Айналымнан тыс активтер
ЖОСПАР:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І. Айналымнан тыс активтер
1.1. Материалдық емес активтер есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2. Материалдық емес активтердің амортизациясының есебі ... ... ... ... ... 17
ІІ. Негізгі құралдар
2.1. Негізгі құралдар есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
2.2. Негізгі құралдардың тозуының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 25
2.3. Инвестициялар есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 28
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 40
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І. Айналымнан тыс активтер
1.1. Материалдық емес активтер есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2. Материалдық емес активтердің амортизациясының есебі ... ... ... ... ... 17
ІІ. Негізгі құралдар
2.1. Негізгі құралдар есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
2.2. Негізгі құралдардың тозуының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 25
2.3. Инвестициялар есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 28
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 40
Кіріспе
Осы курстық жұмыстың тақырыбы “Айналымнан тыс активтер” болып табылады. Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің 18.09.2002 ж. №438 бұйрығымен бекітілген Бухгалтерлік есеп шотының І-бөлімі «Айналымнан тыс активтер» деп аталады. Осы тақырыпқа сай курстық жұмыста «Айналымнан тыс активтер» бөліміне жататын келесідей мәселелер қарастырылды: бірінші бөлімінде «Материалдық емес активтер» және «Материалдық емес активтердің амортизациясы», екінші бөлімінде «Негізгі құралдар», «Негізгі құралдардың тозуы» және «Инвестициялар».
«Материалдық емес активтер» бабы бойынша шаруашылық қызметте ұзақ уақыт бойы пайдаланылатын және кіріс келтіретін материалдық емес объектілерге кәсіпорынның жұмсаған шығындары көрсетіледі. Материалдық емес активтердің тозуы өнімнің (жұмыстың, қызметтің) өзіндік құнына олардың бастапқы құны мен ұтымды пайдалану мерзіміне қарай кәсіпорыын есептеген нормалар бойынша, бірақ кәсіпорын қызметінің мерзімінен аспайтындай болып жатқызылады.
Ұтымды пайдалану мерзімін анықтау мүмкін болмайтын материалдық емес активтер бойынша тозу нормасы он жыл мерзімге есептеліп, бірақ кәсіпорын қызметінің мерзімінен аспайтындай болып белгіленеді.
Баланстың «Материалдық емес активтер» бабын қалдық құнымен толтыру үшін 101–“Лицензиялық келісімдер“, 102–“Бағдарламалық қамтамасыз ету”, 103–“Патенттер“, 104-“Ұйымдастыру шығындары“, 105–“Гудвилл“, 106–“Басқалар“ және 112–“Материалдық емес активтердің амортизациясы–бағдарламалық қамтамасыз ету“, 115–“Материалдық емес активтердің амортизациясы–гудвилл“, 116–“Материалдық емес активтердің амортизациясы–басқалар“ деген жинақтамалы шоттардың ақпараттарын қолдану қажет .
“Негізгі құралдар” бабы бойынша қолданыстағы, консервациядағы немесе запастағы негізгі құралдар бойынша мәліметтер көрсетілед. Бұл бап бойынша заңдарға сәйкес кәсіпорыннң меншігіне сатып алынған жер учаскелерінің құны да көрсетіледі. Аталған бап бойынша негізгі құралдардың бастапқы құны және тозуы және қалдық құны жеке–жеке көрініс табады. Негізгі құралдар баланс валютасына қалдық құнымен енгізіледі. Негізгі құралдардың түгендеу нәтижесі бойынша анықталған бастапқы құны мен қайта есептеу коэффициенттері негізгі құралдарды қайта бағалауға арналған алғашқы деректер болып табылады. Негізгі құралдар олардың бастапқы құнын тиісті коэффициентке көбейту жолымен қалпына келтіруқұнына дейін қайта бағаланады. Негізгі құралдар қайта бағалағаннан кейін негізгі құралдардың бастапқы құны қалпына келтіру құнына алмастырылады (яғни қалпына келтіру құны баланстық құнға айналады).
Есеп беруде негізгі құралдардың тозуы жекелей көрсетіледі.Сонымен, баланстық “Негізгі құралдар“-ды толтыру үшін мынадай жинақтамалы шоттардың ақпараты қажет:
121–“Жер”, 112-“Үйлер мен ғимараттар”, 123–“Машиналар мен жабдықтар, беріліс құрылғылар”, 124–“Көлік құралдары”, 125–“Басқалар“, 126–“Аяқталмаған құрылыс”, 131-“Үйлер мен ғимараттардың тозуы”, 132–“Машиналар мен жабдықтардың, беріліс құрылғылардың тозуы“, 133–“Көлік құралдарының тозуы“, 134–“Басқалардың тозуы“.
Ұзақ мерзімді инвестициялар бөлімі бойынша баланста кәсіпорының ұзақ мерзімді инвестициялары, басқа кәсіпорындардың активтеріне (бағалы қағаздар–акцилар, облигациялар) Қазақстан Республикасының аумағында құрылған басқа кәсіпорындардың жарғылық капиталдарына салымдар, сондай–ақ кәсіпорнның басқа кәсіпорындарға берген қарыздары көрініс табады. Баланстың “ұзақ мерзімді инвестициялар” деген бабын толтыру үшін мынадай жинақтамалы шоттардың ақпараттары қолданылады: 141–“Еншілес серіктестіктерге инвестициялар”, 142 – “Тәуелді серіктестіктерге инвестициялар”, 143 – “Бірлесіп бақыланатын заңды тұлғаларға инвестициялар”, 144 – “Басқалар“.
Осы курстық жұмыстың тақырыбы “Айналымнан тыс активтер” болып табылады. Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің 18.09.2002 ж. №438 бұйрығымен бекітілген Бухгалтерлік есеп шотының І-бөлімі «Айналымнан тыс активтер» деп аталады. Осы тақырыпқа сай курстық жұмыста «Айналымнан тыс активтер» бөліміне жататын келесідей мәселелер қарастырылды: бірінші бөлімінде «Материалдық емес активтер» және «Материалдық емес активтердің амортизациясы», екінші бөлімінде «Негізгі құралдар», «Негізгі құралдардың тозуы» және «Инвестициялар».
«Материалдық емес активтер» бабы бойынша шаруашылық қызметте ұзақ уақыт бойы пайдаланылатын және кіріс келтіретін материалдық емес объектілерге кәсіпорынның жұмсаған шығындары көрсетіледі. Материалдық емес активтердің тозуы өнімнің (жұмыстың, қызметтің) өзіндік құнына олардың бастапқы құны мен ұтымды пайдалану мерзіміне қарай кәсіпорыын есептеген нормалар бойынша, бірақ кәсіпорын қызметінің мерзімінен аспайтындай болып жатқызылады.
Ұтымды пайдалану мерзімін анықтау мүмкін болмайтын материалдық емес активтер бойынша тозу нормасы он жыл мерзімге есептеліп, бірақ кәсіпорын қызметінің мерзімінен аспайтындай болып белгіленеді.
Баланстың «Материалдық емес активтер» бабын қалдық құнымен толтыру үшін 101–“Лицензиялық келісімдер“, 102–“Бағдарламалық қамтамасыз ету”, 103–“Патенттер“, 104-“Ұйымдастыру шығындары“, 105–“Гудвилл“, 106–“Басқалар“ және 112–“Материалдық емес активтердің амортизациясы–бағдарламалық қамтамасыз ету“, 115–“Материалдық емес активтердің амортизациясы–гудвилл“, 116–“Материалдық емес активтердің амортизациясы–басқалар“ деген жинақтамалы шоттардың ақпараттарын қолдану қажет .
“Негізгі құралдар” бабы бойынша қолданыстағы, консервациядағы немесе запастағы негізгі құралдар бойынша мәліметтер көрсетілед. Бұл бап бойынша заңдарға сәйкес кәсіпорыннң меншігіне сатып алынған жер учаскелерінің құны да көрсетіледі. Аталған бап бойынша негізгі құралдардың бастапқы құны және тозуы және қалдық құны жеке–жеке көрініс табады. Негізгі құралдар баланс валютасына қалдық құнымен енгізіледі. Негізгі құралдардың түгендеу нәтижесі бойынша анықталған бастапқы құны мен қайта есептеу коэффициенттері негізгі құралдарды қайта бағалауға арналған алғашқы деректер болып табылады. Негізгі құралдар олардың бастапқы құнын тиісті коэффициентке көбейту жолымен қалпына келтіруқұнына дейін қайта бағаланады. Негізгі құралдар қайта бағалағаннан кейін негізгі құралдардың бастапқы құны қалпына келтіру құнына алмастырылады (яғни қалпына келтіру құны баланстық құнға айналады).
Есеп беруде негізгі құралдардың тозуы жекелей көрсетіледі.Сонымен, баланстық “Негізгі құралдар“-ды толтыру үшін мынадай жинақтамалы шоттардың ақпараты қажет:
121–“Жер”, 112-“Үйлер мен ғимараттар”, 123–“Машиналар мен жабдықтар, беріліс құрылғылар”, 124–“Көлік құралдары”, 125–“Басқалар“, 126–“Аяқталмаған құрылыс”, 131-“Үйлер мен ғимараттардың тозуы”, 132–“Машиналар мен жабдықтардың, беріліс құрылғылардың тозуы“, 133–“Көлік құралдарының тозуы“, 134–“Басқалардың тозуы“.
Ұзақ мерзімді инвестициялар бөлімі бойынша баланста кәсіпорының ұзақ мерзімді инвестициялары, басқа кәсіпорындардың активтеріне (бағалы қағаздар–акцилар, облигациялар) Қазақстан Республикасының аумағында құрылған басқа кәсіпорындардың жарғылық капиталдарына салымдар, сондай–ақ кәсіпорнның басқа кәсіпорындарға берген қарыздары көрініс табады. Баланстың “ұзақ мерзімді инвестициялар” деген бабын толтыру үшін мынадай жинақтамалы шоттардың ақпараттары қолданылады: 141–“Еншілес серіктестіктерге инвестициялар”, 142 – “Тәуелді серіктестіктерге инвестициялар”, 143 – “Бірлесіп бақыланатын заңды тұлғаларға инвестициялар”, 144 – “Басқалар“.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: :
1. Назарова В.Л. «Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп» - Алматы, «Экономика» 2005
2. Радостовец В.К., Ғабдуллин Т.Ғ., Радостовец В.В., Шмидт О.И. «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» - Алматы, 2003ж.
3. Кеулімжаев Қ.К., Әжімбаева Н.З., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.Ә. «Қаржылық есеп» - Алматы, «Экономика», 2005ж.
4. Ертісбаев Е.Қ. «Сауда кәсіпорынның экономикасы» - Қарағанды, 2003ж.
5. К.Ә. Китебаева «Бухгалтерлік есеп принциптері» - Қарағанды 2002ж.
6. Кривогузова Н.А. «Экономикалық талдау» - Қарағанды, 2004
7. «Бухгалтер бюллетені» журналы, №3-4, қаңтар 2005ж., «БИКО» баспа үйі
8. «Нормативные акты» - №12 (192),»Қаржы-қаражат», 2003
9. «Библиотека бухгалтера и предпринимателя» - №7 (156), шілде 2003ж., «БИКО» баспа үйі
1. Назарова В.Л. «Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп» - Алматы, «Экономика» 2005
2. Радостовец В.К., Ғабдуллин Т.Ғ., Радостовец В.В., Шмидт О.И. «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» - Алматы, 2003ж.
3. Кеулімжаев Қ.К., Әжімбаева Н.З., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.Ә. «Қаржылық есеп» - Алматы, «Экономика», 2005ж.
4. Ертісбаев Е.Қ. «Сауда кәсіпорынның экономикасы» - Қарағанды, 2003ж.
5. К.Ә. Китебаева «Бухгалтерлік есеп принциптері» - Қарағанды 2002ж.
6. Кривогузова Н.А. «Экономикалық талдау» - Қарағанды, 2004
7. «Бухгалтер бюллетені» журналы, №3-4, қаңтар 2005ж., «БИКО» баспа үйі
8. «Нормативные акты» - №12 (192),»Қаржы-қаражат», 2003
9. «Библиотека бухгалтера и предпринимателя» - №7 (156), шілде 2003ж., «БИКО» баспа үйі
ЖОСПАР:
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І. Айналымнан тыс активтер
1.1. Материалдық емес активтер есебі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2. Материалдық емес активтердің амортизациясының есебі
... ... ... ... ... 17
ІІ. Негізгі құралдар
2.1. Негізгі құралдар есебі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 18
2.2. Негізгі құралдардың тозуының есебі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
2.3. Инвестициялар есебі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... . 28
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 38
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 40
Кіріспе
Осы курстық жұмыстың тақырыбы “Айналымнан тыс активтер” болып
табылады. Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің 18.09.2002 ж. №438
бұйрығымен бекітілген Бухгалтерлік есеп шотының І-бөлімі Айналымнан тыс
активтер деп аталады. Осы тақырыпқа сай курстық жұмыста Айналымнан тыс
активтер бөліміне жататын келесідей мәселелер қарастырылды: бірінші
бөлімінде Материалдық емес активтер және Материалдық емес активтердің
амортизациясы, екінші бөлімінде Негізгі құралдар, Негізгі құралдардың
тозуы және Инвестициялар.
Материалдық емес активтер бабы бойынша шаруашылық қызметте ұзақ
уақыт бойы пайдаланылатын және кіріс келтіретін материалдық емес
объектілерге кәсіпорынның жұмсаған шығындары көрсетіледі. Материалдық емес
активтердің тозуы өнімнің (жұмыстың, қызметтің) өзіндік құнына олардың
бастапқы құны мен ұтымды пайдалану мерзіміне қарай кәсіпорыын есептеген
нормалар бойынша, бірақ кәсіпорын қызметінің мерзімінен аспайтындай болып
жатқызылады.
Ұтымды пайдалану мерзімін анықтау мүмкін болмайтын материалдық емес
активтер бойынша тозу нормасы он жыл мерзімге есептеліп, бірақ кәсіпорын
қызметінің мерзімінен аспайтындай болып белгіленеді.
Баланстың Материалдық емес активтер бабын қалдық құнымен толтыру
үшін 101–“Лицензиялық келісімдер“, 102–“Бағдарламалық қамтамасыз ету”,
103–“Патенттер“, 104-“Ұйымдастыру шығындары“, 105–“Гудвилл“, 106–“Басқалар“
және 112–“Материалдық емес активтердің амортизациясы–бағдарламалық
қамтамасыз ету“, 115–“Материалдық емес активтердің амортизациясы–гудвилл“,
116–“Материалдық емес активтердің амортизациясы–басқалар“ деген жинақтамалы
шоттардың ақпараттарын қолдану қажет .
“Негізгі құралдар” бабы бойынша қолданыстағы, консервациядағы
немесе запастағы негізгі құралдар бойынша мәліметтер көрсетілед. Бұл бап
бойынша заңдарға сәйкес кәсіпорыннң меншігіне сатып алынған жер
учаскелерінің құны да көрсетіледі. Аталған бап бойынша негізгі құралдардың
бастапқы құны және тозуы және қалдық құны жеке–жеке көрініс табады. Негізгі
құралдар баланс валютасына қалдық құнымен енгізіледі. Негізгі құралдардың
түгендеу нәтижесі бойынша анықталған бастапқы құны мен қайта есептеу
коэффициенттері негізгі құралдарды қайта бағалауға арналған алғашқы
деректер болып табылады. Негізгі құралдар олардың бастапқы құнын тиісті
коэффициентке көбейту жолымен қалпына келтіруқұнына дейін қайта бағаланады.
Негізгі құралдар қайта бағалағаннан кейін негізгі құралдардың бастапқы құны
қалпына келтіру құнына алмастырылады (яғни қалпына келтіру құны баланстық
құнға айналады).
Есеп беруде негізгі құралдардың тозуы жекелей көрсетіледі.Сонымен,
баланстық “Негізгі құралдар“-ды толтыру үшін мынадай жинақтамалы шоттардың
ақпараты қажет:
121–“Жер”, 112-“Үйлер мен ғимараттар”, 123–“Машиналар мен жабдықтар,
беріліс құрылғылар”, 124–“Көлік құралдары”, 125–“Басқалар“,
126–“Аяқталмаған құрылыс”, 131-“Үйлер мен ғимараттардың тозуы”,
132–“Машиналар мен жабдықтардың, беріліс құрылғылардың тозуы“, 133–“Көлік
құралдарының тозуы“, 134–“Басқалардың тозуы“.
Ұзақ мерзімді инвестициялар бөлімі бойынша баланста кәсіпорының ұзақ
мерзімді инвестициялары, басқа кәсіпорындардың активтеріне (бағалы
қағаздар–акцилар, облигациялар) Қазақстан Республикасының аумағында
құрылған басқа кәсіпорындардың жарғылық капиталдарына салымдар, сондай–ақ
кәсіпорнның басқа кәсіпорындарға берген қарыздары көрініс табады. Баланстың
“ұзақ мерзімді инвестициялар” деген бабын толтыру үшін мынадай жинақтамалы
шоттардың ақпараттары қолданылады: 141–“Еншілес серіктестіктерге
инвестициялар”, 142 – “Тәуелді серіктестіктерге инвестициялар”, 143 –
“Бірлесіп бақыланатын заңды тұлғаларға инвестициялар”, 144 – “Басқалар“.
І. Айналымнан тыс активтер
1.1. Материалдық емес активтердің есебі
38 Материалдық емес активтер ҚЕХС (Қаржылық есеп берудің
халықаралық стандарттарына) және 28 Материалдық емес активтер есебі БЕС
(бухгалтерлік есеп стандарттары) сәйкес материалды емес активтер әкімшілік
мақсатта және басқа субъектілергі жалға беруде, өндірісте және тауарларды
өткізуе ұзақ уақыт бойы (бір жылдан астам) қолдануға арналған, заттай
формасы жоқ, үлестірілетін ақшалай емес активтер, оларды:
а) анықтауға болады;
ә) субъект бақылайды;
б) қолданудан субъект болашақта пайда алуды күтеді.
Материалдық емес бап материалдық емес актив болып саналады, егер:
а) материалдық актив анықтамаларына сәйкес келсе;
ә) белгі - өлшемдерге сай келеді және мынадай жағдайда есепте
тіркеледі:
– субъектінің осы активке тікелей байланысты күтілетін
экономикалық пайда алу ықтималдығы жоғары болса;
– актив құнын күмәнсіз сеніммен анықтауға болса;
– материалдық емес активтерді тану сәтінде олардың бастапқы құн
бойынша бағаланғанында.
Материалдық емес активтердің бастапқы құны оларды сатып алу
құнына тең болады, бұған оларды алуға кеткен және қолдануға әзірлейтін
жағдайға (сатып алу бағасы, орны толып өтелмейтін салықтар мен алымдар
және т.б. шығындар) келтіруге жұмсалған шығындар кіреді.
Материалдық емес активтер есебі келесілерді қарастырады:
а) Материалдық емес активтерді жіктеу
Ұйымның материалдық емес активтерін қабылдау – тапсыруды құжатпен
рәсімдеу үшін материалдық емес актив түрінің толық атауы, оның ұйымға
берілген ай-күні, жылы (ұйымда жасалған ай-күні, жылы), объектінің
сипаттамасығ оның құны, амортизация нормасы және басқа қажетті мағлұматтар
көрсетілуі тиіс.
Материалдық емес актив объектілерін қабылдауды рәсімдегенде акт
материалды емес актив объектісінің әрбір объектісіне бір данадан жасалады.
Материалды емес активтердің бірнеше біртектес объектілерін қабылдауды
рәсімдейтін жалпы акт жасауға болады. Акт рәсімделгеннен кейін материалдық
емес актив объектісін немесе оны қолдануды жүйелеп баяндайтын құжаттама
немесе осы объектіге қатысты ұйымның сондай және тағы басқа мүліктік
құқықтарын растайтын құжаттар тіркеліп, ұйымның бухгалтериясына
беріледі, оған бас бухгалтер қол қояды және ұйым басшысы немесе соған
уәкілетті тұлға бекітеді. Басқа ұйымға материалдық емес активтерді
бергенде (сатқанда) акт екі дана болып жасалады, тапсыратын ұйым және
материалдық емес активтер есебі карточкасында тиісті жазба жасалады.
Ұйым пайдалануына түскен материалдық емес активтердің барлық
түрлерінің есебі үшін қолданылады. Материалдық емес актив обьектілеріне
жатқызу тәртібі мен олардың құралы заңдармен және нормативті актілермен
реттеледі.
Бухгалтерияда әрбір объектіге карточка жүргізіледі. Форма кіріске
алынуға арналған құжат, материалдық емес активтерді қабылдау-тапсыру және
басқа құжаттама негізінде бір дана болып толтырылады. 8 графада бастапқы
құжат пен пайдалы қызмет ету мерзіміне негізделіп есептелген мөлшер (норма)
бойынша ай сайын есептелетін амортизация сомасы көрсетіледі. Материалдық
емес актив объектілерінің қысқаша сипаттамасы бөлігінде тек қана актив
объектінің көрсеткіштері жазылады,ұйымда бар осы объектіге арналған
техникалық құжаттама мәліметтерін көшіруге болмайды.
Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің
2004 ж. 19 наурыздағы №128 бұйрығымен бекітілген
Типтік форма №НМА-1
Кодтар
ОКУД
бойынша формасы
ОКПО бойынша
Ұйым ____________________ СТТН
Материалдық емес активтерді қабылдау-тапсыру
АКТІСІ №______
Жасалған ай-күні, Операция түрінің
жылы коды Дебет Кредит
шот субшот шот субшот
Материалдық емес активтер түрі
___________________________________ ______________
Қысқаша сипаттама
___________________________________ _________________________
Беретін жақ
___________________________________ ________________________________
Алатын жақ
___________________________________ ________________________________
Алынған Материалдық Материалдық Пайдалы АмортизацияАмортизация
Ай-күн, жылыемес емес қызмет ету нормасы, % сомасы,
активтерді активтердің мерзімі теңге
бағалау бастапқы ___20__ж.
тәсілдері құны дейін__20__ж
.
1 2 3 4 5 6
Беруге негіздеме:
Бұйрық (өкім) негізінде _________________________________ ____20_____ж.
№_____
___________________________________ _________________________________________
___________________________________ _________________________________________
__
Материалдық емес активтерді ___________ ___________
___________________
қабылдадым: қызметі қолы қойылған
қолды анықтау
МП
Өткізді: __________ ____________
___________________
қызметі қолы қойылған қолды
анықтау
Бас бухгалтер
____________ ___________________
қолы қойылған қолды анықтау
_________________________ 20_____ж.
Материалдық емес активтерді мынандай түрлерге бөліп, жіктеуге болады:
• лицензиялық келісімдер – кәсіпорынға үкіметтік органдар немесе
муниципалитет беретін және қоғамдық меншікті монополиялық пайдалануға
(электр желілері үшін қоғамдық жерді пайдалануға және т.б.) беретін
құқытар;
• бағдарламамен қамтамасыз ету, ол әлде сатып алынады, не болмаса
субъектінің өзі жасайды және сыртқы немесе ішкі мақсаттарға
арналады;
• патенттер – заңды түрде танылған және тіркелген айрықша құқықтар.
Патент белгілі бір өнімді шығаруға, не болмаса арнайы ерекше процесс
пен технологияны пайдалануға эксклюзивтік құқық береді;
• ұйымдастыру шығындары (қалдырылған шығындар) – субъект шеккен
шығындар, олардан тек болашақта ғана нәтиже алынады немесе шығындар
болашақ кезеңдерге (ұйымның мекен-тұрақты ауыстыруына байланысты
шығындар, ұзақ мерзімді алдын ала төлеу – бірнеше жыл бұрын аванс
болып төленетін) сақтандыру;
• гудвилл – субъектінің жағымды сипаттамасына байланысты сатып
алуышының сауда сәтінде пайда болған құндылығы. Ол сатып алушының
бухгалтерлік балансында сатылым (субъектінің тұтастай алғандағы құны)
мен таза активтердің жеке-жеке нарықтық құн сомасы арасындағы айырма
ретінде анықталады. Есеп мақсаттары үшін гудвилл фирманың алған нақты
бағасы мен таза активтердің сәйкес теңестірілген әділ нарықтық бағасы
арасындағы айырма ретінде қарастырылады. Таза капитал: капитал минус
міндеттемемлер болып анықталады;
• басқадай (авторлық құқықтар – шығарма, әзірлеме және т.б. авторларға
заңмен берілетін қорғау формалары, сауда маркалары немесе тауарлық
белгілер – ұйымдарға, өнімге (көрсетілген қызметке) берілген, атаулар,
рәміздер немесе сәйкестендіруді білдіретін басқалары); франшизалар –
мемлекеттік меншікті пайдалану құқығына ие болу немесе коммуналдық
қызмет көрсету және т.б. үшін үкіметтік органдар береді.
ә) Материалдық емес активтердің түсуі мен құрылуын есептеу
Материалдық емес активтер мыналардың нәтижесінде алынады:
• сатып алулар
Мысалы: Бағдарламалық қамтамасыз ету алынды:
а) нақты өзіндік құнағ:
102 Бағдарламамен қамтамасыз ету шот дебеті
671 Төленетін шоттар шот кредиті
60 000;
ә) ҚҚС сомасына:
331 Өтелетін ҚҚС шот дебеті;
671 Төленетін шоттар шот кредиті (15%)
9 000;
б) объектіні дайын жағдайға дейін жеткізу бойынша шыққан
шығындар сомасына:
102 Бағдарламамен қамтамасыз ету шот дебеті;
681 Қызметкерлердің қызметін өтеу бойынша есеп айырысулар, 635
Әлеуметтік салық, 687 Басқадай кредиторлық берешек
8 000;
• жарғы капиталына салымдар – материалдық емес активтер
тараптардың шартпен белгіленген бағасы бойынша есепте көрсетіледі:
1. Жарияланған капитал сомасына:
511 Төленбеген капитал шот дебеті
501 Жай акциялар шот кредиті, 502 Артықшылықты акциялар, 503
Жарғы капиталына салымдар мен пайлар
1 000 000.
2. Жарғыда көрсетілген, салынған материалдық емес активтердің
келісімшарттық құны:
101-103 Материалдық емес активтер шот дебеті
511 Төленбеген капитал шот кредиті
400 000;
• кәсіпорындардың бірігуі нәтижесінде ие болу – материалдық емес
акивтердің бастапқы құны өткізу құны бойынша мойындалады, егер оны
күмәнсіз сенімділікпен бағалау мүмкін болмаса, онда актив жеке
материалдық емес актив болып танылмайды, алайда гудвиллге (фирманың
іскерлік беделінің бағасы) енеді; өйткені жақсы іскерлік бедел,
қолайлы мекен-тұрақ бар, тауар нарықта жақсы белгіленген бағасы бар
және т.б.
Мысалы: 8 000 000 теңгеге ұйым сатып алынды, активтің өзіндік құны
6 000 000 теңге.
1. Активтің нақты құны сомасы:
687 Басқадай кредиторлық берешек шот дебеті
441 Ағымдық шоттағы ақша шот кредиті
6 000 000.
2. Гудвилл сомасына:
105 Гудвилл шот дебеті
441 Ағымдық шоттағы ақша шот кредиті
3. Қосылған кезде:
2 000 000.
Барлық активтердің дебеті
687 Басқадай кредиторлық берешек шот кредиті
6 000 000.
Сатып алынған таза активтердің әділ құны фирманың сатылым бағасы
мен алынған активтердің әділетті құн арасындағы есептелетін теріс айырма
болып табылады және теріс гудвилл (бэдвил) деп аталады. Кез келген теріс
гудвилл фирма алған активтердің құндылықтарын азайту үшін пропоционалды
бөлінуге тиіс. Мұндай жағдайда теріс гудвиллді болдырмау үшін материалдық
активтердің құныдылығын азайту қажет:
• мемлекеттік жәрдем ақша (субсидиялар) есебінен шығындардың
нақты сомасына (бағдарламамен қамтамасыз ету):
102 Бағдарламаны қамтамасыз ету шот дебеті
726 Билікті атқарушы органдардың жәрдем ақшалары (субсидиялары)
шот кредиті.
Есепті жыл соңында кірістер жиынтық табысты арттыру үшін есептен
шығарылады: 726 Билікті атқарушы органдарының жәрдем ақшалары
(субсидиялар) шот дебеті
571 Жиынтық табыс шот кредиті;
• айырбас – ұқсас емес активке айырбастау нәтижесінде алынған материалдық
емес активтердің бастапқы құны алынған немесе төленген ақшалай қаражат
сомасына түзетілген, айырбасқа алынған активтің өткізу құны бойынша
мойындалып, танылады.
Тауарлық белгі алынды:
а) келісімшарттық құнға :
106 Басқадай материалдық емес активтер шот дебеті
671 Төленуге тиіс шоттар шот кредиті
100 000;
ә) ҚҚС сомасына:
331 Өтелетін ҚҚС шот дебеті
671 Төленуге тиіс шоттар шот кредиті
16 000.
Айырбасқа берілген бағдарламамен қамтамасыз етудің нақты өзіндік
құны есептен шығарылды:
841 Материалдық емес активтердің істен шығуы бойынша шығындар шот дебеті
102 Бағдарламамен қамтамасыз ету шот кредиті
60 000.
Сатып алушыға шот ұсынылады:
а) берілген бағдарламамен қамтамасыз етудің келісімшарттық құнына:
301 Алуға арналған шоттар шот дебеті
721 Материалдық емес активтердің істен шығуынан түскен кіріс шот
кредиті
80 000;
ә) Келісімшарттық құнының 15% ҚҚС сомасына:
301 Алуға арналған шоттар шот дебеті
633 ҚҚС шот кредиті
12 000.
Айырма сомасы аударылды:
671 Төленуге тиіс шоттар шот дебеті
441 Ағымдағы шоттағы ақша шот кредиті 24 000.
Өзара талаптарды қоса есептеу жүргізілді:
671 Төленуге тиіс шоттар шот дебеті
301 Алуға арналған шоттар шот кредиті
92 000.
Ұқсас материалдық емес активке айырбастау нәтижесінде алынған
материалдық емес активтің бастапқы құны айырбас активінің баланстық құны
бойынша танылады және табыс әкелмейтін мәміле болып саналады:
102 Бағдарламамен қамтамасыз ету шот кредиті;
102 Бағдарламамен қамтамасыз ету шот кредиті;
• құру – субъектінің өзі жасаған материалдық емес активтердің
бастапқы құны іс жүзіндегі нақты тікелей және қосымша шығындар сомасы
бойынша танылады, олар материалдық емес баптардың сәйкес келген сәтінен
бастап шеккендерін белгілеу бойынша қолдануға арналған активті жасау мен
әзірлеу үшін байыпты, ақылға қонарлық негізде таратылуы мүмкін.
Материалдық емес активтерді құрған кезде барлық жұмыстар
зерттеулер мен әзірлемелер сатыларынан құралады.
Зерттеулер сатысы – жаңа ғылыми немесе техникалық білім үшін
әректтенген, талап қуып, алдын-ала қам жасаған, жоспарланған ізденістер.
Бұл сатыға мыналар жатады: жаңа білім алуға бағытталған зертханалық
зерттеулер жаңа зерттеу олжасын немесе басқа білімді іздеу; болашақ өнім
немесе өндірістік нұсқаларды жасау мен ұғымын тұжырымдау. Зерттеу сатысында
субъект болашақта экономикалық пайда әкелетеін материалдық емес активтер
бар екендігін айқара ашық көрсете алмайды, сондықтан мұндай шығындар
кезеңнің шығындары болып танылады.
Зерттеу сатысындағы шығындар қалай көрсетілгенін қарастырайық:
зерттеу жұмыстарына шығындар шықты (қызметкерлерге еңбекақы есептелді
еңбекті өтеу қорынан әлеуметтік салық аударымы және басқа шығындар
жасалды):
821 Жалпы және әкімшілік шығындар шот дебеті, 811 Өнімді (жұмысты,
көрсетілген қызметті) өткізу бойынша шығындар шоттарының дебеті
681 Қызметкерлермен еңбекті өтеу бойынша есеп айырысулар, 635
Әлеуметтік салық, 687 Басқадай кредиторлық берешек әртүрлі шоттардың
кредиті
7000,0.
Әзірлеме сатысы – ғылыми-зерттеу ізденістерінің немесе басқа
ілімдерінің нәтижелерін жаңа немесе түпкілікті жетілдірілген
процесстерді, материалдарды, өнімдерді, жүйелерді және көрсетілген
қызметтерді жоспарлауға немесе әзірлеуге ауыстырып, көшіру. Бұл сатыға
мыналар жатады: тәжірибелік үлгілер мен модельдерді жобалау, құрастыру
(конструкциялау) және тестілеу, жаңа технологиямен құрал-аспаптарды,
қалыптарды (шаблондарды), пішіндер (формалар) мен штамптарды жобалау;
коммерциялық өндіріс үшін экономикалық қондырғыларды жоболау мен пайдалану;
таңдалған баламалы материалдарды, құрылғыларды, өнімдерді, процесстерді,
жүйелерді немесе көрсетілген қызметтерді жобалау, құрастыру
(конструкциялау) және тестілеу.
Субъект кейбір жағдайларда әзірлеме сатысында материалдық емес
активтерді үйлестіріп, бұл активтің болашақта экономикалық пайда әкелуі
ықтимал екендігін жариялап көрсете алады. Мысалы, фирманың экономикалық
пайда алуы мақсатымен қайта жарақтауын көздейтін бизнес-жоспар жасалады.
Әзірлеме сатысындағы материалдық емес бапты құрған кезде
шығындар былайша көрсетіледі:
– материалдық емес активті жасауға шығындар болды:
а) өндіріске материалдар босатылады.
901, 921 Материалдар дебеті
201-206, 208 Материалдар кредиті
ә) Қызметкерлерге еңбекақы есептелді
902, 922 Өндірістік жұмысшылардың еңбегін өтеу дебеті
681 Еңбекті өтеу бойынша қызметкерлермен есеп айырысулар кредиті
б) еңбекті өтеу жөніндегі аударымдар сомасына
903, 923 Еңбекті өтеу төлемімен ақша аударулар дебеті
635 Әлеуметтік салық кредиті
Орындалған жұмысты өзіндік құны есептеліп шығарылады:
900 Негізгі өндіріс, 920 Қосалқы өндіріс шоттарының дебеті
901 (921) 902 (922) 903 (923) кредиті
6000,0;
– материалдық емес бапты мойындап, тану сәтіне дейін жасалған
шығындар бітпеген құрылыс ретінде көрсетіледі:
126 Бітпеген құрылыс шот дебеті
900 Негізгі өндіріс,920 Қосалқы өндіріс шоттарының кредиті
6000,0;
– материалдық емес актвитер мойындатылып белгі өлшемдер мен
анықтамалрға сай деп тану сәтіне дейін:
106 Басқадай материалдық емес актитер шот дебеті
126 Бітпеген құрылыс шот кредиті
6000,0.
1.2. Материалдық емес активтердің амортизациясының есебі
Материалдық емес активтердің амортизациясы (мүліктің ұсталлу, тозу
дәрежесніе қарай құнын бірте-бірте төмендету) субъектінің қызмет ету
мерзімінен артпайды. Материалдық емес активтердің амортизацияланатын сомасы
оның пайдалы қызмет ету мерзімінің бағасына неғұрлым жуық негізді түрде
бөлінеді.
Амортизацияланатын құн – бастапқы құн минус жойылу құны болап
айқынадалады.
Жойылу құны нөлге тең есептеледі, егер:
1. Пайдалы қызмет ету мерзімі соңында оны сатып алу туралы үшінші
жақтың келісімі болмаса.
2. Мыналарға байланысты материалдық емес активтердің бұл түрі үшін
белсенді нарық болмаса:
а) активтердің пайдалы қызмет ету мерзімі соңында мұндай нарықтың
болуына.
ә) мүмкіндік, ықтималдық жоқ болса.
Нарық белсенді деп саналады, егер:
– нарықтағы тауарлар біртекті болса (компьютерлік бағдарламалар
нарығы);
– мәмілеге келуге ниетті – сатушылар мен сатып алушыларды қай
уақытта да табуға болатын болса;
– сатып алынатын және сатылатын тауарлар халыққа қолайлы, арзан
бағаларда болса.
Материалдық емес амортизацияны есептегенде оларды қолдану орнына
байланысты мынандай бухгалтерлік жазбалар жасалады:
938 Материалдық емес активтердің амортизациясы, 811 Тауарларды
(жұмыстарды, көрсетілетін қызметті) өткізу бойынша шығындар, 821 Жалпы
және әкімшілік шығындар шоттарының дебеті.
111-116 Материалдық емес активтердің тозуы шоттарының кредиті.
ІІ. Негізгі құралдар
2.1. Негізгі құралдар есебі
Негізгі құралдардың экономикалық мәні мен маңызы
Өнеркәсіптік өндірістің тиімділігін арттыру бойынша шаралар
жүйесінде Қазақстан Республикасы Үкіметінің бағдарламасымен негізгі
қорларды пайдалану деңгейін едәуір арттыру, ұлттық экономика салалары
бойынша кәсіпорындарда және ұйымдарда қор қайтарымын арттыруға бағытталған
шаралар кешенін ұдайы өндірістегі, өнеркәсіп жұмысының көрсеткіштерін
жақсартуға және оның тиімділігін арттырудағы рөлі мен экономикалық
мәнімен алғышартталған.
Негізгі қорлардың әлеуметтік-экономикалық маңызы, ең алдымен ,
еңбек құралдарының қоғамдық өндірістің дамуындағы үлесімен анықталады.
Еңбек құралдары, олардың материалдық құрамы көп жағдайда кез-келген
қоғамның материалды-техникалық сипатын анықтайды. Экононмикалық дәуірлер
не өндіретіндігін емес, қалай еңбек құралдарымен өндірілетіндігін
өзгешелейді. К.Маркс Еңбек құралдары тек қана адамдық жұмыс күнінің
дамуының өлшеуіші емес, сондай-ақ ол – еңбек жүзеге асырылатын қоғамдық
қатынастардың көрсеткіші, – деп жазған.
Кәсіпорын скерлігіне авансталған барлық құралдарды капитал деп
атауға болады.
Кәсіпорынның бухгалтерлік балансын құру кезінде онын шаруашылық
құралдары актив, ал олардың қаржыландыру көздері – меншікті капитал және
кәсіпорынның міндеттемелері деп аталады.
Шаруашылық субъектілері өзінің қызметін жүзеге есыру үшін
материалдық- техникалық қор (МТҚ) құру керек. МТҚ-дың негізін негізгі
қорлар құрайды.
Кәсіпорынның шарушылық өндірістік іскерлігінің аса маңызды
құраушысы болып негізгі қорлар болып табылады.
Негізгі қорлар өзінің натуралдық түрін сақтай отырып, көптеген
өндірістік кезеңдерге қатысып, ал құндары дайындалатын өнімге бөліктермен
ауыстырылатын еңбек құралы.
Өндіріс процессінде қатысатын барлық еңбек қорлары (машина,
жабдық, т.б.) наық жүзеге асырылуына жағдай жасайды (өндірістік
ғимараттар, гидротехникалық құралдар, плотиналар, арналар, эстакадалар,
көлік құралдары, жолдар, тунельдер, электр жүйелері, құбырлар), еңбек
заттары мен өнімдерін сақтау мен қозғалту үшін қызмет ететін өндірістік
негізгі қорлар болып табылады. Негізгі өндірістік қорлар құрамына тек
өнімнің тұтыну құнын құруға ғана емес, сондай-ақ, оның құнын құруда
қатысатын өндіріс құралдары да кіреді.
Негізгі құралдар есебі Қазақстандық бухгалтерлік есеп стандартына
сәйкес, негізгі құралдар – бұл ұзақ уақыт бойы (1 жылдан астам) материалдық
өндірісті де, өндірістік емес салада да әрекет ететін материалдық
активтер.
Негізгі қорлардың ерекше өзгешеліктері мыналар:
а) олардың шаруашылық қызметте көп дүркінді қатысуы;
б) натуралды – заттық үлгісін сақтауы;
в) өзінің құнын дайын өнімге (жұмысқа, қызметке) қызмет кезеңі
барысында біртіндеп аударады.
Соңғы тармақ негізгі құрал-жабдыққа амортизациялық төлемді есептеу
арқылы асырылады, ал оларға төмендегілер: жер, аяқталмаған күрделі
құрылыс, резервте, қорда және консервацияда тұрған объектілер енбейді.
Сонымен қатар кітапханалық қорларға, өнім малына, енеге (буйвол),
бұғыларға және өгіздерге амортизациялық есептеулер жүргізілмейді.
Амортизация – негізгі қорлардың (ғимараттардың, машиналардың,
жабдықтың) тозуы есепті оның құндылығының бірте-бірте төмендеуі сондай-ақ
негізгі қорларды жаңарту үшін қаражатты қорландыру мақсатымен осы қорлар
құнынан өндірілетін өнімге бірте-бірте көшуі.
Амортизациялық өтелім – негізгі қорлардың тозығын толтыру үшін,
яғни оны ұдайы өндіру үшін осы қорлар құнының бір бөлігін аударып отыру.
Тозу – негізгі құралдар объектілерінің физикалық және моральдік
қасиеттерінің жоғалуы.
Салық салу мақсатында негізгі құралдарға құны 40 айлық есептік
көрсеткіштен асатын және Жарлықтың 20 бабына сәйкес амортизацияға жататын
қызмет мерзімі 1 жылдан асатын активтер жатады. Осыған сәйкес негізгі
құралдар, олардың қалдық құнынан 7-ден 30%-ке дейінгі амортизация
нормасымен топтарға топтастырылады.
Негізгі қорлар, тек ең алдымен олардың экономикалық зерттелуі мен
жалпылауы үшін негізгі қорлар жіктелуі деп аталатын натуралды заттай
құрамы бойынша топталуы аса маңызды. Негізгі қорлардың бухгалтерлік
есебінің дұрыс ұйымдастырылуының негізі болып қорлар бекітілген типтік
жіктелуі мен оларды есепте бағалаудың ортақ принципі табылады.
Бухгалтерияда негізгі құралдар есебі инвентарлық объектілер
арасында жіктелу топтары бойынша жүргізіледі. Осылайша инвентарлық
объекті негізгі құралдар есебінің бірлігі болып табылады. Әрбір объектіге
серпялық – кезектік кодтау жүйесі бойынша инвентарлық нөмір беріледі, ол
нөмір оның ұйымда, бірлестікте, пайда болған барлық уақыт бойы сақталады.
Инвентарлы нөмір қабылдау –беру актілерінде, жою туралы актілерде және
т.б. инвентарлық нөмірді әрбір объектіде белгіленеді.
Қазіргі уақытта негізгі қорларға келесі типтік жіктелуі
қабылданған:
1. Жер – субъект меншік құқығында алған жердің мөлшері мен құны.
Жерге меншік құқығы “Жер учаскесіне меншік құқығына актісімен” расталуы
тиіс. Инвентарлық объект болып жер учаскесіне меншік құқына акт берілген
әрбір жер учаскесі табылады.
2. Ғимараттар тағайындау – тұрғындар еңбегі, тұрғындар жайы,
әлеуметтік - мәдени қызмет көрсету үшін және материалдық құндылықтардың
сақталуы үшін жағдайлар жасауда айқындалатын архитектуралық-құрылыстық
объектілер. Инвентарлық объект болып әрбір жеке тұрған ғимарат саналады.
3. Құрылғылар – еңбек құралдарының өзгеруіне байланысты емес
қандай-да болсын қызметтерді орындау жолымен өндіріс процессін жүзеге
асыруға тағайныдалған инженерлік -құрылыстық объектілер (шахталар, мұнай
мен газ скважинасы, эстакада, көмірлер). Инвентарлық объкет болып барлық
мүлік -жайымен бірге бір тұтасты құрайтын әр жеке құрылғы.
4. Беріліс қондырғылары – электрлік, жылу және механикалық
энергияны өткізу қондырғылары (электр өткізу жүйелері, жылу жүйелері,
құбырлар).
5. Машиналар мен жабдықтар, инвентарлы объект болып басқа бір
инвентарлық объектісінің бөлігі болып табылмайтын құрама құралдар,
фундамент, қоршауларды, қажет заттарды қоспағандағы әрбір машина табылады.
Негізгі құралдар, бұл 5 топшадан тұрады:
- өлшегіштер және реттеуші құралдар мен қондырғылар, лабораториялық
жабдық; технологиялық процесстерді реттеу, өлшеу және бақылау үшін,
лабораториялық тәжірибелер мен зерттеулер жүргізу үшін тағайындалған;
- есептегіш техника: процестерді жеделдету мен автоматтандыруға
арналған машина, қондырғы құралдар (электр, есептегіш, басқарушы және т.б.
есептегіш машиналар);
- өзге де машиналар мен жабдықтар: машина, аппарат және басқа
жабдықтар (телефон станцияларының жабдықтары, өрт сөндіргіш машиналар).
6. Көлік құралдары – адамдар мен жүктердің орнын ауыстыру үшін
тағайындалған қозғалыс құралдары (автомобиль, теміржол және су көліктерінің
қозғалмалы құралы). Инвентарлы объектісі болып оған жататын бүкіл
керектер;
7. Құрал – қол еңбегінің механикаландырылған және механикаланды-
рылмаған құралдары немесе машиналарға тіркелінген металл, ағаш және т.б.
өңдеу құралдары ғана табылады;
8. Өндірістік инвентарь – өндірістік операцияларды орындау немесе
жеңілдетуге арналған өндірістік тағайындаудағы құралдар - жұмыс үстелдері,
верстактар, шкафтар;
9. Шаруашылық инвентарь – кеңселік және шаруашылық инвентарь
(үстел, щкаф, кілем);
10. Еңбек және өнім малы, еңбек малы - жылқы, түйе және т.б. жұмыс
малдары. Өнім малы – ірі қара мал жылқы, түйе және т.б. инвентарлық объект
- әрбір ересек жануар.
11. көп жылық екпе ағаштар.
12. Жерді жаңарту бойынша күрделі шығындар (құрылғыларсыз) -
шаруашылықта қолдану үшін жерді жақсарту бойынша шараларға инвентарлық
сипаттағы шығындар (алаңдарды тастардан тазарту , жер учаскесінің
планировкасы).
13. Басқа да негізгі қорлар – кітапхана сөрелері, спорттық
инвентарь, мұражайлық құндылықтар.
Иеленуі бойынша негізгі құралдар жеке меншік және жалға алынған
болып бөлінеді. Алғашқылары кәсіпорынның иелігінде болады және оның
балансында тіркеледі; екіншілері басқа кәсіпорын мен ұйымдардан уақытша
пайдалануға ақыға алынған.
Өндірістік процеске қатысу сипаты бойынша істегі және тұрған
(запаста немесе консервацияда тұрған негізгі құралдар).
Негізгі құралдарды пайдалану сипаты бойынша былай жіктеледі:
1) істегі (пайдаланудағы);
2) істемей тұрған ( консервациядағы);
3) запастағы.
Негізгі қызметке қатысу сипаты мен құнынан өндіріс және айналым
шығындарына ауыстыру тәсілі бойынша негізгі құралдар былай бөлінеді:
1) Белсенді (олардың қатысу жұмыс сағаттарының мөлшерімен, жұмыстар
көлемімен өлшене алады);
2) Бәсең (ғимарат, құрылыс). Олардың негізгі қызметке қатысуын қандай
да бір көрсеткіштерде өлшеу мүмкін емес. Негізгі құралдардың
бухгалтерлік есебінің басты міндеттері:
– алынуынан бастап шығуы сәтіне дейін олардың бар болуы және
сақтығын бақылау;
– амортизацияны дұрыс және уақытылы есептеу;
– бюджетке аударылатын мүлік салығын дұрыс есептеу үшін мәліметтер
алу;
– реконструкцияға, модернизацияға және жөндеуге қаражаттардың дұрыс
және тиімді пайдалануын бақылау;
– негізгі құралдардың уақыт және қуаттылығы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І. Айналымнан тыс активтер
1.1. Материалдық емес активтер есебі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2. Материалдық емес активтердің амортизациясының есебі
... ... ... ... ... 17
ІІ. Негізгі құралдар
2.1. Негізгі құралдар есебі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 18
2.2. Негізгі құралдардың тозуының есебі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
2.3. Инвестициялар есебі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... . 28
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 38
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 40
Кіріспе
Осы курстық жұмыстың тақырыбы “Айналымнан тыс активтер” болып
табылады. Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің 18.09.2002 ж. №438
бұйрығымен бекітілген Бухгалтерлік есеп шотының І-бөлімі Айналымнан тыс
активтер деп аталады. Осы тақырыпқа сай курстық жұмыста Айналымнан тыс
активтер бөліміне жататын келесідей мәселелер қарастырылды: бірінші
бөлімінде Материалдық емес активтер және Материалдық емес активтердің
амортизациясы, екінші бөлімінде Негізгі құралдар, Негізгі құралдардың
тозуы және Инвестициялар.
Материалдық емес активтер бабы бойынша шаруашылық қызметте ұзақ
уақыт бойы пайдаланылатын және кіріс келтіретін материалдық емес
объектілерге кәсіпорынның жұмсаған шығындары көрсетіледі. Материалдық емес
активтердің тозуы өнімнің (жұмыстың, қызметтің) өзіндік құнына олардың
бастапқы құны мен ұтымды пайдалану мерзіміне қарай кәсіпорыын есептеген
нормалар бойынша, бірақ кәсіпорын қызметінің мерзімінен аспайтындай болып
жатқызылады.
Ұтымды пайдалану мерзімін анықтау мүмкін болмайтын материалдық емес
активтер бойынша тозу нормасы он жыл мерзімге есептеліп, бірақ кәсіпорын
қызметінің мерзімінен аспайтындай болып белгіленеді.
Баланстың Материалдық емес активтер бабын қалдық құнымен толтыру
үшін 101–“Лицензиялық келісімдер“, 102–“Бағдарламалық қамтамасыз ету”,
103–“Патенттер“, 104-“Ұйымдастыру шығындары“, 105–“Гудвилл“, 106–“Басқалар“
және 112–“Материалдық емес активтердің амортизациясы–бағдарламалық
қамтамасыз ету“, 115–“Материалдық емес активтердің амортизациясы–гудвилл“,
116–“Материалдық емес активтердің амортизациясы–басқалар“ деген жинақтамалы
шоттардың ақпараттарын қолдану қажет .
“Негізгі құралдар” бабы бойынша қолданыстағы, консервациядағы
немесе запастағы негізгі құралдар бойынша мәліметтер көрсетілед. Бұл бап
бойынша заңдарға сәйкес кәсіпорыннң меншігіне сатып алынған жер
учаскелерінің құны да көрсетіледі. Аталған бап бойынша негізгі құралдардың
бастапқы құны және тозуы және қалдық құны жеке–жеке көрініс табады. Негізгі
құралдар баланс валютасына қалдық құнымен енгізіледі. Негізгі құралдардың
түгендеу нәтижесі бойынша анықталған бастапқы құны мен қайта есептеу
коэффициенттері негізгі құралдарды қайта бағалауға арналған алғашқы
деректер болып табылады. Негізгі құралдар олардың бастапқы құнын тиісті
коэффициентке көбейту жолымен қалпына келтіруқұнына дейін қайта бағаланады.
Негізгі құралдар қайта бағалағаннан кейін негізгі құралдардың бастапқы құны
қалпына келтіру құнына алмастырылады (яғни қалпына келтіру құны баланстық
құнға айналады).
Есеп беруде негізгі құралдардың тозуы жекелей көрсетіледі.Сонымен,
баланстық “Негізгі құралдар“-ды толтыру үшін мынадай жинақтамалы шоттардың
ақпараты қажет:
121–“Жер”, 112-“Үйлер мен ғимараттар”, 123–“Машиналар мен жабдықтар,
беріліс құрылғылар”, 124–“Көлік құралдары”, 125–“Басқалар“,
126–“Аяқталмаған құрылыс”, 131-“Үйлер мен ғимараттардың тозуы”,
132–“Машиналар мен жабдықтардың, беріліс құрылғылардың тозуы“, 133–“Көлік
құралдарының тозуы“, 134–“Басқалардың тозуы“.
Ұзақ мерзімді инвестициялар бөлімі бойынша баланста кәсіпорының ұзақ
мерзімді инвестициялары, басқа кәсіпорындардың активтеріне (бағалы
қағаздар–акцилар, облигациялар) Қазақстан Республикасының аумағында
құрылған басқа кәсіпорындардың жарғылық капиталдарына салымдар, сондай–ақ
кәсіпорнның басқа кәсіпорындарға берген қарыздары көрініс табады. Баланстың
“ұзақ мерзімді инвестициялар” деген бабын толтыру үшін мынадай жинақтамалы
шоттардың ақпараттары қолданылады: 141–“Еншілес серіктестіктерге
инвестициялар”, 142 – “Тәуелді серіктестіктерге инвестициялар”, 143 –
“Бірлесіп бақыланатын заңды тұлғаларға инвестициялар”, 144 – “Басқалар“.
І. Айналымнан тыс активтер
1.1. Материалдық емес активтердің есебі
38 Материалдық емес активтер ҚЕХС (Қаржылық есеп берудің
халықаралық стандарттарына) және 28 Материалдық емес активтер есебі БЕС
(бухгалтерлік есеп стандарттары) сәйкес материалды емес активтер әкімшілік
мақсатта және басқа субъектілергі жалға беруде, өндірісте және тауарларды
өткізуе ұзақ уақыт бойы (бір жылдан астам) қолдануға арналған, заттай
формасы жоқ, үлестірілетін ақшалай емес активтер, оларды:
а) анықтауға болады;
ә) субъект бақылайды;
б) қолданудан субъект болашақта пайда алуды күтеді.
Материалдық емес бап материалдық емес актив болып саналады, егер:
а) материалдық актив анықтамаларына сәйкес келсе;
ә) белгі - өлшемдерге сай келеді және мынадай жағдайда есепте
тіркеледі:
– субъектінің осы активке тікелей байланысты күтілетін
экономикалық пайда алу ықтималдығы жоғары болса;
– актив құнын күмәнсіз сеніммен анықтауға болса;
– материалдық емес активтерді тану сәтінде олардың бастапқы құн
бойынша бағаланғанында.
Материалдық емес активтердің бастапқы құны оларды сатып алу
құнына тең болады, бұған оларды алуға кеткен және қолдануға әзірлейтін
жағдайға (сатып алу бағасы, орны толып өтелмейтін салықтар мен алымдар
және т.б. шығындар) келтіруге жұмсалған шығындар кіреді.
Материалдық емес активтер есебі келесілерді қарастырады:
а) Материалдық емес активтерді жіктеу
Ұйымның материалдық емес активтерін қабылдау – тапсыруды құжатпен
рәсімдеу үшін материалдық емес актив түрінің толық атауы, оның ұйымға
берілген ай-күні, жылы (ұйымда жасалған ай-күні, жылы), объектінің
сипаттамасығ оның құны, амортизация нормасы және басқа қажетті мағлұматтар
көрсетілуі тиіс.
Материалдық емес актив объектілерін қабылдауды рәсімдегенде акт
материалды емес актив объектісінің әрбір объектісіне бір данадан жасалады.
Материалды емес активтердің бірнеше біртектес объектілерін қабылдауды
рәсімдейтін жалпы акт жасауға болады. Акт рәсімделгеннен кейін материалдық
емес актив объектісін немесе оны қолдануды жүйелеп баяндайтын құжаттама
немесе осы объектіге қатысты ұйымның сондай және тағы басқа мүліктік
құқықтарын растайтын құжаттар тіркеліп, ұйымның бухгалтериясына
беріледі, оған бас бухгалтер қол қояды және ұйым басшысы немесе соған
уәкілетті тұлға бекітеді. Басқа ұйымға материалдық емес активтерді
бергенде (сатқанда) акт екі дана болып жасалады, тапсыратын ұйым және
материалдық емес активтер есебі карточкасында тиісті жазба жасалады.
Ұйым пайдалануына түскен материалдық емес активтердің барлық
түрлерінің есебі үшін қолданылады. Материалдық емес актив обьектілеріне
жатқызу тәртібі мен олардың құралы заңдармен және нормативті актілермен
реттеледі.
Бухгалтерияда әрбір объектіге карточка жүргізіледі. Форма кіріске
алынуға арналған құжат, материалдық емес активтерді қабылдау-тапсыру және
басқа құжаттама негізінде бір дана болып толтырылады. 8 графада бастапқы
құжат пен пайдалы қызмет ету мерзіміне негізделіп есептелген мөлшер (норма)
бойынша ай сайын есептелетін амортизация сомасы көрсетіледі. Материалдық
емес актив объектілерінің қысқаша сипаттамасы бөлігінде тек қана актив
объектінің көрсеткіштері жазылады,ұйымда бар осы объектіге арналған
техникалық құжаттама мәліметтерін көшіруге болмайды.
Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің
2004 ж. 19 наурыздағы №128 бұйрығымен бекітілген
Типтік форма №НМА-1
Кодтар
ОКУД
бойынша формасы
ОКПО бойынша
Ұйым ____________________ СТТН
Материалдық емес активтерді қабылдау-тапсыру
АКТІСІ №______
Жасалған ай-күні, Операция түрінің
жылы коды Дебет Кредит
шот субшот шот субшот
Материалдық емес активтер түрі
___________________________________ ______________
Қысқаша сипаттама
___________________________________ _________________________
Беретін жақ
___________________________________ ________________________________
Алатын жақ
___________________________________ ________________________________
Алынған Материалдық Материалдық Пайдалы АмортизацияАмортизация
Ай-күн, жылыемес емес қызмет ету нормасы, % сомасы,
активтерді активтердің мерзімі теңге
бағалау бастапқы ___20__ж.
тәсілдері құны дейін__20__ж
.
1 2 3 4 5 6
Беруге негіздеме:
Бұйрық (өкім) негізінде _________________________________ ____20_____ж.
№_____
___________________________________ _________________________________________
___________________________________ _________________________________________
__
Материалдық емес активтерді ___________ ___________
___________________
қабылдадым: қызметі қолы қойылған
қолды анықтау
МП
Өткізді: __________ ____________
___________________
қызметі қолы қойылған қолды
анықтау
Бас бухгалтер
____________ ___________________
қолы қойылған қолды анықтау
_________________________ 20_____ж.
Материалдық емес активтерді мынандай түрлерге бөліп, жіктеуге болады:
• лицензиялық келісімдер – кәсіпорынға үкіметтік органдар немесе
муниципалитет беретін және қоғамдық меншікті монополиялық пайдалануға
(электр желілері үшін қоғамдық жерді пайдалануға және т.б.) беретін
құқытар;
• бағдарламамен қамтамасыз ету, ол әлде сатып алынады, не болмаса
субъектінің өзі жасайды және сыртқы немесе ішкі мақсаттарға
арналады;
• патенттер – заңды түрде танылған және тіркелген айрықша құқықтар.
Патент белгілі бір өнімді шығаруға, не болмаса арнайы ерекше процесс
пен технологияны пайдалануға эксклюзивтік құқық береді;
• ұйымдастыру шығындары (қалдырылған шығындар) – субъект шеккен
шығындар, олардан тек болашақта ғана нәтиже алынады немесе шығындар
болашақ кезеңдерге (ұйымның мекен-тұрақты ауыстыруына байланысты
шығындар, ұзақ мерзімді алдын ала төлеу – бірнеше жыл бұрын аванс
болып төленетін) сақтандыру;
• гудвилл – субъектінің жағымды сипаттамасына байланысты сатып
алуышының сауда сәтінде пайда болған құндылығы. Ол сатып алушының
бухгалтерлік балансында сатылым (субъектінің тұтастай алғандағы құны)
мен таза активтердің жеке-жеке нарықтық құн сомасы арасындағы айырма
ретінде анықталады. Есеп мақсаттары үшін гудвилл фирманың алған нақты
бағасы мен таза активтердің сәйкес теңестірілген әділ нарықтық бағасы
арасындағы айырма ретінде қарастырылады. Таза капитал: капитал минус
міндеттемемлер болып анықталады;
• басқадай (авторлық құқықтар – шығарма, әзірлеме және т.б. авторларға
заңмен берілетін қорғау формалары, сауда маркалары немесе тауарлық
белгілер – ұйымдарға, өнімге (көрсетілген қызметке) берілген, атаулар,
рәміздер немесе сәйкестендіруді білдіретін басқалары); франшизалар –
мемлекеттік меншікті пайдалану құқығына ие болу немесе коммуналдық
қызмет көрсету және т.б. үшін үкіметтік органдар береді.
ә) Материалдық емес активтердің түсуі мен құрылуын есептеу
Материалдық емес активтер мыналардың нәтижесінде алынады:
• сатып алулар
Мысалы: Бағдарламалық қамтамасыз ету алынды:
а) нақты өзіндік құнағ:
102 Бағдарламамен қамтамасыз ету шот дебеті
671 Төленетін шоттар шот кредиті
60 000;
ә) ҚҚС сомасына:
331 Өтелетін ҚҚС шот дебеті;
671 Төленетін шоттар шот кредиті (15%)
9 000;
б) объектіні дайын жағдайға дейін жеткізу бойынша шыққан
шығындар сомасына:
102 Бағдарламамен қамтамасыз ету шот дебеті;
681 Қызметкерлердің қызметін өтеу бойынша есеп айырысулар, 635
Әлеуметтік салық, 687 Басқадай кредиторлық берешек
8 000;
• жарғы капиталына салымдар – материалдық емес активтер
тараптардың шартпен белгіленген бағасы бойынша есепте көрсетіледі:
1. Жарияланған капитал сомасына:
511 Төленбеген капитал шот дебеті
501 Жай акциялар шот кредиті, 502 Артықшылықты акциялар, 503
Жарғы капиталына салымдар мен пайлар
1 000 000.
2. Жарғыда көрсетілген, салынған материалдық емес активтердің
келісімшарттық құны:
101-103 Материалдық емес активтер шот дебеті
511 Төленбеген капитал шот кредиті
400 000;
• кәсіпорындардың бірігуі нәтижесінде ие болу – материалдық емес
акивтердің бастапқы құны өткізу құны бойынша мойындалады, егер оны
күмәнсіз сенімділікпен бағалау мүмкін болмаса, онда актив жеке
материалдық емес актив болып танылмайды, алайда гудвиллге (фирманың
іскерлік беделінің бағасы) енеді; өйткені жақсы іскерлік бедел,
қолайлы мекен-тұрақ бар, тауар нарықта жақсы белгіленген бағасы бар
және т.б.
Мысалы: 8 000 000 теңгеге ұйым сатып алынды, активтің өзіндік құны
6 000 000 теңге.
1. Активтің нақты құны сомасы:
687 Басқадай кредиторлық берешек шот дебеті
441 Ағымдық шоттағы ақша шот кредиті
6 000 000.
2. Гудвилл сомасына:
105 Гудвилл шот дебеті
441 Ағымдық шоттағы ақша шот кредиті
3. Қосылған кезде:
2 000 000.
Барлық активтердің дебеті
687 Басқадай кредиторлық берешек шот кредиті
6 000 000.
Сатып алынған таза активтердің әділ құны фирманың сатылым бағасы
мен алынған активтердің әділетті құн арасындағы есептелетін теріс айырма
болып табылады және теріс гудвилл (бэдвил) деп аталады. Кез келген теріс
гудвилл фирма алған активтердің құндылықтарын азайту үшін пропоционалды
бөлінуге тиіс. Мұндай жағдайда теріс гудвиллді болдырмау үшін материалдық
активтердің құныдылығын азайту қажет:
• мемлекеттік жәрдем ақша (субсидиялар) есебінен шығындардың
нақты сомасына (бағдарламамен қамтамасыз ету):
102 Бағдарламаны қамтамасыз ету шот дебеті
726 Билікті атқарушы органдардың жәрдем ақшалары (субсидиялары)
шот кредиті.
Есепті жыл соңында кірістер жиынтық табысты арттыру үшін есептен
шығарылады: 726 Билікті атқарушы органдарының жәрдем ақшалары
(субсидиялар) шот дебеті
571 Жиынтық табыс шот кредиті;
• айырбас – ұқсас емес активке айырбастау нәтижесінде алынған материалдық
емес активтердің бастапқы құны алынған немесе төленген ақшалай қаражат
сомасына түзетілген, айырбасқа алынған активтің өткізу құны бойынша
мойындалып, танылады.
Тауарлық белгі алынды:
а) келісімшарттық құнға :
106 Басқадай материалдық емес активтер шот дебеті
671 Төленуге тиіс шоттар шот кредиті
100 000;
ә) ҚҚС сомасына:
331 Өтелетін ҚҚС шот дебеті
671 Төленуге тиіс шоттар шот кредиті
16 000.
Айырбасқа берілген бағдарламамен қамтамасыз етудің нақты өзіндік
құны есептен шығарылды:
841 Материалдық емес активтердің істен шығуы бойынша шығындар шот дебеті
102 Бағдарламамен қамтамасыз ету шот кредиті
60 000.
Сатып алушыға шот ұсынылады:
а) берілген бағдарламамен қамтамасыз етудің келісімшарттық құнына:
301 Алуға арналған шоттар шот дебеті
721 Материалдық емес активтердің істен шығуынан түскен кіріс шот
кредиті
80 000;
ә) Келісімшарттық құнының 15% ҚҚС сомасына:
301 Алуға арналған шоттар шот дебеті
633 ҚҚС шот кредиті
12 000.
Айырма сомасы аударылды:
671 Төленуге тиіс шоттар шот дебеті
441 Ағымдағы шоттағы ақша шот кредиті 24 000.
Өзара талаптарды қоса есептеу жүргізілді:
671 Төленуге тиіс шоттар шот дебеті
301 Алуға арналған шоттар шот кредиті
92 000.
Ұқсас материалдық емес активке айырбастау нәтижесінде алынған
материалдық емес активтің бастапқы құны айырбас активінің баланстық құны
бойынша танылады және табыс әкелмейтін мәміле болып саналады:
102 Бағдарламамен қамтамасыз ету шот кредиті;
102 Бағдарламамен қамтамасыз ету шот кредиті;
• құру – субъектінің өзі жасаған материалдық емес активтердің
бастапқы құны іс жүзіндегі нақты тікелей және қосымша шығындар сомасы
бойынша танылады, олар материалдық емес баптардың сәйкес келген сәтінен
бастап шеккендерін белгілеу бойынша қолдануға арналған активті жасау мен
әзірлеу үшін байыпты, ақылға қонарлық негізде таратылуы мүмкін.
Материалдық емес активтерді құрған кезде барлық жұмыстар
зерттеулер мен әзірлемелер сатыларынан құралады.
Зерттеулер сатысы – жаңа ғылыми немесе техникалық білім үшін
әректтенген, талап қуып, алдын-ала қам жасаған, жоспарланған ізденістер.
Бұл сатыға мыналар жатады: жаңа білім алуға бағытталған зертханалық
зерттеулер жаңа зерттеу олжасын немесе басқа білімді іздеу; болашақ өнім
немесе өндірістік нұсқаларды жасау мен ұғымын тұжырымдау. Зерттеу сатысында
субъект болашақта экономикалық пайда әкелетеін материалдық емес активтер
бар екендігін айқара ашық көрсете алмайды, сондықтан мұндай шығындар
кезеңнің шығындары болып танылады.
Зерттеу сатысындағы шығындар қалай көрсетілгенін қарастырайық:
зерттеу жұмыстарына шығындар шықты (қызметкерлерге еңбекақы есептелді
еңбекті өтеу қорынан әлеуметтік салық аударымы және басқа шығындар
жасалды):
821 Жалпы және әкімшілік шығындар шот дебеті, 811 Өнімді (жұмысты,
көрсетілген қызметті) өткізу бойынша шығындар шоттарының дебеті
681 Қызметкерлермен еңбекті өтеу бойынша есеп айырысулар, 635
Әлеуметтік салық, 687 Басқадай кредиторлық берешек әртүрлі шоттардың
кредиті
7000,0.
Әзірлеме сатысы – ғылыми-зерттеу ізденістерінің немесе басқа
ілімдерінің нәтижелерін жаңа немесе түпкілікті жетілдірілген
процесстерді, материалдарды, өнімдерді, жүйелерді және көрсетілген
қызметтерді жоспарлауға немесе әзірлеуге ауыстырып, көшіру. Бұл сатыға
мыналар жатады: тәжірибелік үлгілер мен модельдерді жобалау, құрастыру
(конструкциялау) және тестілеу, жаңа технологиямен құрал-аспаптарды,
қалыптарды (шаблондарды), пішіндер (формалар) мен штамптарды жобалау;
коммерциялық өндіріс үшін экономикалық қондырғыларды жоболау мен пайдалану;
таңдалған баламалы материалдарды, құрылғыларды, өнімдерді, процесстерді,
жүйелерді немесе көрсетілген қызметтерді жобалау, құрастыру
(конструкциялау) және тестілеу.
Субъект кейбір жағдайларда әзірлеме сатысында материалдық емес
активтерді үйлестіріп, бұл активтің болашақта экономикалық пайда әкелуі
ықтимал екендігін жариялап көрсете алады. Мысалы, фирманың экономикалық
пайда алуы мақсатымен қайта жарақтауын көздейтін бизнес-жоспар жасалады.
Әзірлеме сатысындағы материалдық емес бапты құрған кезде
шығындар былайша көрсетіледі:
– материалдық емес активті жасауға шығындар болды:
а) өндіріске материалдар босатылады.
901, 921 Материалдар дебеті
201-206, 208 Материалдар кредиті
ә) Қызметкерлерге еңбекақы есептелді
902, 922 Өндірістік жұмысшылардың еңбегін өтеу дебеті
681 Еңбекті өтеу бойынша қызметкерлермен есеп айырысулар кредиті
б) еңбекті өтеу жөніндегі аударымдар сомасына
903, 923 Еңбекті өтеу төлемімен ақша аударулар дебеті
635 Әлеуметтік салық кредиті
Орындалған жұмысты өзіндік құны есептеліп шығарылады:
900 Негізгі өндіріс, 920 Қосалқы өндіріс шоттарының дебеті
901 (921) 902 (922) 903 (923) кредиті
6000,0;
– материалдық емес бапты мойындап, тану сәтіне дейін жасалған
шығындар бітпеген құрылыс ретінде көрсетіледі:
126 Бітпеген құрылыс шот дебеті
900 Негізгі өндіріс,920 Қосалқы өндіріс шоттарының кредиті
6000,0;
– материалдық емес актвитер мойындатылып белгі өлшемдер мен
анықтамалрға сай деп тану сәтіне дейін:
106 Басқадай материалдық емес актитер шот дебеті
126 Бітпеген құрылыс шот кредиті
6000,0.
1.2. Материалдық емес активтердің амортизациясының есебі
Материалдық емес активтердің амортизациясы (мүліктің ұсталлу, тозу
дәрежесніе қарай құнын бірте-бірте төмендету) субъектінің қызмет ету
мерзімінен артпайды. Материалдық емес активтердің амортизацияланатын сомасы
оның пайдалы қызмет ету мерзімінің бағасына неғұрлым жуық негізді түрде
бөлінеді.
Амортизацияланатын құн – бастапқы құн минус жойылу құны болап
айқынадалады.
Жойылу құны нөлге тең есептеледі, егер:
1. Пайдалы қызмет ету мерзімі соңында оны сатып алу туралы үшінші
жақтың келісімі болмаса.
2. Мыналарға байланысты материалдық емес активтердің бұл түрі үшін
белсенді нарық болмаса:
а) активтердің пайдалы қызмет ету мерзімі соңында мұндай нарықтың
болуына.
ә) мүмкіндік, ықтималдық жоқ болса.
Нарық белсенді деп саналады, егер:
– нарықтағы тауарлар біртекті болса (компьютерлік бағдарламалар
нарығы);
– мәмілеге келуге ниетті – сатушылар мен сатып алушыларды қай
уақытта да табуға болатын болса;
– сатып алынатын және сатылатын тауарлар халыққа қолайлы, арзан
бағаларда болса.
Материалдық емес амортизацияны есептегенде оларды қолдану орнына
байланысты мынандай бухгалтерлік жазбалар жасалады:
938 Материалдық емес активтердің амортизациясы, 811 Тауарларды
(жұмыстарды, көрсетілетін қызметті) өткізу бойынша шығындар, 821 Жалпы
және әкімшілік шығындар шоттарының дебеті.
111-116 Материалдық емес активтердің тозуы шоттарының кредиті.
ІІ. Негізгі құралдар
2.1. Негізгі құралдар есебі
Негізгі құралдардың экономикалық мәні мен маңызы
Өнеркәсіптік өндірістің тиімділігін арттыру бойынша шаралар
жүйесінде Қазақстан Республикасы Үкіметінің бағдарламасымен негізгі
қорларды пайдалану деңгейін едәуір арттыру, ұлттық экономика салалары
бойынша кәсіпорындарда және ұйымдарда қор қайтарымын арттыруға бағытталған
шаралар кешенін ұдайы өндірістегі, өнеркәсіп жұмысының көрсеткіштерін
жақсартуға және оның тиімділігін арттырудағы рөлі мен экономикалық
мәнімен алғышартталған.
Негізгі қорлардың әлеуметтік-экономикалық маңызы, ең алдымен ,
еңбек құралдарының қоғамдық өндірістің дамуындағы үлесімен анықталады.
Еңбек құралдары, олардың материалдық құрамы көп жағдайда кез-келген
қоғамның материалды-техникалық сипатын анықтайды. Экононмикалық дәуірлер
не өндіретіндігін емес, қалай еңбек құралдарымен өндірілетіндігін
өзгешелейді. К.Маркс Еңбек құралдары тек қана адамдық жұмыс күнінің
дамуының өлшеуіші емес, сондай-ақ ол – еңбек жүзеге асырылатын қоғамдық
қатынастардың көрсеткіші, – деп жазған.
Кәсіпорын скерлігіне авансталған барлық құралдарды капитал деп
атауға болады.
Кәсіпорынның бухгалтерлік балансын құру кезінде онын шаруашылық
құралдары актив, ал олардың қаржыландыру көздері – меншікті капитал және
кәсіпорынның міндеттемелері деп аталады.
Шаруашылық субъектілері өзінің қызметін жүзеге есыру үшін
материалдық- техникалық қор (МТҚ) құру керек. МТҚ-дың негізін негізгі
қорлар құрайды.
Кәсіпорынның шарушылық өндірістік іскерлігінің аса маңызды
құраушысы болып негізгі қорлар болып табылады.
Негізгі қорлар өзінің натуралдық түрін сақтай отырып, көптеген
өндірістік кезеңдерге қатысып, ал құндары дайындалатын өнімге бөліктермен
ауыстырылатын еңбек құралы.
Өндіріс процессінде қатысатын барлық еңбек қорлары (машина,
жабдық, т.б.) наық жүзеге асырылуына жағдай жасайды (өндірістік
ғимараттар, гидротехникалық құралдар, плотиналар, арналар, эстакадалар,
көлік құралдары, жолдар, тунельдер, электр жүйелері, құбырлар), еңбек
заттары мен өнімдерін сақтау мен қозғалту үшін қызмет ететін өндірістік
негізгі қорлар болып табылады. Негізгі өндірістік қорлар құрамына тек
өнімнің тұтыну құнын құруға ғана емес, сондай-ақ, оның құнын құруда
қатысатын өндіріс құралдары да кіреді.
Негізгі құралдар есебі Қазақстандық бухгалтерлік есеп стандартына
сәйкес, негізгі құралдар – бұл ұзақ уақыт бойы (1 жылдан астам) материалдық
өндірісті де, өндірістік емес салада да әрекет ететін материалдық
активтер.
Негізгі қорлардың ерекше өзгешеліктері мыналар:
а) олардың шаруашылық қызметте көп дүркінді қатысуы;
б) натуралды – заттық үлгісін сақтауы;
в) өзінің құнын дайын өнімге (жұмысқа, қызметке) қызмет кезеңі
барысында біртіндеп аударады.
Соңғы тармақ негізгі құрал-жабдыққа амортизациялық төлемді есептеу
арқылы асырылады, ал оларға төмендегілер: жер, аяқталмаған күрделі
құрылыс, резервте, қорда және консервацияда тұрған объектілер енбейді.
Сонымен қатар кітапханалық қорларға, өнім малына, енеге (буйвол),
бұғыларға және өгіздерге амортизациялық есептеулер жүргізілмейді.
Амортизация – негізгі қорлардың (ғимараттардың, машиналардың,
жабдықтың) тозуы есепті оның құндылығының бірте-бірте төмендеуі сондай-ақ
негізгі қорларды жаңарту үшін қаражатты қорландыру мақсатымен осы қорлар
құнынан өндірілетін өнімге бірте-бірте көшуі.
Амортизациялық өтелім – негізгі қорлардың тозығын толтыру үшін,
яғни оны ұдайы өндіру үшін осы қорлар құнының бір бөлігін аударып отыру.
Тозу – негізгі құралдар объектілерінің физикалық және моральдік
қасиеттерінің жоғалуы.
Салық салу мақсатында негізгі құралдарға құны 40 айлық есептік
көрсеткіштен асатын және Жарлықтың 20 бабына сәйкес амортизацияға жататын
қызмет мерзімі 1 жылдан асатын активтер жатады. Осыған сәйкес негізгі
құралдар, олардың қалдық құнынан 7-ден 30%-ке дейінгі амортизация
нормасымен топтарға топтастырылады.
Негізгі қорлар, тек ең алдымен олардың экономикалық зерттелуі мен
жалпылауы үшін негізгі қорлар жіктелуі деп аталатын натуралды заттай
құрамы бойынша топталуы аса маңызды. Негізгі қорлардың бухгалтерлік
есебінің дұрыс ұйымдастырылуының негізі болып қорлар бекітілген типтік
жіктелуі мен оларды есепте бағалаудың ортақ принципі табылады.
Бухгалтерияда негізгі құралдар есебі инвентарлық объектілер
арасында жіктелу топтары бойынша жүргізіледі. Осылайша инвентарлық
объекті негізгі құралдар есебінің бірлігі болып табылады. Әрбір объектіге
серпялық – кезектік кодтау жүйесі бойынша инвентарлық нөмір беріледі, ол
нөмір оның ұйымда, бірлестікте, пайда болған барлық уақыт бойы сақталады.
Инвентарлы нөмір қабылдау –беру актілерінде, жою туралы актілерде және
т.б. инвентарлық нөмірді әрбір объектіде белгіленеді.
Қазіргі уақытта негізгі қорларға келесі типтік жіктелуі
қабылданған:
1. Жер – субъект меншік құқығында алған жердің мөлшері мен құны.
Жерге меншік құқығы “Жер учаскесіне меншік құқығына актісімен” расталуы
тиіс. Инвентарлық объект болып жер учаскесіне меншік құқына акт берілген
әрбір жер учаскесі табылады.
2. Ғимараттар тағайындау – тұрғындар еңбегі, тұрғындар жайы,
әлеуметтік - мәдени қызмет көрсету үшін және материалдық құндылықтардың
сақталуы үшін жағдайлар жасауда айқындалатын архитектуралық-құрылыстық
объектілер. Инвентарлық объект болып әрбір жеке тұрған ғимарат саналады.
3. Құрылғылар – еңбек құралдарының өзгеруіне байланысты емес
қандай-да болсын қызметтерді орындау жолымен өндіріс процессін жүзеге
асыруға тағайныдалған инженерлік -құрылыстық объектілер (шахталар, мұнай
мен газ скважинасы, эстакада, көмірлер). Инвентарлық объкет болып барлық
мүлік -жайымен бірге бір тұтасты құрайтын әр жеке құрылғы.
4. Беріліс қондырғылары – электрлік, жылу және механикалық
энергияны өткізу қондырғылары (электр өткізу жүйелері, жылу жүйелері,
құбырлар).
5. Машиналар мен жабдықтар, инвентарлы объект болып басқа бір
инвентарлық объектісінің бөлігі болып табылмайтын құрама құралдар,
фундамент, қоршауларды, қажет заттарды қоспағандағы әрбір машина табылады.
Негізгі құралдар, бұл 5 топшадан тұрады:
- өлшегіштер және реттеуші құралдар мен қондырғылар, лабораториялық
жабдық; технологиялық процесстерді реттеу, өлшеу және бақылау үшін,
лабораториялық тәжірибелер мен зерттеулер жүргізу үшін тағайындалған;
- есептегіш техника: процестерді жеделдету мен автоматтандыруға
арналған машина, қондырғы құралдар (электр, есептегіш, басқарушы және т.б.
есептегіш машиналар);
- өзге де машиналар мен жабдықтар: машина, аппарат және басқа
жабдықтар (телефон станцияларының жабдықтары, өрт сөндіргіш машиналар).
6. Көлік құралдары – адамдар мен жүктердің орнын ауыстыру үшін
тағайындалған қозғалыс құралдары (автомобиль, теміржол және су көліктерінің
қозғалмалы құралы). Инвентарлы объектісі болып оған жататын бүкіл
керектер;
7. Құрал – қол еңбегінің механикаландырылған және механикаланды-
рылмаған құралдары немесе машиналарға тіркелінген металл, ағаш және т.б.
өңдеу құралдары ғана табылады;
8. Өндірістік инвентарь – өндірістік операцияларды орындау немесе
жеңілдетуге арналған өндірістік тағайындаудағы құралдар - жұмыс үстелдері,
верстактар, шкафтар;
9. Шаруашылық инвентарь – кеңселік және шаруашылық инвентарь
(үстел, щкаф, кілем);
10. Еңбек және өнім малы, еңбек малы - жылқы, түйе және т.б. жұмыс
малдары. Өнім малы – ірі қара мал жылқы, түйе және т.б. инвентарлық объект
- әрбір ересек жануар.
11. көп жылық екпе ағаштар.
12. Жерді жаңарту бойынша күрделі шығындар (құрылғыларсыз) -
шаруашылықта қолдану үшін жерді жақсарту бойынша шараларға инвентарлық
сипаттағы шығындар (алаңдарды тастардан тазарту , жер учаскесінің
планировкасы).
13. Басқа да негізгі қорлар – кітапхана сөрелері, спорттық
инвентарь, мұражайлық құндылықтар.
Иеленуі бойынша негізгі құралдар жеке меншік және жалға алынған
болып бөлінеді. Алғашқылары кәсіпорынның иелігінде болады және оның
балансында тіркеледі; екіншілері басқа кәсіпорын мен ұйымдардан уақытша
пайдалануға ақыға алынған.
Өндірістік процеске қатысу сипаты бойынша істегі және тұрған
(запаста немесе консервацияда тұрған негізгі құралдар).
Негізгі құралдарды пайдалану сипаты бойынша былай жіктеледі:
1) істегі (пайдаланудағы);
2) істемей тұрған ( консервациядағы);
3) запастағы.
Негізгі қызметке қатысу сипаты мен құнынан өндіріс және айналым
шығындарына ауыстыру тәсілі бойынша негізгі құралдар былай бөлінеді:
1) Белсенді (олардың қатысу жұмыс сағаттарының мөлшерімен, жұмыстар
көлемімен өлшене алады);
2) Бәсең (ғимарат, құрылыс). Олардың негізгі қызметке қатысуын қандай
да бір көрсеткіштерде өлшеу мүмкін емес. Негізгі құралдардың
бухгалтерлік есебінің басты міндеттері:
– алынуынан бастап шығуы сәтіне дейін олардың бар болуы және
сақтығын бақылау;
– амортизацияны дұрыс және уақытылы есептеу;
– бюджетке аударылатын мүлік салығын дұрыс есептеу үшін мәліметтер
алу;
– реконструкцияға, модернизацияға және жөндеуге қаражаттардың дұрыс
және тиімді пайдалануын бақылау;
– негізгі құралдардың уақыт және қуаттылығы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz