Ұрлық
Кіріспе 2
Тарау І. Ұрлықтың түсінігі 4
1.1 Жалпы сипаттамасы және белгілері 4
1.2 Қылмыстың объектісі және қылмыстық қолсұғушылықтың пәні 9
1.3 Ұрлықтың объективтік жағы 13
1.4 Ұрлықтың субъективтік жағы 19
1.5 Ұрлық субъектісі. 20
ІІ Тарау. Ұрлықтың квалификациялық түрлері. 22
2.1 Адамдар тобының алдын ала сөз байласып ұрлық жасауы. 23
2.2 Ұрлықтың бірнеше рет жасалуы. 27
Пайдаланған әдебиетте
Тарау І. Ұрлықтың түсінігі 4
1.1 Жалпы сипаттамасы және белгілері 4
1.2 Қылмыстың объектісі және қылмыстық қолсұғушылықтың пәні 9
1.3 Ұрлықтың объективтік жағы 13
1.4 Ұрлықтың субъективтік жағы 19
1.5 Ұрлық субъектісі. 20
ІІ Тарау. Ұрлықтың квалификациялық түрлері. 22
2.1 Адамдар тобының алдын ала сөз байласып ұрлық жасауы. 23
2.2 Ұрлықтың бірнеше рет жасалуы. 27
Пайдаланған әдебиетте
«Соттың шешімінсіз ешкімді де өз
мүлкінен айыруға болмайды»
Кез келген мемлекетте меншік материалдық негіз және халықтың өзінің материалдық (мүліктік) және рухани қажеттіліктерін қанағаттандырудың тәсілі болып табылады. Мүлік өзінің міндетін атқару үшін қылмыстық қолсұғушылықтардан жақсы қорғалынуы тиіс.
Мемлекет әрқашанда иеленуші тұлғаның мүлкіне жасалатын қолсұғушылықтармен ең шешімді күрес жүргізу керек деген ойды ұстанды. Қорғаудың барлық түрлерін күшейту, иеленуші тұлғаның мүлікті қатыгездікпен қолсұғушы тұлғаларға заңға сәйкес қатаң жаза қолдану, қылмыспен келтірілген мүліктік залалдың орнын толтыру сияқты сұрақтарды шешу міндетті алға қойып отырмыз .
Қазақстан Республикамызда мүлік мемлекеттік және жеке болуы мүмкін. Ол материалдық (мүліктік) және интеллектуалдық (мүліктік емес) құндылықтардан құралады. Қазақстан Республикасының заңнамасы азаматтарға, шетел азаматтарға, азаматтығы жоқ тұлғаларға, ұйымдарға, т.б. иеленушілерге өздерінің мүлік құқығын жүзеге асыруға және қорғауға тең жағдайлар ұсынады. Қазақстан Республикасының Конституциясының 6 бабына сәйкес “Қазақстан Республикасында мемлекеттік және меншік танылады және бірдей қорғалады.
Бұл заңды түрде бекітілген ереже қылмыстық құқықтағы меншікке қарсы қылмыстардың жүйесіндегі өзгерістерге бастау салды.
Мысалы «Меншікке қарсы қылмыстар» бұрын 22.07.59 ж. қабылданған ҚазССР қылмыстық кодексінде ІІ тараумен реттелінді және де қылмыстық қолсұғушылықтың объектісіне негізделді де, мүлік мемлекеттік және жеке меншік болып бөлек қарастырылды. Сонымен қатар заңда адамның жеке мүлкін ұрлауға қарағанда мемлекеттік немесе қоғамдық мүлікті ұрлау үшін қатаңырақ жаза қолданылды. Соның ішінде 76-5б. «Мемлекеттік немесе қоғамдық мүлікті ірі мөлшерді ұрлау» немесе 76-6б. «Мемлекеттік, қоғамдық мүлікті ұрлаудың қайталануы» сияқты баптар қарастырылды. Осыған орай ҚазССР Қылмыстық Кодексінің ІІ тарауы меншіктің басқа түрлерін декриминализациялағасын, криминализациялағасын өзгеріске ұшырап және ІІ тараудан VІ тарауға көшірілді. Мүлікке қарсы қылмыстардың ішінде ұрлық - ең көп таралған түрі, жыл сайын ұрлықпен жасалған қылмыстар саны күрт өсуде. Осыған дәлел болып Қазақстан Республикасының ІІМ статистикалық мәліметтері дәлел бола алады:
Жыл Барлық тіркелген қылмыстар саны Соның ішінде меншікке қарсы қылмыстар Ұрлықтар саны
1995 ж. 38409 26877 22856
1996 ж. 34822 22314 19715
1997 ж. 39914 27715 21727
Жоғарыдағы қарастырылып кеткен таблицамыздың негізінде мынадай қорытындыға келуге болады, 1997 ж. мемлекетте барлық тіркелінген қылмыстардың 54,4% ұрлық қылмысы құрайды. Бірақ та келтірілген статистикалық мәліметтер тек қана тіркелінген қылмыстар туралы ақпаратқа негізделуінен, олардың шын мәнісінде жасалынатын қылмыстар санына сәйкес келмейтінін көреміз. Бұның себебі – жәбірленуші жеке себептермен ұрлыққа тап болғанын құқық қорғау органдарына хабарламауы.
Ұрлық - бүгінгі күнде сот және тергеу тәжірибесінде ең таралған қылмыс түрі. Оның пәні болып және адамның еңбегі сіңген кез-келген мүлік болуы мүмкін. Қылмыскерлер сатуға не тез пайдалануға, ыңғайлы барлық мүлікті ұрлайды. Қылмыстан кейін ұрылардан сатып алумен немесе қайта сатушы тұлғалардың сұрасын ұрлық кезінде таңдау жасағанда негізге алатыны байқалды. Тәжірибе көрсеткендей ұрлық пәні болып жиі бағалы мүлік болып келеді. Ұрлық негізінде жәбірленушіге ірі мөлшерде келтіріледі. Сол себепті, бұл қылмыс түрі терең зерттеуді, салалас қылмыстардан ерекшеліктерін зерттеуді қажет екені сөзсіз .
мүлкінен айыруға болмайды»
Кез келген мемлекетте меншік материалдық негіз және халықтың өзінің материалдық (мүліктік) және рухани қажеттіліктерін қанағаттандырудың тәсілі болып табылады. Мүлік өзінің міндетін атқару үшін қылмыстық қолсұғушылықтардан жақсы қорғалынуы тиіс.
Мемлекет әрқашанда иеленуші тұлғаның мүлкіне жасалатын қолсұғушылықтармен ең шешімді күрес жүргізу керек деген ойды ұстанды. Қорғаудың барлық түрлерін күшейту, иеленуші тұлғаның мүлікті қатыгездікпен қолсұғушы тұлғаларға заңға сәйкес қатаң жаза қолдану, қылмыспен келтірілген мүліктік залалдың орнын толтыру сияқты сұрақтарды шешу міндетті алға қойып отырмыз .
Қазақстан Республикамызда мүлік мемлекеттік және жеке болуы мүмкін. Ол материалдық (мүліктік) және интеллектуалдық (мүліктік емес) құндылықтардан құралады. Қазақстан Республикасының заңнамасы азаматтарға, шетел азаматтарға, азаматтығы жоқ тұлғаларға, ұйымдарға, т.б. иеленушілерге өздерінің мүлік құқығын жүзеге асыруға және қорғауға тең жағдайлар ұсынады. Қазақстан Республикасының Конституциясының 6 бабына сәйкес “Қазақстан Республикасында мемлекеттік және меншік танылады және бірдей қорғалады.
Бұл заңды түрде бекітілген ереже қылмыстық құқықтағы меншікке қарсы қылмыстардың жүйесіндегі өзгерістерге бастау салды.
Мысалы «Меншікке қарсы қылмыстар» бұрын 22.07.59 ж. қабылданған ҚазССР қылмыстық кодексінде ІІ тараумен реттелінді және де қылмыстық қолсұғушылықтың объектісіне негізделді де, мүлік мемлекеттік және жеке меншік болып бөлек қарастырылды. Сонымен қатар заңда адамның жеке мүлкін ұрлауға қарағанда мемлекеттік немесе қоғамдық мүлікті ұрлау үшін қатаңырақ жаза қолданылды. Соның ішінде 76-5б. «Мемлекеттік немесе қоғамдық мүлікті ірі мөлшерді ұрлау» немесе 76-6б. «Мемлекеттік, қоғамдық мүлікті ұрлаудың қайталануы» сияқты баптар қарастырылды. Осыған орай ҚазССР Қылмыстық Кодексінің ІІ тарауы меншіктің басқа түрлерін декриминализациялағасын, криминализациялағасын өзгеріске ұшырап және ІІ тараудан VІ тарауға көшірілді. Мүлікке қарсы қылмыстардың ішінде ұрлық - ең көп таралған түрі, жыл сайын ұрлықпен жасалған қылмыстар саны күрт өсуде. Осыған дәлел болып Қазақстан Республикасының ІІМ статистикалық мәліметтері дәлел бола алады:
Жыл Барлық тіркелген қылмыстар саны Соның ішінде меншікке қарсы қылмыстар Ұрлықтар саны
1995 ж. 38409 26877 22856
1996 ж. 34822 22314 19715
1997 ж. 39914 27715 21727
Жоғарыдағы қарастырылып кеткен таблицамыздың негізінде мынадай қорытындыға келуге болады, 1997 ж. мемлекетте барлық тіркелінген қылмыстардың 54,4% ұрлық қылмысы құрайды. Бірақ та келтірілген статистикалық мәліметтер тек қана тіркелінген қылмыстар туралы ақпаратқа негізделуінен, олардың шын мәнісінде жасалынатын қылмыстар санына сәйкес келмейтінін көреміз. Бұның себебі – жәбірленуші жеке себептермен ұрлыққа тап болғанын құқық қорғау органдарына хабарламауы.
Ұрлық - бүгінгі күнде сот және тергеу тәжірибесінде ең таралған қылмыс түрі. Оның пәні болып және адамның еңбегі сіңген кез-келген мүлік болуы мүмкін. Қылмыскерлер сатуға не тез пайдалануға, ыңғайлы барлық мүлікті ұрлайды. Қылмыстан кейін ұрылардан сатып алумен немесе қайта сатушы тұлғалардың сұрасын ұрлық кезінде таңдау жасағанда негізге алатыны байқалды. Тәжірибе көрсеткендей ұрлық пәні болып жиі бағалы мүлік болып келеді. Ұрлық негізінде жәбірленушіге ірі мөлшерде келтіріледі. Сол себепті, бұл қылмыс түрі терең зерттеуді, салалас қылмыстардан ерекшеліктерін зерттеуді қажет екені сөзсіз .
I. Нормативтік актілер
1.1. Қазақстан Республикасының Конститутциясы. Алматы, 1995ж.
1.2. Қазақстан Республикасының Қылмыстық істер жүргізу Кодексі. Алматы, «Жеті жарғы», 1998ж.
1.3 Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі. Алматы, 1997ж.
II. Арнайы әдебиеттер
1. Аверьянов Т.В,. Белкин Р.С. криминалистическое обеспечение деятельности криминальной милиции и органов предварительного расследования. – М: Новый юрист, 1997.
2. Бабаева Э.У. Справочник следователя: Вып.2: Практическая криминалистика: расследование отдельних видов преступлений. – М: Юрид. Лит., 1990.
3. Баев О.Я. Расследование отдельных видов преступлений: Учеб. Пособие. – Воронеж.ун-та, 1986г.
4. Баев О.Я. Тактика следственных действий: Учеб. Пособие. – Воронеж.ун-та, 1992г.
5. Баев О.Я. Тактика следственных действий: Учеб. Пособие. – 2-е изд., доп. И испр. – Воронеж: НПО «МОДЕК», 1995г.
6. Беджашев В.И. Справочник следователя: Вып.3: Практическая криминалистика: подготовка и назначение судебных экспертиз. – М: Юрид. Лит., 1992г.
7. Белкин Р.С. Криминалистика: Учебник. – М: Юрид. Лит., 1986г.
8. Белкин Р.С. Криминалистика: проблемы, тенденции, перспективы. От теории к практике.Учебник. – М: Юрид. Лит., 1988г.
9. Белкин Р.С. Сквозь завесу тайны: современная криминалистика. – М: Сов. Россия, 1989г.
10. Белкин Р.С. Криминалистика: Краткая энциклопедия. – М: Большая Российская Энциклопедия, 1993г.
11. Белкин Р.С. Курс криминалистики в 3т. – М: Юристъ, 1997г.
12. Белкин Р.С. Репортаж из мастерской следователя: Рассказы о криминалистике. – М: Норма, 1998г.
13. Белкин Р.С. Профессия – следователь. – М: Юристь, 1998г.
14. Бородин С.В. Процессуальные акты предварительного расследования: Прим. Образцы. – М: Юрид.лит., 1991г.
15. Бородин С.В. Процессуальные документы органов предварительного расследования: Прим. Образцы. – М: Юрид.лит., 1998г.
16. Бургхард В. Криминалистический словарь: пер. С нем. – 2-е изд., перераб. И доп. – М: Юрид. Лит., 1993г.
17. Быховский И.Е. Осмотр места происшествия: Справ. следователя. – М: Юрид. Лит., 1979г.
18. Васильев А.Н. Криминалистика. – М: Изво Моск. Ун-та, 1980г.
19. Волынский А.Ф., Филипов А.Г. Криминалистика:- М: Изд-во «Спарк»6 1998г7
20. Галуза В.Н. Уголовный процесс: - М: Зерцало, 1998г.
21. Герасимов В.Н. Научно-технические средства в работе следлвателя. – М: МГУ, 1985г.
22. Герасимов В.Н., Драпкин Л.Я. Криминалистика: - М: Высш.шк., 1994г.
23. Гинзбург А.Я. Осмотры места происшествия. Освидетельствование. Алматы 1998 г.
24. Гинзбург А.Я. Справочник следователя. Алматы 1998 г. 338 ст.
25. Гитин В.П. Занимательная криминалистика. – Харьков: Паритет ЛТД, 1995г.
26. Гордон Э.С., Кравцев С.П. Осмотр места проишествия. – Ижевск, 1993г.
27. Гусаков А.Н., Филощенко А.А. Следственная тактика:(в вопросах и ответах), Свердловск: Изд-во Урал. Ун-та, 1991г.
28. Гуценко К.Ф. Уголовный процесс: - М: Зерцало, 1997г.
29. Кожевникова И.Н. Процессуальные документы органов предворительного расследования: - М: Спарк,1996г.
30. Колдин В.Я., Яблоков Н.П. Криминалистика. – М: Изд-во МГУ, 1990г.
31. Коржумбаева Т.М. Проблемы испоьзования специальных знаний при осмотре места происшествия // Вестник КазГУ. 2000г. №3. с. 161-165//.
32. Корухов Ю.Г. Криминалистическая диагностика при расследовании преступлений. – М: ИНЮРА-М: Норма, 1998г.
33. Криминалистическая тактика: /Под. Ред. В.П. Лаврова, Б.М. Нургалиева Караганда 1999 г.
34. Леви А.А. Осмотр места происшествия: Справ. следователя. – М: Юрид.лит., 1982г.
35. Лупинская П.А. Уголовно-процессуальное право Российский Федерации. – М: Юристь, 1997г.
36. Облаков А.Ф., Темирбаев А.Т. Организация и тактика осмотра места происшествия. – Хабаровск, 1992г.
37. Образцов В.А. Криминалистика. – М: Юристь, 1997г.
38. Образцов В.А. Выявление и изобличение преступника. – М: Юристь, 1997г.
39. Пакирдинов М.А. К вопросу о процесуальной форме осмотра жилого помещения, являющегося местом происшествия // Закон и время 2003 №2. Ст.110-115 //.
40. Пантелеев И.Ф., Селиванов Н.А. Криминалистика. – М: Юрид.лит., 1986г.
41. Попов В.Н. Осмотр мета происшествия. /Под. Ред. Б.А. Кванова. Алма-Ата 1957 г.
42. Порубов Н.И. Криминалистика. – Минск: Вышэйш. Шк., 1997г.
43. Рустамов Х.У. Уголовный процесс: - М: Закон и право, ЮНИТИ, 1998г.
44. Рыжаков А.П. Следственные действия и иные способы собирания доказательств: - Тула: Б.и., 1996г.
45. Рыжаков А.П. Предварительное расследование. – М: И.И.Д. «Филин», 1997г.
46. Рыжаков А.П. Образцы процессуальных документов. – М: И.И.Д. «Филин», 1997г.
47. Селиванов Н.А. Справочник следователя: Вып.1: Практическая криминалистика: следственные действия. – М: Юрид. Лит., 1990г.
48. Селиванов Н.А., Соя-Серко Л.А. Расследование убийств. – М: Издат. Фирма «Манускрипт», 1994г.
49. Селиванов Н.А., Снетков В.А. Руководство для следователей. – М: ИНФРА-М: ИПК, 1997г.
50. Сидоров В.Е. Начальный этап расследования: организация, взаимодействие, тактика. – М: Рос. Право, 1992г.
51. Степанов В.В. Тактические комбинации при производстве следственных действий. – Саратов. Ун-та, 1991г.
52. Тихиджьян В.С. Справочник следователя. – Ростов н/Д.: Изд-во рост. Ун-та, 1996г.
53. Хлюпкин В.А. Справочник для следователя. – Ульяновск: ЮНИОН, 1991г.
54. Шакенов А.О. Криминалистика 2001г.
55. Шейфер С.А. Следственные действия. Система и процессуальная форма. – М.: Юрид.лит., 1981г.
56. Яблоков Н.П. Криминалистическая методика расследлвания. – М.: МГУ, 1985г.
57. Яблоков Н.П. Криминалистика. – М.: Изд-во БЕК, 1995г.
58. Якупов Р.Х. Уголовный процесс. – М.: зерцало, 1998г.
III Практикалық материал
3.1 Ақтогай. АІІБ практика жұмысынан
1.1. Қазақстан Республикасының Конститутциясы. Алматы, 1995ж.
1.2. Қазақстан Республикасының Қылмыстық істер жүргізу Кодексі. Алматы, «Жеті жарғы», 1998ж.
1.3 Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі. Алматы, 1997ж.
II. Арнайы әдебиеттер
1. Аверьянов Т.В,. Белкин Р.С. криминалистическое обеспечение деятельности криминальной милиции и органов предварительного расследования. – М: Новый юрист, 1997.
2. Бабаева Э.У. Справочник следователя: Вып.2: Практическая криминалистика: расследование отдельних видов преступлений. – М: Юрид. Лит., 1990.
3. Баев О.Я. Расследование отдельных видов преступлений: Учеб. Пособие. – Воронеж.ун-та, 1986г.
4. Баев О.Я. Тактика следственных действий: Учеб. Пособие. – Воронеж.ун-та, 1992г.
5. Баев О.Я. Тактика следственных действий: Учеб. Пособие. – 2-е изд., доп. И испр. – Воронеж: НПО «МОДЕК», 1995г.
6. Беджашев В.И. Справочник следователя: Вып.3: Практическая криминалистика: подготовка и назначение судебных экспертиз. – М: Юрид. Лит., 1992г.
7. Белкин Р.С. Криминалистика: Учебник. – М: Юрид. Лит., 1986г.
8. Белкин Р.С. Криминалистика: проблемы, тенденции, перспективы. От теории к практике.Учебник. – М: Юрид. Лит., 1988г.
9. Белкин Р.С. Сквозь завесу тайны: современная криминалистика. – М: Сов. Россия, 1989г.
10. Белкин Р.С. Криминалистика: Краткая энциклопедия. – М: Большая Российская Энциклопедия, 1993г.
11. Белкин Р.С. Курс криминалистики в 3т. – М: Юристъ, 1997г.
12. Белкин Р.С. Репортаж из мастерской следователя: Рассказы о криминалистике. – М: Норма, 1998г.
13. Белкин Р.С. Профессия – следователь. – М: Юристь, 1998г.
14. Бородин С.В. Процессуальные акты предварительного расследования: Прим. Образцы. – М: Юрид.лит., 1991г.
15. Бородин С.В. Процессуальные документы органов предварительного расследования: Прим. Образцы. – М: Юрид.лит., 1998г.
16. Бургхард В. Криминалистический словарь: пер. С нем. – 2-е изд., перераб. И доп. – М: Юрид. Лит., 1993г.
17. Быховский И.Е. Осмотр места происшествия: Справ. следователя. – М: Юрид. Лит., 1979г.
18. Васильев А.Н. Криминалистика. – М: Изво Моск. Ун-та, 1980г.
19. Волынский А.Ф., Филипов А.Г. Криминалистика:- М: Изд-во «Спарк»6 1998г7
20. Галуза В.Н. Уголовный процесс: - М: Зерцало, 1998г.
21. Герасимов В.Н. Научно-технические средства в работе следлвателя. – М: МГУ, 1985г.
22. Герасимов В.Н., Драпкин Л.Я. Криминалистика: - М: Высш.шк., 1994г.
23. Гинзбург А.Я. Осмотры места происшествия. Освидетельствование. Алматы 1998 г.
24. Гинзбург А.Я. Справочник следователя. Алматы 1998 г. 338 ст.
25. Гитин В.П. Занимательная криминалистика. – Харьков: Паритет ЛТД, 1995г.
26. Гордон Э.С., Кравцев С.П. Осмотр места проишествия. – Ижевск, 1993г.
27. Гусаков А.Н., Филощенко А.А. Следственная тактика:(в вопросах и ответах), Свердловск: Изд-во Урал. Ун-та, 1991г.
28. Гуценко К.Ф. Уголовный процесс: - М: Зерцало, 1997г.
29. Кожевникова И.Н. Процессуальные документы органов предворительного расследования: - М: Спарк,1996г.
30. Колдин В.Я., Яблоков Н.П. Криминалистика. – М: Изд-во МГУ, 1990г.
31. Коржумбаева Т.М. Проблемы испоьзования специальных знаний при осмотре места происшествия // Вестник КазГУ. 2000г. №3. с. 161-165//.
32. Корухов Ю.Г. Криминалистическая диагностика при расследовании преступлений. – М: ИНЮРА-М: Норма, 1998г.
33. Криминалистическая тактика: /Под. Ред. В.П. Лаврова, Б.М. Нургалиева Караганда 1999 г.
34. Леви А.А. Осмотр места происшествия: Справ. следователя. – М: Юрид.лит., 1982г.
35. Лупинская П.А. Уголовно-процессуальное право Российский Федерации. – М: Юристь, 1997г.
36. Облаков А.Ф., Темирбаев А.Т. Организация и тактика осмотра места происшествия. – Хабаровск, 1992г.
37. Образцов В.А. Криминалистика. – М: Юристь, 1997г.
38. Образцов В.А. Выявление и изобличение преступника. – М: Юристь, 1997г.
39. Пакирдинов М.А. К вопросу о процесуальной форме осмотра жилого помещения, являющегося местом происшествия // Закон и время 2003 №2. Ст.110-115 //.
40. Пантелеев И.Ф., Селиванов Н.А. Криминалистика. – М: Юрид.лит., 1986г.
41. Попов В.Н. Осмотр мета происшествия. /Под. Ред. Б.А. Кванова. Алма-Ата 1957 г.
42. Порубов Н.И. Криминалистика. – Минск: Вышэйш. Шк., 1997г.
43. Рустамов Х.У. Уголовный процесс: - М: Закон и право, ЮНИТИ, 1998г.
44. Рыжаков А.П. Следственные действия и иные способы собирания доказательств: - Тула: Б.и., 1996г.
45. Рыжаков А.П. Предварительное расследование. – М: И.И.Д. «Филин», 1997г.
46. Рыжаков А.П. Образцы процессуальных документов. – М: И.И.Д. «Филин», 1997г.
47. Селиванов Н.А. Справочник следователя: Вып.1: Практическая криминалистика: следственные действия. – М: Юрид. Лит., 1990г.
48. Селиванов Н.А., Соя-Серко Л.А. Расследование убийств. – М: Издат. Фирма «Манускрипт», 1994г.
49. Селиванов Н.А., Снетков В.А. Руководство для следователей. – М: ИНФРА-М: ИПК, 1997г.
50. Сидоров В.Е. Начальный этап расследования: организация, взаимодействие, тактика. – М: Рос. Право, 1992г.
51. Степанов В.В. Тактические комбинации при производстве следственных действий. – Саратов. Ун-та, 1991г.
52. Тихиджьян В.С. Справочник следователя. – Ростов н/Д.: Изд-во рост. Ун-та, 1996г.
53. Хлюпкин В.А. Справочник для следователя. – Ульяновск: ЮНИОН, 1991г.
54. Шакенов А.О. Криминалистика 2001г.
55. Шейфер С.А. Следственные действия. Система и процессуальная форма. – М.: Юрид.лит., 1981г.
56. Яблоков Н.П. Криминалистическая методика расследлвания. – М.: МГУ, 1985г.
57. Яблоков Н.П. Криминалистика. – М.: Изд-во БЕК, 1995г.
58. Якупов Р.Х. Уголовный процесс. – М.: зерцало, 1998г.
III Практикалық материал
3.1 Ақтогай. АІІБ практика жұмысынан
Мазмұны
Кіріспе 2
Тарау І. Ұрлықтың түсінігі 4
1.1 Жалпы сипаттамасы және белгілері 4
1.2 Қылмыстың объектісі және қылмыстық қолсұғушылықтың пәні 9
1.3 Ұрлықтың объективтік жағы 13
1.4 Ұрлықтың субъективтік жағы 19
1.5 Ұрлық субъектісі. 20
ІІ Тарау. Ұрлықтың квалификациялық түрлері. 22
2.1 Адамдар тобының алдын ала сөз байласып ұрлық жасауы. 23
2.2 Ұрлықтың бірнеше рет жасалуы. 27
Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
Соттың шешімінсіз ешкімді де өз
мүлкінен айыруға болмайды
Кез келген мемлекетте меншік материалдық негіз және халықтың өзінің материалдық (мүліктік) және рухани қажеттіліктерін қанағаттандырудың тәсілі болып табылады. Мүлік өзінің міндетін атқару үшін қылмыстық қолсұғушылықтардан жақсы қорғалынуы тиіс.
Мемлекет әрқашанда иеленуші тұлғаның мүлкіне жасалатын қолсұғушылықтармен ең шешімді күрес жүргізу керек деген ойды ұстанды. Қорғаудың барлық түрлерін күшейту, иеленуші тұлғаның мүлікті қатыгездікпен қолсұғушы тұлғаларға заңға сәйкес қатаң жаза қолдану, қылмыспен келтірілген мүліктік залалдың орнын толтыру сияқты сұрақтарды шешу міндетті алға қойып отырмыз.
Қазақстан Республикамызда мүлік мемлекеттік және жеке болуы мүмкін. Ол материалдық (мүліктік) және интеллектуалдық (мүліктік емес) құндылықтардан құралады. Қазақстан Республикасының заңнамасы азаматтарға, шетел азаматтарға, азаматтығы жоқ тұлғаларға, ұйымдарға, т.б. иеленушілерге өздерінің мүлік құқығын жүзеге асыруға және қорғауға тең жағдайлар ұсынады. Қазақстан Республикасының Конституциясының 6 бабына сәйкес "Қазақстан Республикасында мемлекеттік және меншік танылады және бірдей қорғалады.
Бұл заңды түрде бекітілген ереже қылмыстық құқықтағы меншікке қарсы қылмыстардың жүйесіндегі өзгерістерге бастау салды.
Мысалы Меншікке қарсы қылмыстар бұрын 22.07.59 ж. қабылданған ҚазССР қылмыстық кодексінде ІІ тараумен реттелінді және де қылмыстық қолсұғушылықтың объектісіне негізделді де, мүлік мемлекеттік және жеке меншік болып бөлек қарастырылды. Сонымен қатар заңда адамның жеке мүлкін ұрлауға қарағанда мемлекеттік немесе қоғамдық мүлікті ұрлау үшін қатаңырақ жаза қолданылды. Соның ішінде 76-5б. Мемлекеттік немесе қоғамдық мүлікті ірі мөлшерді ұрлау немесе 76-6б. Мемлекеттік, қоғамдық мүлікті ұрлаудың қайталануы сияқты баптар қарастырылды. Осыған орай ҚазССР Қылмыстық Кодексінің ІІ тарауы меншіктің басқа түрлерін декриминализациялағасын, криминализациялағасын өзгеріске ұшырап және ІІ тараудан VІ тарауға көшірілді. Мүлікке қарсы қылмыстардың ішінде ұрлық - ең көп таралған түрі, жыл сайын ұрлықпен жасалған қылмыстар саны күрт өсуде. Осыған дәлел болып Қазақстан Республикасының ІІМ статистикалық мәліметтері дәлел бола алады:
Жыл
Барлық тіркелген қылмыстар саны
Соның ішінде меншікке қарсы қылмыстар
Ұрлықтар саны
1995 ж.
38409
26877
22856
1996 ж.
34822
22314
19715
1997 ж.
39914
27715
21727
Жоғарыдағы қарастырылып кеткен таблицамыздың негізінде мынадай қорытындыға келуге болады, 1997 ж. мемлекетте барлық тіркелінген қылмыстардың 54,4% ұрлық қылмысы құрайды. Бірақ та келтірілген статистикалық мәліметтер тек қана тіркелінген қылмыстар туралы ақпаратқа негізделуінен, олардың шын мәнісінде жасалынатын қылмыстар санына сәйкес келмейтінін көреміз. Бұның себебі - жәбірленуші жеке себептермен ұрлыққа тап болғанын құқық қорғау органдарына хабарламауы.
Ұрлық - бүгінгі күнде сот және тергеу тәжірибесінде ең таралған қылмыс түрі. Оның пәні болып және адамның еңбегі сіңген кез-келген мүлік болуы мүмкін. Қылмыскерлер сатуға не тез пайдалануға, ыңғайлы барлық мүлікті ұрлайды. Қылмыстан кейін ұрылардан сатып алумен немесе қайта сатушы тұлғалардың сұрасын ұрлық кезінде таңдау жасағанда негізге алатыны байқалды. Тәжірибе көрсеткендей ұрлық пәні болып жиі бағалы мүлік болып келеді. Ұрлық негізінде жәбірленушіге ірі мөлшерде келтіріледі. Сол себепті, бұл қылмыс түрі терең зерттеуді, салалас қылмыстардан ерекшеліктерін зерттеуді қажет екені сөзсіз.
Тарау І. Ұрлықтың түсінігі
1.1 Жалпы сипаттамасы және белгілері
Ұрлық қылмыс құрамы ретінде 16 июль 1997 жылы қабылданған ҚР ҚК 175 б. қарастырылған.
Ұрлық - мүлікті хищение болып келетіндіктен, ұрлықты хищения түсінігімен, ерекше сипаттаушы белгілермен қарастырғанымыз жөн.
Жалпы теориялық түсінікпен ұрлау пайдакүнемдік ниетпен айыптының өзімен немесе басқа адамдардың пайдасына белгілі бір тәсілдермен меншік иесінің мүлкімен қасақана, құқығына қайшы әрекет жасау. Ұрлау туралы істер бойынша сот қызметін жүзеге асыру кезінде ұрлаудың түсінігі қалыптасып, өзінің көрінісін ҚР Жоғарғы Сот. нормативтік қаулысында көрініс тапты. 11.07.03 №8 ұрлауды ісі бойынша сот тәжірибесі "Пайдакүнемдік мақсатта бөтен мүлікті осы мүліктің иесіне немесе өзге де иеленушісіне залал келтіре отырып, айыптының немесе басқа адамдардың пайдасына заңсыз қайтарымсыз алып қою және (немесе) айналдыру таныладың. Бұл анықтамадан ұрлау келесідей негізгі белгілерін, яғни қайтарымсыздығы, пайдакүнемдік мақсат, құқыққа қайшылық, қылмыспен міндетті түрде залал келтірілуі, өзінің немесе басқа тұлғалардың пайдасын өтуі сияқты белгілерді байқаймыз. Осындай белгілер ұрлыққа да тән болып келеді.
Ұрлаудың нысандары дегеніміз: "Пайдакүнемдік мақсатта бөтен мүлікті осы мүліктің иесіне немесе өзге де иеленушісіне залал келтіре отырып, айыптының немесе басқа адамдардың пайдасына заңсыз қайтарымсыз алып қою және (немесе) айналдыру негізінде қоғамға қарсы әрекеттерді жасау тәсілдері, әдістерің. ҚР ҚК қылмысқа қолсұғушылық тәсіліне байланысты ұрлаудың 6 нысанын бөліп қарастырылады.
1) ұрлық (ҚР ҚК 175 б.); 2)тонау (ҚР ҚК 178 б.); 3) қарашылық (ҚРҚК 179 б.); 4) сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иеленіп алу немесе ысырап ету (ҚРҚК 176 б.); 6) алаяқтық (ҚРҚК 177 б.).
1) ұсақ ұрлау, ұрланған мүліктің құны қылмыс жасалған күнге ҚР заңнамасымен бекітілген 10 АЕК құнынан аспаса.
2) ірі мөлшерде ұрлау қылмыс жасалу сәтіне ҚР заңымен белгіленген АЕК-тен 500 есе асып түсетін мүліктің құны мен залалдың мөлшері.
"Егер де бір созылмалы қылмыс бірнеше хищ. эпизодтарынан құрылатын болса және де олардың жасалу ниеті бір болса, ұрланған мүліктің жалпы құны 500 АЕК-тен асатын болса, оны ірі мөлшерде келтірілген ұрлық деп саралауымыз қажет. Егер де қылмыскердің ниеті ірі мөлшерде ұрлағаны бағытталса, бірақ та ұрлық одан тәуелсіз жағдайлармен жүзеге асырылмаса, жасалынған қылмысты, фактілі ұрланған мүліктің бағасына қарамай, ірі мөлшерде ұрлық деп саралауымыз қажет. Басқа біреудің мүлкін ұрлау әр түрлі ниеттегі эпизодтармен жүзеге асырылады, ұрланған мүлікті жалпы санау рұқсат етілмейді. Ұрланған мүліктің құнын есептеу кезінде қылмыс жасалу сәтіне оған мемлекеттік белгілерді бағалауды ескерту қажет. Ал егер де жәбірленуші ұрланған мүлікті рыноктық бағамен немесе комиссиялық бағамен сатып алса, онда сол бағалармен. Бағасы болмағанда, ұрланған мүліктің құны эксперт мамандардың қорытындылары негізінде белгіленуі мүмкін.
Қылмыстың пәнінің құндылығына байланысты келесі топты бөледі:
1) Ерекше құнды заттарды ұрлау (ҚР ҚК 180 б.)
Жасырындылығы және күш қолданылмауы
Ұрлық - иеленуші мүлкін хищ. нысаны. Бұл екі көп таралған пайдакүнемдік ниеттегі мүліктік қылмыс. Заң ұрлықты бөтен біреудің мүлікті жасырын алу деп белгіленді. Бұндай қылмыс әрекет үшін ҚР ҚК 175б. қылмыстық жауаптылық көзделінген. Жасырындылық туралы сұрақты шешкенде, сот айыптының жағдайды сезілуін ескеруі қажет. Егер де айыпты өзінің әрекетін басқалар үшін көрінбейтіндей жасадым деп сезінсе не ойласа, ал егер де тіпті де мүлік иесі немесе басқа тұлға оның әрекетін бақыласа, бұл әрекет ұрлық деп саралануы тиіс. Егер де жоғарыда айтылған тұлғалар мүлікті алу әрекетін көріп, бірақ оны қылмыс сипатын түсінбесе де, әрекет ұрлық деп саралануы қажет. Егер де қылмыс айыпты тұлға туыстық қатынастағы, достық қатынастағы немесе жеке сипаттағы басқа қатынастағы адамдар қатысуымен жасалынса және де соның негізінде айыпты оның әрекетіне кедергі келмейтініне және құқық қорғау органдардың болмауына сенімі болса да, бұл әрекет ұрлық ретінде саралануы қажет.
Қылмысты саралау кезінде ұрлықтың күш қолданусыз жасалатын қылмыскерлер қатарына жататындығын ескергеніміз жөн. ҚР ҚК Ұрлық туралы нормаларға жүйелі түсініктемесінен көреміз. Егер де қылмыс күш қолданумен немесе күш қолдану жасырын алудың алдында жасалса, әрекет ұрлық ретінде саралай алмаймыз.
Қылмыс кезінде қылмыскерден ұрлық әрекеттерін бақылауға мүмкінсіз болатындай мүлікті иеленуші тұлғаға күш қолдану әдістерін жасау (басқа жерге апарып тастау, бір жерде қамау, санадан тыс жағдайға келтіру, т.б.) да ұрлық ретінде сараланбайды.
Ұрлықтың субъективтік, объективтік мазмұны болып, яғни айыпты (ұрлық жасаушы) ұрлық объектісі болып тұрған мүлік иесімен немесе күзетшісімен, әрекеттерін көріп қалып, оған кедергі келтіруі мүмкін, қарсы әрекет жасауы мүмкін басқа да адамдармен кездеспеуге тырысады.
Ұрлаудың барлық нысандары арасында ең қауіпті емес деп танылуы мүмкін, себебі:
1. Қарақшылық пен тонауға тән физикалық немесе психикалық күш қолданумен ұштаспайды;
2. Айыпты ұрлық жасағанда мүлікке деген құқығын немесе қызметтік жағдайын қолданбайды.
1. Мүлікті ұрлау үшін алдау әдісін қолданбайды.
Құқыққа қайшылық
Ұрлық - әрқашан да айыптының құқыққа қарсы әрекеті. Біріншіден, ұрлық жасаушы ұрланатын мүлікке құқығы жоқ және де өзінің әрекеттерінің заңға қайшы екенін ұғынады. Екіншіден, ұрлық мүлік иесі немесе күзетшісі көрмейтіндей, білмейтіндей жүзеге асырылады.
Тәжірибеде мүлік күзетшісі білетіндей және келісімімен де ұрлықтар жасалады. Мұндай келісім бірлесіп ұрлық жасауға сөзбайласу болып танылады.
Алып қою
Ұрлық - мүлікті иеленуші тұлғаның шаруашылық билік ету аясынан қылмыс объектісін алып қоюдан тұрады. Заңды иесінен мүлікті айыру, соның арқасында иеленуші тұлға мүлікке билік ету мүмкіндігінен айырылады. Алып қою - иеленуші тұлғаның билігінен мүлікті айыптының пайдасына көшіру. Алып қойылған құндылықтар ұрының немесе үшінші тұлғалардың заңсыз билік етуіне айналдырылады. Ұрлық арқылы айыпты алып қойған құндылықтарды өзінің билігіне айналдыруға және өзімен заңды мүліктің заңды иесінің орнын басуға ұмтылады. Бірақ та онымен жасалған құқыққа қайшы әрекеттері ұрыда мүлікке меншік құқығының пайда болу негізін туындатпайды алып қойылған мүлікке оның билігі заңмен қорғалынбайды, ал мүлігі ұрланған иеленуші тұлға заңмен мүлікке деген өзінің меншік құқығын сақтайды. Бөтеннің мүлкін өзінің пайдасына айналдыру - құқыққа қайшы билігіндегі мүлікті алу немесе оны ысырап ету. Заңдағы "алып қоюң және айналдыру ұғымдар бір-бірінен ерекшеленеді, әрқайсысының мазмұны бар, тығыз байланыста болып келеді және бірін-бірі толықтырады.
Осы екі сөз мынаны көрсетеді, кінәлі адам бөтен адамның мүлік аясынан мүліктік құндылықтарды алып қояды, осы әрекетімен ол меншік қатынас сияқты әлеуметтік қатынасты бұзады, бөтен біреудің мүлкіне өзінің билігін орнатады, сырттай өзінің әрекеттеріне заңды нысан келтіре отырып. Сондықтан жоғарыда айтылған ұғымдар ұрлаудың ұрлық нысанының объективтік жағын сипаттауға ең жарамды болып келеді.
Қайтарымсыздығы
Бөтен біреудің мүлкін қайтарымсыз алып қою мынадай жағдайларда саналады, егер де кінәлі тұлға мүлікке ақысыз түрде билік орнатады, тиісті орнын толтырусыз немесе адекватты түрде орнын толтырусыз. Бөтен біреудің мүлігін қайтарымсыз алып қою меншік иесіне немесе басқа иесіне мүліктік залал ретінде қоғамдық қауіпті салдарды тудырады. Қылмыстық құқық ғылымында залалдың толығымен ақшалай немесе басқа нысанда өндірмеуінсіз бөтеннің мүлігін алып қою сияқты ұрлаудың түсінігі қалыптасқан. Бірақ қайтарымсыздың жалпыны қамтитын түсінік емес, тәжірибеде меншік иесіне оның мүлкін алу кезінде оған еріксіз түрде ақшалай эквиваленті төлеу жағдайларын қамтымайды. Егер де заңға қайшы әдіспен, мүлікке алуға құқығы болмай алып қойғанда және меншік иесінің мүлігін алып қою әрекеттеріне қандай да бір нысанда бағыттарын білдірмесе, еркіне қарсы жүргізілсе, бұл әрекет ұрлаудың немесе ұрлықтың ісін мән жайына байланысты басқа нысандары ретінде саралау қажет.
Ұрлық пайдақорлық мақсатпен жүзеге асырылатын қылмыс. Пайдақорлық дегеніміз - тұлға басқа бір тұлғаның өзінің мүлігін билік ету және пайдалану мүмкіншілігін бұза отырып, заңсыз түрде мүлігін алып қою. Қылмыскер қылмыс жасай отырып өзінің мүліктік қажеттіліктерін қанағаттандырады. Құқықтық әдебиетінде С.В.Скляровпен хищенияның міндетті белгісі ретінде пайдақорлық мақсатты алып тастау сияқты ұсыныс жасалынды. Соның арқасында жауапкершілік мәселесі шешілгенде айыптының кейін мүлікке билік етті ме, етпеді ме оны ескермей, тек қана мүлікті заңсыз алып қою фактісін анықтау жеткілікті деген ұсыныс жасайды.
Пайдақорлық - көп аспектлі әлеуметтік құбылыс болып келеді және соның құрамына тұлғаның көптеген ұмтылыстары кәреді және сол үшін айыпты тұлға мүлік иесіне немесе басқа иесіне залал келтіреді. Дисеертант осы жоғарыда ұсынылғанға қарсы шығып және де өзінің білдірген ойының ұрлықтың құрамының шегін белгілемеуге және де ұрлықты басқа қылмыстардан ерекшелеуге мүмкіндік болмайтынындай екенін дәлелдейді. Полимотивизация жүргізілсе пайдақорлық ниеттің болуы қылмысты ұрлық негізінде санауға бірден бір негіз.
Қылмыс арқылы меншік иесіне зиян келтіру. Алып қою арқылы меншік иесіне мүліктік залал келтіріледі. Залал ұсақ мөлшерді, не ірі мөлшерде келтірілуі мүмкін. Залалдың мөлшерін анықтау қылмыстық құрамдағы ұрлықты әкімшілік құрамдағы ұсақ-түйек ұрлаудан айыруға мүмкіншілік береді. Ұрлықтың залалы ұрланған заттардың құнымен есептелінеді. Мүліктің құнын анықтаған кезде меншік иесінің мүлігін бөлшектеп, рыноктық әлде коммиссиондық бағалармен сатып алғаны туралы сұрақ шешу керек. Мүлік иесінде сөздерін растайтын құжаттар болу керек. Бағасы белгісіз болған жағдайда, ұрланған заттың мөлшері туралы дау туған жағдайда Залалға комплексті семантикалық және құқықтық анализ жүргізсек, ұрлау әрқашанда объективті түрде жәбірленушінің еркі мен есінен тыс оған залал, зиян келтіріледі. Меншік иесі мүлікке баға беруі субъективті түрде жүргізіледі.
Егер де мүлігін алып қоюға меншік иесінің келісімі ұрлық жасалғанға дейін жүргізілсе, онда әрекет қылмыс ретінде сараланбайды. Сондықтан ҚР ҚК 175 б. ұрлау анықтамасынан мына көрсетілгенді алып тастауға болады. Мүліктің меншік иесінің немесе басқа б да иесіне залал келтіру:
Кейде мүлік иесі белгілі бір мүлікке құқықтардан айыруды белгілейді, бірақ жүзеге асыруға үлгірмейді және де сол мүлік ұрлық объектісіне айналған жағдайлар тәжірибеде кездеседі. Соларға теоретикалық пайымдау жасалып, құқықтық баға берілуі тиіс. Басты қатысушысы өзі көңіл бөлмейтін қоғамдық қатынасты қылмыстық заң қорғайды. Мұндай әрекеттерді декриминализациялау басқа меншік нысандарының қорғалу деңгейінің төмендетілуіне әкелуі мүмкін. Мұндай әрекеттер тиісті емес объектігі қол сұғу деп бағаланады, қылмысқа оқталу деп сарануы қылмыс жасалғаннан кейінгі ауырлыққа теңістірілуі мүмкін
Ұрлық дегеніміз - пайдакүнемдік мақсатта бөтен мүлікті осы мүліктің меншік иесіне немесе өзге иеленушісіне залал келтіріп отырып айыптының немесе басқа адамдардың пайдасына қасақана, заңсыз, қайтарымсыз, жасырып және күш қолданусыз алып қою және айналдыру танылды.
Бұл анықтамадай келесідей белгілерді анықтауға болады:
1) бөтеннің мүлкін бөтеннің иелігінен заңсыз алып қою және билік ету;
2) жәбірленушіден ұрыға мүліктің өтудің жасырын және күш қолданусыз әдісі;
3) әрекеттердің пайдақорлық ниеті және арнайы пайдақорлық ниет - иелену.
1.2 Қылмыстың объектісі және қылмыстық қолсұғушылықтың пәні
Ұрлықтың объектісі болып қлмыстық заңмен қорғалатын меншіктің қоғамдық қатынастары.
Типтік объектісі - қатынастарының кең ұғымы, яғни мүліктік құндылықтарды алмастыру және өндіру қоғамдық қатынастар және де олар ұжымдық және жеке тұтынылуға бағытталады; объективті құқық нормалар жүйесімен бекітілген және реттелінетін қатынастар.
Непосредственный объектісі - нақты меншік нысандағы қоғамдық қатынастар, меншік иесінің мүліктік интересы. Объектіде құқықпен бекітілетін және қорғалатын қоғамдық қатынастардың заңи табиғаты көрінісін табуы тиіс. Қылмыстың пәні - қылмыстың объектісін, элементі, оған әсер ете отырып айыпты адам қоғамдық қатынастарға залал келтіреді және де оның абстрактілік сипаты жоқ. Қорытындылай келе меншік қатынастар объект ретінде, ал мүлік ұрлық пәні болып еспетелінеді.
Қылмыстың қолсұғушылықтың объектісін анықтау әдетте қиындыққа соқпайды:
ұрланған мүліктің қай субъектісі тиесілі екені анықталады (мемлекеттік кәсіпорын, жеке фирма, мүлік меншік құқығына тиесілі болған жеке тұлға) және де қылмыс жасалу сәтіне оның фондарында болғаны анықтлынады.
Меншік иесінің мүлігін ұрлау кезінде айыпталушы қоғамдық қатынасқа емес, оның элеметіне қол сұғады, ол меншік құқығы болып табылады, ол бойынша билік ету, пайдалану және иелену жүргізіледі.
Қылмыс пәні
Меншік иесінің ұрланған мүлігіне анализ жасалғанда тек қана объектілерді ажырата білу ғана емес, сонымен қатар қылмыс пәнін, яғни ұрланатын мүлікті ажырата білу керек.
Мүлікті құқықтық қолсұғушылықтың пәні ретінде қарастырғанда, оны қылмыстың объектісінен тыс зерттеуге болмайды. Пән және объект өте тығыз байланыста болып келетін ұғымдар. Заттар мүліктік қатынастардың алғы шарты болып келеді, қолсұғушылықтың пәні қылмыстың объектісінің элементімен, құрамдас бөлігі ретінде қарастырылуы тиіс, себебі меншік қатынастары мүлікпен қатынассыз мүмкін емес. Мүлікке әсер ету нәтижесінде меншік қатынастарына зиян келтіріледі. Заттарға қатысты мүлік бөлшегі ретінде болып табылған меншік қатынастары бұзылады. Бөтен сөзбен айтқанда, иеленуші белгілі бір зат билік ету, иелік ету, пайдалану құқығынан айырылады.
Осындай көзқарасқа қарсы М.П.Михайлов қарсы шықты. Оның айтуы бойынша, ұрлықтың объектісі мен пәнін бөлу қателік деп санайды,оның схоластикалық сипаты бар деп санайды. Оның айтуы бойынша, ұрлықтың объектісі болып материалды өмірдің аттарының жиынтығы болып табылады және де ол құқық бұзушылықпен меншік құқығына ешқандай залал келтірілмейді дейді.
Басқа аторлардың айтуы бойынша, ұрлық кезінде залал меншік қатынастарына қылмыс объектісіне әсер ету жолымен тигізіледі. Меншік қатынасы ұрлануы, жойылуы мүмкін емес, меншік қатынастары бұзылуы ғана мүмкін
Ұрлық кезінде залал мүмкін емес, меншік қатынасына келтіріледі. Қылмыс субъектісі (ұры) меншік құқықтың қатынастарға қол сұғылады, яғни меншік құқығына, сыртқы өмірдің материалдық заттарға емес. Сөзсіз Б.С.Никифоров мүлік жайлы "сыртқы өмірдің материалды заттардың ждиынтығың деп пайымдауы дұрыс.
Өзінің физикалық белгілері бойынша мүлік материалды, заттай денелерде, объективті өмірдің әртүрлі заттарында болуымен сипатталады, олар әртүрлі физикалық жағдайларда болуы мүмкін, тірі және тірі емес болуы мүмкін, жеке бір мазмұны болуы мүмкін немесе басқа заттың рөлін орындалуы мүмкін, бастапқы заттың рөлін орындау мүмкін, т.б. Ұрлықтың мақсаты болып, бөтен біреудің еңбегінің материалды жемістеріне заңсыз иелік ету болғандықтан, ұрлықтың пәні болып рухани құндылықтар бола алмайды: ой, гипотеза, воплощениясын кітапта, симфонияда, картинада таппаса.
Материалдық заттың қозғалатындығы
Ұрлық кезіндегі қолсұғушылықтың пәні ретінде болып табылатын зат қозғалатын заттардың қатарына жатады және де олар кеңістікте өздерінің пайдалы қасиеттерін жоғалтпай қозғалады.
Ұрлықтың пәнінің адам еңбегімен жасалынуы. Мемлекетке немесе басқа субъектіге тән меншік құқығындағы кез-келген зат ҚР қылмыстық кодексі бойынша ұрлықтың пәні бола алмайды. Ұрлықтың пәні мүмкін мүлікке жасалуына, кестеленуіне, табуына немесе өндірілуіне адамның еңбегі сіңген ғана заттардың жиынтығы жатады. Ұрлықтың пәні болуы үшін заттың тек қана тұтынылу қасиеттеріне қоса азаматтыққа айтысқа түсуге, тауар-ақша айналысына түсуге бағасы болуы керек.
Орман, жабайы жануарлар мен құстар, судағы балық, өндірілуден тыс табиғи қазбалар мемлекеттің меншігін құрайды. Бірақ оларды ұрлануға мүмкін мүлікке жатқыза алмаймыз, себебі оларға адам еңбегі сіңбеді.
ҚР Қылмыстық Кодексінің 175 бабы бойынша айтылатын қарудың барлық түрлерін (автоматтар, пистолеттер, револьверлер, винтовкілер т.б.) гладкостволдық аңшылық ружьедан басқа қаруларды, оқ-дәрілер (патрондар, гранаталар); атылыс заттар ұрлықтың пәнін құра алмайды. Бұл заттарды ұрлау қоғамдық қауіпсіздікке өте қауіпті болып табылады. Ауыр және аса ауыр қылмыстар жасауға қолданылуы мүмкін. Бұл қылмыстардың объектісі болып меншік емес, қоғамдық қауіпсіздік болып табылады. ҚР Қылмыстың Кодексі бойынша "Қоғамдық тәртіпке және қоғамдық қауіпсіздікке қылмыстарң тарауының құрамына жатады (255 б. "Қаруды, оқ-дәріні, жарылғыш заттар мен жару құрылғыларын ұрлау не қорқытып алу).
Осындай негіздер бойынша бұл тараудың бөлек-бөлек қылмыс құралдары ретінде радиактивті материалдарды және есірткі заттарды ұрлау сияқты баптары көрсетіледі.
Азаматтық айналысқа түсе алатын материалды өмірдің заттарын сатып алуға мүмкін бере алатын және де тауар эквиваленті ретінде қызмет ете алатын ақшалар ғана ұрлық пәні бола алады. Ал бағалы қағаздар диференциаланған болуы керек, себебі ұрлықтың пәні болып мүліктік сипттағы кез келген іс-құжаттар бола алмайды, тек қана ұсынушылық бағалы қағаздар. Мұндай бағалы қағаздар азаматтың қатынастарының ерекше түрлерінде ақша замени ретінде, белгілі бір қызметтерді пайдалануға иесіне құқық беретін куәлік ретінде көрінісін табады (автобустағы билет, концертке билет, кітапханадағы оқырман билеті). Атты ақшалай документті немесе легитимді знакті тығу әрекеттері біткен қылмыс бола алмайды, себебі мүлік иесіне мүліктік залал әлі келтірілмеді. Ұрланған құжат бойынша тіркелген мүлікті алу құқығын жүзеге асырмаған ұрлықшы әрекеттері ұрлыққа дайындалу шегінен шықпайды.
В.С.Шмкуновтың айтуы бойынша, іс-құжаттардың өзінен-өзі материалдық құндылығы жоқ, себебі белгілі бір мүлікті алуға құқық бермейді (сенім хат, түбіртек, т.б.) оларды ұрлықтың пәні ретінде емес, тәсілі ретінде қарастыру қажет.
Ұрлық пәнінің экономикалық құндылығы
М.И.Исаевтің көзқарасы қате болып табылады, себебі оның айтуы бойынша, белгілі бір экономикалық құндылығы жоқ заттар ұрлық пәні бола алады. (Мысалы, мүлікті алуға құқық бермейтін құжаттар) .
Азаматтардан олардың жеке құжаттардың ұрлануы олардың меншік қатынастарын бұзбайды, (паспорт, оқу орнын бітіру дипломы, жеке куәлігі, т.б.; штамп, кәсіпорынның бланкілері). Осы себеппен заң шығарушы осындай заттарды ұрлауды басқару тәртібіне қарсы қылмыстар қатарына жатқызды. (ҚР ҚК, 14 тарауы).
Адам жерленген жердегі заттарды ұрлау меншік қатынастарын бұзу әрекеттеріне жатпайды. Жерленген адамның туыстары мен жақындары бұл заттарды жерлеуге салған кезде өзінің мүлік қатарынан ерікті шығарады. Жерленген адамның заттарын ұрлау жеке қылмыс құрамын ұрлайды, оның объектісі болып қоғамдық тәртіп болып табылады. (ҚР ҚК 9 тарауы).
Ұрлықтың пәні - бөтеннің мүлкі.
Ұрлықтың пәні болып айыптыға тиіс емес мүлік қана бола алады. Сондықтан мүлік иесі өзінің меншік құқығын жоғалтпай басқа тұлғаға мүлігін уақытша пайдалануға және иелік етуге беру құқығы болып және де бұрын берген мүлігін пайдаланушы немесе иелік етуші тұлғаның еркінен тыс алса, бұл жағдайда ол ұрлық әрекеттерін емес, өзінің мүлігіне билік ету актісін жүзеге асырады, яғни өзінің құқықтарының бірін жүзеге асырады. Бірақ Пионтковскийдің көзқарасы бойынша, бұндай әрекеттер ұрлық ретінде саралануы қажет.
Жалпы меншік құқығындағы мүлік бірнеше адамдарға тиесілі болуы мүмкін: ерлі зайыптылар, кооператив мүшелері. Мүлік егер де ол жалпы меншік құқығындағы мүлік болып табылса және де оған иеленушілердің біреуі басқа иеленушілері үшін залалды билік етсе, бұл мүлік ұрлық пәні ретінде қарастырыла алмайды, себебі ерікті әрекет етуші тұлғаға үшін бөтеннің мүлкі болып табылмайды. Ата-аналармен балалар арасындағы бірге тұратын тұлғалардың арасында меншік иесінің қолданылуға рұқсаты болса да жалпы меншік құқығы туындамайды. Сондықтан да егер бабалар ата-анасының заттарын немесе олардың орнындағы адамның ерікті түрде алып қойылса, белгілі бір жағдайларда ұрлық ретінде саралануы мүмкін.
Меншік иесімен бірге тұрып жатқан үшін адамдар мүлікке құқығы жоқ. (квартиранттар, қонақтар, жеке шоферы, няня). Меншік иесінің мүлігін шаруашылық пайдалануды кең жүргізе алады, ал билік етуді тек иеленуші тұлғаның рұқсатымен және оның пайдасына жүзеге асыруы тиіс. Басқа ерікті заңсыз әрекеттері ұрлық ретінде саралануы мүмкін.
Ұрлық объектісі болып әртүрлі нысандардағы (мемлекеттік, жеке) меншік қатынастары болып табылады. Ұрлықтың пәні болып материалдық, қозғалатын мүлік, оның экономикалық құндылығы болады. Адам еңбегі нәтижесінде туындалған, ұрлық жасаушы үшін жат мүлік.
1.3 Ұрлықтың объективтік жағы
Объективтік жақ қоғамға қауіпті әрекеттің сыртқы жағын белгілейтін белгілердің жиынтығымен сипатталады. Оған кіреді: айыпкердің өзінің немесе басқа біреудің пайдасына мүлікті алып қою немесе (және) айналдыру; осы әрекеттер арқылы мүлік иесіне немесе басқа иеленушіге мүліктік залал келтіру; бұл әрекеттердің құқыққа қайшылығы; бұл әрекеттердің қайтарымсыздығы.
ҚР Қылмыстық кодексі бойынша ұрлық дегеніміз - бөтеннің мүлігін жасырын ұрлау, ал ұрлықтың объективтік жағы 1997 жылғы қылмыстық кодекске дейін ұрлап әкету мен ұрлау ұғымдары бір бүтінді құрайтын бөліктер болып келеді. Сондықтан заң шығаршының ұрлыққа анықтама бергенде ұрлап әкету ұғымынан бас тартқанын түсінуге қиын, себепті ұрлап әкету сөзі (ұрлау) жасырын алып кету, ұрлау және де одан әрі анық сипаттаманы табу қиын.
Объективтік белгілері бойынша ұрлық дегеніміз - мүлік иесінің билік етуіндегі немесе қорғауындағы мүлігін күш қолданусыз, жасырын, заңсыз ұрлау.
Ұрлық қылмыскердің белгілі бір әдісімен жүзеге асырылған әрекеттерімен сипатталады, яғни ұрлық әрекетсіздікпен жүзеге асырыла алмайды.
Ұрлықтың объективтік жағын әрекет, зардап және олардың арасындағы міндетте себепті байланыс құрайды.
Құқық қайшылығы
Ұрлықтың міндетті белгісі ретінде құқық қайшылық жоғарыда қарастырылып кеткен. Бұл белгісіне одан әрі тоқталу негізі жоқ деп ойлаймын.
Ұрлаудың жасырындылығы
Ұрлықты айрықша құрам ретінде бөліп қарастыруға беретін белгі "мүліктің жасырын әдіспен алып қойылуың. Осыны негізге ала отырып ҚР Қылмыстық Кодексі мынадай анықтаманы ұрлыққа берген, бөтеннің мүлігін жасырын ұрлау. Ұрлық әртүрлі әдістермен жасалынуы мүмкін.
Ұрлаудың жасырындылығы туралы сұрақты шешкенде, соттар айыптының жағдайды сезінуінен қорытынды жасауы тиіс. Егер де айыпты басқалар үшін жасырын ұрладым деп ойласа, қылмыс ұрлық ретінде саралануы қажет. Осындай әрекеттерді сырттан біреу бақыласа да және де жоғарыда аталып кеткен тұлғалар мүлікті ұрлау әрекетін көріп, оның қылмыстық сипатын түсінбесе де, ұрлық ретінде саралануы қажет.
Жасырып ұрлау басқалар үшін байқалмай жүзеге асырылады. Бұндай ұрлау пайдалануындағы, қорғауындағы, қадағалауындағы мүлік иесі үшін жасырын жасалынады. Ұрлықшы қоймаға күзетші басқа қорғау объектісіне кіріп ұрлауы немесе автобустағы адамның қалтасынан көшелек шығарылуы, т.б.
Кейбір жағдайларда, ұрлау кезінде сырттан адамдар, яғни үшінші тұлғалар қатысады. Олар болып дүкендегі сатып алушылар азаматтар, қойманың қасынан өтушілер, т.с.с. Олар мүлікке байланысты қорғау, қадағалау функцияларын атқару жөнінде қызметін мен шарттық міндеттемелері жоқ.
Әдебиеттерде үшінші тұлғалар туралы түсінік бірден қалыптасады. Бір көзқарас бойынша, олардың ұрлау фактісін бақылау меншік иесінің мүлкін ұрлау әрекетін саралау үшін маңызды емес.
Сонымен қатар А.И.Санталов үшінші тұлғалар туралы тіпті сөз қозғамайды, себебі оның айтуы бойынша ұрлықтың бар жоғын анықтауда олардың қатысуы маңызды емес. Бірақ та үшінші тұлғалар - бұл куәлар, керек кезде ұрлықшыға қарсы әрекет жасауы мүмкін, кейін оны ұрлықшы ретінде тануы мүмкін, бұны ұрлықшы жақсы түсінеді. Ұрлық жасырын болып табылады, егер де қылмыс үшінші тұлғалар үшін жасырын әдіспен жасалынса. ҚР Қылмыстық Кодексі бойынша айыпты кімге қатысты қылмысты жасырын жасауы керек субъектілер тізімі шектелмеген. Ұрлық үшінші тұлғалардың көзінше жасалуы мүмкін, егер де олар айыптының әрекеттерінде қылмыстық сипаттылықты байқамаса. Қарсы жағдайда тонауға айналады. Ұрлау ашық болып танылады, егер де бұл қылмыс жәбірленушінің немесе мүлік қорғауындағы немесе күзетіндегі болған тұлғаның немесе басқа тұлғалардың көзінше айыпты бұл адамдардың оның заңсыз әрекеттерін жасап отырғанын түсінуін біледі, бірақ бұл жағдайға көңіл бөлмейді.
Сондықтан, мысалы қоғамдық жерде, яғни көп адамдар тұрған жерде ұрлықшының бөтеннің мүлігін алып қою әрекеттері кезінде егер де басқалар үшін ұрлықшы мүлік иесі деп танылса немесе егер де тұлға ұрлықшының тапсырмасы бойынша әрекеттер жасайды, бірақ қылмыстық сипаты түсінбесе қылмыс ұрлық ретінде танылады. Мұндай ойды ұрлықшы өзінің әрекеттерімен тудыруы мүмкін, мысалы ұрлауды ұрлықшы алдау арқылы, яғни басқалар үшін мүлік иесі немесе заттарды алуға құқығы бар адам ретінде алып қоюы. Егер де, мысалы, адам көлікке отырып кетуі, басқалар үшін бұл адамның ұры екені туралы ойда туындамайды. ҚР Қылмыстық Кодексі бойынша көптеген адамдардың алдында көлікті, мотоциклді , велосипедті ұрлау ұрлық ретінде сараланады.
Ұрлық жасырын болуы мүмкін, егер де үшінші тұлғалар ұрының әрекеттерінің қылмыстық сипатын түсінеді, бірақ бұл жағдайда үшінші тұлғалар ұрыға туысқандары, достары немесе жеке қатынастағы адамдары болуы тиіс, ұры олардың оған қарсылық көрсетпейтініне және жала жаппайтыныта сенуі керек. Егер де мұндай әрекет алдын-ала келісілген болса, үшінші тұлға ұрлыққа қатысушы ретінде саралануы тиіс.
Автоматтандырылған сақтау қоймасынан да заттарды ұрлау да жасырын болып табылады. Ұры сақтау қоймасының шифрын біліп, одан заттарды ұрлағанда, үшінші тұлғаның оны ұры деп ойламайтынына сенеді. Себебі олар ұрының сақтау қоймасының шифрын білген тұлға ұры екенін білмеуі мүмкін емес.
Егер де ұры үшінші тұлғалар оның әрекеттерінің қылмыстық сипатын түсінетінін алдын-ала білсе, бұл факт ұрлауды ашық деп табуға және тонау ретінде саралауға негіз болады.
Егер де ұрлықты кішкентай баланың, психикалық немесе басқа ауру жағдайындағы адамның ұйқыдағы немесе қатты алкогольдік мас болу жағдайдағы адамның көзінше жасалса, және ол адам әрекеттердің қылмыстық сипатын түсінуі мүмкін болмаса, бұл әрекет қылмыс (ұрлық) ретінде сараламады.
Бірақ та ұры бөтен адам ретінде танымайтындар бөгет жасамайды деп сену мүмкін, бірақ та қарсылық әрекеттері жасалынуы мүмкін. Бұндай жағдайда ұрының әрекеттері ашық ұрлауға тән болады. Егер де ұрыға өзінің ойлағанын жүзеге асыру барысында, үшінші тұлға жағынан қарсылық келтіріліп, ұры мақсатына жетсе, онда әрекет ұрлыққа оқталу ретінде саралануы мүмкін.
Заңгерлердің арасында жәбірленушіден бас киімін ұрлау, қолындағы сумкісін ұрлау, т.б. әрекеттерді саралау жөнінде даулы мәселелер туындап тұр. себебі бұл әрекеттер бір уақытта, табан астында жасалады. Бір жағынан қарасақ,бұндай ұрлау әрқашанда ашық жасалынады, сондықтан ҚР ҚК 178 б тонау бабымен реттелуі тиіс.
Бірақ та мұндай шешім кез-келген жағдайда дұрыс деп танылмайды. Ұрлық жасырын деп танылуы мүмкін, алып қою кезінде ғана жәбірленушінің санасымен әрекет қамтылмайды.
Егер де жәбірленуші ұрының қашып бара жатқан жерде қате,лігінің жоқтығын анықтаса, жасалған ұрлық бұдан ашық деп танылмайды. Сонымен қатар, жәбірленуші оның мүлігін алып қою әрекеті аяқталғаннан кейін білуі де, ұрлауды ашық деп саралауға негіз болмайды. Бұндай жағдайда, ұрлық фактісіне тек қана жәбірленушінің ғана емес, айыптының көзқарасын, қатынасын анықтау қажет.
Ұрлықтың жасырын алу тәсілін жәбірленушіге зорлық қолдануы өзгермейді, егер мысалы, жәбірленушіге кек алу мақсатымен немесе бұзақылық сипаттағы қылмыс жасап күш қолданса, ал сосын жәбірленушінің мүлігін алу туралы ода кенеттен ниет туса және жәбірленуші бұл кезде дәрменсіз жағдайда болса не болып жатқандығына қорқып еш нәрсе жасамаса бұл әрекеті ұрлық ретінде саралауы қажет.
Ұрлықшының кейбір әрекеттерінде зорлықтың белгілері болуы мүмкін, мысалы, дәрменсіз мас адамнан оны киімдерін шешіп алып кету. Бұндай әрекетте де жәбірленуші не болып жатқандығын түсіне алмайтындығынан - оны ұрлық ретінде саралау қажет.
Ұрлық ретінде қылмыс саралану керек, егер жәбірленушіге зорлық оның байқау қабілетінен ауытқып, мүлікті жасырын түрде алу үшін бағытталса. Бірақ та бөтен біреудің меншігін заңсыз иелену және алу барысында адамға қолданылған күш қолдану, денсаулыққа зиян келтіру Қазақстан Республикасының ҚК-нің нақ сол баптарынан да жаза қолданылуы қажет.
Бөтен мүлікті алудан ұрлықшы мүлік иесіне зардап келтіреді. Материалдың құндылығы жоқ зат немесе бұйым ұрлық заты бола алмайды, себебі оны алу меншік иесіне материалдық залал келтірмейді. Осыны (4) сотта ескеру керек. Алматериалдың құндылығы бар зат ұрланса, жәбірленушіге сонымен қатар айыпкермен материалдық залал өтелу керек екендігін ескеріп, оны қадағалау қажет.
Яғни ұрлықтың объективтік жағының маңызды қасиетін құрайтыны, қылмыскердің бөтен мүлікті өзіне иеленуге алуы құрайды.
Ұрлықтың сақталу сәті.
Ұрлықтың объективтік жағының анализі толық болмайды, егер ұрлықтың аяқталу сәті бойынша сауал толығымен зерттелмесе. Әрекеті қашан аяқталған ұрлық ретінде асралау қажет, яғни Қазақстан респуликаының ҚК-нің - 175 бабы бойынша, ал қашан әрекет ұрлық жасауға дайындалу және қылмыс жасауға оқталу Қазақстан Респуликасының ҚК-нің - 24 бабын қосу қажеттігін анықтау.
А.И.Сонтоловтың және М.И.Якубовичтің айтунша, ұрлықта меншік иесінен мүлікті алу сәтінен қылмыс аяқталды деп санайды. Бірақ бұндай ойды қате деп ойлаймыз, өйткені ұрлықты аяқталған деп айыптының заты іс жүзінде иеленген кезінен емес, сол уақытқа оның өз қалауымен билік ете алатын мүмкіндігі туған кезден бастап санау керек. Егер ұрлық күзеттегі аймақта жасалса, онда қылмыстың аяқталғандығы туралы мәселе ұрланған мүліктің сипатына және айыптының пиғылына байланысты. Мысалы, егер айыпты (5) күзеттегі аймақтан шығармай-ақ пайдалануға болатын мүлікті ұрлаудыойластырса, онда мүлікті оқшаулап, оған заңсыз иелік орнатқан кезден бастап ұрлық аяқталған болып саналады. Ұрланған мүлік сол тұрған жерінде өз пайдасына жарату мүмкін болмағандықтан, оны күзеттегі аймақтан алып шығу кезінде айыпты ұсталса, оның әрекеті ұрлыққа оқталғандық ретінде сараланады.
П.С.Матышевшский мен Ю.М.Ткаченко ұрлықтың аяқталу сәтін мүлікті иеленген уақытын көрсетеді.
И.С.Тишкевич, ұрлықтың аяқталуын мүлікті алудан басталады деп, ал А.К.Щедрина ұрлықтың аяқталуы тек қылмыскерге сол мүлікті оның мақсаты бойынша (шаруашылық негізде т.б.) пайдалану мүмкіндігі жойылған сәтінен басталады деп көрсетеді.
А.А.Тоныковскийдің пікірінше, ұрлық аяқталды деп есептеуге болады, егер мүлік жәбірленушінің иелігінен айыпкердің иелігіне өтсе ғана.
Яғни егер айыпкер мүлікті алып оны пайдаланып және билік жүргізетін болса.
Пікірлердің кейбір өзгермеушіліктеріне қарамастан, барлық формулировкалар ұрлықтың аяқталу сәті деп айыпкердің бөтен мүлікті алудан батап ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 2
Тарау І. Ұрлықтың түсінігі 4
1.1 Жалпы сипаттамасы және белгілері 4
1.2 Қылмыстың объектісі және қылмыстық қолсұғушылықтың пәні 9
1.3 Ұрлықтың объективтік жағы 13
1.4 Ұрлықтың субъективтік жағы 19
1.5 Ұрлық субъектісі. 20
ІІ Тарау. Ұрлықтың квалификациялық түрлері. 22
2.1 Адамдар тобының алдын ала сөз байласып ұрлық жасауы. 23
2.2 Ұрлықтың бірнеше рет жасалуы. 27
Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
Соттың шешімінсіз ешкімді де өз
мүлкінен айыруға болмайды
Кез келген мемлекетте меншік материалдық негіз және халықтың өзінің материалдық (мүліктік) және рухани қажеттіліктерін қанағаттандырудың тәсілі болып табылады. Мүлік өзінің міндетін атқару үшін қылмыстық қолсұғушылықтардан жақсы қорғалынуы тиіс.
Мемлекет әрқашанда иеленуші тұлғаның мүлкіне жасалатын қолсұғушылықтармен ең шешімді күрес жүргізу керек деген ойды ұстанды. Қорғаудың барлық түрлерін күшейту, иеленуші тұлғаның мүлікті қатыгездікпен қолсұғушы тұлғаларға заңға сәйкес қатаң жаза қолдану, қылмыспен келтірілген мүліктік залалдың орнын толтыру сияқты сұрақтарды шешу міндетті алға қойып отырмыз.
Қазақстан Республикамызда мүлік мемлекеттік және жеке болуы мүмкін. Ол материалдық (мүліктік) және интеллектуалдық (мүліктік емес) құндылықтардан құралады. Қазақстан Республикасының заңнамасы азаматтарға, шетел азаматтарға, азаматтығы жоқ тұлғаларға, ұйымдарға, т.б. иеленушілерге өздерінің мүлік құқығын жүзеге асыруға және қорғауға тең жағдайлар ұсынады. Қазақстан Республикасының Конституциясының 6 бабына сәйкес "Қазақстан Республикасында мемлекеттік және меншік танылады және бірдей қорғалады.
Бұл заңды түрде бекітілген ереже қылмыстық құқықтағы меншікке қарсы қылмыстардың жүйесіндегі өзгерістерге бастау салды.
Мысалы Меншікке қарсы қылмыстар бұрын 22.07.59 ж. қабылданған ҚазССР қылмыстық кодексінде ІІ тараумен реттелінді және де қылмыстық қолсұғушылықтың объектісіне негізделді де, мүлік мемлекеттік және жеке меншік болып бөлек қарастырылды. Сонымен қатар заңда адамның жеке мүлкін ұрлауға қарағанда мемлекеттік немесе қоғамдық мүлікті ұрлау үшін қатаңырақ жаза қолданылды. Соның ішінде 76-5б. Мемлекеттік немесе қоғамдық мүлікті ірі мөлшерді ұрлау немесе 76-6б. Мемлекеттік, қоғамдық мүлікті ұрлаудың қайталануы сияқты баптар қарастырылды. Осыған орай ҚазССР Қылмыстық Кодексінің ІІ тарауы меншіктің басқа түрлерін декриминализациялағасын, криминализациялағасын өзгеріске ұшырап және ІІ тараудан VІ тарауға көшірілді. Мүлікке қарсы қылмыстардың ішінде ұрлық - ең көп таралған түрі, жыл сайын ұрлықпен жасалған қылмыстар саны күрт өсуде. Осыған дәлел болып Қазақстан Республикасының ІІМ статистикалық мәліметтері дәлел бола алады:
Жыл
Барлық тіркелген қылмыстар саны
Соның ішінде меншікке қарсы қылмыстар
Ұрлықтар саны
1995 ж.
38409
26877
22856
1996 ж.
34822
22314
19715
1997 ж.
39914
27715
21727
Жоғарыдағы қарастырылып кеткен таблицамыздың негізінде мынадай қорытындыға келуге болады, 1997 ж. мемлекетте барлық тіркелінген қылмыстардың 54,4% ұрлық қылмысы құрайды. Бірақ та келтірілген статистикалық мәліметтер тек қана тіркелінген қылмыстар туралы ақпаратқа негізделуінен, олардың шын мәнісінде жасалынатын қылмыстар санына сәйкес келмейтінін көреміз. Бұның себебі - жәбірленуші жеке себептермен ұрлыққа тап болғанын құқық қорғау органдарына хабарламауы.
Ұрлық - бүгінгі күнде сот және тергеу тәжірибесінде ең таралған қылмыс түрі. Оның пәні болып және адамның еңбегі сіңген кез-келген мүлік болуы мүмкін. Қылмыскерлер сатуға не тез пайдалануға, ыңғайлы барлық мүлікті ұрлайды. Қылмыстан кейін ұрылардан сатып алумен немесе қайта сатушы тұлғалардың сұрасын ұрлық кезінде таңдау жасағанда негізге алатыны байқалды. Тәжірибе көрсеткендей ұрлық пәні болып жиі бағалы мүлік болып келеді. Ұрлық негізінде жәбірленушіге ірі мөлшерде келтіріледі. Сол себепті, бұл қылмыс түрі терең зерттеуді, салалас қылмыстардан ерекшеліктерін зерттеуді қажет екені сөзсіз.
Тарау І. Ұрлықтың түсінігі
1.1 Жалпы сипаттамасы және белгілері
Ұрлық қылмыс құрамы ретінде 16 июль 1997 жылы қабылданған ҚР ҚК 175 б. қарастырылған.
Ұрлық - мүлікті хищение болып келетіндіктен, ұрлықты хищения түсінігімен, ерекше сипаттаушы белгілермен қарастырғанымыз жөн.
Жалпы теориялық түсінікпен ұрлау пайдакүнемдік ниетпен айыптының өзімен немесе басқа адамдардың пайдасына белгілі бір тәсілдермен меншік иесінің мүлкімен қасақана, құқығына қайшы әрекет жасау. Ұрлау туралы істер бойынша сот қызметін жүзеге асыру кезінде ұрлаудың түсінігі қалыптасып, өзінің көрінісін ҚР Жоғарғы Сот. нормативтік қаулысында көрініс тапты. 11.07.03 №8 ұрлауды ісі бойынша сот тәжірибесі "Пайдакүнемдік мақсатта бөтен мүлікті осы мүліктің иесіне немесе өзге де иеленушісіне залал келтіре отырып, айыптының немесе басқа адамдардың пайдасына заңсыз қайтарымсыз алып қою және (немесе) айналдыру таныладың. Бұл анықтамадан ұрлау келесідей негізгі белгілерін, яғни қайтарымсыздығы, пайдакүнемдік мақсат, құқыққа қайшылық, қылмыспен міндетті түрде залал келтірілуі, өзінің немесе басқа тұлғалардың пайдасын өтуі сияқты белгілерді байқаймыз. Осындай белгілер ұрлыққа да тән болып келеді.
Ұрлаудың нысандары дегеніміз: "Пайдакүнемдік мақсатта бөтен мүлікті осы мүліктің иесіне немесе өзге де иеленушісіне залал келтіре отырып, айыптының немесе басқа адамдардың пайдасына заңсыз қайтарымсыз алып қою және (немесе) айналдыру негізінде қоғамға қарсы әрекеттерді жасау тәсілдері, әдістерің. ҚР ҚК қылмысқа қолсұғушылық тәсіліне байланысты ұрлаудың 6 нысанын бөліп қарастырылады.
1) ұрлық (ҚР ҚК 175 б.); 2)тонау (ҚР ҚК 178 б.); 3) қарашылық (ҚРҚК 179 б.); 4) сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иеленіп алу немесе ысырап ету (ҚРҚК 176 б.); 6) алаяқтық (ҚРҚК 177 б.).
1) ұсақ ұрлау, ұрланған мүліктің құны қылмыс жасалған күнге ҚР заңнамасымен бекітілген 10 АЕК құнынан аспаса.
2) ірі мөлшерде ұрлау қылмыс жасалу сәтіне ҚР заңымен белгіленген АЕК-тен 500 есе асып түсетін мүліктің құны мен залалдың мөлшері.
"Егер де бір созылмалы қылмыс бірнеше хищ. эпизодтарынан құрылатын болса және де олардың жасалу ниеті бір болса, ұрланған мүліктің жалпы құны 500 АЕК-тен асатын болса, оны ірі мөлшерде келтірілген ұрлық деп саралауымыз қажет. Егер де қылмыскердің ниеті ірі мөлшерде ұрлағаны бағытталса, бірақ та ұрлық одан тәуелсіз жағдайлармен жүзеге асырылмаса, жасалынған қылмысты, фактілі ұрланған мүліктің бағасына қарамай, ірі мөлшерде ұрлық деп саралауымыз қажет. Басқа біреудің мүлкін ұрлау әр түрлі ниеттегі эпизодтармен жүзеге асырылады, ұрланған мүлікті жалпы санау рұқсат етілмейді. Ұрланған мүліктің құнын есептеу кезінде қылмыс жасалу сәтіне оған мемлекеттік белгілерді бағалауды ескерту қажет. Ал егер де жәбірленуші ұрланған мүлікті рыноктық бағамен немесе комиссиялық бағамен сатып алса, онда сол бағалармен. Бағасы болмағанда, ұрланған мүліктің құны эксперт мамандардың қорытындылары негізінде белгіленуі мүмкін.
Қылмыстың пәнінің құндылығына байланысты келесі топты бөледі:
1) Ерекше құнды заттарды ұрлау (ҚР ҚК 180 б.)
Жасырындылығы және күш қолданылмауы
Ұрлық - иеленуші мүлкін хищ. нысаны. Бұл екі көп таралған пайдакүнемдік ниеттегі мүліктік қылмыс. Заң ұрлықты бөтен біреудің мүлікті жасырын алу деп белгіленді. Бұндай қылмыс әрекет үшін ҚР ҚК 175б. қылмыстық жауаптылық көзделінген. Жасырындылық туралы сұрақты шешкенде, сот айыптының жағдайды сезілуін ескеруі қажет. Егер де айыпты өзінің әрекетін басқалар үшін көрінбейтіндей жасадым деп сезінсе не ойласа, ал егер де тіпті де мүлік иесі немесе басқа тұлға оның әрекетін бақыласа, бұл әрекет ұрлық деп саралануы тиіс. Егер де жоғарыда айтылған тұлғалар мүлікті алу әрекетін көріп, бірақ оны қылмыс сипатын түсінбесе де, әрекет ұрлық деп саралануы қажет. Егер де қылмыс айыпты тұлға туыстық қатынастағы, достық қатынастағы немесе жеке сипаттағы басқа қатынастағы адамдар қатысуымен жасалынса және де соның негізінде айыпты оның әрекетіне кедергі келмейтініне және құқық қорғау органдардың болмауына сенімі болса да, бұл әрекет ұрлық ретінде саралануы қажет.
Қылмысты саралау кезінде ұрлықтың күш қолданусыз жасалатын қылмыскерлер қатарына жататындығын ескергеніміз жөн. ҚР ҚК Ұрлық туралы нормаларға жүйелі түсініктемесінен көреміз. Егер де қылмыс күш қолданумен немесе күш қолдану жасырын алудың алдында жасалса, әрекет ұрлық ретінде саралай алмаймыз.
Қылмыс кезінде қылмыскерден ұрлық әрекеттерін бақылауға мүмкінсіз болатындай мүлікті иеленуші тұлғаға күш қолдану әдістерін жасау (басқа жерге апарып тастау, бір жерде қамау, санадан тыс жағдайға келтіру, т.б.) да ұрлық ретінде сараланбайды.
Ұрлықтың субъективтік, объективтік мазмұны болып, яғни айыпты (ұрлық жасаушы) ұрлық объектісі болып тұрған мүлік иесімен немесе күзетшісімен, әрекеттерін көріп қалып, оған кедергі келтіруі мүмкін, қарсы әрекет жасауы мүмкін басқа да адамдармен кездеспеуге тырысады.
Ұрлаудың барлық нысандары арасында ең қауіпті емес деп танылуы мүмкін, себебі:
1. Қарақшылық пен тонауға тән физикалық немесе психикалық күш қолданумен ұштаспайды;
2. Айыпты ұрлық жасағанда мүлікке деген құқығын немесе қызметтік жағдайын қолданбайды.
1. Мүлікті ұрлау үшін алдау әдісін қолданбайды.
Құқыққа қайшылық
Ұрлық - әрқашан да айыптының құқыққа қарсы әрекеті. Біріншіден, ұрлық жасаушы ұрланатын мүлікке құқығы жоқ және де өзінің әрекеттерінің заңға қайшы екенін ұғынады. Екіншіден, ұрлық мүлік иесі немесе күзетшісі көрмейтіндей, білмейтіндей жүзеге асырылады.
Тәжірибеде мүлік күзетшісі білетіндей және келісімімен де ұрлықтар жасалады. Мұндай келісім бірлесіп ұрлық жасауға сөзбайласу болып танылады.
Алып қою
Ұрлық - мүлікті иеленуші тұлғаның шаруашылық билік ету аясынан қылмыс объектісін алып қоюдан тұрады. Заңды иесінен мүлікті айыру, соның арқасында иеленуші тұлға мүлікке билік ету мүмкіндігінен айырылады. Алып қою - иеленуші тұлғаның билігінен мүлікті айыптының пайдасына көшіру. Алып қойылған құндылықтар ұрының немесе үшінші тұлғалардың заңсыз билік етуіне айналдырылады. Ұрлық арқылы айыпты алып қойған құндылықтарды өзінің билігіне айналдыруға және өзімен заңды мүліктің заңды иесінің орнын басуға ұмтылады. Бірақ та онымен жасалған құқыққа қайшы әрекеттері ұрыда мүлікке меншік құқығының пайда болу негізін туындатпайды алып қойылған мүлікке оның билігі заңмен қорғалынбайды, ал мүлігі ұрланған иеленуші тұлға заңмен мүлікке деген өзінің меншік құқығын сақтайды. Бөтеннің мүлкін өзінің пайдасына айналдыру - құқыққа қайшы билігіндегі мүлікті алу немесе оны ысырап ету. Заңдағы "алып қоюң және айналдыру ұғымдар бір-бірінен ерекшеленеді, әрқайсысының мазмұны бар, тығыз байланыста болып келеді және бірін-бірі толықтырады.
Осы екі сөз мынаны көрсетеді, кінәлі адам бөтен адамның мүлік аясынан мүліктік құндылықтарды алып қояды, осы әрекетімен ол меншік қатынас сияқты әлеуметтік қатынасты бұзады, бөтен біреудің мүлкіне өзінің билігін орнатады, сырттай өзінің әрекеттеріне заңды нысан келтіре отырып. Сондықтан жоғарыда айтылған ұғымдар ұрлаудың ұрлық нысанының объективтік жағын сипаттауға ең жарамды болып келеді.
Қайтарымсыздығы
Бөтен біреудің мүлкін қайтарымсыз алып қою мынадай жағдайларда саналады, егер де кінәлі тұлға мүлікке ақысыз түрде билік орнатады, тиісті орнын толтырусыз немесе адекватты түрде орнын толтырусыз. Бөтен біреудің мүлігін қайтарымсыз алып қою меншік иесіне немесе басқа иесіне мүліктік залал ретінде қоғамдық қауіпті салдарды тудырады. Қылмыстық құқық ғылымында залалдың толығымен ақшалай немесе басқа нысанда өндірмеуінсіз бөтеннің мүлігін алып қою сияқты ұрлаудың түсінігі қалыптасқан. Бірақ қайтарымсыздың жалпыны қамтитын түсінік емес, тәжірибеде меншік иесіне оның мүлкін алу кезінде оған еріксіз түрде ақшалай эквиваленті төлеу жағдайларын қамтымайды. Егер де заңға қайшы әдіспен, мүлікке алуға құқығы болмай алып қойғанда және меншік иесінің мүлігін алып қою әрекеттеріне қандай да бір нысанда бағыттарын білдірмесе, еркіне қарсы жүргізілсе, бұл әрекет ұрлаудың немесе ұрлықтың ісін мән жайына байланысты басқа нысандары ретінде саралау қажет.
Ұрлық пайдақорлық мақсатпен жүзеге асырылатын қылмыс. Пайдақорлық дегеніміз - тұлға басқа бір тұлғаның өзінің мүлігін билік ету және пайдалану мүмкіншілігін бұза отырып, заңсыз түрде мүлігін алып қою. Қылмыскер қылмыс жасай отырып өзінің мүліктік қажеттіліктерін қанағаттандырады. Құқықтық әдебиетінде С.В.Скляровпен хищенияның міндетті белгісі ретінде пайдақорлық мақсатты алып тастау сияқты ұсыныс жасалынды. Соның арқасында жауапкершілік мәселесі шешілгенде айыптының кейін мүлікке билік етті ме, етпеді ме оны ескермей, тек қана мүлікті заңсыз алып қою фактісін анықтау жеткілікті деген ұсыныс жасайды.
Пайдақорлық - көп аспектлі әлеуметтік құбылыс болып келеді және соның құрамына тұлғаның көптеген ұмтылыстары кәреді және сол үшін айыпты тұлға мүлік иесіне немесе басқа иесіне залал келтіреді. Дисеертант осы жоғарыда ұсынылғанға қарсы шығып және де өзінің білдірген ойының ұрлықтың құрамының шегін белгілемеуге және де ұрлықты басқа қылмыстардан ерекшелеуге мүмкіндік болмайтынындай екенін дәлелдейді. Полимотивизация жүргізілсе пайдақорлық ниеттің болуы қылмысты ұрлық негізінде санауға бірден бір негіз.
Қылмыс арқылы меншік иесіне зиян келтіру. Алып қою арқылы меншік иесіне мүліктік залал келтіріледі. Залал ұсақ мөлшерді, не ірі мөлшерде келтірілуі мүмкін. Залалдың мөлшерін анықтау қылмыстық құрамдағы ұрлықты әкімшілік құрамдағы ұсақ-түйек ұрлаудан айыруға мүмкіншілік береді. Ұрлықтың залалы ұрланған заттардың құнымен есептелінеді. Мүліктің құнын анықтаған кезде меншік иесінің мүлігін бөлшектеп, рыноктық әлде коммиссиондық бағалармен сатып алғаны туралы сұрақ шешу керек. Мүлік иесінде сөздерін растайтын құжаттар болу керек. Бағасы белгісіз болған жағдайда, ұрланған заттың мөлшері туралы дау туған жағдайда Залалға комплексті семантикалық және құқықтық анализ жүргізсек, ұрлау әрқашанда объективті түрде жәбірленушінің еркі мен есінен тыс оған залал, зиян келтіріледі. Меншік иесі мүлікке баға беруі субъективті түрде жүргізіледі.
Егер де мүлігін алып қоюға меншік иесінің келісімі ұрлық жасалғанға дейін жүргізілсе, онда әрекет қылмыс ретінде сараланбайды. Сондықтан ҚР ҚК 175 б. ұрлау анықтамасынан мына көрсетілгенді алып тастауға болады. Мүліктің меншік иесінің немесе басқа б да иесіне залал келтіру:
Кейде мүлік иесі белгілі бір мүлікке құқықтардан айыруды белгілейді, бірақ жүзеге асыруға үлгірмейді және де сол мүлік ұрлық объектісіне айналған жағдайлар тәжірибеде кездеседі. Соларға теоретикалық пайымдау жасалып, құқықтық баға берілуі тиіс. Басты қатысушысы өзі көңіл бөлмейтін қоғамдық қатынасты қылмыстық заң қорғайды. Мұндай әрекеттерді декриминализациялау басқа меншік нысандарының қорғалу деңгейінің төмендетілуіне әкелуі мүмкін. Мұндай әрекеттер тиісті емес объектігі қол сұғу деп бағаланады, қылмысқа оқталу деп сарануы қылмыс жасалғаннан кейінгі ауырлыққа теңістірілуі мүмкін
Ұрлық дегеніміз - пайдакүнемдік мақсатта бөтен мүлікті осы мүліктің меншік иесіне немесе өзге иеленушісіне залал келтіріп отырып айыптының немесе басқа адамдардың пайдасына қасақана, заңсыз, қайтарымсыз, жасырып және күш қолданусыз алып қою және айналдыру танылды.
Бұл анықтамадай келесідей белгілерді анықтауға болады:
1) бөтеннің мүлкін бөтеннің иелігінен заңсыз алып қою және билік ету;
2) жәбірленушіден ұрыға мүліктің өтудің жасырын және күш қолданусыз әдісі;
3) әрекеттердің пайдақорлық ниеті және арнайы пайдақорлық ниет - иелену.
1.2 Қылмыстың объектісі және қылмыстық қолсұғушылықтың пәні
Ұрлықтың объектісі болып қлмыстық заңмен қорғалатын меншіктің қоғамдық қатынастары.
Типтік объектісі - қатынастарының кең ұғымы, яғни мүліктік құндылықтарды алмастыру және өндіру қоғамдық қатынастар және де олар ұжымдық және жеке тұтынылуға бағытталады; объективті құқық нормалар жүйесімен бекітілген және реттелінетін қатынастар.
Непосредственный объектісі - нақты меншік нысандағы қоғамдық қатынастар, меншік иесінің мүліктік интересы. Объектіде құқықпен бекітілетін және қорғалатын қоғамдық қатынастардың заңи табиғаты көрінісін табуы тиіс. Қылмыстың пәні - қылмыстың объектісін, элементі, оған әсер ете отырып айыпты адам қоғамдық қатынастарға залал келтіреді және де оның абстрактілік сипаты жоқ. Қорытындылай келе меншік қатынастар объект ретінде, ал мүлік ұрлық пәні болып еспетелінеді.
Қылмыстың қолсұғушылықтың объектісін анықтау әдетте қиындыққа соқпайды:
ұрланған мүліктің қай субъектісі тиесілі екені анықталады (мемлекеттік кәсіпорын, жеке фирма, мүлік меншік құқығына тиесілі болған жеке тұлға) және де қылмыс жасалу сәтіне оның фондарында болғаны анықтлынады.
Меншік иесінің мүлігін ұрлау кезінде айыпталушы қоғамдық қатынасқа емес, оның элеметіне қол сұғады, ол меншік құқығы болып табылады, ол бойынша билік ету, пайдалану және иелену жүргізіледі.
Қылмыс пәні
Меншік иесінің ұрланған мүлігіне анализ жасалғанда тек қана объектілерді ажырата білу ғана емес, сонымен қатар қылмыс пәнін, яғни ұрланатын мүлікті ажырата білу керек.
Мүлікті құқықтық қолсұғушылықтың пәні ретінде қарастырғанда, оны қылмыстың объектісінен тыс зерттеуге болмайды. Пән және объект өте тығыз байланыста болып келетін ұғымдар. Заттар мүліктік қатынастардың алғы шарты болып келеді, қолсұғушылықтың пәні қылмыстың объектісінің элементімен, құрамдас бөлігі ретінде қарастырылуы тиіс, себебі меншік қатынастары мүлікпен қатынассыз мүмкін емес. Мүлікке әсер ету нәтижесінде меншік қатынастарына зиян келтіріледі. Заттарға қатысты мүлік бөлшегі ретінде болып табылған меншік қатынастары бұзылады. Бөтен сөзбен айтқанда, иеленуші белгілі бір зат билік ету, иелік ету, пайдалану құқығынан айырылады.
Осындай көзқарасқа қарсы М.П.Михайлов қарсы шықты. Оның айтуы бойынша, ұрлықтың объектісі мен пәнін бөлу қателік деп санайды,оның схоластикалық сипаты бар деп санайды. Оның айтуы бойынша, ұрлықтың объектісі болып материалды өмірдің аттарының жиынтығы болып табылады және де ол құқық бұзушылықпен меншік құқығына ешқандай залал келтірілмейді дейді.
Басқа аторлардың айтуы бойынша, ұрлық кезінде залал меншік қатынастарына қылмыс объектісіне әсер ету жолымен тигізіледі. Меншік қатынасы ұрлануы, жойылуы мүмкін емес, меншік қатынастары бұзылуы ғана мүмкін
Ұрлық кезінде залал мүмкін емес, меншік қатынасына келтіріледі. Қылмыс субъектісі (ұры) меншік құқықтың қатынастарға қол сұғылады, яғни меншік құқығына, сыртқы өмірдің материалдық заттарға емес. Сөзсіз Б.С.Никифоров мүлік жайлы "сыртқы өмірдің материалды заттардың ждиынтығың деп пайымдауы дұрыс.
Өзінің физикалық белгілері бойынша мүлік материалды, заттай денелерде, объективті өмірдің әртүрлі заттарында болуымен сипатталады, олар әртүрлі физикалық жағдайларда болуы мүмкін, тірі және тірі емес болуы мүмкін, жеке бір мазмұны болуы мүмкін немесе басқа заттың рөлін орындалуы мүмкін, бастапқы заттың рөлін орындау мүмкін, т.б. Ұрлықтың мақсаты болып, бөтен біреудің еңбегінің материалды жемістеріне заңсыз иелік ету болғандықтан, ұрлықтың пәні болып рухани құндылықтар бола алмайды: ой, гипотеза, воплощениясын кітапта, симфонияда, картинада таппаса.
Материалдық заттың қозғалатындығы
Ұрлық кезіндегі қолсұғушылықтың пәні ретінде болып табылатын зат қозғалатын заттардың қатарына жатады және де олар кеңістікте өздерінің пайдалы қасиеттерін жоғалтпай қозғалады.
Ұрлықтың пәнінің адам еңбегімен жасалынуы. Мемлекетке немесе басқа субъектіге тән меншік құқығындағы кез-келген зат ҚР қылмыстық кодексі бойынша ұрлықтың пәні бола алмайды. Ұрлықтың пәні мүмкін мүлікке жасалуына, кестеленуіне, табуына немесе өндірілуіне адамның еңбегі сіңген ғана заттардың жиынтығы жатады. Ұрлықтың пәні болуы үшін заттың тек қана тұтынылу қасиеттеріне қоса азаматтыққа айтысқа түсуге, тауар-ақша айналысына түсуге бағасы болуы керек.
Орман, жабайы жануарлар мен құстар, судағы балық, өндірілуден тыс табиғи қазбалар мемлекеттің меншігін құрайды. Бірақ оларды ұрлануға мүмкін мүлікке жатқыза алмаймыз, себебі оларға адам еңбегі сіңбеді.
ҚР Қылмыстық Кодексінің 175 бабы бойынша айтылатын қарудың барлық түрлерін (автоматтар, пистолеттер, револьверлер, винтовкілер т.б.) гладкостволдық аңшылық ружьедан басқа қаруларды, оқ-дәрілер (патрондар, гранаталар); атылыс заттар ұрлықтың пәнін құра алмайды. Бұл заттарды ұрлау қоғамдық қауіпсіздікке өте қауіпті болып табылады. Ауыр және аса ауыр қылмыстар жасауға қолданылуы мүмкін. Бұл қылмыстардың объектісі болып меншік емес, қоғамдық қауіпсіздік болып табылады. ҚР Қылмыстың Кодексі бойынша "Қоғамдық тәртіпке және қоғамдық қауіпсіздікке қылмыстарң тарауының құрамына жатады (255 б. "Қаруды, оқ-дәріні, жарылғыш заттар мен жару құрылғыларын ұрлау не қорқытып алу).
Осындай негіздер бойынша бұл тараудың бөлек-бөлек қылмыс құралдары ретінде радиактивті материалдарды және есірткі заттарды ұрлау сияқты баптары көрсетіледі.
Азаматтық айналысқа түсе алатын материалды өмірдің заттарын сатып алуға мүмкін бере алатын және де тауар эквиваленті ретінде қызмет ете алатын ақшалар ғана ұрлық пәні бола алады. Ал бағалы қағаздар диференциаланған болуы керек, себебі ұрлықтың пәні болып мүліктік сипттағы кез келген іс-құжаттар бола алмайды, тек қана ұсынушылық бағалы қағаздар. Мұндай бағалы қағаздар азаматтың қатынастарының ерекше түрлерінде ақша замени ретінде, белгілі бір қызметтерді пайдалануға иесіне құқық беретін куәлік ретінде көрінісін табады (автобустағы билет, концертке билет, кітапханадағы оқырман билеті). Атты ақшалай документті немесе легитимді знакті тығу әрекеттері біткен қылмыс бола алмайды, себебі мүлік иесіне мүліктік залал әлі келтірілмеді. Ұрланған құжат бойынша тіркелген мүлікті алу құқығын жүзеге асырмаған ұрлықшы әрекеттері ұрлыққа дайындалу шегінен шықпайды.
В.С.Шмкуновтың айтуы бойынша, іс-құжаттардың өзінен-өзі материалдық құндылығы жоқ, себебі белгілі бір мүлікті алуға құқық бермейді (сенім хат, түбіртек, т.б.) оларды ұрлықтың пәні ретінде емес, тәсілі ретінде қарастыру қажет.
Ұрлық пәнінің экономикалық құндылығы
М.И.Исаевтің көзқарасы қате болып табылады, себебі оның айтуы бойынша, белгілі бір экономикалық құндылығы жоқ заттар ұрлық пәні бола алады. (Мысалы, мүлікті алуға құқық бермейтін құжаттар) .
Азаматтардан олардың жеке құжаттардың ұрлануы олардың меншік қатынастарын бұзбайды, (паспорт, оқу орнын бітіру дипломы, жеке куәлігі, т.б.; штамп, кәсіпорынның бланкілері). Осы себеппен заң шығарушы осындай заттарды ұрлауды басқару тәртібіне қарсы қылмыстар қатарына жатқызды. (ҚР ҚК, 14 тарауы).
Адам жерленген жердегі заттарды ұрлау меншік қатынастарын бұзу әрекеттеріне жатпайды. Жерленген адамның туыстары мен жақындары бұл заттарды жерлеуге салған кезде өзінің мүлік қатарынан ерікті шығарады. Жерленген адамның заттарын ұрлау жеке қылмыс құрамын ұрлайды, оның объектісі болып қоғамдық тәртіп болып табылады. (ҚР ҚК 9 тарауы).
Ұрлықтың пәні - бөтеннің мүлкі.
Ұрлықтың пәні болып айыптыға тиіс емес мүлік қана бола алады. Сондықтан мүлік иесі өзінің меншік құқығын жоғалтпай басқа тұлғаға мүлігін уақытша пайдалануға және иелік етуге беру құқығы болып және де бұрын берген мүлігін пайдаланушы немесе иелік етуші тұлғаның еркінен тыс алса, бұл жағдайда ол ұрлық әрекеттерін емес, өзінің мүлігіне билік ету актісін жүзеге асырады, яғни өзінің құқықтарының бірін жүзеге асырады. Бірақ Пионтковскийдің көзқарасы бойынша, бұндай әрекеттер ұрлық ретінде саралануы қажет.
Жалпы меншік құқығындағы мүлік бірнеше адамдарға тиесілі болуы мүмкін: ерлі зайыптылар, кооператив мүшелері. Мүлік егер де ол жалпы меншік құқығындағы мүлік болып табылса және де оған иеленушілердің біреуі басқа иеленушілері үшін залалды билік етсе, бұл мүлік ұрлық пәні ретінде қарастырыла алмайды, себебі ерікті әрекет етуші тұлғаға үшін бөтеннің мүлкі болып табылмайды. Ата-аналармен балалар арасындағы бірге тұратын тұлғалардың арасында меншік иесінің қолданылуға рұқсаты болса да жалпы меншік құқығы туындамайды. Сондықтан да егер бабалар ата-анасының заттарын немесе олардың орнындағы адамның ерікті түрде алып қойылса, белгілі бір жағдайларда ұрлық ретінде саралануы мүмкін.
Меншік иесімен бірге тұрып жатқан үшін адамдар мүлікке құқығы жоқ. (квартиранттар, қонақтар, жеке шоферы, няня). Меншік иесінің мүлігін шаруашылық пайдалануды кең жүргізе алады, ал билік етуді тек иеленуші тұлғаның рұқсатымен және оның пайдасына жүзеге асыруы тиіс. Басқа ерікті заңсыз әрекеттері ұрлық ретінде саралануы мүмкін.
Ұрлық объектісі болып әртүрлі нысандардағы (мемлекеттік, жеке) меншік қатынастары болып табылады. Ұрлықтың пәні болып материалдық, қозғалатын мүлік, оның экономикалық құндылығы болады. Адам еңбегі нәтижесінде туындалған, ұрлық жасаушы үшін жат мүлік.
1.3 Ұрлықтың объективтік жағы
Объективтік жақ қоғамға қауіпті әрекеттің сыртқы жағын белгілейтін белгілердің жиынтығымен сипатталады. Оған кіреді: айыпкердің өзінің немесе басқа біреудің пайдасына мүлікті алып қою немесе (және) айналдыру; осы әрекеттер арқылы мүлік иесіне немесе басқа иеленушіге мүліктік залал келтіру; бұл әрекеттердің құқыққа қайшылығы; бұл әрекеттердің қайтарымсыздығы.
ҚР Қылмыстық кодексі бойынша ұрлық дегеніміз - бөтеннің мүлігін жасырын ұрлау, ал ұрлықтың объективтік жағы 1997 жылғы қылмыстық кодекске дейін ұрлап әкету мен ұрлау ұғымдары бір бүтінді құрайтын бөліктер болып келеді. Сондықтан заң шығаршының ұрлыққа анықтама бергенде ұрлап әкету ұғымынан бас тартқанын түсінуге қиын, себепті ұрлап әкету сөзі (ұрлау) жасырын алып кету, ұрлау және де одан әрі анық сипаттаманы табу қиын.
Объективтік белгілері бойынша ұрлық дегеніміз - мүлік иесінің билік етуіндегі немесе қорғауындағы мүлігін күш қолданусыз, жасырын, заңсыз ұрлау.
Ұрлық қылмыскердің белгілі бір әдісімен жүзеге асырылған әрекеттерімен сипатталады, яғни ұрлық әрекетсіздікпен жүзеге асырыла алмайды.
Ұрлықтың объективтік жағын әрекет, зардап және олардың арасындағы міндетте себепті байланыс құрайды.
Құқық қайшылығы
Ұрлықтың міндетті белгісі ретінде құқық қайшылық жоғарыда қарастырылып кеткен. Бұл белгісіне одан әрі тоқталу негізі жоқ деп ойлаймын.
Ұрлаудың жасырындылығы
Ұрлықты айрықша құрам ретінде бөліп қарастыруға беретін белгі "мүліктің жасырын әдіспен алып қойылуың. Осыны негізге ала отырып ҚР Қылмыстық Кодексі мынадай анықтаманы ұрлыққа берген, бөтеннің мүлігін жасырын ұрлау. Ұрлық әртүрлі әдістермен жасалынуы мүмкін.
Ұрлаудың жасырындылығы туралы сұрақты шешкенде, соттар айыптының жағдайды сезінуінен қорытынды жасауы тиіс. Егер де айыпты басқалар үшін жасырын ұрладым деп ойласа, қылмыс ұрлық ретінде саралануы қажет. Осындай әрекеттерді сырттан біреу бақыласа да және де жоғарыда аталып кеткен тұлғалар мүлікті ұрлау әрекетін көріп, оның қылмыстық сипатын түсінбесе де, ұрлық ретінде саралануы қажет.
Жасырып ұрлау басқалар үшін байқалмай жүзеге асырылады. Бұндай ұрлау пайдалануындағы, қорғауындағы, қадағалауындағы мүлік иесі үшін жасырын жасалынады. Ұрлықшы қоймаға күзетші басқа қорғау объектісіне кіріп ұрлауы немесе автобустағы адамның қалтасынан көшелек шығарылуы, т.б.
Кейбір жағдайларда, ұрлау кезінде сырттан адамдар, яғни үшінші тұлғалар қатысады. Олар болып дүкендегі сатып алушылар азаматтар, қойманың қасынан өтушілер, т.с.с. Олар мүлікке байланысты қорғау, қадағалау функцияларын атқару жөнінде қызметін мен шарттық міндеттемелері жоқ.
Әдебиеттерде үшінші тұлғалар туралы түсінік бірден қалыптасады. Бір көзқарас бойынша, олардың ұрлау фактісін бақылау меншік иесінің мүлкін ұрлау әрекетін саралау үшін маңызды емес.
Сонымен қатар А.И.Санталов үшінші тұлғалар туралы тіпті сөз қозғамайды, себебі оның айтуы бойынша ұрлықтың бар жоғын анықтауда олардың қатысуы маңызды емес. Бірақ та үшінші тұлғалар - бұл куәлар, керек кезде ұрлықшыға қарсы әрекет жасауы мүмкін, кейін оны ұрлықшы ретінде тануы мүмкін, бұны ұрлықшы жақсы түсінеді. Ұрлық жасырын болып табылады, егер де қылмыс үшінші тұлғалар үшін жасырын әдіспен жасалынса. ҚР Қылмыстық Кодексі бойынша айыпты кімге қатысты қылмысты жасырын жасауы керек субъектілер тізімі шектелмеген. Ұрлық үшінші тұлғалардың көзінше жасалуы мүмкін, егер де олар айыптының әрекеттерінде қылмыстық сипаттылықты байқамаса. Қарсы жағдайда тонауға айналады. Ұрлау ашық болып танылады, егер де бұл қылмыс жәбірленушінің немесе мүлік қорғауындағы немесе күзетіндегі болған тұлғаның немесе басқа тұлғалардың көзінше айыпты бұл адамдардың оның заңсыз әрекеттерін жасап отырғанын түсінуін біледі, бірақ бұл жағдайға көңіл бөлмейді.
Сондықтан, мысалы қоғамдық жерде, яғни көп адамдар тұрған жерде ұрлықшының бөтеннің мүлігін алып қою әрекеттері кезінде егер де басқалар үшін ұрлықшы мүлік иесі деп танылса немесе егер де тұлға ұрлықшының тапсырмасы бойынша әрекеттер жасайды, бірақ қылмыстық сипаты түсінбесе қылмыс ұрлық ретінде танылады. Мұндай ойды ұрлықшы өзінің әрекеттерімен тудыруы мүмкін, мысалы ұрлауды ұрлықшы алдау арқылы, яғни басқалар үшін мүлік иесі немесе заттарды алуға құқығы бар адам ретінде алып қоюы. Егер де, мысалы, адам көлікке отырып кетуі, басқалар үшін бұл адамның ұры екені туралы ойда туындамайды. ҚР Қылмыстық Кодексі бойынша көптеген адамдардың алдында көлікті, мотоциклді , велосипедті ұрлау ұрлық ретінде сараланады.
Ұрлық жасырын болуы мүмкін, егер де үшінші тұлғалар ұрының әрекеттерінің қылмыстық сипатын түсінеді, бірақ бұл жағдайда үшінші тұлғалар ұрыға туысқандары, достары немесе жеке қатынастағы адамдары болуы тиіс, ұры олардың оған қарсылық көрсетпейтініне және жала жаппайтыныта сенуі керек. Егер де мұндай әрекет алдын-ала келісілген болса, үшінші тұлға ұрлыққа қатысушы ретінде саралануы тиіс.
Автоматтандырылған сақтау қоймасынан да заттарды ұрлау да жасырын болып табылады. Ұры сақтау қоймасының шифрын біліп, одан заттарды ұрлағанда, үшінші тұлғаның оны ұры деп ойламайтынына сенеді. Себебі олар ұрының сақтау қоймасының шифрын білген тұлға ұры екенін білмеуі мүмкін емес.
Егер де ұры үшінші тұлғалар оның әрекеттерінің қылмыстық сипатын түсінетінін алдын-ала білсе, бұл факт ұрлауды ашық деп табуға және тонау ретінде саралауға негіз болады.
Егер де ұрлықты кішкентай баланың, психикалық немесе басқа ауру жағдайындағы адамның ұйқыдағы немесе қатты алкогольдік мас болу жағдайдағы адамның көзінше жасалса, және ол адам әрекеттердің қылмыстық сипатын түсінуі мүмкін болмаса, бұл әрекет қылмыс (ұрлық) ретінде сараламады.
Бірақ та ұры бөтен адам ретінде танымайтындар бөгет жасамайды деп сену мүмкін, бірақ та қарсылық әрекеттері жасалынуы мүмкін. Бұндай жағдайда ұрының әрекеттері ашық ұрлауға тән болады. Егер де ұрыға өзінің ойлағанын жүзеге асыру барысында, үшінші тұлға жағынан қарсылық келтіріліп, ұры мақсатына жетсе, онда әрекет ұрлыққа оқталу ретінде саралануы мүмкін.
Заңгерлердің арасында жәбірленушіден бас киімін ұрлау, қолындағы сумкісін ұрлау, т.б. әрекеттерді саралау жөнінде даулы мәселелер туындап тұр. себебі бұл әрекеттер бір уақытта, табан астында жасалады. Бір жағынан қарасақ,бұндай ұрлау әрқашанда ашық жасалынады, сондықтан ҚР ҚК 178 б тонау бабымен реттелуі тиіс.
Бірақ та мұндай шешім кез-келген жағдайда дұрыс деп танылмайды. Ұрлық жасырын деп танылуы мүмкін, алып қою кезінде ғана жәбірленушінің санасымен әрекет қамтылмайды.
Егер де жәбірленуші ұрының қашып бара жатқан жерде қате,лігінің жоқтығын анықтаса, жасалған ұрлық бұдан ашық деп танылмайды. Сонымен қатар, жәбірленуші оның мүлігін алып қою әрекеті аяқталғаннан кейін білуі де, ұрлауды ашық деп саралауға негіз болмайды. Бұндай жағдайда, ұрлық фактісіне тек қана жәбірленушінің ғана емес, айыптының көзқарасын, қатынасын анықтау қажет.
Ұрлықтың жасырын алу тәсілін жәбірленушіге зорлық қолдануы өзгермейді, егер мысалы, жәбірленушіге кек алу мақсатымен немесе бұзақылық сипаттағы қылмыс жасап күш қолданса, ал сосын жәбірленушінің мүлігін алу туралы ода кенеттен ниет туса және жәбірленуші бұл кезде дәрменсіз жағдайда болса не болып жатқандығына қорқып еш нәрсе жасамаса бұл әрекеті ұрлық ретінде саралауы қажет.
Ұрлықшының кейбір әрекеттерінде зорлықтың белгілері болуы мүмкін, мысалы, дәрменсіз мас адамнан оны киімдерін шешіп алып кету. Бұндай әрекетте де жәбірленуші не болып жатқандығын түсіне алмайтындығынан - оны ұрлық ретінде саралау қажет.
Ұрлық ретінде қылмыс саралану керек, егер жәбірленушіге зорлық оның байқау қабілетінен ауытқып, мүлікті жасырын түрде алу үшін бағытталса. Бірақ та бөтен біреудің меншігін заңсыз иелену және алу барысында адамға қолданылған күш қолдану, денсаулыққа зиян келтіру Қазақстан Республикасының ҚК-нің нақ сол баптарынан да жаза қолданылуы қажет.
Бөтен мүлікті алудан ұрлықшы мүлік иесіне зардап келтіреді. Материалдың құндылығы жоқ зат немесе бұйым ұрлық заты бола алмайды, себебі оны алу меншік иесіне материалдық залал келтірмейді. Осыны (4) сотта ескеру керек. Алматериалдың құндылығы бар зат ұрланса, жәбірленушіге сонымен қатар айыпкермен материалдық залал өтелу керек екендігін ескеріп, оны қадағалау қажет.
Яғни ұрлықтың объективтік жағының маңызды қасиетін құрайтыны, қылмыскердің бөтен мүлікті өзіне иеленуге алуы құрайды.
Ұрлықтың сақталу сәті.
Ұрлықтың объективтік жағының анализі толық болмайды, егер ұрлықтың аяқталу сәті бойынша сауал толығымен зерттелмесе. Әрекеті қашан аяқталған ұрлық ретінде асралау қажет, яғни Қазақстан респуликаының ҚК-нің - 175 бабы бойынша, ал қашан әрекет ұрлық жасауға дайындалу және қылмыс жасауға оқталу Қазақстан Респуликасының ҚК-нің - 24 бабын қосу қажеттігін анықтау.
А.И.Сонтоловтың және М.И.Якубовичтің айтунша, ұрлықта меншік иесінен мүлікті алу сәтінен қылмыс аяқталды деп санайды. Бірақ бұндай ойды қате деп ойлаймыз, өйткені ұрлықты аяқталған деп айыптының заты іс жүзінде иеленген кезінен емес, сол уақытқа оның өз қалауымен билік ете алатын мүмкіндігі туған кезден бастап санау керек. Егер ұрлық күзеттегі аймақта жасалса, онда қылмыстың аяқталғандығы туралы мәселе ұрланған мүліктің сипатына және айыптының пиғылына байланысты. Мысалы, егер айыпты (5) күзеттегі аймақтан шығармай-ақ пайдалануға болатын мүлікті ұрлаудыойластырса, онда мүлікті оқшаулап, оған заңсыз иелік орнатқан кезден бастап ұрлық аяқталған болып саналады. Ұрланған мүлік сол тұрған жерінде өз пайдасына жарату мүмкін болмағандықтан, оны күзеттегі аймақтан алып шығу кезінде айыпты ұсталса, оның әрекеті ұрлыққа оқталғандық ретінде сараланады.
П.С.Матышевшский мен Ю.М.Ткаченко ұрлықтың аяқталу сәтін мүлікті иеленген уақытын көрсетеді.
И.С.Тишкевич, ұрлықтың аяқталуын мүлікті алудан басталады деп, ал А.К.Щедрина ұрлықтың аяқталуы тек қылмыскерге сол мүлікті оның мақсаты бойынша (шаруашылық негізде т.б.) пайдалану мүмкіндігі жойылған сәтінен басталады деп көрсетеді.
А.А.Тоныковскийдің пікірінше, ұрлық аяқталды деп есептеуге болады, егер мүлік жәбірленушінің иелігінен айыпкердің иелігіне өтсе ғана.
Яғни егер айыпкер мүлікті алып оны пайдаланып және билік жүргізетін болса.
Пікірлердің кейбір өзгермеушіліктеріне қарамастан, барлық формулировкалар ұрлықтың аяқталу сәті деп айыпкердің бөтен мүлікті алудан батап ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz