Қазақстандағы көппартиялықтың пайда болуы
І)Кіріспе
ХХ ғасырдағы саяси қозғалыстар
ІІ)Негізгі бөлім:
а) Қазақстандағы партиялылардың пайда болуы
б) Көппартиялардың пайда болуы және ерекшеліктері
ІІІ)Қорытынды
IV) Пайдаланылған әдебиеттер
ХХ ғасырдағы саяси қозғалыстар
ІІ)Негізгі бөлім:
а) Қазақстандағы партиялылардың пайда болуы
б) Көппартиялардың пайда болуы және ерекшеліктері
ІІІ)Қорытынды
IV) Пайдаланылған әдебиеттер
XX ғасырдың басында Қазақстанның экономикалык, саяси және әлеуметгік жағдайы ауырлап кетгі. Ресейдің отаршылдык езгісі күшейе берді, одан коныс аударған қоныс аударушылар казаюың шұрайлы жерлерін тартъш алуын көбейтті, халыктың жағдайы төмендей түсті. Сондықтан қазақтың зиялылары тығы-рықтан шығудың жолын іздеді. Алғашында олар үміггерін Ре-сейдің кадет партиясына артты. 1905 жылдың желтоксанында Орал қаласында А. Бөкейхановтын. бастауымен Қазакстанның 5 облысының "делегатгар съезі" шақырыдды. Онда кадет пар-тиясының бөлімі (филиалы) құрылып, сол партияның бағдарла-масын қабылдады. Бірак кадетгер болсын, Уақытша үкімет бол-сын 1917 жылдың ақпан революциясынан кейін де біздің еңіріміздегі ұлттық, аграрлық және т.б. мәселелерді шешуге тырыспады. Ал казактардың өзін-өзі билеуі немесе автономия-сы туралы сөз де қозғалмады. Осының бәрі А. Бөкейхановты кадет партиясынан шығып, жаңа "Алаш" партиясын құруға мәжбүр етті. Ол туралы "Казақ" газетінің 1917 жылғы 256-санында арнайы мақала шықгы.
Бірінші бүкілқазақтықеьезд Орынборда 1917 ж. шілдёнің 21—26 арасында өтті. Күн тәртібінде 14 мәселе қаралды. Бірак делегаттар басты назарды ұлттық автономия, жер, Қүрылтай жи-налысын дайындау және казақтын саяси партиясын құру мәселелеріне аударды.
1917 жылы 21 қазанда "Қазақ" газетінде "Алаш" партиясы бағдарламасынын, жобасы басылып шықты. Оның ең маңызды баптарына мыналар жатады: Ресей демократиялық федеративтік республика, ал оған кіретін мемлекеттер тәуелсіз болуы керек; Ресей республикасывда дініне, шыққан тегіне, жынысына кара-май бәрі де тең; онда тендік, жеке адамның дербес кұкылығы, сөз, баспасөз, одақтар еркіндігі қолданылады; дін мемлекетген бөлінеді, барлык діндер тең, казакгардың өзіндік муфтияты бо-луы керек; билік пен сот әр халыктың ерекшелігіне сай кұры-луы, би мен қазы жергілікті халыктьщ тілін білуі тиіс, барлык оку орындарында ақысыз білім және ол барлық адамдардың игілігі болуы керек және баскалар.
1917 жылы желтоқсан айының бас кезівде Орынборда екінші жалпықазақтың съезі шақырылды, Онда Алашорда үкіметі кұрылды. Басшысы болып А. Бөкейханов сайланды. Бірак ол үкіметгің өмірі кысқа бодды да, мақсатына жете алмады. 1918 жылы қарашада Алашорда үкіметі кеңестік әскерлердің күшімен талқандалды, "Алаш" партиясының басшылары мен мүшелері репрессияға ұшырады.
Бірінші бүкілқазақтықеьезд Орынборда 1917 ж. шілдёнің 21—26 арасында өтті. Күн тәртібінде 14 мәселе қаралды. Бірак делегаттар басты назарды ұлттық автономия, жер, Қүрылтай жи-налысын дайындау және казақтын саяси партиясын құру мәселелеріне аударды.
1917 жылы 21 қазанда "Қазақ" газетінде "Алаш" партиясы бағдарламасынын, жобасы басылып шықты. Оның ең маңызды баптарына мыналар жатады: Ресей демократиялық федеративтік республика, ал оған кіретін мемлекеттер тәуелсіз болуы керек; Ресей республикасывда дініне, шыққан тегіне, жынысына кара-май бәрі де тең; онда тендік, жеке адамның дербес кұкылығы, сөз, баспасөз, одақтар еркіндігі қолданылады; дін мемлекетген бөлінеді, барлык діндер тең, казакгардың өзіндік муфтияты бо-луы керек; билік пен сот әр халыктың ерекшелігіне сай кұры-луы, би мен қазы жергілікті халыктьщ тілін білуі тиіс, барлык оку орындарында ақысыз білім және ол барлық адамдардың игілігі болуы керек және баскалар.
