Қазақстанда кәсіпкерліктің дамуы
ЖОСПАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 МЕМЛЕКЕТТІК ЭКОНОМИКАДА ӨНЕРКӘСІПТІҢ ОРНЫ МЕН МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.1 Қазақстан Республикасы экономикасындағы өнеркәсіптің алатын орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2 Өнеркәсіпте кәсіпкерлікті қалыптастыру және түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.3 Кәсіпкерлікті қалыптастыруда шетелдік тәжірибе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
2 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ МЕН ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
2.1 Өнеркәсіпте кәсіпкерліктің даму ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
2.2 Қазақстандағы кәсіпкерліктің қазіргі жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
2.3 Өнеркәсіпте кәсіпкерліктің тиімділігін сипаттайтын ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
3 ӨНЕРКІСІПТЕ КӘСІПКЕРЛІКТІ ДАМЫТУ МӘСЕЛЕЛЕРІ ЖӘНЕ КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТКЕ МЕМЛЕКЕТ ТАРАПЫНАН КӨРСЕТІЛЕТІН ҚОЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
3.1 Кәсіпкерліктің дамуына әсер ететін факторлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
3.2 Қазақстандағы кәсіпкерлік қызметке мемлекет тарапынан көрсетілетін қолдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 МЕМЛЕКЕТТІК ЭКОНОМИКАДА ӨНЕРКӘСІПТІҢ ОРНЫ МЕН МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.1 Қазақстан Республикасы экономикасындағы өнеркәсіптің алатын орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2 Өнеркәсіпте кәсіпкерлікті қалыптастыру және түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.3 Кәсіпкерлікті қалыптастыруда шетелдік тәжірибе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
2 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ МЕН ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
2.1 Өнеркәсіпте кәсіпкерліктің даму ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
2.2 Қазақстандағы кәсіпкерліктің қазіргі жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
2.3 Өнеркәсіпте кәсіпкерліктің тиімділігін сипаттайтын ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
3 ӨНЕРКІСІПТЕ КӘСІПКЕРЛІКТІ ДАМЫТУ МӘСЕЛЕЛЕРІ ЖӘНЕ КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТКЕ МЕМЛЕКЕТ ТАРАПЫНАН КӨРСЕТІЛЕТІН ҚОЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
3.1 Кәсіпкерліктің дамуына әсер ететін факторлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
3.2 Қазақстандағы кәсіпкерлік қызметке мемлекет тарапынан көрсетілетін қолдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
КІРІСПЕ
Қазақстанда кәсіпкерлік жөнінде 90-жылдардың басында, қайта құрудың басталуымен айтыла бастады. Бұл кезде былайша айтқанда, «комсомолдық кәсіпкерлік» басталды, көптеген белсенді жас адамдар, негізінен комсомол жетекшілері, жастардың шығармашылық ғылыми-техникалық орталықтары негізінде кооперативтер құра бастады. Несиелеудің жеңілдік жағдайлары жасалды. Мұның үстіне, өспелі инфляция жағдайына дәл осы кәсіпкерліктің алғашқы толқыны төтеп беріп қана қоймай, сондай-ақ қажетті, былайша айтқанда, бастапқы капитал жинай алды, себебі несие ақша «қымбат» алынып, «арзан» қайтарылды. Қазақстан Республикасы 1991 жылы тәуелсіздік алғаннан кейін кәсіпкерлік белсенділікті қолдауға байланысты бірқатар заңдар қабылданды. Қазақстанда кәсіпкерліктің дамуына «Қазақстанда кәсіпкерліктің дамуы мен шаруашылық қызметтің еркіндігі туралы» (1991), «Жеке кәсіпкерлікті қолдау және қорғау туралы» (1992) заңы сияқты заңдар түрткі болды. 1994 жылдың басында-ақ жеке кәсіпорындар саны 15,7 мыңды құрады және жалпы жұмыспен қамтылғандар саны 164 мыңға жетті. 01.10.1998 ж. Шағын кәсіпкерліктің субьектілер саны 307 мыңды құрады, оларда 1,2 миллион адам жұмыспен қамтылды. Кәсіпкерлік қызметтің негізгі үш саласының ішінен бірінші орынға өндіріс те емес, тұтынушылар мен тауар өндірушілер арасындағы делдалдық та емес, сауда шықты. Зерттеу тақырыбының өзектілігі экономикасы нарықтық бағытқа бет алған Қазақстан үшін кәсіпкерлікті даму мәселесі - өзекті мәселелердің бірі болып табылады. Өйткені, нарықтық экономиканың өзі – кәсіпкерлік экономика. Кәсіпкерлікті дамыту – нарықтық дамытудың кепілі. Сондықтан да, кәсіпкерлік төңірегіндегі көптеген мәселелердің көтеріліп жатуы да оның экономикадағы рөлінің өте маңыздылығын дәлелдейді. Кәсіпкерлікті жетілдіру экономиканың тұрақтылығы мен оның бәсекелік сипатын қалыптастыруда басты күштерінің бірі болып табылады. Кәсіпкерлікті дамыту үшін субъектінің белгілі бір дәрежеде еркіндігі мен хұқығы, шаруашылық қызметінің бағытын таңдауда еріктігі, қабылданатын шешімдерге, одан туындайтын нәтижелерге тәуекелдіктің болуы қажет. Мақсаты Қазақстан Республикасы өнеркәсібіндегі кәсіпкерлікті дамыту бағыттарының алғышарттарын қарастыру. Экономиканы тұрақты болуы және оның бәсекелік сипатын қалыптастырудың басты күштерінің бірі кәсіпкерлікті жетілдіру болып табылады. Жалпы кәсіпкерлікті дамыту үшін бірнеше белгілі шарттар орындалуы қажет:
• Кәсіпкерлік субъектінің белгілі бір дәрежеде еркіндігі мен құқығы болуы қажет. Ол – шаруашылық қызметінің бағытын таңдау, өндірістік, сауда
Қазақстанда кәсіпкерлік жөнінде 90-жылдардың басында, қайта құрудың басталуымен айтыла бастады. Бұл кезде былайша айтқанда, «комсомолдық кәсіпкерлік» басталды, көптеген белсенді жас адамдар, негізінен комсомол жетекшілері, жастардың шығармашылық ғылыми-техникалық орталықтары негізінде кооперативтер құра бастады. Несиелеудің жеңілдік жағдайлары жасалды. Мұның үстіне, өспелі инфляция жағдайына дәл осы кәсіпкерліктің алғашқы толқыны төтеп беріп қана қоймай, сондай-ақ қажетті, былайша айтқанда, бастапқы капитал жинай алды, себебі несие ақша «қымбат» алынып, «арзан» қайтарылды. Қазақстан Республикасы 1991 жылы тәуелсіздік алғаннан кейін кәсіпкерлік белсенділікті қолдауға байланысты бірқатар заңдар қабылданды. Қазақстанда кәсіпкерліктің дамуына «Қазақстанда кәсіпкерліктің дамуы мен шаруашылық қызметтің еркіндігі туралы» (1991), «Жеке кәсіпкерлікті қолдау және қорғау туралы» (1992) заңы сияқты заңдар түрткі болды. 1994 жылдың басында-ақ жеке кәсіпорындар саны 15,7 мыңды құрады және жалпы жұмыспен қамтылғандар саны 164 мыңға жетті. 01.10.1998 ж. Шағын кәсіпкерліктің субьектілер саны 307 мыңды құрады, оларда 1,2 миллион адам жұмыспен қамтылды. Кәсіпкерлік қызметтің негізгі үш саласының ішінен бірінші орынға өндіріс те емес, тұтынушылар мен тауар өндірушілер арасындағы делдалдық та емес, сауда шықты. Зерттеу тақырыбының өзектілігі экономикасы нарықтық бағытқа бет алған Қазақстан үшін кәсіпкерлікті даму мәселесі - өзекті мәселелердің бірі болып табылады. Өйткені, нарықтық экономиканың өзі – кәсіпкерлік экономика. Кәсіпкерлікті дамыту – нарықтық дамытудың кепілі. Сондықтан да, кәсіпкерлік төңірегіндегі көптеген мәселелердің көтеріліп жатуы да оның экономикадағы рөлінің өте маңыздылығын дәлелдейді. Кәсіпкерлікті жетілдіру экономиканың тұрақтылығы мен оның бәсекелік сипатын қалыптастыруда басты күштерінің бірі болып табылады. Кәсіпкерлікті дамыту үшін субъектінің белгілі бір дәрежеде еркіндігі мен хұқығы, шаруашылық қызметінің бағытын таңдауда еріктігі, қабылданатын шешімдерге, одан туындайтын нәтижелерге тәуекелдіктің болуы қажет. Мақсаты Қазақстан Республикасы өнеркәсібіндегі кәсіпкерлікті дамыту бағыттарының алғышарттарын қарастыру. Экономиканы тұрақты болуы және оның бәсекелік сипатын қалыптастырудың басты күштерінің бірі кәсіпкерлікті жетілдіру болып табылады. Жалпы кәсіпкерлікті дамыту үшін бірнеше белгілі шарттар орындалуы қажет:
• Кәсіпкерлік субъектінің белгілі бір дәрежеде еркіндігі мен құқығы болуы қажет. Ол – шаруашылық қызметінің бағытын таңдау, өндірістік, сауда
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. М.Б. Бисенғазин, А.Ш. Хамитов «Кәсіпкерлік негіздері.
2. А.Қ. Мейірбеков, Қ.Ә. Әлімбетов «Кәсіпорынның экономикасы», Алматы, 2003ж.
3. Шеденов Ө.Қ., Байжомартов Ү.С., Жүнісов Б.А., Комягин Б.И. «Жалпы экономикалық теория» Алматы-Ақтөбе -2002.
4. В. М. Власова, «Основы предпринимательской деятельности», Москва 1996ж .
5. Ж.О. Ихданов, Ә.О. Орманбеков, «Экономиканы мемлекеттік реттеудің өзекті мәселелері»Алматы, Экономика, 2002ж.
6. Акимов В.В., Мерзяков В.Ф., Огай К.А. Основы экономических знаний, - Москва, 2000 г.
7. Минаева Н.В. Экономика и предпринимательство.- 2001 г.
8. Қазақстан Республикасының Конституциясы. Алматы: Қазақстан, 1998.
9. Қазақстан Республикасының «Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы» Заңы. Алматы: Жеті жарғы 1998.
10. Қазақстан Республикасының «Жеке кәсіпкерлік туралы» Заңы Алматы: Жеті жарғы 1998.
11. Қазақстан Республикасының «Ауыл шаруашылық серікотестіктері және олардың қауымдастыртары туралы» Заңы: Қазақстан 1991.
12. В.Д. Грибов, В.П. Грузинов Экономика предприятия. М. 1998.
13. Қазақстан Республикасында шаруашылықпен айналысудың жаңа түрлерін дамыту, Қазақ ақпарат орталығы. Қазақстан Республикасының мемстаткомитеті 1997 ж. 145 б.
14. Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 ж. 5-қазанындағы «Өндірістік кооператив туралы» Жарлығы.
15. ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы Қазақстандағы өңдеуші өнеркәсіп саласының кейбір мәселелері. // Қайнар хабаршысы.- № 4/2. -2007.- 49-53 бб.
16. Шағын бизнестегі несиелік тәуекелді басқару //Қаржы-Қаражат-Финансы Казахстана № 1/2008 ж. 16-21 бет, 0,7 б.т.
17. Шағын және орта бизнес субъектілерін шетелдік несие желісі есебінен қаржыландыру //ҚазЭУ хабаршысы № 2/ 2008 ж. 146-150 бет, 0,4 б.т.
18. Қазақстандағы өндіріс тиімділігін арттыруда материалдық ынталандыру жүйесін дамытудың бағыттары //Қаржы-қаражат журналы. –Астана: 2006, №3-4. – 0,46 б.т.
19. «Қазақмыс» корпорациясы ЖШС-і қызметінің тиімділігін бағалау //Экономикалық «Аль-Пари» журналы. - Алматы, 2007. - №1. – 0,38 б.т.
20. Қазақстан кәсіпорындарында материалдық ынталандыруды ұйымдастыру //Информациялық-аналитикалық «Саясат» журналы. - Алматы, 2007. - №4. – 0,44 б.т.
21. Қазақстан Республикасының «Коммерциялық ұйымдар туралы» Заңы //Егемен Қазақстан 2007, 26-қаңтар
22. Қазақстан Республикасының «Тұтыну кооперативі туралы» Заңы //Егемен қазақстан 2008, 15-мамыр
23. Қазақстан Республикасының «Шаруашылық әрекеттер мен іскерлікті дамыту бостандықтары жөнінденгі» Заңы Алматы:
24. Қазақстан Республикасының «Акционерлік қоғамдар туралы» Заңы //ҚР-сы Парламентінің жаршысы, 1999, №17-18; 27-б.
25. Н.Ә.Назарбаев. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтің Қазақстан халқына Жолдауы. Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан // Егемен Қазақстан. – 2007. – 28 ақпан. – 12 б.
26. WWW. Frmp.kz
27. WWW.mit.kz
28. WWW.ifk.kz
29. WWW.souz-atameken.kz
30. WWW.assembly.kz
1. М.Б. Бисенғазин, А.Ш. Хамитов «Кәсіпкерлік негіздері.
2. А.Қ. Мейірбеков, Қ.Ә. Әлімбетов «Кәсіпорынның экономикасы», Алматы, 2003ж.
3. Шеденов Ө.Қ., Байжомартов Ү.С., Жүнісов Б.А., Комягин Б.И. «Жалпы экономикалық теория» Алматы-Ақтөбе -2002.
4. В. М. Власова, «Основы предпринимательской деятельности», Москва 1996ж .
5. Ж.О. Ихданов, Ә.О. Орманбеков, «Экономиканы мемлекеттік реттеудің өзекті мәселелері»Алматы, Экономика, 2002ж.
6. Акимов В.В., Мерзяков В.Ф., Огай К.А. Основы экономических знаний, - Москва, 2000 г.
7. Минаева Н.В. Экономика и предпринимательство.- 2001 г.
8. Қазақстан Республикасының Конституциясы. Алматы: Қазақстан, 1998.
9. Қазақстан Республикасының «Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы» Заңы. Алматы: Жеті жарғы 1998.
10. Қазақстан Республикасының «Жеке кәсіпкерлік туралы» Заңы Алматы: Жеті жарғы 1998.
11. Қазақстан Республикасының «Ауыл шаруашылық серікотестіктері және олардың қауымдастыртары туралы» Заңы: Қазақстан 1991.
12. В.Д. Грибов, В.П. Грузинов Экономика предприятия. М. 1998.
13. Қазақстан Республикасында шаруашылықпен айналысудың жаңа түрлерін дамыту, Қазақ ақпарат орталығы. Қазақстан Республикасының мемстаткомитеті 1997 ж. 145 б.
14. Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 ж. 5-қазанындағы «Өндірістік кооператив туралы» Жарлығы.
15. ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы Қазақстандағы өңдеуші өнеркәсіп саласының кейбір мәселелері. // Қайнар хабаршысы.- № 4/2. -2007.- 49-53 бб.
16. Шағын бизнестегі несиелік тәуекелді басқару //Қаржы-Қаражат-Финансы Казахстана № 1/2008 ж. 16-21 бет, 0,7 б.т.
17. Шағын және орта бизнес субъектілерін шетелдік несие желісі есебінен қаржыландыру //ҚазЭУ хабаршысы № 2/ 2008 ж. 146-150 бет, 0,4 б.т.
18. Қазақстандағы өндіріс тиімділігін арттыруда материалдық ынталандыру жүйесін дамытудың бағыттары //Қаржы-қаражат журналы. –Астана: 2006, №3-4. – 0,46 б.т.
19. «Қазақмыс» корпорациясы ЖШС-і қызметінің тиімділігін бағалау //Экономикалық «Аль-Пари» журналы. - Алматы, 2007. - №1. – 0,38 б.т.
20. Қазақстан кәсіпорындарында материалдық ынталандыруды ұйымдастыру //Информациялық-аналитикалық «Саясат» журналы. - Алматы, 2007. - №4. – 0,44 б.т.
21. Қазақстан Республикасының «Коммерциялық ұйымдар туралы» Заңы //Егемен Қазақстан 2007, 26-қаңтар
22. Қазақстан Республикасының «Тұтыну кооперативі туралы» Заңы //Егемен қазақстан 2008, 15-мамыр
23. Қазақстан Республикасының «Шаруашылық әрекеттер мен іскерлікті дамыту бостандықтары жөнінденгі» Заңы Алматы:
24. Қазақстан Республикасының «Акционерлік қоғамдар туралы» Заңы //ҚР-сы Парламентінің жаршысы, 1999, №17-18; 27-б.
25. Н.Ә.Назарбаев. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтің Қазақстан халқына Жолдауы. Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан // Егемен Қазақстан. – 2007. – 28 ақпан. – 12 б.
26. WWW. Frmp.kz
27. WWW.mit.kz
28. WWW.ifk.kz
29. WWW.souz-atameken.kz
30. WWW.assembly.kz
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Т.РЫСҚҰЛОВ атындағы Қазақ Экономикалық Университеті
Экономика және басқару ФАКУЛЬТЕТІ
Менеджмент кафедрасы
II-курс студенті Толегенов Диар
Бизнесті ұйымдастыру пәнінен
Қазақстанда кәсіпкерліктің дамуы
тақырыбы бойынша
К У Р С Ж Ұ М Ы С Ы
Алматы, 2012
ЖОСПАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 МЕМЛЕКЕТТІК ЭКОНОМИКАДА ӨНЕРКӘСІПТІҢ ОРНЫ МЕН МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.1 Қазақстан Республикасы экономикасындағы өнеркәсіптің алатын орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2 Өнеркәсіпте кәсіпкерлікті қалыптастыру және түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1.3 Кәсіпкерлікті қалыптастыруда шетелдік тәжірибе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
2 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ МЕН ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
2.1 Өнеркәсіпте кәсіпкерліктің даму ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... 14
2.2 Қазақстандағы кәсіпкерліктің қазіргі жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
2.3 Өнеркәсіпте кәсіпкерліктің тиімділігін сипаттайтын ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
3 ӨНЕРКІСІПТЕ КӘСІПКЕРЛІКТІ ДАМЫТУ МӘСЕЛЕЛЕРІ ЖӘНЕ КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТКЕ МЕМЛЕКЕТ ТАРАПЫНАН КӨРСЕТІЛЕТІН ҚОЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
3.1 Кәсіпкерліктің дамуына әсер ететін факторлар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ..25
3.2 Қазақстандағы кәсіпкерлік қызметке мемлекет тарапынан көрсетілетін қолдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..3 4
КІРІСПЕ
Қазақстанда кәсіпкерлік жөнінде 90-жылдардың басында, қайта құрудың басталуымен айтыла бастады. Бұл кезде былайша айтқанда, комсомолдық кәсіпкерлік басталды, көптеген белсенді жас адамдар, негізінен комсомол жетекшілері, жастардың шығармашылық ғылыми-техникалық орталықтары негізінде кооперативтер құра бастады. Несиелеудің жеңілдік жағдайлары жасалды. Мұның үстіне, өспелі инфляция жағдайына дәл осы кәсіпкерліктің алғашқы толқыны төтеп беріп қана қоймай, сондай-ақ қажетті, былайша айтқанда, бастапқы капитал жинай алды, себебі несие ақша қымбат алынып, арзан қайтарылды. Қазақстан Республикасы 1991 жылы тәуелсіздік алғаннан кейін кәсіпкерлік белсенділікті қолдауға байланысты бірқатар заңдар қабылданды. Қазақстанда кәсіпкерліктің дамуына Қазақстанда кәсіпкерліктің дамуы мен шаруашылық қызметтің еркіндігі туралы (1991), Жеке кәсіпкерлікті қолдау және қорғау туралы (1992) заңы сияқты заңдар түрткі болды. 1994 жылдың басында-ақ жеке кәсіпорындар саны 15,7 мыңды құрады және жалпы жұмыспен қамтылғандар саны 164 мыңға жетті. 01.10.1998 ж. Шағын кәсіпкерліктің субьектілер саны 307 мыңды құрады, оларда 1,2 миллион адам жұмыспен қамтылды. Кәсіпкерлік қызметтің негізгі үш саласының ішінен бірінші орынға өндіріс те емес, тұтынушылар мен тауар өндірушілер арасындағы делдалдық та емес, сауда шықты. Зерттеу тақырыбының өзектілігі экономикасы нарықтық бағытқа бет алған Қазақстан үшін кәсіпкерлікті даму мәселесі - өзекті мәселелердің бірі болып табылады. Өйткені, нарықтық экономиканың өзі - кәсіпкерлік экономика. Кәсіпкерлікті дамыту - нарықтық дамытудың кепілі. Сондықтан да, кәсіпкерлік төңірегіндегі көптеген мәселелердің көтеріліп жатуы да оның экономикадағы рөлінің өте маңыздылығын дәлелдейді. Кәсіпкерлікті жетілдіру экономиканың тұрақтылығы мен оның бәсекелік сипатын қалыптастыруда басты күштерінің бірі болып табылады. Кәсіпкерлікті дамыту үшін субъектінің белгілі бір дәрежеде еркіндігі мен хұқығы, шаруашылық қызметінің бағытын таңдауда еріктігі, қабылданатын шешімдерге, одан туындайтын нәтижелерге тәуекелдіктің болуы қажет. Мақсаты Қазақстан Республикасы өнеркәсібіндегі кәсіпкерлікті дамыту бағыттарының алғышарттарын қарастыру. Экономиканы тұрақты болуы және оның бәсекелік сипатын қалыптастырудың басты күштерінің бірі кәсіпкерлікті жетілдіру болып табылады. Жалпы кәсіпкерлікті дамыту үшін бірнеше белгілі шарттар орындалуы қажет:
* Кәсіпкерлік субъектінің белгілі бір дәрежеде еркіндігі мен құқығы болуы қажет. Ол - шаруашылық қызметінің бағытын таңдау, өндірістік, сауда бағдарламаларын анықтау, қаржы көзін таңдау, өнімдерді тасымалдау, өнімге баға белгілеу, табысты өз мұқтажына жұмсау;
* Кәсіпкерлік қабылданатын шешімдерге, одан туындайтын нәтижелерге тәуекелдікті қажет етеді. Қабылдаған шешімдерге деген жауапкершілік болмайтын болса, ол кәсіпкерліктің де болмағаны;
Кәсіпкерлік қызметтің белгілі коммерциялық табысқа жетуге бағдар ұстауы, экономикада қажетті нарықтық құрылым орнатумен байланысты. Яғни кәсіпкерлік дамуы үшін оның құқықтық базасы, әлеуметтік-экономикалық шарттары қалануы керек. Міндеті қазіргі таңда нарықтық экономикада кәсіпкерлік және оны дамыту маңызды мәселелердің бірі болып табылады. Соңғы жылдары Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 жылғы 6 - наурыздағы №3398 Шағын кәсіпкерлікті дамытуды белсендету және мемлекеттік қолдауды күшейту шаралары туралы және 1998 жылғы 27-сәуірдегі №3928 Жеке және заңды тұлғалардың кәсіпкерлік қызмет еркіндігіне деген құқығын қорғау туралы жарлықтары кәсіпкерліктің дамуына жаңа күш берді. Осы жарлыққа орай, Қазақстанда шағын бизнесті дамыту жөніндегі алғашқы арнайы орган ретінде сауда және экономика министрлігінің құрамында шағын кәсіпкерлікті қолдау жөніндегі агенттік құру және оның жұмысын ұйымдастыру ұйғарылды. Құрылымы курстық жұмыс кіріспе бөлімнен және үш негізгі бөлімнен тұрады. Бірінші және екінші бөлімдері үш тараудан және үшінші бөлім екі тараудан тұрады. Бірінші бөлімде, Мемлекеттік экономикада өнеркәсіптің орны мен маңыздылығы жайлы қарастырылған. Екінші бөлімде, Қазақстандағы кәсіпкерліктің қазіргі жағдайы мен ерекшеліктерінің мағынасы толығымен ашылған. Үшінші бөлімде, Өнеркәсіпте кәсіпкерлікті дамыту мәселелері және кәсіпкерлік қызметке мемлекет тарапынан көрсетілетін қолдау жөніндегі бағытатрының сипаттамасы берілген. Қазақстан территориясында пайда болған өнеркәсіп ошақтарын ол халық шаруашылығының табиғи дамуының негізінде емес, шеттен келген капитал күшімен құрылып, өнеркәсіптің жекелеген ошақтарын жасады, оның Қазақстан экономикасымен байланысы мүлде аз болды және капитализмге дейінгі катынастар үстемдік еткен, артта қалған шаруашылық мұхитындағы жекелеген Қазақстан ғылымында Қазақстандағы өнеркәсіптің дамуы туралы. А.Нүсіпбековтің, С.Нейштадтың еңбектерінде жарық көрді. Соның ішінде бірінші рет қазақтың тарих ғылымында революцияға дейінгі Қазақстан экономикасына шетелдік капиталдың енуі мәселелері С.Нейштадтың еңбегінде көрініс тауып, шетелдік өнеркәсіп және банк капиталының Қазақстанға енуі баяндалған. Қазақстан экономикасына шетелдік өнеркәсіп және банк капиталының енуі туралы Ц.Л.Фридманның еңбектерінде терең және жан-жақты көңіл аударылып, ірі шетелдік компаниялардың бай түсті металл кен орындарын, мұнай және көмір кендерін қолдарына алған әрекеттерін кешенді түрде көрсеткен. Ол аз шығын шығару арқылы көп пайда түсіруге тырысқан шетел капиталистерінің опасыздығын сипаттады. Революцияға дейінгі тарихнамада лайықты орын алатын ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың басындағы жекеленген өнеркәсіп салаларының дамуы туралы А.А.Мурашкинцевтің, Транссібір темір жол магистралінің жүргізілуі, Сібір мен Қазақстанға шетелдік капиталдың келуінің күшеюі осы темір жолмен байланысты С.В.Саблер мен И.В.Сосновскийдің, В.Верховскийдің, В.С.Зивтің жұмыстарында қарастырылған.
1 МЕМЛЕКЕТТІК ЭКОНОМИКАДА ӨНЕРКӘСІПТІҢ ОРНЫ МЕН МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ
1.1 1 Қазақстан Республикасы экономикасындағы өнеркәсіптің алатын орны
Қазақстан территориясында пайда болған өнеркәсіп ошақтарын ол халық шаруашылығының табиғи дамуының негізінде емес, шеттен келген капитал күшімен құрылып, өнеркәсіптің жекелеген ошақтарын жасады, оның Қазақстан экономикасымен байланысы мүлде аз болды және капитализмге дейінгі катынастар үстемдік еткен, артта қалған шаруашылық мұхитындағы жекелеген өнеркәсіп аралдары сияқты болды. Қазақстанның капиталистік өнеркәсібі басынан-ақ нақты отаршылдық сипатта болды. Отарланған Қазақстандағы капиталистік өнеркәсіптің дамуының екі ерекшелігін атап көрсетуге болады: біріншіден, аймақтағы өнеркәсіптің негізінде табиғи капиталистік қатынастар дамыған жоқ, сырттан келген көпестердің капиталының базасында пайда болды. Екіншіден, қазақтың ұлттық капиталы өнеркәсіптің дамуы мен құрылуына ешқандай қатыспады. Ұлттық сауда-өсімқор буржуазиясы тек өнеркәсіп капиталы мен жерлікті рынок арасында дәнекер болды. Осындай жағдайда өнеркәсіп пролетариатының ұлттық кадрлары орыс өнеркәсіпшілері басып алған сауда өнеркәсібі базасында қалыптасты [2;4]. Бүгінгі күні Қазақстан экономикасында үлкен орын алып, мемлекеттің гүлденуіне үлес қосып отырған өнеркәсіп салаларының бұрынғы қалыптасуы мен дамуы тарихын зерделеп қарайтын болсақ, оның бірнеше кезеңнен өткенін көруге болады. Қазақстанның капиталистік өнеркәсібі басынан-ақ нақты отаршылдық сипатта болды. Монополистік капитализм дәуірінде отар елдер мен тәуелді мемлекеттер бірінші кезекте үстемдік етуші метрополияның өнеркәсіп тауарларын өткізу және капитал салу көзі болып қалды. Бұл шетелде монополистерге құлдыққа түскен елдердің экономикасын толық өз қолына алып, бақылау жасауына мүмкіндік берді. Метрополиялар отарлар мен тәуелді елдерге экспортқа тауар шығаруды олардың капиталын салу негізінде ғана жүрді, себебі қажетті мөлшерді пайда түсіру үшін емес, бұл елдерді арзан шикізат көзі мен жері, үнемі тұратын жұмыссыздыққа байланысты болатын арзан жұмыс күші, жалпы бұқара халықтың қайыршылығы мен кең көлемдегі пайдаланылатын күшпен жұмыс жасату, соның ішінде әйелдер мен балалардың арзан еңбегін пайдалану үшін салынды [1;15]. Қазақстанның өнеркәсібі Ресей империасы тұсында да, Кеңес өкіметінің кезінде де Отандық өнеркәсіптің дамуы мен гүлденуіне қызмет еткен жоқ. Екі билік дәуірінде де Қазақстан арзан шикізат көзі болып қала берді. Соншама байлықтың табыс кілтін қолына ұстаған Орталықтан аса алмай, Қазақстан түскен пайданың болмашы бөлігіне ғана ие болды. Басқару жүйесіндегі әкімшілдік пен әміршілдіктің лебі өнеркәсіп саласына да тиді. Бұл жүйе жеке ұйым, кәсіпорын, тұтас өнеркәсіп аймағының мүддесімен санаспады. Шикізаттың бағасы да, дайын өнімнің де құны төмен болды, әрі қазба байлығын игеруші өндіріс орнының да, еңбек еткен мыңдаған адамдардың да алған пайдасы шамалы болды. Қалыптасқан жоспарлы экономиканың талабы бойынша Одақтық және Республикалық бюджеттен тиімділігі аз, тоқырау жағдайындағы өндіріс орындарына қаржы бөлініп, сақталынса, керісінше жақсы көрсеткіштерге жетіп, сапалы өнім алған кәсіпорындардың тапқан табысын өз қажетіне жаратуға құқығы болмады. Ынталандыру мүмкіндігінен айрылған өнеркәсіп өндірістері құлдырап, дағдарысқа ұшырады. Демек Қазақстанның өнеркәсібінің дамуы туралы мынадай тұжырым жасауға болады:
1. ХІХ ғасырдың екінші жартысында Ресей империясының боданында бола отырып, Қазақстанға біртіндеп капиталистік қатынастар енді және отарлаушы елдің арзан шикізат көзіне айналды.
2. Патшалық Ресей қазақ жеріне орыс және шетел капиталын өз мүддесі үшін енгізді.
3. Ал 1917-1940 жылдары да өнеркәсіптің дамуы Кеңес өкіметінің экономикалық саясатына сай жүзеге асты. Индустриаландыру процесінің нәтижесінде өнеркәсіпте алға жылжулар болды. Соған қарамастан Қазақстан шикізат көзі болып қала берді. Өйткені жетекші өндіріс салалары қарыштап дамымады.
4. Соған қарамастан Қазақстанда революцияға дейін бой көтермеген өнеркәсіп салаларының тармақтары пайда болды және ол индустриаландыру үрдісінде оның құрамдас бөлігіне айналды.
Қазіргі таңда Қазақстан экономикасындағы өнеркәсіптердің алатын орны өте зор. Өнеркәсіп өнімі өндірісінің жыл сайынғы өсу қарқыны
2007 - 2009 жылдары орта есеппен 7,2 - 8,8% деңгейінде болжанып отыр. 2008 жылғы қаңтар-наурызда 2007 жылғы қаңтар-наурыздағы деңгейге өнеркәсіп өндірісінің нақты көлем индексі 103,7% құрады. Есепті кезеңде қолданыстағы бағамен 2361,8 млрд. теңгенің өнеркәсіп өнімі өндірілді. Тұтастай өнеркәсіп бойынша нәтижелердің қалыптасуына кен өндіру өнеркәсібі аса үлкен ықпал етеді (106,8 %), электр энергиясын, газ бен су өндіру және бөлуде.
Тау-кен өндірісі өнеркәсібінде 2008 жылғы қаңтар-наурызда 1 511,5 млрд. теңгенің өнімі өндірілді, бұл 2007 жылғы қаңтар-наурыз деңгейінен 6,8% жоғары. Негізінен мұнай өндіру өсті, сондай-ақ табиғи газ конденсаты мен көмір өндірісі ұлғайды. Сонымен қатар, кен құрамындағы металдың аздығынан және мыс кенін; жасасылған шарттарға сәйкес темір кендері жентектері өндірудің азаюынан мыс қоспаларынан мыс өндіру қысқарды.
Мұнай өнеркәсібі. Үстіміздегі жылғы І тоқсанда жедел деректер бойынша газ конденсатты 17 680 мың тонна мұнай өндірілді (107,0%). Республиканың мұнайды қайта өңдеу зауыттары 3 088,4 мың тонна (106,3%) мұнайды қайта өңдеді және 663,2 мың (98,2%) тонна бензин, 940 тонна (100,2%) дизель отынын, 853,8 мың тонна (145,5% мазут, 92,9 мың тонна (171,8%) авиакеросин өндірді.
Көмір өнеркәсібі. 2008 жылғы қаңтар-наурызда жедел деректер бойынша республиканың көмір өндіретін кәсіпорындары 28 млн. тонна көмір өндірді. 2007 жылғы ұқсас кезеңмен салыстырғанда өндіру көлемі 4,9 млн. тоннаға немесе 21,2%-ға ұлғайды.
Мұнайхимия өнеркәсібі. Қазақстанның мұнайхимия өндірісін құру бойынша 2008 жыл саланы дамытудың жаңа дейңгейіне көшу жылы болып табылады. Іске асыру үшін әлемдік деңгейдегі мұнайхимия өндірістерін құрудың бірнеше өзара байланысты инвестициялық жобалары әзірленді және дайындалды. Бұл ретте, мұнайхимия кен орын.дарының ресурстық мүмкіндіктері ғана емес, сонымен бірге жаңғыртылған Атырау мұнайды қайта өңдеу зауытының технологиялық мүмкіндіктері мен өндірістік ресурстары да ескерілді, болашақта басқа да мұнайда, газды қайта өңдеу зауыттарының ресурстық және технологиялық мүмкіндіктері айқындалатын және тартылатын болады. Мұнайхимия кешендерінің жоғары капитал сыйымдылығын ескере отырып оларды салу Ұлттық индустриалды мұнайхимия технопаркі арнаулы экономикалық аймағы шеңберінде жүзеге асырылатын болады.
Өңдеу өнеркәсібінде 2008 жылғы қаңтар-наурызда 689,6 млрд. теңгенің өнімі өндірілді. Табиғи көлем индексі 2008 жылғы қаңтар-наурызда 2007 жылғы қаңтар-наурызбен салыстырғанда 98,8%-ды құрады, ол негізінен өзге де металл емес минералдық өнімдерді (78,3%); электр жабдықтарын, электр және оптикалық жабдықтарды (92,1%); сусындады қоса алғанда тамақ өнімдерін ( 96,0%); түсті металдар (96,5%); тоқыма өнеркәсібін (96,5%); көлік құралдары мен жабдықтарын (98,0%); ағаш және ағаш бұйымдарын (98,2%); қара металлургия (99,4%) өндірісін азайту есебінен болды.
Тоқыма және тігін өнеркәсібінде 2008 жылғы қаңтар-наурызда 5,4 млрд. теңгенің өнімі өндірілді. 2007 жылғы қаңтар-наурызбен салыстырғанда табиғи көлем индексі 96,5%-ды құрады. Мақта талшығын (Оңтүстік Қазақстан облысы); кілем; кілем бұйымдары және шляпалар, бас киімдер (Алматы қаласы) шығару төмендеді. Маталар; жейделер, жемперлер, полуверлер және соған ұқсас бұйымдар өндірісі өсті.
Химия өнеркәсібінде 2008 жылғы қаңтар-наурызда 17,8 млрд. теңгенің өнімі өндірілді немесе 2007 жылғы қаңтар-наурыздағыдан 2,7% жоғары. Минералдық немесе азотты химиялық тыңайтқыштар, ортофосфор (фосфор), трифосфат және натрий бихроматын, хром тотығы шығару өсті. Хром және триоксид хром малмасы (Ақтөбе облысы), күкірт қышқылы (Қарағанды облысы); минералдық және фосфор химиялық, фосфор тыңайтқыштар (Жамбыл облысы) өндірісі қысқарды.
Металлургия өнеркәсібінде 2008 жылғы қаңтар-наурызда 2007 жылғы қаңтар-наурыз деңгейіне қарағанда табиғи көлем индексі 98,7% құрады. Саланың үлесіне 44,2% көлеміндегі өңдеу өнеркәсібі сай келеді. Өткен кезеңде 131,2 млрд. теңгенің қара металлургия, 158,5 млрд. теңгенің түсті металлургия өнімі өндірілді. Қарағанды облысында жалпақ прокат пен шойын шығарудың азаюы салдарынан қара металлургиядағы өндіріс 0,6% азайды. Түсті металдар өндірісінде нақты көлем индекстері 96,5% құрады. Тазартылған мыс, аффинирленген күміс , мырыш (Қарағанды облысы), қорғасын (Шығыс Қазақстан облысы) шығару қысқарды. Аффинирленген және өңделмеген алтын, глинозем, мыс талшықтары өндірісі ұлғайды.
Өнеркәсіптің өзге де салаларында. 2008 жылғы қаңтар-наурызда 11,1 млрд. теңгенің өнімі өндірілді, бұл 2007 жылғы қаңтар-наурыздағыдан 17,1%-ға төмен. Ағаш қаңқалы отыру; ағаштан жасалған кеңсе және ас үй жиһазы; ювелир бұйымдары мен спорт тауарлары өндірісі төмендеді. Металл қаңқалы отыратын және металлдан жасалған кеңсе жиһазы; ағаш кереуеттер шығару ұлғайды [4; 5-12].
1.2 Өнеркәсіпте кәсіпкерлікті қалыптастыру және түрлері
Өнеркәсіптегі кәсіпкерлік - нрақытағы бәсекеге төтеп беру үшін жаңа мүмкіндіктерді іздеу, жаңа технологияны пайдалану, капиталды жұмсаудың тың салаларын іздеу, ескі ойлау шеңберінен шығу болып табылады. Өнеркәсіпте кәсіпкерлікті қалыптастыру іс-әрекеті белгілі бір кәсіпорындардың ұйымдық форма шекерасында жүзеге асады. Форманы таңдау кәсіпкерлердің жеке қызығушылықтар мен мамандығына байланысты болады, бірақ көбінесе объективті жағдайлармен анықтылады:
* іс-әрекет саласы;
* қаражаттардың көлемімен;
* белгілі бір кәсіпорын артықшылығы;
* нарық жағдайымен.
Кәсіпкерлік алуан түрлі және кешенді ұғым. Мсалы, кәсіпкрелік атқаратын қызметіне байланысты өндірістік, коммерциялық, кеңес беру, қаржылық және т.б. болып бөлінеді. Бұлар бірігіп немесе өз алдына әрекет етуі мүмкін. Олардың әрқайсысының өзіне тән даум ерекшеліктері бар.
Өндірістік кәсіпкерлік - кәсіпкерліктің жетекші түрі ретінде тауарлар мен өнімдерді өндіруді жүзеге асыратын, қызметтер көрсетіліп, белгілі бір құндылықтар жасалатын кәсіпкерлік түрі. Оған негізінен материалдық, рухани және интеллектуалдық өндіріс құрайтын іскерлік қызметтің түрі жатады. бұл іскерлік қоғамдық тұрғыдан алғанда ең қажетті, өте салмақты, күрделі, сондықтан да біршама ауыр түрі. Өндірістік бизнес - бұл, негізінен алғанда, өнеркәсіптік және ауыл шаруашылық өнімдерін шығару. Ең кең мағынада өндірістік бизнес - бұл тұтынушыға қажетті, ақшаға сатуға келетін келесі басқа атуарға айырбастау ниеті бар кез келген пайдалын өнімді шығару [3;23-29].
Коммерциялық кәсіпкерлік - нарыққа өту кезеңімен, тауарлар мен қызметтерді сату және сатып алу операцияларымен сипатталатын кәсіпкерлік түрі, пайда және табыс алуға бағытталған сауда-делдалдық, сауда-дайындық жұмыстарының жиынтығы. Коммерция өзінің бастапқы мағынасында сауда ұғымын білдіреді, ал коммерсант - саду, тауар айырбастау, тауар-ақша операцияларымен айнаоысатын саудалық іскер, бизнесмен. Коммерциялық бизнес өндірістік бизнеспен тікелей байланысты. Өйткені, өндірілген тауарды ақшаға өткізу немесе басқа тауарларға айрбастау керек. Дәл осы саудалық іскерлік тауарға деген тауарға деген сұранымда анықтап қандай болсын өнімнің түрін өндіруді көбейтуге немесе керісінше шектеуге әсер етеді.
Кеңес беруші кәсіпкерлік түрін жүргізу формалары сан алуан. Олардың ішінде кең тарағаны - бір мәре ауызша кеңес беру, ең жиі кездесетні - консалтингтік жобалар. Бұл кәсіпкерлік түрі басқа кәсіпкерлік түрлеріне қарағанда өте табысты болып табылады.
Өнеркәсіптегі кәсіпкерлік формасы бойынша екіге бөлінеді: ұжымдық-құқықтық және ұжымдық-экономикалық.
Ұжымдық-құқықтық кәсіпкерліктер. Серіктестіктер - адамдардың бірлестігі, онда екі және одан да көп серіктестер болады. Олар өз капиталдарын қосады және әрбір мүше өзінің капиталымен жеке жауап береді. Олар жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер, командитті (сенімге негізделген) серіктестіктер, толық және қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктер.
Ұжымдар (қоғамдар) өздерінің қаражаттарымен бірігеді. Шектелген жауапкершілікті қоғам мүшелері ұжымның міндеттемелеріне жауап бермейді. Олардың жауапкершілігі өздерінің қосқан пайларының мөлшерінде болады. Ал қосымша жауапкершілігі бар ұжымдар өздерінің барлық дүние-мүлкімен жауапты.
Акционерлік қоғам - қаражатты капиталға біріктіру, акцияны шығару арқылы пайда болатын кәсіпорын формасы, яғни өзінің қызметін жүзеге асыру үшін қаражат тарту мақсатында акциялар шығаратын заңды тұлға. Акционерлік қоғамдар ашық және жабық түрде болады.
Кәсіпкерліктің ұжымдық-экономикалық формалары.
Концерн - тығыз өндірістік әріптестік құру мақсатында персоналдық немесе басқа да шарттардың болуымен сипататлатын жүйе арқылы бірнеше кәсіпорындарды біріктіретін дербес кәсіпоырн. Ассоциация - экономикалық дербес кәсіпорындардың ерікті бірлестігі. Маманданған кәсіпорынның негізгі мақсаты ғылыми-техникалық, өндірістік, экономикалық және әлеуметтік міндеттерді бірігіп шешу. Концурциум - бұл ірі қаржы операцияларын істеу үшін біріккен кәсіпкерлердің бірлестігі.
Синдикат - бір саланың кәсіпкерлерін тауар сатуға біріктіру.
Картель - тауар, қызмет көрсету бағасы, нарық аудандарын бөлу, өндіріс мөлшері жөнінде келісім.
Қазір Қазақстандық өнеркәсіптерде мынадай ұжымдық-құқықтық формалы кәсіпкерліктер құрылуда.
1. Шаруашылық серіктестік - толық серіктестік. Олардың мүшелері өзара кәсіпорын құру жөнінде келісімге қол қояды. Құруға керекті серіктес мүшелердің қаражаттарын біріктіру. Серіктестіктің пайдасы, зияны пайға қарай бөлінеді. Әрбір мүше өзінің табысына пайданы қосып сонан салық төлейді.
2. Коммандиттік серіктестік. Барлық серіктестік мүшелері серіктестік атанған іс жүргізушілер ішінен біреу немесе бірнеше мүшелері зиянның тәуекелін өздерінің қосқан үлестері мөлшерінде жауапкершілікке алады.
3. Шектелген жауапкершілікті қоғамдар. Оның мүшелері қоғамның міндеттемелеріне жауап бермейді, ал зиян тәуекеліне өздерінің үлестерімен жауап береді.
4. Қосымша жауапкершілігі бар қоғам міндеттемелеріне өздерінің заттарымен жауап береді.
5. Ашық және жабық акционерлік қоғам.
6. Өндірістік кооперативтер - ерікті түрде біріккен қоғамдар.
7. Унитарлы кәсіпорын - коммерциялық мекеме, меншіктік құқығы жоқ. Унитарлық кәсіпорынның мүліктері бөлінбейді. Унитарлық кәсіпорын тек мемлекеттік немесе муниципалдық болады. Унитарлы кәсіпорын федералдық қазына кәсіпорны болып есептеледі [28].
1.3 Кәсіпкерлікті қалыптастыруда шетелдік тәжірибе
Кәсіпкерлік экономиканың қарқынды дамуының негізгі күре тамыры болып табылады. Оны дамыту үшін алдыңғы қатарлы елдердің тәжірибесін зерттеу кезек күттірмейтін мәселе болып табылады. Жаплы энергетикалық, шикізат және басқа да дағдарыстармен қоса жүрген, 70-ші жылдардағы дүниежүзілік дағдарыс кәсіпкерліктің жағдайын түбегейлі өзгертті, нарық өзгерістеріне тез бейімделетін кәсіпорындар дағдарысты аз шығындармен бастан кешірді. Кәсіпкерліктің сәтті дамуының негізгі алғышарттары келесілер болады:
- басымдық сандық көрсеткіштерден сапалық көрсеткіштерге ауысты, яғни кәсіпорын көлемінің мәнділігі өнімге, қызметке, жаңалықтарға жол береді. Осы жағдайларда индустрия алыптары ұсақ фирмалардың икемділігімен, олардың нарықтағы болатын кез келген өзгерістерді тез сезінуімен, тұтынушылық сұраныстың аз ғана өзгерістерін тез сезіну мүмкіндігімен, клиенттердің қайтадан пайда болатын қажеттіліктерін қанағаттандырумен салыстырғанда ұтылыста болады;
- ғылыми-техникалық прогрестің жаңа сатысы, кәсіпкерліктің көлеміне сәйкес келетін техниканы ұсынды;
- тұтынушылар психологиясының өзгеруі. Ол стандарттан бас тартты, бірдей киімді кигісі келмейді, бірдей жиһазды, көлікті және т.б. сатып алғысы келмейді. Сұраныстың дифференциациялануы мен тұтынушылардың жекешеленуі жүзеге асырылды [30].
Кәсіпорындар дамып, экономикадағы позицияларды жеңіп алуда, ірі бизнестің тең құқылы серіктері болды. Сонымен қоса, барлық елдер мемлекеттері кәсіпкерліктің дамуын қолдау мен ынталандыруда. Соғыстан кейінгі он жылдық ішінде кәсіпкерлік қалыптасу мен дамудың бірнеше фазасынан өтіп, бастау сәтінен өзін реттеуге дейін, осы кезде кәсіпкерліктің үдемелі дамушы секторы алыптармен әректтеседі. Жапонияда, Италияда, Францияда, АҚШ-та кәсіпкерлік үлкен дәрежеде таралған.
АҚШ 1953 жылы кәсіпкерлік мәселелері бойынша атқарушы үкіметтің арнайы органы құрылды - жалпы ел бойынша орналасқан, 400 жуық қызметкері бар, он өңірлік және 120 жуық жергілікті бөлімдерден тұратын, тармақталған жүйесі бар, бизнес әкімшілгі. Әкімішіліктің орталық аппараты 1100 қызметкерден тұарды, оның негізгі қызметтері техникалық және кеңес беру қызметтерін көрсету, шаруашылық жүргізуші субъектілер арасында мемлкеттік тапсырыстарды үлестіру, кәсіпкерлік субъектілеріне қаржылық көмек көрсету механизмін дайындау болып табылады.
Көптеген елдердің тәжірибесінде кәсіпкерлікті қолдау, белгілі Министрліктердің құрамына кіретін, арнайы Департаменттермен байланыстырылады. Мысалы, Германия және Голландияның экономика Министрлігінде шағын және орта бизнестің арнайы бөлімдері бар, Францияда осындай бөлім өнеркәсіп Министрлігінде. Канада да кәсіпкерлікті дамыту саясатын өнеркәсіп, ғылым және тенология Министрлігінің Департаменті, Италияда - өнеркәсіп, коммерция, сауда және кәсптер Министрлігінің жанындағы бөлім жүзеге асырады.
Францияда кәсіпкерлікті реттеу саясатын бірнеше ұйымдар жүзеге асырады: шағын және орташа кәсіпкерлік Конфедерациясы, Сауда және Өнеркәсіптік палаталар, қызметін жаңадан бастаған және дамушы кәсіпкерлердің Ұлттық агентігі, қаржы институттары және т.б..
Оңтүстік Кореяда арнайы үкіметтік құрылыммен - 11 аймақтық орталақтарда жұмыскерлер саны 900 адамнан тұратын штаты бар, шағын және орта бизнес Әкімшілігімен қоса, кәсіпкерліктің дамуына мүмкіндік туғызатын, ұйымдардың толық жүйесі қызмет етеді. Сонымен, Әкімшілік жанында технология мен сапаның Ұлттық институты, үкіметтік несиелік кепілдемелер жүйесі, арнайы тағайндалған коммерциялық банктер бар.
Қазіргі кезе Қытайда шағын және орташа кәсіпорындардың қызметін басқарудың негізгі органдары Мемлекеттік сауда-экономикалық комитеті шеңберіндегі шағын және орташа кәсіпорындар бөлімі, Қытайдың шағын және орташа кәсіпорынның шетелдік ынтымақтастығын Үйлестіру оратлығы, шағын және орташа кәсіпорындардың дамуын ынталандыру жөніндегі Бүкіл қытайлық жұмысшы жетекші тобы, банк және басқа да ұйымдар.
Бұл елдердің тиімді экономикасына кәсіпкерліктің әсері арнайы қабылданған заңдар мен дайындалған Бағдарламалардың арқасында болып отыр. Айталы, Жапонияда шаруашылық етуші субъектілердің қызметі 12 заңмен реттеледі, соның ішінде экономикасы осы саланың мәнін, міндеттерін, құқықтарын және жеңілдіктерін анықтайтын, Ұсақ және орташа кәсіпорындар туралынегізгі заңы( арқылы жүзеге асырылады. АҚШ-та кәсіпкерлікті дамытудың негізгі құжаты болып Ұсақ бизнес туралы акт табылады. Германияда - Жазалаушы құқық, Қытайда шағын және орташа кәсіпорындарға көмектесу туралы заңның жаңа жобасы дайындалған.
Кәсіпкерлікті қолдаудың әр түрлі формалары мен түрлері экономиканың осы секторының тиісті нәтижелерін, оның қоғамды дамытуға қосқан үлесін қамтамасыз етті. Әлемдік тәжірибеде кәсіпкерлерге несиелер формасында қаржылық қолдау көрсету кеңінен етек алған. Италияда өнеркәсіптегі кәсіпкерлік субъектілеріне қаржылық көмекті индустриалды несиелік банктер, орта және ұзақ мерзімді ссудаларды беретін 600 астам ауылдық және кәсіптік банктер көрсетеді. Францияның кәсіпкерлікке қаржылық көмек бірнеше көздерден көрсетіледі. Бірінші - тікелей бюджеттік қаржыландыру. Екінші көзі - жергілікті органдармен жаппай қаржыландыру. Үшінші көзі - бұл ЕО елдері жағынан көмек. АҚШ-та кәсіпкерлікті қаржылық қолдаудың кең таралған формасы мемлекетпен кепілденген коммерциялық банктердің несиелері болып табылады.
Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың ұйымдастырушылық аспектілерін талдау, нарықтық экономикаға өткен елдерде бағдарламалы-мақсатты тәсіл жатқандығы көрсетті. Ол бірнеше негізгі міндеттерді шешуге мүмкінді береді: орталықтандырылған қолдаудың бағыттарындағы айқындылықты көтеру; кәсіпкерлікті дамытудың қоғам үшін басым бағыттарына оны шоғырландыру, ал экономиканың осы саласының даму мәселелерін ұлттық экономиканы дамытудың қабылданған бағыттары мен мақсаттарының жалпы жүйесімен кешенді түрде қарастыру.
Жалпы кәсіпкерліктің қоғамдағы алатын үлесін келесі сандық мәліметтерден көруге болады. Экономикасы дамыған елдерде кәсіпкерлік жыл сайын жалпы ішкі өнімнің 20-60 пайызын, өнер табыстарының 50 пайызын, жаңа жұмыс орындарының 70-80 пайызын құрайды. Барлық жұмыспен қамтылған қызметкерледің 50-60 пайызын жұмыспен қамтамасыз етеді, өнімнің 20-40 пайызын экспорттпайды және лицензиялық келісімдердің 50 пайызға дейін жасайды, лицензиялық түсімдер 25-45 пайыз тең табыстардың жалпы сомасында, ал кәсіпкерліктің формаларының үлесі кәсіпорындардың жалпы санынан 80-90 пайызға дейін құрайды, 1000 тұрғынға келетін, кәсіпорындар саны 16-80 бірлікке тең.
Жаһандану үдерісімен және ішкі, сыртқы нарықтарда бәсекелестіктің күрт күшеюі себепті экономикалық қағидаттарының өзгеруі жағдайында кәсіпкерліктің ұлттық экономикаға тигізер әсері қомақты болмақ. Сондықтан, ел экономикасының қарқынды дамуы үшін дамыған елдердің кәсіпкерлікті қолдау тәжірибелерін саралай отырып, өз игілігімізге жаратсақ артық болмас [15; 5-6].
2 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ МЕН ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
2.1 Өнеркәсіте кәсіпкерліктің даму ерекшеліктері
Қазіргі уақытта Қазақстанда жүргізіліп жатқан экономикалық саясаттың басымды бағытының бірі - ол кәсіпкерліктің құрылуы және дамуы. Өнеркәсіпте кәсіпкерлікті дамыту саласы үшін мемлекеттік саясатты жүзеге асыру мақсатында, қадағалау функцияларын жүзеге асыратын мемлекеттік органдар қызметінің заңдылығын күшейтуде белсенді түрде керексіз әкімшілік кедергілерді алып тастау бойынша, өнеркәсіптік кәсіпкерліктің құқығы мен мүддесін қорғау жұмыстары жүргізілді. Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында 2004-2006 жылдарға арналған кәсіпкерлікті дамытудың 5-ші Мемлекеттік бағдарламасы жүзеге асырылуда, оның негізгі тапсырмалары болып мыналар табылады:
* өнеркәсіптік кәсіпкерлікте салықтық әкімшілік жүйесін толық жетілдіру;
* қаржылық-кредиттік жүйенің және өнеркәсіптік кәсіпкерлікті инвестициялық қолдауды дамыту;
* кәсіпкерлік инфрақұрылымын дамыту;
* оқыту, ақпараттық, ғылыми-әдістемелік қамтамасыз ету және өнеркәсіптік кәсіпкерлікті насихаттау;
* кәсіпкерлік мәселелері бойынша нормативтік-құқықтық базаны жүйелендіру және толық жетілдір. 2004 жыл бойы Қазақстан Республикасында 2004-2006 жылдарға шағын кәсіпкерлікті дамыту және қолдаудың Мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыру бойынша маңызды жұмыстар жүргізілді [9; 23-24]. Қазіргі кезде өнеркәсіптегі кәсіпкрелікті дамыту мақсатында келесідей институттар құрылып өз қызметтерін көрсетуде, олар келесідей болып келеді: Технология трансферті және инжиниринг орталығы АҚ; Маркетингті сараптамалық зерттеулер орталығы АҚ; Шағын кәсіпкрелікті дамыту қоры АҚ; Ұлттық инновациялық қоры АҚ. Сонымен қатар, мемлекеттік қолдау мен отандық кәсіпкерлердің өз ынталары нәтижесінде келесідей одақтар құрылған: Қазақстан Республикасының сауда-өнеркәсіптік палата Одағы ЗТБ; Қазақстан кәсіпкерлерінің форумы ЗТБ; Атамекен Қазақстанның жұмыс берушілері және кәсіпкерлерінің жалпыұлттық одағы ЗТҚ. Технология трансферті және инжиниринг орталығы АҚ - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 1 тамыздың №775 2003-2005 жылға Қазақстан Республикасының индустриалды-инновациялық даму Стратегиясын іске асыру бойынша шұғыл шаралар туралы қаулысын оырндау үшін құрылған. Орталық Қазақстан экономикаысының құрылымын сараптау арқылы инновациялық жоспарларды іздестіруге қатысуға бел буды. Бүгінде олар ұлттық және аймақтық технопарк жүйелерін құруды жүзеге асыруда Виртуалды технопарк концепциясы құрылған. Оратлықтың екінші қызметі - бұл инжинириг, ол инновациялық ойды іздестіру және жіктеу, зерделеуді қажет ететін және жоғарғы технологиялық өндірістерді құру бойынша жұмыстарды ұйымдастыру, инновациялық жоспарларды іске асыру бойынша қаржы көздерін іздестіру. Республика мемлекеттік басыңқылығының дамуына сәйкес жоспарлар мынадай белгілерге сәйкес келуі қажет - жаңа технологияларды енгізу, технологиялық шектің жоғарғы дәрежесі, экспорттық тұспал, сапаның халықаралық стандарттары және экологиялылығы. Маркетингті сараптамалық зерттеулер орталығы АҚ - 2003 жылы мамырда ұлтытқ экономикады бәсекелестікті жоғарлату және диверсификация процессін сараптамалық қамтамасыз ету мақсатында құрылды. Орталық маркетинг және менеджмент саласында зерттеулер жүргізеді, консалтингті және ақпаратты-кеңестік қызметтерді көрсетеді, маркетинг және менеджмент саласында методологиялық және ақпаратты-анықтамалық құралдарды шығарады, бағдарламалық өнімдерді құру, экономика өрісі және саласы бойынша ақпараттарды және өнімді тарату. Шағын кәсіпкрелікті дамыту қоры АҚ - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1997 жылғы 26-сәуірдегі №665 Шағын кәсіпкрелікті дамыту қорын құру туралы қаулысына сәйкес құрылған. Оның мақсаты шағын кәсіпкерлікті қолдауға бағытталған, мемлекеттің қаржыны тиімді қолдануын көтеруге және Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлік субъектілерінің экономикалық өсуін және құрылуын ынталандыру. Қордың негізгі қызметі, несиелер және лизинг түрін берумен байланысты. Қор Қазақстан Республикасының Үкіметі бөлген республикалық бюджет қаражатының және жеке қаражаты есебінен несиеленеді. Қазіргі таңда қор мына бағдарламалар бойынша қаражаттарды жүзеге асырады:
* Ауылшаруашылық саласына (56 млн. АҚШ доллары) Азиялық Даму Банкінің Бағдарламалық қарызы (АДБ);
* Даму және Қайта орнату Еуропалық Банкінің несиелік лимиті арқылы Қазақстандағы шағын бизнес бағдарламасын дамыту. (77,5 млн. АҚШ доллары);
* Республика бюджеті есебінен шағын кәсіпкерлік субъектілерін қолдау бағдарламасы (300 млн. теңге);
* Шағын қалаларды дамыту бағдарламасы. Қор өз қызметін бастағаннан бері 577 жобаны 6,3 млрд. теңгеге қаржыландырды. Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің қол жетімділігін қамтамасыз ету үшін қаржылық ресурстарға үш жыл ішінде 2005-2007 жылдары Қорды капиталдандыруға республикалық бюджеттен шамамен 30 млрд. теңге бөлінді. Мемлекеттің тұрақты қолдауының нәтижесінде Қор бүгінгі күні өнеркәсіптегі кәсіпкерлікті дамытудың толыққанды мемлекеттік институтына айналды. Қор кәсіпкерлік секторын арзан, орташа және ұзақ мерзімді қаржылық қаражатпен қамтамасыз етеді, шағын бизнеске әлемдік тәжірибеде сынамаланған мынадай қаржылық қызмететрді ұсынады: жобалық қаржыландару, қаржылық лизинг, банктерде шағын бизнес кәсіпорындарының кредиттерін кепілдендіру, франчайзинг, факторинг, дайын бизнесті сатып алуды қаржыландыру, екінші деңгейлі банктермен тең қаржыландыру. Ұлттық инновациялық Қор АҚ - Қазақстан Республикасы Үкіметінің Ұлттық инновациялық Қор Акционерлік қоғамды құру туралы 2003 жылғы 30-мамырдағы №502 қаулысымен құрылды. Оның мақсаты ҚР нақты зерттеуді қажет ететін өндірістер мен жоғары технологиялық даму, инновациялық актив өсіміне қолқабыс жасау. Қор қызметінің негізгі бағыты болып саналады:
* ҚР аймағында еншілес қолрады құруға инвестицияларды тарту және инвестициялау;
* инновациялық жоспарларды ж.үзеге асырушы компанияларды инвестициялау;
* ұлттық инновациялывқ инфрақұрылымның элементтерін құруды инвестициялау. Инвестициялаудың негізгі түрі заңды тұлғалар жарғылық капиталын ұлғайту және құру кезінде, қатынастың акциясын үлесін алу жолымен жарғылық капиталына бақылаусыз қатысу. Қазақстанның инвестициялық қоры АҚ - өз қызметін 2003 жылы шілдеде Елбасы экономиканың шикізат саласында емес жеке сектор ынталарына қаржылық көмек көрсету, болашағы бар кәсіпорындардың жоспарларына инвестицияларды тарту және жүзеге асыру арқылы Қазақстан Республикасының индустриалды-инновациялық Стратегиясын іске аысру бойынша қатысу мақсатында Қазақстанның инвестициялық қоры Заңына қол қойғаннан кейін бастады. Қор 49%-ға дейін акцияны алып жобаларда тікелей инвестор ретінде шығады. Қазақстанның Инвестициялық қоры Қазақстан Республикасының мемлекеттік даму институттарының бірі болып табылады. Қордың қызметі 2003 жылдың 11-маусымында басталған болатын.Қордың мақсаты - экономиканың шикізаттық емес секторында бәсекеге қабілетті өндіріс орындарын құру жөнін,дегі жеке сектордың бастамаларына жаңадан құрылған немесе бұрыннан жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардың жарғылық капиталына қатысу жолымен қаржылық көмек көрсету. Қазіргі таңда Қор 70 млн. АҚШ долларынан 20-ға жуық жобаны қаржыландырды. 2007 жылы Қор 1.2 млрд. АҚШ долларынан (145 млрд. теңге) астам 22 жобаны қаржыландырды. Қазақстанның Даму Банкі АҚ - ел экономикасына инвестициялардытартуға қолдау жасау және өңдеуші өнеркәсібіне және өндірістік инфрақұрылымның дамуына, мемлекеттік инвестициялық қызметтің тиімділігін жоғарылату және жетілдіру мақсатында Қазақстанның Даму Банкі туралы 2000 жылғы 28-желтоқсандағы №531 Қазақстан Республикасы Президентінің жарлығына сәйкес 2001 жылы 25-сәуірде құрылды. Мемлекет арнайы құрылған даму институттары арқылы, өнеркәсіпте кәсіпкерлікті қаржыландыру бойынша иілмелі шарттарды ұсынуды. Кәсіпкерлік бойынша құрылған комиссяилар мен кеңес арқылы мемлекет байланысты жүзеге асырып ағымдағы мәселелерді шешу бойынша оларды дамыту жолындағы кедергілерді жою үшін көмек көрсетеді. Атамекен Қазақстанның жұмыс берушілері және кәсіпкерлерінің жалпы ұлттық одағы ЗТҚ. Оны құру туралы шешім Қазақстанның кәсіпкерлері Конгрессін өткізу барысында қабылданған болатын. Қазіргі таңда одақтың құрамына мыңдаған Қазақстанның экономикалық секторында жұмыс жасайтын кәсіпорындарды біріктіретін 34 басты салалық қауымдастықтар кіреді. Олардың ішіне мұнай-газды саласы ұйымдарының қауымдастығы, кен қазу және кен-металлургиялық кәсіпорындар, сүт және сүт өнімдерін өндіретін кәсіпорындар, шылым өндірушілер және кәсіпорындар, сауда-өнеркәсіптік палаталарының одағы, фермерлер, құс өсіпуші және инжиниринг компаниялар кіреді. Қазақстан кәсіпкерлерінің форумы ЗТБ заңды тұлғалар ынтасымен құрылып еркіндік, мүшелер құқықтарының теңдңгң, өздері басқаруға мүмкіндіктердің болуы, заңдылық, қызмет есептілігі және жариялылығы негізінде жұмыс жасайды. Форум құру мақсаты - өнеркәсіптегі кәсіпкерлік қызметті дамыту үшін қолайлы жағдайларды жасау және экономикалық реформаның жылжуына қатысатын кәсіпкерлер ұйымы және қорлардың, қоғамдық бірлестіктердің, қауымдастықтардың, салалық және аймақтық одақтарды бірлестіру. Қазақстан Республикасының сауда-өнеркәсіптік палата Одағы ЗТБ 2000 жылдың мамыр айында Қазақстан Республикасының сауда-өнеркәсіптік палата Одағы тіркелді. Қазақстанның сауда-өнеркәсіптік Одағының Жарғысында өнеркәсіптік кәсіпкерлікті қолдау басты міндететрінің бірі ретінде белгіленген [21; 34-35]. 2003-2015 ж.ж. индустриалды-инновациялық даму стратегиясы шеңберінде қойылған мақсаттар мен міндеттерге жету және мәселелерді шешу үшін арнайы даму институттары қалыптасты. Стратегияның маңызды міндеттерінің бірі мақсатты инвестициялық және ғылыми-техникалық стратегияларды іске асыру, инвестициялық белсенділікті реттеу мен ынталандыру болып табылады, бұл индустриалды-инновациялық дамудың қазіргі мемлекеттік басқару жүйесін қайта қарауды және белгілі бір дәрежеде қайта құруды қажет етеді. Халықаралық тәжірибемен микроқаржыландыру - кедейшлік деңгейін төмендету және микро және өнеркәсіптік кәсіпкерлікті дамыту есебінен экономикалық өсімді ынталандыру үшін тиімді құрал болғандығы дәлелденген. Микроқаржыландыру деп дәстүрлі банктік қаржыландыруға қол жетімділігі жоқ микро және шағын кәсіпкерлерге, сондай-ақ кедей адамдарға олардың өмір сүру деңгейін жоғарылату, еңбекпен қамтамасыз ету және кәсіпкерлікті дамыту үшін қаржылық қызметтер (микрокредит беру, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Т.РЫСҚҰЛОВ атындағы Қазақ Экономикалық Университеті
Экономика және басқару ФАКУЛЬТЕТІ
Менеджмент кафедрасы
II-курс студенті Толегенов Диар
Бизнесті ұйымдастыру пәнінен
Қазақстанда кәсіпкерліктің дамуы
тақырыбы бойынша
К У Р С Ж Ұ М Ы С Ы
Алматы, 2012
ЖОСПАР
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 МЕМЛЕКЕТТІК ЭКОНОМИКАДА ӨНЕРКӘСІПТІҢ ОРНЫ МЕН МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.1 Қазақстан Республикасы экономикасындағы өнеркәсіптің алатын орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2 Өнеркәсіпте кәсіпкерлікті қалыптастыру және түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1.3 Кәсіпкерлікті қалыптастыруда шетелдік тәжірибе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
2 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ МЕН ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
2.1 Өнеркәсіпте кәсіпкерліктің даму ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... 14
2.2 Қазақстандағы кәсіпкерліктің қазіргі жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
2.3 Өнеркәсіпте кәсіпкерліктің тиімділігін сипаттайтын ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
3 ӨНЕРКІСІПТЕ КӘСІПКЕРЛІКТІ ДАМЫТУ МӘСЕЛЕЛЕРІ ЖӘНЕ КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТКЕ МЕМЛЕКЕТ ТАРАПЫНАН КӨРСЕТІЛЕТІН ҚОЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
3.1 Кәсіпкерліктің дамуына әсер ететін факторлар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ..25
3.2 Қазақстандағы кәсіпкерлік қызметке мемлекет тарапынан көрсетілетін қолдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..3 4
КІРІСПЕ
Қазақстанда кәсіпкерлік жөнінде 90-жылдардың басында, қайта құрудың басталуымен айтыла бастады. Бұл кезде былайша айтқанда, комсомолдық кәсіпкерлік басталды, көптеген белсенді жас адамдар, негізінен комсомол жетекшілері, жастардың шығармашылық ғылыми-техникалық орталықтары негізінде кооперативтер құра бастады. Несиелеудің жеңілдік жағдайлары жасалды. Мұның үстіне, өспелі инфляция жағдайына дәл осы кәсіпкерліктің алғашқы толқыны төтеп беріп қана қоймай, сондай-ақ қажетті, былайша айтқанда, бастапқы капитал жинай алды, себебі несие ақша қымбат алынып, арзан қайтарылды. Қазақстан Республикасы 1991 жылы тәуелсіздік алғаннан кейін кәсіпкерлік белсенділікті қолдауға байланысты бірқатар заңдар қабылданды. Қазақстанда кәсіпкерліктің дамуына Қазақстанда кәсіпкерліктің дамуы мен шаруашылық қызметтің еркіндігі туралы (1991), Жеке кәсіпкерлікті қолдау және қорғау туралы (1992) заңы сияқты заңдар түрткі болды. 1994 жылдың басында-ақ жеке кәсіпорындар саны 15,7 мыңды құрады және жалпы жұмыспен қамтылғандар саны 164 мыңға жетті. 01.10.1998 ж. Шағын кәсіпкерліктің субьектілер саны 307 мыңды құрады, оларда 1,2 миллион адам жұмыспен қамтылды. Кәсіпкерлік қызметтің негізгі үш саласының ішінен бірінші орынға өндіріс те емес, тұтынушылар мен тауар өндірушілер арасындағы делдалдық та емес, сауда шықты. Зерттеу тақырыбының өзектілігі экономикасы нарықтық бағытқа бет алған Қазақстан үшін кәсіпкерлікті даму мәселесі - өзекті мәселелердің бірі болып табылады. Өйткені, нарықтық экономиканың өзі - кәсіпкерлік экономика. Кәсіпкерлікті дамыту - нарықтық дамытудың кепілі. Сондықтан да, кәсіпкерлік төңірегіндегі көптеген мәселелердің көтеріліп жатуы да оның экономикадағы рөлінің өте маңыздылығын дәлелдейді. Кәсіпкерлікті жетілдіру экономиканың тұрақтылығы мен оның бәсекелік сипатын қалыптастыруда басты күштерінің бірі болып табылады. Кәсіпкерлікті дамыту үшін субъектінің белгілі бір дәрежеде еркіндігі мен хұқығы, шаруашылық қызметінің бағытын таңдауда еріктігі, қабылданатын шешімдерге, одан туындайтын нәтижелерге тәуекелдіктің болуы қажет. Мақсаты Қазақстан Республикасы өнеркәсібіндегі кәсіпкерлікті дамыту бағыттарының алғышарттарын қарастыру. Экономиканы тұрақты болуы және оның бәсекелік сипатын қалыптастырудың басты күштерінің бірі кәсіпкерлікті жетілдіру болып табылады. Жалпы кәсіпкерлікті дамыту үшін бірнеше белгілі шарттар орындалуы қажет:
* Кәсіпкерлік субъектінің белгілі бір дәрежеде еркіндігі мен құқығы болуы қажет. Ол - шаруашылық қызметінің бағытын таңдау, өндірістік, сауда бағдарламаларын анықтау, қаржы көзін таңдау, өнімдерді тасымалдау, өнімге баға белгілеу, табысты өз мұқтажына жұмсау;
* Кәсіпкерлік қабылданатын шешімдерге, одан туындайтын нәтижелерге тәуекелдікті қажет етеді. Қабылдаған шешімдерге деген жауапкершілік болмайтын болса, ол кәсіпкерліктің де болмағаны;
Кәсіпкерлік қызметтің белгілі коммерциялық табысқа жетуге бағдар ұстауы, экономикада қажетті нарықтық құрылым орнатумен байланысты. Яғни кәсіпкерлік дамуы үшін оның құқықтық базасы, әлеуметтік-экономикалық шарттары қалануы керек. Міндеті қазіргі таңда нарықтық экономикада кәсіпкерлік және оны дамыту маңызды мәселелердің бірі болып табылады. Соңғы жылдары Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 жылғы 6 - наурыздағы №3398 Шағын кәсіпкерлікті дамытуды белсендету және мемлекеттік қолдауды күшейту шаралары туралы және 1998 жылғы 27-сәуірдегі №3928 Жеке және заңды тұлғалардың кәсіпкерлік қызмет еркіндігіне деген құқығын қорғау туралы жарлықтары кәсіпкерліктің дамуына жаңа күш берді. Осы жарлыққа орай, Қазақстанда шағын бизнесті дамыту жөніндегі алғашқы арнайы орган ретінде сауда және экономика министрлігінің құрамында шағын кәсіпкерлікті қолдау жөніндегі агенттік құру және оның жұмысын ұйымдастыру ұйғарылды. Құрылымы курстық жұмыс кіріспе бөлімнен және үш негізгі бөлімнен тұрады. Бірінші және екінші бөлімдері үш тараудан және үшінші бөлім екі тараудан тұрады. Бірінші бөлімде, Мемлекеттік экономикада өнеркәсіптің орны мен маңыздылығы жайлы қарастырылған. Екінші бөлімде, Қазақстандағы кәсіпкерліктің қазіргі жағдайы мен ерекшеліктерінің мағынасы толығымен ашылған. Үшінші бөлімде, Өнеркәсіпте кәсіпкерлікті дамыту мәселелері және кәсіпкерлік қызметке мемлекет тарапынан көрсетілетін қолдау жөніндегі бағытатрының сипаттамасы берілген. Қазақстан территориясында пайда болған өнеркәсіп ошақтарын ол халық шаруашылығының табиғи дамуының негізінде емес, шеттен келген капитал күшімен құрылып, өнеркәсіптің жекелеген ошақтарын жасады, оның Қазақстан экономикасымен байланысы мүлде аз болды және капитализмге дейінгі катынастар үстемдік еткен, артта қалған шаруашылық мұхитындағы жекелеген Қазақстан ғылымында Қазақстандағы өнеркәсіптің дамуы туралы. А.Нүсіпбековтің, С.Нейштадтың еңбектерінде жарық көрді. Соның ішінде бірінші рет қазақтың тарих ғылымында революцияға дейінгі Қазақстан экономикасына шетелдік капиталдың енуі мәселелері С.Нейштадтың еңбегінде көрініс тауып, шетелдік өнеркәсіп және банк капиталының Қазақстанға енуі баяндалған. Қазақстан экономикасына шетелдік өнеркәсіп және банк капиталының енуі туралы Ц.Л.Фридманның еңбектерінде терең және жан-жақты көңіл аударылып, ірі шетелдік компаниялардың бай түсті металл кен орындарын, мұнай және көмір кендерін қолдарына алған әрекеттерін кешенді түрде көрсеткен. Ол аз шығын шығару арқылы көп пайда түсіруге тырысқан шетел капиталистерінің опасыздығын сипаттады. Революцияға дейінгі тарихнамада лайықты орын алатын ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың басындағы жекеленген өнеркәсіп салаларының дамуы туралы А.А.Мурашкинцевтің, Транссібір темір жол магистралінің жүргізілуі, Сібір мен Қазақстанға шетелдік капиталдың келуінің күшеюі осы темір жолмен байланысты С.В.Саблер мен И.В.Сосновскийдің, В.Верховскийдің, В.С.Зивтің жұмыстарында қарастырылған.
1 МЕМЛЕКЕТТІК ЭКОНОМИКАДА ӨНЕРКӘСІПТІҢ ОРНЫ МЕН МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ
1.1 1 Қазақстан Республикасы экономикасындағы өнеркәсіптің алатын орны
Қазақстан территориясында пайда болған өнеркәсіп ошақтарын ол халық шаруашылығының табиғи дамуының негізінде емес, шеттен келген капитал күшімен құрылып, өнеркәсіптің жекелеген ошақтарын жасады, оның Қазақстан экономикасымен байланысы мүлде аз болды және капитализмге дейінгі катынастар үстемдік еткен, артта қалған шаруашылық мұхитындағы жекелеген өнеркәсіп аралдары сияқты болды. Қазақстанның капиталистік өнеркәсібі басынан-ақ нақты отаршылдық сипатта болды. Отарланған Қазақстандағы капиталистік өнеркәсіптің дамуының екі ерекшелігін атап көрсетуге болады: біріншіден, аймақтағы өнеркәсіптің негізінде табиғи капиталистік қатынастар дамыған жоқ, сырттан келген көпестердің капиталының базасында пайда болды. Екіншіден, қазақтың ұлттық капиталы өнеркәсіптің дамуы мен құрылуына ешқандай қатыспады. Ұлттық сауда-өсімқор буржуазиясы тек өнеркәсіп капиталы мен жерлікті рынок арасында дәнекер болды. Осындай жағдайда өнеркәсіп пролетариатының ұлттық кадрлары орыс өнеркәсіпшілері басып алған сауда өнеркәсібі базасында қалыптасты [2;4]. Бүгінгі күні Қазақстан экономикасында үлкен орын алып, мемлекеттің гүлденуіне үлес қосып отырған өнеркәсіп салаларының бұрынғы қалыптасуы мен дамуы тарихын зерделеп қарайтын болсақ, оның бірнеше кезеңнен өткенін көруге болады. Қазақстанның капиталистік өнеркәсібі басынан-ақ нақты отаршылдық сипатта болды. Монополистік капитализм дәуірінде отар елдер мен тәуелді мемлекеттер бірінші кезекте үстемдік етуші метрополияның өнеркәсіп тауарларын өткізу және капитал салу көзі болып қалды. Бұл шетелде монополистерге құлдыққа түскен елдердің экономикасын толық өз қолына алып, бақылау жасауына мүмкіндік берді. Метрополиялар отарлар мен тәуелді елдерге экспортқа тауар шығаруды олардың капиталын салу негізінде ғана жүрді, себебі қажетті мөлшерді пайда түсіру үшін емес, бұл елдерді арзан шикізат көзі мен жері, үнемі тұратын жұмыссыздыққа байланысты болатын арзан жұмыс күші, жалпы бұқара халықтың қайыршылығы мен кең көлемдегі пайдаланылатын күшпен жұмыс жасату, соның ішінде әйелдер мен балалардың арзан еңбегін пайдалану үшін салынды [1;15]. Қазақстанның өнеркәсібі Ресей империасы тұсында да, Кеңес өкіметінің кезінде де Отандық өнеркәсіптің дамуы мен гүлденуіне қызмет еткен жоқ. Екі билік дәуірінде де Қазақстан арзан шикізат көзі болып қала берді. Соншама байлықтың табыс кілтін қолына ұстаған Орталықтан аса алмай, Қазақстан түскен пайданың болмашы бөлігіне ғана ие болды. Басқару жүйесіндегі әкімшілдік пен әміршілдіктің лебі өнеркәсіп саласына да тиді. Бұл жүйе жеке ұйым, кәсіпорын, тұтас өнеркәсіп аймағының мүддесімен санаспады. Шикізаттың бағасы да, дайын өнімнің де құны төмен болды, әрі қазба байлығын игеруші өндіріс орнының да, еңбек еткен мыңдаған адамдардың да алған пайдасы шамалы болды. Қалыптасқан жоспарлы экономиканың талабы бойынша Одақтық және Республикалық бюджеттен тиімділігі аз, тоқырау жағдайындағы өндіріс орындарына қаржы бөлініп, сақталынса, керісінше жақсы көрсеткіштерге жетіп, сапалы өнім алған кәсіпорындардың тапқан табысын өз қажетіне жаратуға құқығы болмады. Ынталандыру мүмкіндігінен айрылған өнеркәсіп өндірістері құлдырап, дағдарысқа ұшырады. Демек Қазақстанның өнеркәсібінің дамуы туралы мынадай тұжырым жасауға болады:
1. ХІХ ғасырдың екінші жартысында Ресей империясының боданында бола отырып, Қазақстанға біртіндеп капиталистік қатынастар енді және отарлаушы елдің арзан шикізат көзіне айналды.
2. Патшалық Ресей қазақ жеріне орыс және шетел капиталын өз мүддесі үшін енгізді.
3. Ал 1917-1940 жылдары да өнеркәсіптің дамуы Кеңес өкіметінің экономикалық саясатына сай жүзеге асты. Индустриаландыру процесінің нәтижесінде өнеркәсіпте алға жылжулар болды. Соған қарамастан Қазақстан шикізат көзі болып қала берді. Өйткені жетекші өндіріс салалары қарыштап дамымады.
4. Соған қарамастан Қазақстанда революцияға дейін бой көтермеген өнеркәсіп салаларының тармақтары пайда болды және ол индустриаландыру үрдісінде оның құрамдас бөлігіне айналды.
Қазіргі таңда Қазақстан экономикасындағы өнеркәсіптердің алатын орны өте зор. Өнеркәсіп өнімі өндірісінің жыл сайынғы өсу қарқыны
2007 - 2009 жылдары орта есеппен 7,2 - 8,8% деңгейінде болжанып отыр. 2008 жылғы қаңтар-наурызда 2007 жылғы қаңтар-наурыздағы деңгейге өнеркәсіп өндірісінің нақты көлем индексі 103,7% құрады. Есепті кезеңде қолданыстағы бағамен 2361,8 млрд. теңгенің өнеркәсіп өнімі өндірілді. Тұтастай өнеркәсіп бойынша нәтижелердің қалыптасуына кен өндіру өнеркәсібі аса үлкен ықпал етеді (106,8 %), электр энергиясын, газ бен су өндіру және бөлуде.
Тау-кен өндірісі өнеркәсібінде 2008 жылғы қаңтар-наурызда 1 511,5 млрд. теңгенің өнімі өндірілді, бұл 2007 жылғы қаңтар-наурыз деңгейінен 6,8% жоғары. Негізінен мұнай өндіру өсті, сондай-ақ табиғи газ конденсаты мен көмір өндірісі ұлғайды. Сонымен қатар, кен құрамындағы металдың аздығынан және мыс кенін; жасасылған шарттарға сәйкес темір кендері жентектері өндірудің азаюынан мыс қоспаларынан мыс өндіру қысқарды.
Мұнай өнеркәсібі. Үстіміздегі жылғы І тоқсанда жедел деректер бойынша газ конденсатты 17 680 мың тонна мұнай өндірілді (107,0%). Республиканың мұнайды қайта өңдеу зауыттары 3 088,4 мың тонна (106,3%) мұнайды қайта өңдеді және 663,2 мың (98,2%) тонна бензин, 940 тонна (100,2%) дизель отынын, 853,8 мың тонна (145,5% мазут, 92,9 мың тонна (171,8%) авиакеросин өндірді.
Көмір өнеркәсібі. 2008 жылғы қаңтар-наурызда жедел деректер бойынша республиканың көмір өндіретін кәсіпорындары 28 млн. тонна көмір өндірді. 2007 жылғы ұқсас кезеңмен салыстырғанда өндіру көлемі 4,9 млн. тоннаға немесе 21,2%-ға ұлғайды.
Мұнайхимия өнеркәсібі. Қазақстанның мұнайхимия өндірісін құру бойынша 2008 жыл саланы дамытудың жаңа дейңгейіне көшу жылы болып табылады. Іске асыру үшін әлемдік деңгейдегі мұнайхимия өндірістерін құрудың бірнеше өзара байланысты инвестициялық жобалары әзірленді және дайындалды. Бұл ретте, мұнайхимия кен орын.дарының ресурстық мүмкіндіктері ғана емес, сонымен бірге жаңғыртылған Атырау мұнайды қайта өңдеу зауытының технологиялық мүмкіндіктері мен өндірістік ресурстары да ескерілді, болашақта басқа да мұнайда, газды қайта өңдеу зауыттарының ресурстық және технологиялық мүмкіндіктері айқындалатын және тартылатын болады. Мұнайхимия кешендерінің жоғары капитал сыйымдылығын ескере отырып оларды салу Ұлттық индустриалды мұнайхимия технопаркі арнаулы экономикалық аймағы шеңберінде жүзеге асырылатын болады.
Өңдеу өнеркәсібінде 2008 жылғы қаңтар-наурызда 689,6 млрд. теңгенің өнімі өндірілді. Табиғи көлем индексі 2008 жылғы қаңтар-наурызда 2007 жылғы қаңтар-наурызбен салыстырғанда 98,8%-ды құрады, ол негізінен өзге де металл емес минералдық өнімдерді (78,3%); электр жабдықтарын, электр және оптикалық жабдықтарды (92,1%); сусындады қоса алғанда тамақ өнімдерін ( 96,0%); түсті металдар (96,5%); тоқыма өнеркәсібін (96,5%); көлік құралдары мен жабдықтарын (98,0%); ағаш және ағаш бұйымдарын (98,2%); қара металлургия (99,4%) өндірісін азайту есебінен болды.
Тоқыма және тігін өнеркәсібінде 2008 жылғы қаңтар-наурызда 5,4 млрд. теңгенің өнімі өндірілді. 2007 жылғы қаңтар-наурызбен салыстырғанда табиғи көлем индексі 96,5%-ды құрады. Мақта талшығын (Оңтүстік Қазақстан облысы); кілем; кілем бұйымдары және шляпалар, бас киімдер (Алматы қаласы) шығару төмендеді. Маталар; жейделер, жемперлер, полуверлер және соған ұқсас бұйымдар өндірісі өсті.
Химия өнеркәсібінде 2008 жылғы қаңтар-наурызда 17,8 млрд. теңгенің өнімі өндірілді немесе 2007 жылғы қаңтар-наурыздағыдан 2,7% жоғары. Минералдық немесе азотты химиялық тыңайтқыштар, ортофосфор (фосфор), трифосфат және натрий бихроматын, хром тотығы шығару өсті. Хром және триоксид хром малмасы (Ақтөбе облысы), күкірт қышқылы (Қарағанды облысы); минералдық және фосфор химиялық, фосфор тыңайтқыштар (Жамбыл облысы) өндірісі қысқарды.
Металлургия өнеркәсібінде 2008 жылғы қаңтар-наурызда 2007 жылғы қаңтар-наурыз деңгейіне қарағанда табиғи көлем индексі 98,7% құрады. Саланың үлесіне 44,2% көлеміндегі өңдеу өнеркәсібі сай келеді. Өткен кезеңде 131,2 млрд. теңгенің қара металлургия, 158,5 млрд. теңгенің түсті металлургия өнімі өндірілді. Қарағанды облысында жалпақ прокат пен шойын шығарудың азаюы салдарынан қара металлургиядағы өндіріс 0,6% азайды. Түсті металдар өндірісінде нақты көлем индекстері 96,5% құрады. Тазартылған мыс, аффинирленген күміс , мырыш (Қарағанды облысы), қорғасын (Шығыс Қазақстан облысы) шығару қысқарды. Аффинирленген және өңделмеген алтын, глинозем, мыс талшықтары өндірісі ұлғайды.
Өнеркәсіптің өзге де салаларында. 2008 жылғы қаңтар-наурызда 11,1 млрд. теңгенің өнімі өндірілді, бұл 2007 жылғы қаңтар-наурыздағыдан 17,1%-ға төмен. Ағаш қаңқалы отыру; ағаштан жасалған кеңсе және ас үй жиһазы; ювелир бұйымдары мен спорт тауарлары өндірісі төмендеді. Металл қаңқалы отыратын және металлдан жасалған кеңсе жиһазы; ағаш кереуеттер шығару ұлғайды [4; 5-12].
1.2 Өнеркәсіпте кәсіпкерлікті қалыптастыру және түрлері
Өнеркәсіптегі кәсіпкерлік - нрақытағы бәсекеге төтеп беру үшін жаңа мүмкіндіктерді іздеу, жаңа технологияны пайдалану, капиталды жұмсаудың тың салаларын іздеу, ескі ойлау шеңберінен шығу болып табылады. Өнеркәсіпте кәсіпкерлікті қалыптастыру іс-әрекеті белгілі бір кәсіпорындардың ұйымдық форма шекерасында жүзеге асады. Форманы таңдау кәсіпкерлердің жеке қызығушылықтар мен мамандығына байланысты болады, бірақ көбінесе объективті жағдайлармен анықтылады:
* іс-әрекет саласы;
* қаражаттардың көлемімен;
* белгілі бір кәсіпорын артықшылығы;
* нарық жағдайымен.
Кәсіпкерлік алуан түрлі және кешенді ұғым. Мсалы, кәсіпкрелік атқаратын қызметіне байланысты өндірістік, коммерциялық, кеңес беру, қаржылық және т.б. болып бөлінеді. Бұлар бірігіп немесе өз алдына әрекет етуі мүмкін. Олардың әрқайсысының өзіне тән даум ерекшеліктері бар.
Өндірістік кәсіпкерлік - кәсіпкерліктің жетекші түрі ретінде тауарлар мен өнімдерді өндіруді жүзеге асыратын, қызметтер көрсетіліп, белгілі бір құндылықтар жасалатын кәсіпкерлік түрі. Оған негізінен материалдық, рухани және интеллектуалдық өндіріс құрайтын іскерлік қызметтің түрі жатады. бұл іскерлік қоғамдық тұрғыдан алғанда ең қажетті, өте салмақты, күрделі, сондықтан да біршама ауыр түрі. Өндірістік бизнес - бұл, негізінен алғанда, өнеркәсіптік және ауыл шаруашылық өнімдерін шығару. Ең кең мағынада өндірістік бизнес - бұл тұтынушыға қажетті, ақшаға сатуға келетін келесі басқа атуарға айырбастау ниеті бар кез келген пайдалын өнімді шығару [3;23-29].
Коммерциялық кәсіпкерлік - нарыққа өту кезеңімен, тауарлар мен қызметтерді сату және сатып алу операцияларымен сипатталатын кәсіпкерлік түрі, пайда және табыс алуға бағытталған сауда-делдалдық, сауда-дайындық жұмыстарының жиынтығы. Коммерция өзінің бастапқы мағынасында сауда ұғымын білдіреді, ал коммерсант - саду, тауар айырбастау, тауар-ақша операцияларымен айнаоысатын саудалық іскер, бизнесмен. Коммерциялық бизнес өндірістік бизнеспен тікелей байланысты. Өйткені, өндірілген тауарды ақшаға өткізу немесе басқа тауарларға айрбастау керек. Дәл осы саудалық іскерлік тауарға деген тауарға деген сұранымда анықтап қандай болсын өнімнің түрін өндіруді көбейтуге немесе керісінше шектеуге әсер етеді.
Кеңес беруші кәсіпкерлік түрін жүргізу формалары сан алуан. Олардың ішінде кең тарағаны - бір мәре ауызша кеңес беру, ең жиі кездесетні - консалтингтік жобалар. Бұл кәсіпкерлік түрі басқа кәсіпкерлік түрлеріне қарағанда өте табысты болып табылады.
Өнеркәсіптегі кәсіпкерлік формасы бойынша екіге бөлінеді: ұжымдық-құқықтық және ұжымдық-экономикалық.
Ұжымдық-құқықтық кәсіпкерліктер. Серіктестіктер - адамдардың бірлестігі, онда екі және одан да көп серіктестер болады. Олар өз капиталдарын қосады және әрбір мүше өзінің капиталымен жеке жауап береді. Олар жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер, командитті (сенімге негізделген) серіктестіктер, толық және қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктер.
Ұжымдар (қоғамдар) өздерінің қаражаттарымен бірігеді. Шектелген жауапкершілікті қоғам мүшелері ұжымның міндеттемелеріне жауап бермейді. Олардың жауапкершілігі өздерінің қосқан пайларының мөлшерінде болады. Ал қосымша жауапкершілігі бар ұжымдар өздерінің барлық дүние-мүлкімен жауапты.
Акционерлік қоғам - қаражатты капиталға біріктіру, акцияны шығару арқылы пайда болатын кәсіпорын формасы, яғни өзінің қызметін жүзеге асыру үшін қаражат тарту мақсатында акциялар шығаратын заңды тұлға. Акционерлік қоғамдар ашық және жабық түрде болады.
Кәсіпкерліктің ұжымдық-экономикалық формалары.
Концерн - тығыз өндірістік әріптестік құру мақсатында персоналдық немесе басқа да шарттардың болуымен сипататлатын жүйе арқылы бірнеше кәсіпорындарды біріктіретін дербес кәсіпоырн. Ассоциация - экономикалық дербес кәсіпорындардың ерікті бірлестігі. Маманданған кәсіпорынның негізгі мақсаты ғылыми-техникалық, өндірістік, экономикалық және әлеуметтік міндеттерді бірігіп шешу. Концурциум - бұл ірі қаржы операцияларын істеу үшін біріккен кәсіпкерлердің бірлестігі.
Синдикат - бір саланың кәсіпкерлерін тауар сатуға біріктіру.
Картель - тауар, қызмет көрсету бағасы, нарық аудандарын бөлу, өндіріс мөлшері жөнінде келісім.
Қазір Қазақстандық өнеркәсіптерде мынадай ұжымдық-құқықтық формалы кәсіпкерліктер құрылуда.
1. Шаруашылық серіктестік - толық серіктестік. Олардың мүшелері өзара кәсіпорын құру жөнінде келісімге қол қояды. Құруға керекті серіктес мүшелердің қаражаттарын біріктіру. Серіктестіктің пайдасы, зияны пайға қарай бөлінеді. Әрбір мүше өзінің табысына пайданы қосып сонан салық төлейді.
2. Коммандиттік серіктестік. Барлық серіктестік мүшелері серіктестік атанған іс жүргізушілер ішінен біреу немесе бірнеше мүшелері зиянның тәуекелін өздерінің қосқан үлестері мөлшерінде жауапкершілікке алады.
3. Шектелген жауапкершілікті қоғамдар. Оның мүшелері қоғамның міндеттемелеріне жауап бермейді, ал зиян тәуекеліне өздерінің үлестерімен жауап береді.
4. Қосымша жауапкершілігі бар қоғам міндеттемелеріне өздерінің заттарымен жауап береді.
5. Ашық және жабық акционерлік қоғам.
6. Өндірістік кооперативтер - ерікті түрде біріккен қоғамдар.
7. Унитарлы кәсіпорын - коммерциялық мекеме, меншіктік құқығы жоқ. Унитарлық кәсіпорынның мүліктері бөлінбейді. Унитарлық кәсіпорын тек мемлекеттік немесе муниципалдық болады. Унитарлы кәсіпорын федералдық қазына кәсіпорны болып есептеледі [28].
1.3 Кәсіпкерлікті қалыптастыруда шетелдік тәжірибе
Кәсіпкерлік экономиканың қарқынды дамуының негізгі күре тамыры болып табылады. Оны дамыту үшін алдыңғы қатарлы елдердің тәжірибесін зерттеу кезек күттірмейтін мәселе болып табылады. Жаплы энергетикалық, шикізат және басқа да дағдарыстармен қоса жүрген, 70-ші жылдардағы дүниежүзілік дағдарыс кәсіпкерліктің жағдайын түбегейлі өзгертті, нарық өзгерістеріне тез бейімделетін кәсіпорындар дағдарысты аз шығындармен бастан кешірді. Кәсіпкерліктің сәтті дамуының негізгі алғышарттары келесілер болады:
- басымдық сандық көрсеткіштерден сапалық көрсеткіштерге ауысты, яғни кәсіпорын көлемінің мәнділігі өнімге, қызметке, жаңалықтарға жол береді. Осы жағдайларда индустрия алыптары ұсақ фирмалардың икемділігімен, олардың нарықтағы болатын кез келген өзгерістерді тез сезінуімен, тұтынушылық сұраныстың аз ғана өзгерістерін тез сезіну мүмкіндігімен, клиенттердің қайтадан пайда болатын қажеттіліктерін қанағаттандырумен салыстырғанда ұтылыста болады;
- ғылыми-техникалық прогрестің жаңа сатысы, кәсіпкерліктің көлеміне сәйкес келетін техниканы ұсынды;
- тұтынушылар психологиясының өзгеруі. Ол стандарттан бас тартты, бірдей киімді кигісі келмейді, бірдей жиһазды, көлікті және т.б. сатып алғысы келмейді. Сұраныстың дифференциациялануы мен тұтынушылардың жекешеленуі жүзеге асырылды [30].
Кәсіпорындар дамып, экономикадағы позицияларды жеңіп алуда, ірі бизнестің тең құқылы серіктері болды. Сонымен қоса, барлық елдер мемлекеттері кәсіпкерліктің дамуын қолдау мен ынталандыруда. Соғыстан кейінгі он жылдық ішінде кәсіпкерлік қалыптасу мен дамудың бірнеше фазасынан өтіп, бастау сәтінен өзін реттеуге дейін, осы кезде кәсіпкерліктің үдемелі дамушы секторы алыптармен әректтеседі. Жапонияда, Италияда, Францияда, АҚШ-та кәсіпкерлік үлкен дәрежеде таралған.
АҚШ 1953 жылы кәсіпкерлік мәселелері бойынша атқарушы үкіметтің арнайы органы құрылды - жалпы ел бойынша орналасқан, 400 жуық қызметкері бар, он өңірлік және 120 жуық жергілікті бөлімдерден тұратын, тармақталған жүйесі бар, бизнес әкімшілгі. Әкімішіліктің орталық аппараты 1100 қызметкерден тұарды, оның негізгі қызметтері техникалық және кеңес беру қызметтерін көрсету, шаруашылық жүргізуші субъектілер арасында мемлкеттік тапсырыстарды үлестіру, кәсіпкерлік субъектілеріне қаржылық көмек көрсету механизмін дайындау болып табылады.
Көптеген елдердің тәжірибесінде кәсіпкерлікті қолдау, белгілі Министрліктердің құрамына кіретін, арнайы Департаменттермен байланыстырылады. Мысалы, Германия және Голландияның экономика Министрлігінде шағын және орта бизнестің арнайы бөлімдері бар, Францияда осындай бөлім өнеркәсіп Министрлігінде. Канада да кәсіпкерлікті дамыту саясатын өнеркәсіп, ғылым және тенология Министрлігінің Департаменті, Италияда - өнеркәсіп, коммерция, сауда және кәсптер Министрлігінің жанындағы бөлім жүзеге асырады.
Францияда кәсіпкерлікті реттеу саясатын бірнеше ұйымдар жүзеге асырады: шағын және орташа кәсіпкерлік Конфедерациясы, Сауда және Өнеркәсіптік палаталар, қызметін жаңадан бастаған және дамушы кәсіпкерлердің Ұлттық агентігі, қаржы институттары және т.б..
Оңтүстік Кореяда арнайы үкіметтік құрылыммен - 11 аймақтық орталақтарда жұмыскерлер саны 900 адамнан тұратын штаты бар, шағын және орта бизнес Әкімшілігімен қоса, кәсіпкерліктің дамуына мүмкіндік туғызатын, ұйымдардың толық жүйесі қызмет етеді. Сонымен, Әкімшілік жанында технология мен сапаның Ұлттық институты, үкіметтік несиелік кепілдемелер жүйесі, арнайы тағайндалған коммерциялық банктер бар.
Қазіргі кезе Қытайда шағын және орташа кәсіпорындардың қызметін басқарудың негізгі органдары Мемлекеттік сауда-экономикалық комитеті шеңберіндегі шағын және орташа кәсіпорындар бөлімі, Қытайдың шағын және орташа кәсіпорынның шетелдік ынтымақтастығын Үйлестіру оратлығы, шағын және орташа кәсіпорындардың дамуын ынталандыру жөніндегі Бүкіл қытайлық жұмысшы жетекші тобы, банк және басқа да ұйымдар.
Бұл елдердің тиімді экономикасына кәсіпкерліктің әсері арнайы қабылданған заңдар мен дайындалған Бағдарламалардың арқасында болып отыр. Айталы, Жапонияда шаруашылық етуші субъектілердің қызметі 12 заңмен реттеледі, соның ішінде экономикасы осы саланың мәнін, міндеттерін, құқықтарын және жеңілдіктерін анықтайтын, Ұсақ және орташа кәсіпорындар туралынегізгі заңы( арқылы жүзеге асырылады. АҚШ-та кәсіпкерлікті дамытудың негізгі құжаты болып Ұсақ бизнес туралы акт табылады. Германияда - Жазалаушы құқық, Қытайда шағын және орташа кәсіпорындарға көмектесу туралы заңның жаңа жобасы дайындалған.
Кәсіпкерлікті қолдаудың әр түрлі формалары мен түрлері экономиканың осы секторының тиісті нәтижелерін, оның қоғамды дамытуға қосқан үлесін қамтамасыз етті. Әлемдік тәжірибеде кәсіпкерлерге несиелер формасында қаржылық қолдау көрсету кеңінен етек алған. Италияда өнеркәсіптегі кәсіпкерлік субъектілеріне қаржылық көмекті индустриалды несиелік банктер, орта және ұзақ мерзімді ссудаларды беретін 600 астам ауылдық және кәсіптік банктер көрсетеді. Францияның кәсіпкерлікке қаржылық көмек бірнеше көздерден көрсетіледі. Бірінші - тікелей бюджеттік қаржыландыру. Екінші көзі - жергілікті органдармен жаппай қаржыландыру. Үшінші көзі - бұл ЕО елдері жағынан көмек. АҚШ-та кәсіпкерлікті қаржылық қолдаудың кең таралған формасы мемлекетпен кепілденген коммерциялық банктердің несиелері болып табылады.
Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың ұйымдастырушылық аспектілерін талдау, нарықтық экономикаға өткен елдерде бағдарламалы-мақсатты тәсіл жатқандығы көрсетті. Ол бірнеше негізгі міндеттерді шешуге мүмкінді береді: орталықтандырылған қолдаудың бағыттарындағы айқындылықты көтеру; кәсіпкерлікті дамытудың қоғам үшін басым бағыттарына оны шоғырландыру, ал экономиканың осы саласының даму мәселелерін ұлттық экономиканы дамытудың қабылданған бағыттары мен мақсаттарының жалпы жүйесімен кешенді түрде қарастыру.
Жалпы кәсіпкерліктің қоғамдағы алатын үлесін келесі сандық мәліметтерден көруге болады. Экономикасы дамыған елдерде кәсіпкерлік жыл сайын жалпы ішкі өнімнің 20-60 пайызын, өнер табыстарының 50 пайызын, жаңа жұмыс орындарының 70-80 пайызын құрайды. Барлық жұмыспен қамтылған қызметкерледің 50-60 пайызын жұмыспен қамтамасыз етеді, өнімнің 20-40 пайызын экспорттпайды және лицензиялық келісімдердің 50 пайызға дейін жасайды, лицензиялық түсімдер 25-45 пайыз тең табыстардың жалпы сомасында, ал кәсіпкерліктің формаларының үлесі кәсіпорындардың жалпы санынан 80-90 пайызға дейін құрайды, 1000 тұрғынға келетін, кәсіпорындар саны 16-80 бірлікке тең.
Жаһандану үдерісімен және ішкі, сыртқы нарықтарда бәсекелестіктің күрт күшеюі себепті экономикалық қағидаттарының өзгеруі жағдайында кәсіпкерліктің ұлттық экономикаға тигізер әсері қомақты болмақ. Сондықтан, ел экономикасының қарқынды дамуы үшін дамыған елдердің кәсіпкерлікті қолдау тәжірибелерін саралай отырып, өз игілігімізге жаратсақ артық болмас [15; 5-6].
2 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ МЕН ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
2.1 Өнеркәсіте кәсіпкерліктің даму ерекшеліктері
Қазіргі уақытта Қазақстанда жүргізіліп жатқан экономикалық саясаттың басымды бағытының бірі - ол кәсіпкерліктің құрылуы және дамуы. Өнеркәсіпте кәсіпкерлікті дамыту саласы үшін мемлекеттік саясатты жүзеге асыру мақсатында, қадағалау функцияларын жүзеге асыратын мемлекеттік органдар қызметінің заңдылығын күшейтуде белсенді түрде керексіз әкімшілік кедергілерді алып тастау бойынша, өнеркәсіптік кәсіпкерліктің құқығы мен мүддесін қорғау жұмыстары жүргізілді. Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында 2004-2006 жылдарға арналған кәсіпкерлікті дамытудың 5-ші Мемлекеттік бағдарламасы жүзеге асырылуда, оның негізгі тапсырмалары болып мыналар табылады:
* өнеркәсіптік кәсіпкерлікте салықтық әкімшілік жүйесін толық жетілдіру;
* қаржылық-кредиттік жүйенің және өнеркәсіптік кәсіпкерлікті инвестициялық қолдауды дамыту;
* кәсіпкерлік инфрақұрылымын дамыту;
* оқыту, ақпараттық, ғылыми-әдістемелік қамтамасыз ету және өнеркәсіптік кәсіпкерлікті насихаттау;
* кәсіпкерлік мәселелері бойынша нормативтік-құқықтық базаны жүйелендіру және толық жетілдір. 2004 жыл бойы Қазақстан Республикасында 2004-2006 жылдарға шағын кәсіпкерлікті дамыту және қолдаудың Мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыру бойынша маңызды жұмыстар жүргізілді [9; 23-24]. Қазіргі кезде өнеркәсіптегі кәсіпкрелікті дамыту мақсатында келесідей институттар құрылып өз қызметтерін көрсетуде, олар келесідей болып келеді: Технология трансферті және инжиниринг орталығы АҚ; Маркетингті сараптамалық зерттеулер орталығы АҚ; Шағын кәсіпкрелікті дамыту қоры АҚ; Ұлттық инновациялық қоры АҚ. Сонымен қатар, мемлекеттік қолдау мен отандық кәсіпкерлердің өз ынталары нәтижесінде келесідей одақтар құрылған: Қазақстан Республикасының сауда-өнеркәсіптік палата Одағы ЗТБ; Қазақстан кәсіпкерлерінің форумы ЗТБ; Атамекен Қазақстанның жұмыс берушілері және кәсіпкерлерінің жалпыұлттық одағы ЗТҚ. Технология трансферті және инжиниринг орталығы АҚ - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 1 тамыздың №775 2003-2005 жылға Қазақстан Республикасының индустриалды-инновациялық даму Стратегиясын іске асыру бойынша шұғыл шаралар туралы қаулысын оырндау үшін құрылған. Орталық Қазақстан экономикаысының құрылымын сараптау арқылы инновациялық жоспарларды іздестіруге қатысуға бел буды. Бүгінде олар ұлттық және аймақтық технопарк жүйелерін құруды жүзеге асыруда Виртуалды технопарк концепциясы құрылған. Оратлықтың екінші қызметі - бұл инжинириг, ол инновациялық ойды іздестіру және жіктеу, зерделеуді қажет ететін және жоғарғы технологиялық өндірістерді құру бойынша жұмыстарды ұйымдастыру, инновациялық жоспарларды іске асыру бойынша қаржы көздерін іздестіру. Республика мемлекеттік басыңқылығының дамуына сәйкес жоспарлар мынадай белгілерге сәйкес келуі қажет - жаңа технологияларды енгізу, технологиялық шектің жоғарғы дәрежесі, экспорттық тұспал, сапаның халықаралық стандарттары және экологиялылығы. Маркетингті сараптамалық зерттеулер орталығы АҚ - 2003 жылы мамырда ұлтытқ экономикады бәсекелестікті жоғарлату және диверсификация процессін сараптамалық қамтамасыз ету мақсатында құрылды. Орталық маркетинг және менеджмент саласында зерттеулер жүргізеді, консалтингті және ақпаратты-кеңестік қызметтерді көрсетеді, маркетинг және менеджмент саласында методологиялық және ақпаратты-анықтамалық құралдарды шығарады, бағдарламалық өнімдерді құру, экономика өрісі және саласы бойынша ақпараттарды және өнімді тарату. Шағын кәсіпкрелікті дамыту қоры АҚ - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1997 жылғы 26-сәуірдегі №665 Шағын кәсіпкрелікті дамыту қорын құру туралы қаулысына сәйкес құрылған. Оның мақсаты шағын кәсіпкерлікті қолдауға бағытталған, мемлекеттің қаржыны тиімді қолдануын көтеруге және Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлік субъектілерінің экономикалық өсуін және құрылуын ынталандыру. Қордың негізгі қызметі, несиелер және лизинг түрін берумен байланысты. Қор Қазақстан Республикасының Үкіметі бөлген республикалық бюджет қаражатының және жеке қаражаты есебінен несиеленеді. Қазіргі таңда қор мына бағдарламалар бойынша қаражаттарды жүзеге асырады:
* Ауылшаруашылық саласына (56 млн. АҚШ доллары) Азиялық Даму Банкінің Бағдарламалық қарызы (АДБ);
* Даму және Қайта орнату Еуропалық Банкінің несиелік лимиті арқылы Қазақстандағы шағын бизнес бағдарламасын дамыту. (77,5 млн. АҚШ доллары);
* Республика бюджеті есебінен шағын кәсіпкерлік субъектілерін қолдау бағдарламасы (300 млн. теңге);
* Шағын қалаларды дамыту бағдарламасы. Қор өз қызметін бастағаннан бері 577 жобаны 6,3 млрд. теңгеге қаржыландырды. Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің қол жетімділігін қамтамасыз ету үшін қаржылық ресурстарға үш жыл ішінде 2005-2007 жылдары Қорды капиталдандыруға республикалық бюджеттен шамамен 30 млрд. теңге бөлінді. Мемлекеттің тұрақты қолдауының нәтижесінде Қор бүгінгі күні өнеркәсіптегі кәсіпкерлікті дамытудың толыққанды мемлекеттік институтына айналды. Қор кәсіпкерлік секторын арзан, орташа және ұзақ мерзімді қаржылық қаражатпен қамтамасыз етеді, шағын бизнеске әлемдік тәжірибеде сынамаланған мынадай қаржылық қызмететрді ұсынады: жобалық қаржыландару, қаржылық лизинг, банктерде шағын бизнес кәсіпорындарының кредиттерін кепілдендіру, франчайзинг, факторинг, дайын бизнесті сатып алуды қаржыландыру, екінші деңгейлі банктермен тең қаржыландыру. Ұлттық инновациялық Қор АҚ - Қазақстан Республикасы Үкіметінің Ұлттық инновациялық Қор Акционерлік қоғамды құру туралы 2003 жылғы 30-мамырдағы №502 қаулысымен құрылды. Оның мақсаты ҚР нақты зерттеуді қажет ететін өндірістер мен жоғары технологиялық даму, инновациялық актив өсіміне қолқабыс жасау. Қор қызметінің негізгі бағыты болып саналады:
* ҚР аймағында еншілес қолрады құруға инвестицияларды тарту және инвестициялау;
* инновациялық жоспарларды ж.үзеге асырушы компанияларды инвестициялау;
* ұлттық инновациялывқ инфрақұрылымның элементтерін құруды инвестициялау. Инвестициялаудың негізгі түрі заңды тұлғалар жарғылық капиталын ұлғайту және құру кезінде, қатынастың акциясын үлесін алу жолымен жарғылық капиталына бақылаусыз қатысу. Қазақстанның инвестициялық қоры АҚ - өз қызметін 2003 жылы шілдеде Елбасы экономиканың шикізат саласында емес жеке сектор ынталарына қаржылық көмек көрсету, болашағы бар кәсіпорындардың жоспарларына инвестицияларды тарту және жүзеге асыру арқылы Қазақстан Республикасының индустриалды-инновациялық Стратегиясын іске аысру бойынша қатысу мақсатында Қазақстанның инвестициялық қоры Заңына қол қойғаннан кейін бастады. Қор 49%-ға дейін акцияны алып жобаларда тікелей инвестор ретінде шығады. Қазақстанның Инвестициялық қоры Қазақстан Республикасының мемлекеттік даму институттарының бірі болып табылады. Қордың қызметі 2003 жылдың 11-маусымында басталған болатын.Қордың мақсаты - экономиканың шикізаттық емес секторында бәсекеге қабілетті өндіріс орындарын құру жөнін,дегі жеке сектордың бастамаларына жаңадан құрылған немесе бұрыннан жұмыс істеп тұрған кәсіпорындардың жарғылық капиталына қатысу жолымен қаржылық көмек көрсету. Қазіргі таңда Қор 70 млн. АҚШ долларынан 20-ға жуық жобаны қаржыландырды. 2007 жылы Қор 1.2 млрд. АҚШ долларынан (145 млрд. теңге) астам 22 жобаны қаржыландырды. Қазақстанның Даму Банкі АҚ - ел экономикасына инвестициялардытартуға қолдау жасау және өңдеуші өнеркәсібіне және өндірістік инфрақұрылымның дамуына, мемлекеттік инвестициялық қызметтің тиімділігін жоғарылату және жетілдіру мақсатында Қазақстанның Даму Банкі туралы 2000 жылғы 28-желтоқсандағы №531 Қазақстан Республикасы Президентінің жарлығына сәйкес 2001 жылы 25-сәуірде құрылды. Мемлекет арнайы құрылған даму институттары арқылы, өнеркәсіпте кәсіпкерлікті қаржыландыру бойынша иілмелі шарттарды ұсынуды. Кәсіпкерлік бойынша құрылған комиссяилар мен кеңес арқылы мемлекет байланысты жүзеге асырып ағымдағы мәселелерді шешу бойынша оларды дамыту жолындағы кедергілерді жою үшін көмек көрсетеді. Атамекен Қазақстанның жұмыс берушілері және кәсіпкерлерінің жалпы ұлттық одағы ЗТҚ. Оны құру туралы шешім Қазақстанның кәсіпкерлері Конгрессін өткізу барысында қабылданған болатын. Қазіргі таңда одақтың құрамына мыңдаған Қазақстанның экономикалық секторында жұмыс жасайтын кәсіпорындарды біріктіретін 34 басты салалық қауымдастықтар кіреді. Олардың ішіне мұнай-газды саласы ұйымдарының қауымдастығы, кен қазу және кен-металлургиялық кәсіпорындар, сүт және сүт өнімдерін өндіретін кәсіпорындар, шылым өндірушілер және кәсіпорындар, сауда-өнеркәсіптік палаталарының одағы, фермерлер, құс өсіпуші және инжиниринг компаниялар кіреді. Қазақстан кәсіпкерлерінің форумы ЗТБ заңды тұлғалар ынтасымен құрылып еркіндік, мүшелер құқықтарының теңдңгң, өздері басқаруға мүмкіндіктердің болуы, заңдылық, қызмет есептілігі және жариялылығы негізінде жұмыс жасайды. Форум құру мақсаты - өнеркәсіптегі кәсіпкерлік қызметті дамыту үшін қолайлы жағдайларды жасау және экономикалық реформаның жылжуына қатысатын кәсіпкерлер ұйымы және қорлардың, қоғамдық бірлестіктердің, қауымдастықтардың, салалық және аймақтық одақтарды бірлестіру. Қазақстан Республикасының сауда-өнеркәсіптік палата Одағы ЗТБ 2000 жылдың мамыр айында Қазақстан Республикасының сауда-өнеркәсіптік палата Одағы тіркелді. Қазақстанның сауда-өнеркәсіптік Одағының Жарғысында өнеркәсіптік кәсіпкерлікті қолдау басты міндететрінің бірі ретінде белгіленген [21; 34-35]. 2003-2015 ж.ж. индустриалды-инновациялық даму стратегиясы шеңберінде қойылған мақсаттар мен міндеттерге жету және мәселелерді шешу үшін арнайы даму институттары қалыптасты. Стратегияның маңызды міндеттерінің бірі мақсатты инвестициялық және ғылыми-техникалық стратегияларды іске асыру, инвестициялық белсенділікті реттеу мен ынталандыру болып табылады, бұл индустриалды-инновациялық дамудың қазіргі мемлекеттік басқару жүйесін қайта қарауды және белгілі бір дәрежеде қайта құруды қажет етеді. Халықаралық тәжірибемен микроқаржыландыру - кедейшлік деңгейін төмендету және микро және өнеркәсіптік кәсіпкерлікті дамыту есебінен экономикалық өсімді ынталандыру үшін тиімді құрал болғандығы дәлелденген. Микроқаржыландыру деп дәстүрлі банктік қаржыландыруға қол жетімділігі жоқ микро және шағын кәсіпкерлерге, сондай-ақ кедей адамдарға олардың өмір сүру деңгейін жоғарылату, еңбекпен қамтамасыз ету және кәсіпкерлікті дамыту үшін қаржылық қызметтер (микрокредит беру, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz