теңізіне құйғанын , осы кезде
Обьтың Қалба жотасынан жол таба алмай, Камень қаласы тұсында
батысқа қарай бұрылып, Ертіске қосылып аққанын айтады. Обь пен
Солтүстік Мұзды мұхитқа құйып жатқан бүгінгі жағдайына жетуіне де
уақыт ықпал жасамады деп кім айтар.

ІІ. Ертіс өзеніндегі геоэкологиялық мәселелер
Ертіс өзенінің ластануы тұрғындарды ғана емес, эколог
мамандарды алаңдатып отырған елеулі мәселелердің бірі.
Ертіс өзені бассейнінің ластануының негізгі көздері - аршынды
жыныстардың құнарсыз үйінділері, тоғандардың су қорғау аймағында орналасқан
қалдық сақтауыштар. Балық шаруашылық маңызы бар тоғандар үшін ондаған және
жүздеген шектеулі рауалы концентрациясын ауыр металдардың, үйінділер мен
қалдық сақтауыштардың сүзгі мен сусіңгіш суларының төгінділері құрайды.
Көбінесе бұл үйінділер мен қалдық сақтауыштар мемлекеттің меншігінде және
тарихи қарыздар болып саналады.

Осыдан 30 жылдан астам уақыт бұрын Семей қаласындағы әскери бөлімшеге
тиесілі ірі көлемді цистернаның ақаулығынан 6,5 мың тоннадай жағармайдың
жерге сіңіп кеткендегі жайлы білмейтін жан кемде-кем. Осы апатты жағдайдан
кейін жергілікті экологиялық мекеме КСРО-ның Әскери сотына шағымданғанын да
жұртшылық ұмыта қойған жоқ.

Сот арызданушылардың мүддесін қорғаған еді. Алайда кінәлі жақ болар-
болмас айыппұл төлеп, жауапкершіліктен оңай құтылып кете барған.
1995 жылы жүргізілген зерттеулерде жер астындағы судың ластанғаны
анықталды. Мамандардың айтуларына қарағанда, тазарту жұмыстары соңғы рет
осыдан жеті жыл бұрын жүргізіліп, жер астынан 30 тонна жағармай алынған.
Алайда сол маңда тұратын жұрт ауыз суды осы күнге дейін пайдалана алмай
отыр. "Жағармаймен ластанған жерасты су Ертіс өзеніне қарай жақындап
келеді. Дер кезінде алдын алмаса, экологиялық апат болуы әбден мүмкін" деп
дабыл қағуда мамандар.
Апатты жағдай орын алған маңның тұрғындары жағармай иісі тараған ауамен
тыныстап отыр. Кейбір адамдар тіпті "жағармайдың дәмі жеміс-жидектерден де
сезіледі" дейді. Тұрғындардың айтуларына қарағанда, жағымсыз иіс, әсіресе,
жаңбырлы күндер мен көктем айларында қатты байқалады. Тазарту жұмыстары
2000 және 2001 жылдары жүргізіліп, екеуі де шегіне дейін жеткен жоқ. Ертіс
өзенінің ластануы мүмкін деген қауіп бар. Алайда сарапшы-мамандардың
зерттеуінсіз нақты еш нәрсе айтылмайды.
2009 жылға жоспарланып отырған тазарту жұмыстарына Үкімет 170 миллион
теңге қаржы бөлмек көрінеді. Алайда оның қаншалықты нәтиже беретіндігін
мамандар нақты айта алар емес.
Жер астында жасырынып жатқан жағармайды сорып алумен жергілікті
тұрғындар да айналысуда. Кейбіреулер мұны кәсібіне айналдырып, содан ақша
жасайтын көрінеді.
Семейде Ертістің сол жақ жағалауында тазарту құрылғыларының құрылысын
салу сөзбұйдаға салынуда.
2007 жылы республикалық бюджеттен тазарту құрылғыларын салуға 150 млн
теңге қарастырылған. Ертістің ластану деңгейіне тоқталсақ, судың химиялық
құрамы өткен жылғымен салыстырғанда өзгерген жоқ.

Қаладағы кәсіпорындардың ағызынды суларды жіберу деңгейі бұрынғы күйінде
қалған, ал ауаны ластаушы заттардың көлемі тіпті азайған.
Ағызынды су жіберудің белгіленген нормативін бұзған кәсіпорындарға
айыппұл салынады. Мәселен, Водоканал былтыр 130 мың теңгенің айыппұлын
төледі. Биыл ол тағы да осы көлемде айыппұл төлеуге мәжбүр болмақ. Ахуалды
сол жақ жағалаудағы тазарту құрылғылары біршама жақсарта түсер еді, алайда,
бұл жайында сөз қозғау әзірге ерте.
Тазарту құрылғыларыныың құрылысы 1994 жылы басталған, алайда, қаржы
тапшылығына байланысты бұл жұмыстар кейін тоқтатылды. 2002-жылы нысан
қайтадан тұрғызыла бастады. Содан бері 1 млрд теңге игерілген. Қазір
мердігердің тағайындалуын күтуге байланысты жұмыстар тоқтап тұр.
Ертістің, ең бастысы, су бассейні бойынша көршілердің экологиялық
ахуалы тазарту құрылғыларының қалыпты жұмысына байланысты
"Ертіс - трансшекаралық өзен. Оның бойында Курчатов, Павлодар, Ресей
орналасқан, олар суды ашық қордан алып пайдалануда. Қазіргі жағдаймен бізде
табиғи тазарту құрылғысы жұмыс істейді, оның жұмысы мүлдем тиімсіз. Ал
жаңасы тәулігіне 150 текше метр суды өңдеуге мүмкіндік береді, ал қазіргі
қуат 90 текше метр.
ШҚО Алтайдың оңтүстік-батыс бөлігін, Зайсан ойпатын, Қалбы таулы
қыратын, Ертіс маңындағы жазықты, Сауыр- Тарбағатай жоталарын және Қазақ
шығыс бөлігін алады.
ШҚО-ның үлкен өзені деп Ертісті атауға болады. Ертістің жалпы ұзындығы
4451 км, Қазақстан аумағынан өтетін бөлігі 1715 км құрайды. Ертіс бассейн
айдыны 270 мың. км , су жинау алабы – 402,2 мың км², су ағынды көлемі –
33,5 млн. м³. құрайды. Қазақстан аумағындағы өзен бассейнінің аумағы 196
мың. км², ағынды көлемі 33,86 млн. м³ құрайды. Ертіске 6 млн. м³ ағындымен
77 ірі құйылым бірігеді.
ШҚ ГМО деректері бойынша 2006 жылдың бірінші тоқсанында Ертіс
өзенінің су сапасының класы төмендеп, келесі тұстамаларда 2005 жылдың
бірінші жарты жылдығымен салыстырғанда су сапасының сипаттамасы жақсарды:
Ертіс өзені (Прапорщиково селосы), Ертіс өзені (Предгорное), Ертіс өзені
(Ақсу қаласы), Ертіс өзені (Бобровское). Берілген тұстамада
орташа ластанған дәрежедегі су таза су дәрежесіне ауыстырылды. Қазіргі
кезеңде халықты сумен қамтамасыз ету жағдайы талаптан көп алшақ. Оны
жетілдіру үшін ең алдымен жеке, немесе ұжымдық мақсатта пайдаланатын су
қабылдағыштарының (водозабор) жұмысын жалпы және ішкі бақылауды қамтамасыз
ету керек. Ол үшін су қабылдағыштардың, немесе су көтергіш ұңғылардың
(скважина) арнайы рұқсат құжатынсыз пайдаланылуын тоқтату керек. Ондай
құжат Республика Үкіметімен жасалынатын шарт және Арнайы су пайдалану
Рұқсаты болып саналады. Ертіс - Батыс Сібір мен Қазақстан жеріндегі өзен
Обьтің сол саласы..Ірі өзен алаптарының техногендік қалдықтармен ластану
қарқындылығының артуы, соңғы уақытта ең қиында күрделі мәселелердің бірі
болып отыр.
Ертіс өзені алабының ландшафттарының зиянды заттармен қарқынды
ластануы, тазарту қондырғылары ескі Серебрян, Өскемен Семей аймақтарында
болса да, өзен алабына негізгі үлкен зиянды Шығыс Қазақстанның апатты
жағдайға ұшыраған кезіндегі тау-кен металлургиялық және техникалық
өнеркәсіптері әкеледі.Бүкіл Ертіс өзені алабына жыл бойы бірнеше ондаған
тонна мырыш, 3 тонна мыс, 2 тоннаданда кадмий мен қорғасын
түседі.Ертістің жалпы өзен алабының бойындағы мыс,мырыш, қорғасын, хром,
кадмийдің шектеулі жіберілетін концентрация мөлшері, микробиологиялық
көрсеткіш бойынша 24 есеге дейін жоғары.Ертіс өзенінің суындағы мырыштың
орташа мөлшері, оның жоғары ағысынан Обь өзеніне құятын жеріне дейінгі
аралықта 7,6 есе өзгереді. Ертіс өзені алабының атмосферасына түсетін
зиянды заттардың негізгі көздері Өскемен, Лениногор, Зырян, Семей және
Глубокойдағы өнеркәсіп орындары. Ертіс өзені алабының табиғи және климаттық
жағдайларының ерекшеліктері және техногендік ластанудың өте күштілігі,
топырақ жамылгысының бұзылуы мен ластануының жоғарғы деңгейде екенін
анықтайды. Түсті және кен өндірісінің өнеркәсіптерінің улы қалдықтарымен
залалсыздандыру әдістері және қалдықтарының қоршаған табиғи ортаға
көмілуі, оның ластануына әкеп соғады, тұрмыстық және өндірістік
қалдықтардың көмілу палигондарын өңдеу жеткіліксіз көлемде жасалуда.
Ертіс өзенінің тазалығын сөз еткенде, оның қайсы бір жеке
ауданын бөліп алып қарауға болмайды, өйткені экология ұғымы өте
кең. Ағын су бүтін бір организм дейді. Соңғы кездері Кенді Алтайдың
негізгі су бассейні - Бұқтырма теңізінің су деңгейі айтарлықтай
көбейді. Бірақ су көбейген сайын оның ластану проблемасы да арта
түсуде. Жоғары Ертіс бассейн инспекциясының деректері бойынша, бір
қарағанда өзен суына сырттан келіп қосылатын лас ағындылардың
мөлшері азайған сияқты. Өйткені осы ауданның өзінде жиырмадан астам
су тазартқыш қондырғылардың құрылыс жұмыстары қызу жүруде.
Алайда олардың нақтылы нәтижесі әлі көріне қойған жоқ Ал Ертіс
өзенінің тазалығы сол күйінде шешімін күтуде. Бұл орайда Бұқтырма су
қоймасын ластаушылардың қатарында ең алдымен - Зырян қаласы аталып
отыр. Қаланың су тазартқыш қондырғылары ескірген, ал жаңалары өте
баяу салынуда.

Үлбі - Ертіс өзенінің оң жақ арнасы. Ол Өскемен ГЭС-плотинасынан
төмен жатыр. Бұл өзеннің соңғы жылдардағы адам сыйлаған бір
қасиеті – Алтайдың өгіз мүйізін шытынататын аязында қатып көрген
емес. Өйткені заводтың құрамында түсті және сирек металл мен басқа
қоспалары бар ыстық су өзенге тоғытылды.
Қазіргі өзен жайылмасында кезінде құрақ, қамыс, шілік, тал сияқты
өсімдіктер дүниесі жайқалып тұратын, енді олардың сирегені сонша,
сол жерде тіршілік ететін көптеген құс ұялары мен қосмекенділердің
тұрақты орындары азайып немесе мүлдем жойылып барады.
Ертіс өзені Қазақстанның солтүстігіндегі бірінші категориялық ірі
өзен магистральдарының қатарына жатады. Өзенмен жолаушы және халық

шаруашылығына қажетті неше түрлі бағалы жүк тасымалданады. Жаздың
ыстық айларында Бұқтырма суқоймасына су қоры барынша мол
жиналатындықтан өзенде су қоймасына су қоры барынша мол
жинақталатындықтан өзенде су деңгейі күрт төмендеп қалатын кездер
болады. Осыған байланысты кемелердің тоқтаусыз жүзуін қамтамасыз
ету мақсатымен өзен флоты арна түбінен жыл сайын 4,5 млн. текше
метрге жуық құм шығарып, өзеннің таяз жерлерін мезгіл-мезгіл тереңдетіп
отырады. Әрине, мұндай жағдайда өзен арнасының табиғи еңістігі, арна
түбінің морфологиялық, рельефтік ерекшеліктері мүлде өзгеріп, су
ағыны жылдамдай түсетіні даусыз. Бұл энергия жүйесі ауыл шаруашылығы
және балық өсіру жұмыстары үшін тіптен қолайсыз.

ІІІ.Ертістегі қазіргі геоэкологиялық жағдай
3.І Ертіс өзенінің трансшекаралық жағдайы
Қытайдың Ертіс өзенінің суын шектен тыс пайдалануы - Қазақстан үшін
апатты жағдай тудырады дейді экологтар. Орталық Азия мен Ресейдегі қоршаған
ортаны қорғаушылар Қытай Іле мен Ертіс өзендерін дұрыс пайдаланбай жатыр
деп алаңдап отыр. Екі өзен де Қытайдан басталып, Қазақстанға дейін ақса,
Ертіс өзені Ресейге дейін жалғасады. Қытай Батыс провинцияларындағы халық
саны өскен сайын өзен суларын көбірек пайдаланып келеді. Бейжиндегі
ресмилер Қытайдың батысындағы мұнай өнеркәсібін дамыту үшін екі өзеннің
суын басқа жаққа бұру жоспары бар екенін айтқан. Бұл жоспар екі елдің
арасындағы шиеленісті ұлғайта түспек. Қоршаған ортаны қорғаушы экологтар,
Қытайдың өзен суын аса көп пайдалануы - Қазақстан үшін апатты жағдай
тудыруы мүмкін деп ескертіп отыр. Қазақстандық экологтар елдің қоршаған
ортаны қорғау мен су қауіпсіздігі қауіп алдында тұр деп алаңдаушылық
танытуда. Мәселе Қытайдың Қазақстанмен шекаралас Шыңжаң Ұйғыр Автономиялық
аймағынан басталатын екі бірдей өзен - Іле мен Ертістің суын шектен тыс
пайдалануында болып отыр. Олар мақсаттары үшін өзен суларын тиімсіз
пайдалануда.
Түрік тілді мұсылман-ұйғырлар жікшілдігімен күресу мақсатында, Бейжин
2000 жылы “Батысқа бар” деген саясатпен жүз мыңдаған қытайлықты Шыңжаң
Ұйғыр Автономиясына көшірген соң, ол жердегі тұрғындар саны күрт өсіп
кетті. Бұл арада Бейжің елдің солтүстік шығысында мұнай аз өндіріле
бастаған соң, Қытайдың батысындағы мұнай кеніштеріне барлау жасап, ол іздеу
жұмыстары қымбатқа түсіп жатыр. Мұнайға аңсары ауған Қытайдың Шыңжаң
аймағындағы мұнай кеніштеріне әлі қол тимеген. Оның үстіне, Турпан
даласының мұнайы 10 ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.