1917 жылы желтоқсан айының бас кезівде Орынборда екінші жалпықазақтың съезі шақырылды, Онда Алашорда үкіметі кұрылды. Басшысы болып А. Бөкейханов сайланды. Бірак ол үкіметгің өмірі кысқа бодды да, мақсатына жете алмады. 1918 жылы қарашада Алашорда үкіметі кеңестік әскерлердің күшімен талқандалды, "Алаш" партиясының басшылары мен мүшелері репрессияға ұшырады.
1)Алдамұратов Ә., Мұқанов М. Психология пәнінен лабораториялықпрактикалықсабақгар. Біріішп бөлім. -Алматы,456 1978, Екінпп бөлім, -Алматы, 1979.
2)Гоноболин Ф.Н. Психологая /педучилищелерге арналған окуқұралы/. -Алматы, Мектеп, 1976.
3)Жарықбаев Қ. Психология /пединститут студенттері мен педучилище оқушылары үшін. -Алматы,/К^з.оку пед.бас, 1962.
4)Жарықбаев Қ., Әбдірахманов Ә. Психология терминдерінің орысша-казақша сөздігі. -Алматы, Мектеп, 1976.
5)Жарықбаев Қ. К^ізақ психологиясынын тарихы. -Алматы, Кдзақстан, 1996
6)ҚазақСовет энциклопедиясы 1-12 томдар. -Алматы, (1972-78).
7)Қазақстан. Үлттық энциклопедия 1-6 томдар. -Алматы, (2000-2002).
2)Гоноболин Ф.Н. Психологая /педучилищелерге арналған окуқұралы/. -Алматы, Мектеп, 1976.
3)Жарықбаев Қ. Психология /пединститут студенттері мен педучилище оқушылары үшін. -Алматы,/К^з.оку пед.бас, 1962.
4)Жарықбаев Қ., Әбдірахманов Ә. Психология терминдерінің орысша-казақша сөздігі. -Алматы, Мектеп, 1976.
5)Жарықбаев Қ. К^ізақ психологиясынын тарихы. -Алматы, Кдзақстан, 1996
6)ҚазақСовет энциклопедиясы 1-12 томдар. -Алматы, (1972-78).
7)Қазақстан. Үлттық энциклопедия 1-6 томдар. -Алматы, (2000-2002).
Жоспары:
І)Кіріспе
ХХ ғасырдағы саяси қозғалыстар
ІІ)Негізгі бөлім:
а) Қазақстандағы партиялылардың пайда болуы
б) Көппартиялардың пайда болуы және ерекшеліктері
ІІІ)Қорытынды
IV) Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
XX ғасырдың басында Қазақстанның экономикалык, саяси және әлеуметгік
жағдайы ауырлап кетгі. Ресейдің отаршылдык езгісі күшейе берді, одан коныс
аударған қоныс аударушылар казаюың шұрайлы жерлерін тартъш алуын көбейтті,
халыктың жағдайы төмендей түсті. Сондықтан қазақтың зиялылары тығы-рықтан
шығудың жолын іздеді. Алғашында олар үміггерін Ре-сейдің кадет партиясына
артты. 1905 жылдың желтоксанында Орал қаласында А. Бөкейхановтын.
бастауымен Қазакстанның 5 облысының "делегатгар съезі" шақырыдды. Онда
кадет пар-тиясының бөлімі (филиалы) құрылып, сол партияның бағдарла-масын
қабылдады. Бірак кадетгер болсын, Уақытша үкімет бол-сын 1917 жылдың ақпан
революциясынан кейін де біздің еңіріміздегі ұлттық, аграрлық және т.б.
мәселелерді шешуге тырыспады. Ал казактардың өзін-өзі билеуі немесе
автономия-сы туралы сөз де қозғалмады. Осының бәрі А. Бөкейхановты кадет
партиясынан шығып, жаңа "Алаш" партиясын құруға мәжбүр етті. Ол туралы
"Казақ" газетінің 1917 жылғы 256-санында арнайы мақала шықгы.
Бірінші бүкілқазақтықеьезд Орынборда 1917 ж. шілдёнің 21—26 арасында
өтті. Күн тәртібінде 14 мәселе қаралды. Бірак делегаттар басты назарды
ұлттық автономия, жер, Қүрылтай жи-налысын дайындау және казақтын саяси
партиясын құру мәселелеріне аударды.
1917 жылы 21 қазанда "Қазақ" газетінде "Алаш" партиясы
бағдарламасынын, жобасы басылып шықты. Оның ең маңызды баптарына мыналар
жатады: Ресей демократиялық федеративтік республика, ал оған кіретін
мемлекеттер тәуелсіз болуы керек; Ресей республикасывда дініне, шыққан
тегіне, жынысына кара-май бәрі де тең; онда тендік, жеке адамның дербес
кұкылығы, сөз, баспасөз, одақтар еркіндігі қолданылады; дін мемлекетген
бөлінеді, барлык діндер тең, казакгардың өзіндік муфтияты бо-луы керек;
билік пен сот әр халыктың ерекшелігіне сай кұры-луы, би мен қазы жергілікті
халыктьщ тілін білуі тиіс, барлык оку орындарында ақысыз білім және ол
барлық адамдардың игілігі болуы керек және баскалар.
1917 жылы желтоқсан айының бас кезівде Орынборда екінші жалпықазақтың
съезі шақырылды, Онда Алашорда үкіметі кұрылды. Басшысы болып А. Бөкейханов
сайланды. Бірак ол үкіметгің өмірі кысқа бодды да, мақсатына жете алмады.
1918 жылы қарашада Алашорда үкіметі кеңестік әскерлердің күшімен
талқандалды, "Алаш" партиясының басшылары мен мүшелері репрессияға ұшырады.
II) Негізгі бөлім
1. Қазақстандағы партиялылардың пайда болуы
" Алаш" партиясы жөнінде ғалымдар арасында екі түрлі көзка-рас бар.
Біреулері (В. Григорьев, П. Пахмурный, А. Сармурзин) бүрынғы коммунистік
идеологияныңтұрғысынан оны "'буржуа-зиялық-ұлтшыл" партия ретіндеқарайды.
Екіншілері (М. Қозы-баев, М. Қойгелдиев) оны ұлттық-демократиялык партия
деп санайды. Шынында да, алаштыктар капитализмді қүру немесе тек таза
ұлттык мемлекетгі орнатуды өздеріне бағдарламалык мұрат етіп койған жоқ.
Олар саяси еркіндікті аңсады, өркени-етгі адамгершілікті қоғам құрғылары
келді. Бүл буржуазиялык-ұлтшылдык емес, жалпы демократиялық мақсатқа
жатады.
" Алаш" теориясы сияқты 1917 жылдың күзінде Қазакстанда "Үш жүз" деген
партия кұрылды. Оның басшысы Қ. Тоғысов деген болатын. Ол большевиктерге
бағдар ұстап, "Алаш" пар-тиясының басты оппоненті болды.
1918 жылы 1 каңтарда Семейде большевиктердің партия ұйымы құрылды. Ал
Кеңес өкіметі кезінде, көпшілікке белгілі, жалғыз басқарушы партия СОКП
болды.
Қазакстан тарихында шүғыл бетбүрыс болып, өшпес із кал-дырған
Алматыдағы 1986 жылғы желтоқсан оқиғасы. Ол жалғыз біздің елді ғана емес,
бұрынғы Кеңес Одағына кірген елдердін. барлығын дүр сілкіндірді. Қазақ
жастары бірінші болып "орта-лықтың" отаршыл саясатымен әкімшіл-әміршіл
жүйесіне ашык, қарсылық білдіріп, тайсалмастан, батыл шеруге шыкты. Бұл
көтеріліс азаттықжолындағы күреске, жаңа саяси үйымдар мен қозғалыстардың
пайда болуынатүрткі болды. 1987 жылы шілде-де СОКП Орталық Комитетінін
казак халқын үлтшыл деп кінәлаған кдулысы жағдайды одан әрі асқындырып
жіберді. Қазақтың үлтгықсанасын дамыту, езінін. шыккдн тегіне бет бұру, ті
лін, дінін, ұлтгык мәдениетін дамыту керектігін дәлелдеп, алға тартып
бастамашы топтар пайда бола бастады. Осы мәселелерді бірінші болып көтерген
"Желтоксан" қозғалысы дүниеге келді, кейін (1990 ж. мамырда) соның
негізінде осы атгас партия күрыл-ды.
Республиканың саяси өмірінде "Қазак, ССР-індегі коғамдык
бірлестіктертуралы" заны айтарлықтай рөл атқарды. Ол азамат-тарға
қоғамдыкүйымдар қүруеркіндігіне кепілдікберді. Бирес-ми саяси партиялар мен
бірлестіктер занды жүмыс істеуіне мәртебе алды. Олартіркеуден өткеннен
кейін халықдепутатгығы-на талапкерлерді ұсынуға қүқылы.
Республикадағы алғашқы коғамдық-саяси құрылымдар Ком-мунистік партияға
оппозиция ретінде пайда болды. Кейінірек, тәуелсіздікті алып, жаңа
конституцияға дайындыққа байланыс-ты саяси күрестін басты мәселелері болып
азаматтық, мемле-кетгік тіл, жердің жеке меншікке сатылуы жәнет.б. койылды.
Қазіргі кездегі негізгі мәселе — республикамызда тәуелсіз әлеуметтік
бағыт алған, демократиялық, қүкықтык мемлекет күру. Оған еліміздегі
ешқандай партияның дауы, қарсылығы жоқ, бәрі де мойындайды. Әңгіме тек оны
калай жүзеге асыру керек, ол жолда каңцай тәсілдер мен күралдарды
пайдаланған жен: батыл, түбегейлі түрде ме әлде акырын, бірте-бірте ме не-
месе тағы басқа ма?
Сонымен қатар республикадағы барлык партиялар өздерінің
бағдарламаларында демократиялык, күндылықтарды жақтайтындығын, нарықтық
экономикаға тырысатындығын білдіріп, Казак.станда азаматтык келісім мен
түрақтылық болғанын қалайды.
Республикадағы партиялардың саны үнемі өсуде. Бірак көппартиялыктың
қалыптасу процесі ақырын және күрделі өтуде. Күрделілігі сол — көптеген
партиялардын. мүше саны аз, олар саяси процеске шын мәнінде араласлайды,
қоғаммен да-мыған байланыс жүйесі жок. Партиялар арасында әдеттегідей
өркениетгі қатынастар мен байланыстар әлі орнамаған. Олар халықка онша
таныс емес, көбіне формальды түрде есептеледі. Сондыктан Кдзақстанда
калыптасқан көппартиялыіс туралы айту әлі ерте сиякты.
Онын себептері қандай? Ең алдымен, республикада пікір алуандығының
тарихи дәстүрінің болмауы, саяси мәдениеттін төмендігі, кұқықтық негіздің
әлсіздігі. Оның үстіне, кейбір партиялар пікірлестердің бірлестігі ретінде
қалыптаспады, "жоғар-ғы" жактың үйғарымымен жасалады. Оларды болашак сайлау-
да ез кандидатурасын үсыну үшін бүрынғы партия, кеңес, кәсіподак
қызметкерлері кұрды. Сондықтан жергілікті жерде халықтың біразы ондай
партиялардың барын да білмейді. Копте-ген партиялардың өз максат,
бағдарламаларын насихаттап, үгіт жүргізерлік мүмкіндіктері аз. Олардың
баспалары, радио, теле-дидарларда каналдары не мерзімді уакытгары жоқ.
Қазақстанда көппартиялықтың бүдан әрі даму бағыты қан-дай болмакдеген
сүрактууы мүмкін. Топтық мүдделердің жікте-луіне карай бағыт-бағдары жақын
партиялар бір-біріне жақын-цай түсуі, жинақталуы, жаңа партаялардыңдүниеге
келуі, кейбі-Ііеуініңсаяси сахнадан кетуі мүмкін. Болашақпартиялар көбіне
универсалдық сипат алатындай сыңайы бар.
Сонымен қазіргі коғамның өмірінде саяси партиялар алдыңғы қатардағы
орынның бірін алады. Олар осы мемлекеттік билікті корғап, нығайту немесе
оны өзгерту үшін күрылады. Партиялар бұкара халықтың мүддесін топтап,
жинақгай білгенде күшейе түседі. Олар қоғамның саяси дамуының манызды
корсеткіші болып саналады.
2. Көппартиялардың пайда болуы және ерекшеліктері
Қазіргі кезде елімізде 12 саяси партия әрекет етеді. Олар – “Отан”,
“Асар”, Азаматтық, Аграрлық, “Ауыл”, Патриоттар, “Әділет”, “Руханият”, “Ақ
жол”, “Нағыз Ақ жол”, Коммунистік, Коммунистік халықтық партиялары. “Алға”
партиясы тіркелу үдерісінен өтуде. Бірқатар қоғамдық қозғалыстар (“Ақорда”,
“Табиғат” және басқалары) оқтын-оқтын партия болып құрыламыз деп
мәлімдеумен келеді. Бұл партиялардағы мүшелерінің жалпы саны шамамен 1,3
млн. адамға жетеді, яғни елдегі сайлаушылар санының 15,1%-ын құрайды.
Қазақстанда ең ірі партия “Отан” болып табылады, оның 519 мыңдай
мүшесі бар. Мүшелерінің саны жағынан бұдан кейінгі орындарда “Асар” (220
мың адам), Азаматтық және Аграрлық партиялардың “АИСТ” блогы (116 мың),
Қазақстанның “Ауыл” социал-демократиялық партиясы (61 мың), “Ақ жол” (57
мың адам) келеді. 2002 жылы қабылданған “Саяси партиялар туралы” Заңға
сәйкес партия мүшелерінің ең аз саны кем дегенде 50 мың адам болуы керек.
2004 жылғы парламенттік сайлаудың қорытындылары бойынша 7%-дық белесті
төрт партия: “Отан”, “АИСТ” блогы, “Асар”, “Ақ жол” еңсерді. Қазіргі кезде
Парламентте “Отан” басым жағдайға ие болып отыр. Оның Сенат пен Мәжілістегі
орта есеппен өкілдігі 61,3%-ды құрайды. “Асарда” бұл көрсеткіш 5,2%-ға,
“АИСТ” блогында – 14,3%-ға тең. “Ақ жол” партиясы осы уақытқа дейін өзінің
жалғыз депутаттық мандатын пайдаланбай келеді. Мәслихаттардағы
депутаттардың 71%-ы дерлігі “Отанның” мүшелері. Бұл ретте мәслихаттар
хатшыларының 94%-дайы “Отанның” атынан сайланғанын айта кеткен жөн. “АИСТ”
блогы мәслихаттардағы депутаттар орнының 10%-ына ие болса, “Асар” – 2,4%,
“Ақ жол” – 1,3%, “Ауыл” – 0,8% көрсеткішке қол жеткізді.
Партиялардың саяси саналуандықтағы ұстанымдары жөнінде олардың
бағдарламалық құжаттарын негізге ала отырып, пікір түюге болады. Саяси
спектрдің центризмін билік ыңғайындағы партиялар алып отыр. Мұнда басты
рөлді “Отан” партиясы атқаратыны белгілі. Ол өзінің идеологиялық
ұстанымдарында қоғамның социал-демократиялық және либералдық сұраныстарының
арасында тепе-теңдік сақтай отырып, партиялық-саяси спектрдің центристік
бөлігінде басымдық танытып келеді. Онымен солшыл центристік уклондағы
“Асар” және көп ретте оңшыл центристік сипаттағы “АИСТ” блогы мен “Әділет”
партиясы ыңғайлас болып отыр.
Оң қанатта “Ақ жол” партиясы орналасқан. Оңшыл электорат үшін “Ақ
жолмен” одан бөлініп шығып, үстіміздегі жылдың наурызында Әділет
министрлігінде ресми тіркеуден өткен “Нағыз Ақ жол” партиясы таласатын
болып жүр.
Сол қанатта С.Әбділдиннің Коммунистік партиясы, оған балама болып
жүрген Е.Әбілқасымовтың Коммунистік халықтық партиясы, сондай-ақ “Ауыл”
және “Руханият” партиялары әрекет етуде. Бұқаралық социологиялық сұрау
салулардың нәтижелеріне сәйкес халық тарапынан қолдау рейтінгінде билік
партиялары айтарлықтай басымдыққа ие болып отыр. Қазақстандық “Ксилон”
компаниясының зерттеу мәліметтері бойынша Президентті жақтайтын
партиялардың жиынтық рейтингі оппозицияның осындай көрсеткішінен 7,5 есе
дерлік артық екен. Мәселен, сәуір айында ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І)Кіріспе
ХХ ғасырдағы саяси қозғалыстар
ІІ)Негізгі бөлім:
а) Қазақстандағы партиялылардың пайда болуы
б) Көппартиялардың пайда болуы және ерекшеліктері
ІІІ)Қорытынды
IV) Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
XX ғасырдың басында Қазақстанның экономикалык, саяси және әлеуметгік
жағдайы ауырлап кетгі. Ресейдің отаршылдык езгісі күшейе берді, одан коныс
аударған қоныс аударушылар казаюың шұрайлы жерлерін тартъш алуын көбейтті,
халыктың жағдайы төмендей түсті. Сондықтан қазақтың зиялылары тығы-рықтан
шығудың жолын іздеді. Алғашында олар үміггерін Ре-сейдің кадет партиясына
артты. 1905 жылдың желтоксанында Орал қаласында А. Бөкейхановтын.
бастауымен Қазакстанның 5 облысының "делегатгар съезі" шақырыдды. Онда
кадет пар-тиясының бөлімі (филиалы) құрылып, сол партияның бағдарла-масын
қабылдады. Бірак кадетгер болсын, Уақытша үкімет бол-сын 1917 жылдың ақпан
революциясынан кейін де біздің еңіріміздегі ұлттық, аграрлық және т.б.
мәселелерді шешуге тырыспады. Ал казактардың өзін-өзі билеуі немесе
автономия-сы туралы сөз де қозғалмады. Осының бәрі А. Бөкейхановты кадет
партиясынан шығып, жаңа "Алаш" партиясын құруға мәжбүр етті. Ол туралы
"Казақ" газетінің 1917 жылғы 256-санында арнайы мақала шықгы.
Бірінші бүкілқазақтықеьезд Орынборда 1917 ж. шілдёнің 21—26 арасында
өтті. Күн тәртібінде 14 мәселе қаралды. Бірак делегаттар басты назарды
ұлттық автономия, жер, Қүрылтай жи-налысын дайындау және казақтын саяси
партиясын құру мәселелеріне аударды.
1917 жылы 21 қазанда "Қазақ" газетінде "Алаш" партиясы
бағдарламасынын, жобасы басылып шықты. Оның ең маңызды баптарына мыналар
жатады: Ресей демократиялық федеративтік республика, ал оған кіретін
мемлекеттер тәуелсіз болуы керек; Ресей республикасывда дініне, шыққан
тегіне, жынысына кара-май бәрі де тең; онда тендік, жеке адамның дербес
кұкылығы, сөз, баспасөз, одақтар еркіндігі қолданылады; дін мемлекетген
бөлінеді, барлык діндер тең, казакгардың өзіндік муфтияты бо-луы керек;
билік пен сот әр халыктың ерекшелігіне сай кұры-луы, би мен қазы жергілікті
халыктьщ тілін білуі тиіс, барлык оку орындарында ақысыз білім және ол
барлық адамдардың игілігі болуы керек және баскалар.
1917 жылы желтоқсан айының бас кезівде Орынборда екінші жалпықазақтың
съезі шақырылды, Онда Алашорда үкіметі кұрылды. Басшысы болып А. Бөкейханов
сайланды. Бірак ол үкіметгің өмірі кысқа бодды да, мақсатына жете алмады.
1918 жылы қарашада Алашорда үкіметі кеңестік әскерлердің күшімен
талқандалды, "Алаш" партиясының басшылары мен мүшелері репрессияға ұшырады.
II) Негізгі бөлім
1. Қазақстандағы партиялылардың пайда болуы
" Алаш" партиясы жөнінде ғалымдар арасында екі түрлі көзка-рас бар.
Біреулері (В. Григорьев, П. Пахмурный, А. Сармурзин) бүрынғы коммунистік
идеологияныңтұрғысынан оны "'буржуа-зиялық-ұлтшыл" партия ретіндеқарайды.
Екіншілері (М. Қозы-баев, М. Қойгелдиев) оны ұлттық-демократиялык партия
деп санайды. Шынында да, алаштыктар капитализмді қүру немесе тек таза
ұлттык мемлекетгі орнатуды өздеріне бағдарламалык мұрат етіп койған жоқ.
Олар саяси еркіндікті аңсады, өркени-етгі адамгершілікті қоғам құрғылары
келді. Бүл буржуазиялык-ұлтшылдык емес, жалпы демократиялық мақсатқа
жатады.
" Алаш" теориясы сияқты 1917 жылдың күзінде Қазакстанда "Үш жүз" деген
партия кұрылды. Оның басшысы Қ. Тоғысов деген болатын. Ол большевиктерге
бағдар ұстап, "Алаш" пар-тиясының басты оппоненті болды.
1918 жылы 1 каңтарда Семейде большевиктердің партия ұйымы құрылды. Ал
Кеңес өкіметі кезінде, көпшілікке белгілі, жалғыз басқарушы партия СОКП
болды.
Қазакстан тарихында шүғыл бетбүрыс болып, өшпес із кал-дырған
Алматыдағы 1986 жылғы желтоқсан оқиғасы. Ол жалғыз біздің елді ғана емес,
бұрынғы Кеңес Одағына кірген елдердін. барлығын дүр сілкіндірді. Қазақ
жастары бірінші болып "орта-лықтың" отаршыл саясатымен әкімшіл-әміршіл
жүйесіне ашык, қарсылық білдіріп, тайсалмастан, батыл шеруге шыкты. Бұл
көтеріліс азаттықжолындағы күреске, жаңа саяси үйымдар мен қозғалыстардың
пайда болуынатүрткі болды. 1987 жылы шілде-де СОКП Орталық Комитетінін
казак халқын үлтшыл деп кінәлаған кдулысы жағдайды одан әрі асқындырып
жіберді. Қазақтың үлтгықсанасын дамыту, езінін. шыккдн тегіне бет бұру, ті
лін, дінін, ұлтгык мәдениетін дамыту керектігін дәлелдеп, алға тартып
бастамашы топтар пайда бола бастады. Осы мәселелерді бірінші болып көтерген
"Желтоксан" қозғалысы дүниеге келді, кейін (1990 ж. мамырда) соның
негізінде осы атгас партия күрыл-ды.
Республиканың саяси өмірінде "Қазак, ССР-індегі коғамдык
бірлестіктертуралы" заны айтарлықтай рөл атқарды. Ол азамат-тарға
қоғамдыкүйымдар қүруеркіндігіне кепілдікберді. Бирес-ми саяси партиялар мен
бірлестіктер занды жүмыс істеуіне мәртебе алды. Олартіркеуден өткеннен
кейін халықдепутатгығы-на талапкерлерді ұсынуға қүқылы.
Республикадағы алғашқы коғамдық-саяси құрылымдар Ком-мунистік партияға
оппозиция ретінде пайда болды. Кейінірек, тәуелсіздікті алып, жаңа
конституцияға дайындыққа байланыс-ты саяси күрестін басты мәселелері болып
азаматтық, мемле-кетгік тіл, жердің жеке меншікке сатылуы жәнет.б. койылды.
Қазіргі кездегі негізгі мәселе — республикамызда тәуелсіз әлеуметтік
бағыт алған, демократиялық, қүкықтык мемлекет күру. Оған еліміздегі
ешқандай партияның дауы, қарсылығы жоқ, бәрі де мойындайды. Әңгіме тек оны
калай жүзеге асыру керек, ол жолда каңцай тәсілдер мен күралдарды
пайдаланған жен: батыл, түбегейлі түрде ме әлде акырын, бірте-бірте ме не-
месе тағы басқа ма?
Сонымен қатар республикадағы барлык партиялар өздерінің
бағдарламаларында демократиялык, күндылықтарды жақтайтындығын, нарықтық
экономикаға тырысатындығын білдіріп, Казак.станда азаматтык келісім мен
түрақтылық болғанын қалайды.
Республикадағы партиялардың саны үнемі өсуде. Бірак көппартиялыктың
қалыптасу процесі ақырын және күрделі өтуде. Күрделілігі сол — көптеген
партиялардын. мүше саны аз, олар саяси процеске шын мәнінде араласлайды,
қоғаммен да-мыған байланыс жүйесі жок. Партиялар арасында әдеттегідей
өркениетгі қатынастар мен байланыстар әлі орнамаған. Олар халықка онша
таныс емес, көбіне формальды түрде есептеледі. Сондыктан Кдзақстанда
калыптасқан көппартиялыіс туралы айту әлі ерте сиякты.
Онын себептері қандай? Ең алдымен, республикада пікір алуандығының
тарихи дәстүрінің болмауы, саяси мәдениеттін төмендігі, кұқықтық негіздің
әлсіздігі. Оның үстіне, кейбір партиялар пікірлестердің бірлестігі ретінде
қалыптаспады, "жоғар-ғы" жактың үйғарымымен жасалады. Оларды болашак сайлау-
да ез кандидатурасын үсыну үшін бүрынғы партия, кеңес, кәсіподак
қызметкерлері кұрды. Сондықтан жергілікті жерде халықтың біразы ондай
партиялардың барын да білмейді. Копте-ген партиялардың өз максат,
бағдарламаларын насихаттап, үгіт жүргізерлік мүмкіндіктері аз. Олардың
баспалары, радио, теле-дидарларда каналдары не мерзімді уакытгары жоқ.
Қазақстанда көппартиялықтың бүдан әрі даму бағыты қан-дай болмакдеген
сүрактууы мүмкін. Топтық мүдделердің жікте-луіне карай бағыт-бағдары жақын
партиялар бір-біріне жақын-цай түсуі, жинақталуы, жаңа партаялардыңдүниеге
келуі, кейбі-Ііеуініңсаяси сахнадан кетуі мүмкін. Болашақпартиялар көбіне
универсалдық сипат алатындай сыңайы бар.
Сонымен қазіргі коғамның өмірінде саяси партиялар алдыңғы қатардағы
орынның бірін алады. Олар осы мемлекеттік билікті корғап, нығайту немесе
оны өзгерту үшін күрылады. Партиялар бұкара халықтың мүддесін топтап,
жинақгай білгенде күшейе түседі. Олар қоғамның саяси дамуының манызды
корсеткіші болып саналады.
2. Көппартиялардың пайда болуы және ерекшеліктері
Қазіргі кезде елімізде 12 саяси партия әрекет етеді. Олар – “Отан”,
“Асар”, Азаматтық, Аграрлық, “Ауыл”, Патриоттар, “Әділет”, “Руханият”, “Ақ
жол”, “Нағыз Ақ жол”, Коммунистік, Коммунистік халықтық партиялары. “Алға”
партиясы тіркелу үдерісінен өтуде. Бірқатар қоғамдық қозғалыстар (“Ақорда”,
“Табиғат” және басқалары) оқтын-оқтын партия болып құрыламыз деп
мәлімдеумен келеді. Бұл партиялардағы мүшелерінің жалпы саны шамамен 1,3
млн. адамға жетеді, яғни елдегі сайлаушылар санының 15,1%-ын құрайды.
Қазақстанда ең ірі партия “Отан” болып табылады, оның 519 мыңдай
мүшесі бар. Мүшелерінің саны жағынан бұдан кейінгі орындарда “Асар” (220
мың адам), Азаматтық және Аграрлық партиялардың “АИСТ” блогы (116 мың),
Қазақстанның “Ауыл” социал-демократиялық партиясы (61 мың), “Ақ жол” (57
мың адам) келеді. 2002 жылы қабылданған “Саяси партиялар туралы” Заңға
сәйкес партия мүшелерінің ең аз саны кем дегенде 50 мың адам болуы керек.
2004 жылғы парламенттік сайлаудың қорытындылары бойынша 7%-дық белесті
төрт партия: “Отан”, “АИСТ” блогы, “Асар”, “Ақ жол” еңсерді. Қазіргі кезде
Парламентте “Отан” басым жағдайға ие болып отыр. Оның Сенат пен Мәжілістегі
орта есеппен өкілдігі 61,3%-ды құрайды. “Асарда” бұл көрсеткіш 5,2%-ға,
“АИСТ” блогында – 14,3%-ға тең. “Ақ жол” партиясы осы уақытқа дейін өзінің
жалғыз депутаттық мандатын пайдаланбай келеді. Мәслихаттардағы
депутаттардың 71%-ы дерлігі “Отанның” мүшелері. Бұл ретте мәслихаттар
хатшыларының 94%-дайы “Отанның” атынан сайланғанын айта кеткен жөн. “АИСТ”
блогы мәслихаттардағы депутаттар орнының 10%-ына ие болса, “Асар” – 2,4%,
“Ақ жол” – 1,3%, “Ауыл” – 0,8% көрсеткішке қол жеткізді.
Партиялардың саяси саналуандықтағы ұстанымдары жөнінде олардың
бағдарламалық құжаттарын негізге ала отырып, пікір түюге болады. Саяси
спектрдің центризмін билік ыңғайындағы партиялар алып отыр. Мұнда басты
рөлді “Отан” партиясы атқаратыны белгілі. Ол өзінің идеологиялық
ұстанымдарында қоғамның социал-демократиялық және либералдық сұраныстарының
арасында тепе-теңдік сақтай отырып, партиялық-саяси спектрдің центристік
бөлігінде басымдық танытып келеді. Онымен солшыл центристік уклондағы
“Асар” және көп ретте оңшыл центристік сипаттағы “АИСТ” блогы мен “Әділет”
партиясы ыңғайлас болып отыр.
Оң қанатта “Ақ жол” партиясы орналасқан. Оңшыл электорат үшін “Ақ
жолмен” одан бөлініп шығып, үстіміздегі жылдың наурызында Әділет
министрлігінде ресми тіркеуден өткен “Нағыз Ақ жол” партиясы таласатын
болып жүр.
Сол қанатта С.Әбділдиннің Коммунистік партиясы, оған балама болып
жүрген Е.Әбілқасымовтың Коммунистік халықтық партиясы, сондай-ақ “Ауыл”
және “Руханият” партиялары әрекет етуде. Бұқаралық социологиялық сұрау
салулардың нәтижелеріне сәйкес халық тарапынан қолдау рейтінгінде билік
партиялары айтарлықтай басымдыққа ие болып отыр. Қазақстандық “Ксилон”
компаниясының зерттеу мәліметтері бойынша Президентті жақтайтын
партиялардың жиынтық рейтингі оппозицияның осындай көрсеткішінен 7,5 есе
дерлік артық екен. Мәселен, сәуір айында ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz