Демократия және оның пайда болуы кезеңдері
Жоспар:
Кіріспе
І тарау. Демократия туралы түсінік.
Демократияның түрлері
Қоғамдағы саяси қатынастардың демократиялық негізі.
ІІ тарау. Демократиялық қоғам белгілері.
Демократияның алуан түрлі элитарлық теориясы.
Қоғамның саяси жүйесін демократияландыру.
ІІI. Қазақстан . демократиялық мемлекет.
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
І тарау. Демократия туралы түсінік.
Демократияның түрлері
Қоғамдағы саяси қатынастардың демократиялық негізі.
ІІ тарау. Демократиялық қоғам белгілері.
Демократияның алуан түрлі элитарлық теориясы.
Қоғамның саяси жүйесін демократияландыру.
ІІI. Қазақстан . демократиялық мемлекет.
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
К і р і с п е
«Демократия» ұғымы өте ертеде пайда болған. Демократия – көп қырлы құбылыс. Ол – басқарудың формасы, ол – мемлекет құрылымының үлгісі.Ол – халықтың саясатқа араласуының формасы. Дегенмен оның басты құндылығы, ең алдымен, мемлекеттің құрылымы емес, жеке адамның мүддесін, ар-намысын, адамдардың құқығы мен бостандықтарының сақталуы. Бұл негізгі мәселе ретінде қарастырылады.
Жиырмасыншы ғасырдың өркениеттілік ізденістердің бір сабағына мәдениет пен демократияның ішкі қисындылығы туралы идея жатады. Кейбір қазірігі либоризмнің өкілдерінің демократия өзіне өзі мақсат емес, ол адамдық ынтымақтастық пен бірге өмір сүрудің тиімді түрлерін нығайтуға бағытталған утилитарлық құрал болып табылады, кейде тарихта мәдениетпен руханилық өрлеу дәуірі демократиялық емес, керісінше авторитарлық басқару кезеңдеріне сәйкес келеді десе де,шындығына келгенде,демократия мен мәдениет іштей байланысты болады. Мәдениет адамның болмыс тәсілі болса, осы болмыстың мәнді сипаттамасына бостандық жатады. Демократия - осы бостандықтың жүзеге асу тәсілі. Демократияға деген ұмтылыс тек батыстық мәдениеттің феноменіне жатпайды,ол әмбебап құбылыс және бүкіл адамзаттың еріктілік пен өзін өзі басқаруына апаратын сара жолға жатады.
«Демократия» ұғымы өте ертеде пайда болған. Демократия – көп қырлы құбылыс. Ол – басқарудың формасы, ол – мемлекет құрылымының үлгісі.Ол – халықтың саясатқа араласуының формасы. Дегенмен оның басты құндылығы, ең алдымен, мемлекеттің құрылымы емес, жеке адамның мүддесін, ар-намысын, адамдардың құқығы мен бостандықтарының сақталуы. Бұл негізгі мәселе ретінде қарастырылады.
Жиырмасыншы ғасырдың өркениеттілік ізденістердің бір сабағына мәдениет пен демократияның ішкі қисындылығы туралы идея жатады. Кейбір қазірігі либоризмнің өкілдерінің демократия өзіне өзі мақсат емес, ол адамдық ынтымақтастық пен бірге өмір сүрудің тиімді түрлерін нығайтуға бағытталған утилитарлық құрал болып табылады, кейде тарихта мәдениетпен руханилық өрлеу дәуірі демократиялық емес, керісінше авторитарлық басқару кезеңдеріне сәйкес келеді десе де,шындығына келгенде,демократия мен мәдениет іштей байланысты болады. Мәдениет адамның болмыс тәсілі болса, осы болмыстың мәнді сипаттамасына бостандық жатады. Демократия - осы бостандықтың жүзеге асу тәсілі. Демократияға деген ұмтылыс тек батыстық мәдениеттің феноменіне жатпайды,ол әмбебап құбылыс және бүкіл адамзаттың еріктілік пен өзін өзі басқаруына апаратын сара жолға жатады.
Д.Жамбылов.Саясаттану.Оқу құралы Алматы,1996
Ә.Нысанбаев Қазақстан.Демократия,Рухани жаңару,1999
Қазақстан.Казахстан.Демократия.Духовное обновление.Алматы,1999
Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Әлеуметтану және саясаттану бойынша /
Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын – Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2006. – 569 б. ISBN 9965-808-89-9
Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007. ISBN 9965-32-491-3
Саясаттануға кіріспе.Ғ.Мұстафин.Алматы,1994
Ә.Нысанбаев Қазақстан.Демократия,Рухани жаңару,1999
Қазақстан.Казахстан.Демократия.Духовное обновление.Алматы,1999
Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Әлеуметтану және саясаттану бойынша /
Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын – Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2006. – 569 б. ISBN 9965-808-89-9
Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007. ISBN 9965-32-491-3
Саясаттануға кіріспе.Ғ.Мұстафин.Алматы,1994
Қаржы академиясы
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Демократия және оның пайда болуы кезеңдері
Тексерген: Тортаев Т.К.
Орындаған: Атымтаева Ж.Т.
УкС-23 тобы
Астана 2012
Жоспар:
Кіріспе
І тарау. Демократия туралы түсінік.
Демократияның түрлері
Қоғамдағы саяси қатынастардың демократиялық негізі.
ІІ тарау. Демократиялық қоғам белгілері.
Демократияның алуан түрлі элитарлық теориясы.
Қоғамның саяси жүйесін демократияландыру.
ІІI. Қазақстан – демократиялық мемлекет.
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
К і р і с п е
Демократия ұғымы өте ертеде пайда болған. Демократия – көп қырлы
құбылыс. Ол – басқарудың формасы, ол – мемлекет құрылымының үлгісі.Ол –
халықтың саясатқа араласуының формасы. Дегенмен оның басты құндылығы, ең
алдымен, мемлекеттің құрылымы емес, жеке адамның мүддесін, ар-намысын,
адамдардың құқығы мен бостандықтарының сақталуы. Бұл негізгі мәселе ретінде
қарастырылады.
Жиырмасыншы ғасырдың өркениеттілік ізденістердің бір сабағына мәдениет
пен демократияның ішкі қисындылығы туралы идея жатады. Кейбір қазірігі
либоризмнің өкілдерінің демократия өзіне өзі мақсат емес, ол адамдық
ынтымақтастық пен бірге өмір сүрудің тиімді түрлерін нығайтуға бағытталған
утилитарлық құрал болып табылады, кейде тарихта мәдениетпен руханилық
өрлеу дәуірі демократиялық емес, керісінше авторитарлық басқару кезеңдеріне
сәйкес келеді десе де,шындығына келгенде,демократия мен мәдениет іштей
байланысты болады. Мәдениет адамның болмыс тәсілі болса, осы болмыстың
мәнді сипаттамасына бостандық жатады. Демократия - осы бостандықтың жүзеге
асу тәсілі. Демократияға деген ұмтылыс тек батыстық мәдениеттің феноменіне
жатпайды,ол әмбебап құбылыс және бүкіл адамзаттың еріктілік пен өзін өзі
басқаруына апаратын сара жолға жатады.
І. Демократия туралы түсінік.
Демократия – сөзі (гр. demos – халық және гр. kratos – билік) деген
сөздерінен шыққан, яғни “халық билігі” деген мағынаны білдіреді. Бұл сөз
бірнеше мағынада қолданылады:
✓ Мемлекет түрі.
✓ Теңдік, сайлау, көпшілік дауыспен шешім қабылдау принциптеріне
негізделген ұйымның ұйымдастырылу түрі.
✓ Қоғамдық құрылымның мұраты.
Әр жерде демократия әртүрлі рең алған. Олар мынандай мемлекетті
демократиялық деп түсінген. Халықтың заң жүзінде мемлекеттік билікті
басқаруы. Мұнда конституция билік халықтың қолында екендігіне дәлел болады.
Халық жоғары билікке өз өкілдерін сайлау арқылы тағайындап, өзгертіп
отырады.
Демократия теңдік болған жерде ғана орын алады. Мұнда барлық салада –
заң шығару, оны орындауда, т.с.с. теңдік болады. Демократияда әділеттілік
болуы керек. Мұнда да қоғамның барлық саласында әділеттілік болуы
тиіс.Демократияда сонымен қатар бостандық, еркіндік болуы керек. Сонымен,
демократия деп халық билігі, теңдік, құқық, әділдік, еркіндік принциптеріне
негізделген мемлекеттік құрылысты айтады. Демократияның мәнісін А.Линкольн
мынадай бір әсерлі формада түсіндіріп өтті: Демократия дегеніміз халық
үшін халықтың өзі іске асыратын халық басқаруы.Демократия басқа жағынан
алғанда,полиархия түрінде қарастырылады, яғни ол саяси процестерге
азаматтардың толыққанды араласуына мүмкіндік беретін, қоғамның неғұрлым көп
бөлігіне азаматтық құқықтарды барынша мол беретін билік жүйесі ретінде
анықталады.Ал демократия қамқор болу қызметін кез келген жағдайда атқарса
да, дегенмен У.Черчилль айтпақшы: Адамзат одан жақсы ештеңе ойлап тапқан
жоқ деген.
Саясаттану курсында демократия атаулы ұғымының алатын орны
ерекше.Себебі демократия халықпен бірге жасап келе жатқан қарапайым
да, адам таңқаларлық ғажап ұғым. Мәселен, Геродот
ұсынған антиктік демократияның белг ілерін қарастырып
көрелік. Біріншіден,адамдар қызметк е жеребе тастау жолымен іріктелді.
Екіншіден, барша халық заңға бағынды. Үшіншіден, елдің ішкі және сыртқы
саясатының бағыт-бағдарыжалпыхалықтық жиналыст а шешімін тауып отырды. Осы
аталған демократиялық принциптерді алғашқы болып Аристотельдің бастауымен
Афины Республикасы енгізді. Ең кедей деген төртінші тапқа да сайлау құқы
берілді. Сөйтіп, ұлы философтардың қолдауымен Афиныда өмірге келген
полистік демократияның дамуы 300 жылға созылды. Дегенмен антик ғұламалардың
ақыл-ойынан туындаған полистік демократияның
да кемшіліктері мен залалды жақтары аңғарылмай қалған жоқ.
Мысалы, мемлекетте арнайы заң болма й, қара тобыр саяси билікті өз қолына
ала қалса, онда полистік демократия ұжымдық билеушінің рөлін атқарып, бүкіл
халық тиранға айналған болар еді.Сонда халық атынан сөйлейтін
мылжыңдар елді билеп-төстеп, оның аяғы анархияға келіп соғар еді.
Антиктік демократияның жалпыға бірдей сайлауға қатысу, саяси мәселені
шешу құқығы жаңа дәуірдегі классикалық демократияда пайдаланылды. Осы
тұста Ш. Монтескье британия демократиясының негізінде билікті
бөлісу теориясын жасады. Ал Ж. Руссо ақыл-ойы жоғары адамдардың халықтың
әлеуметтік жағдайын жасауға мүмкіндігі болады дей келіп, халық өз
тағдырын өзі шешеді деді. Дегенмен қайырымдылық пен зұлымдық жайында
әркімнің өз түсінігі болатындығы ескерілмеді. Баршаның бірдей қайырымды
болу идеясында тоталитаризмнің элементі жатыр еді. Бұл идеяны
жасаушылар қарапайым халықтың кәсіби саясатшылардың алдау- арбауына оңай
түсетіндігін ескермеді. Ал өмірде адамдардың көпшілігінің саясатқа
араласқысы келмейтіндігі белгілі ғой.
Осы уақытқа дейінгі демократия туралы идеяларға, концепцияларға осы
көзбен қарайтын шумпетерлік демократия деп аталатын
ревизионистіктеория болды. Олар са ясатшылардың қарапайым халық
пікірін бет перде етіп ұстауының қауіптілігіне назар аударды. Расынд а,
кәсіби саясатшылар тәжірибесіз халықтың бірлі- жарым пікірін сайлаушыларға
бүкілхалықтық пікір ретінде ұсынып, оны өз мақсатына пайдаланады.
Бұл кейін популизм ағымын туғызды. Демократияның айла-тәсілдерінің
әр алуан екендігі белгілі. Солардың ішінде хандық дәуір кезіндегі
дала демократиясы туралы айтпасқа болмайды.
Қазақтың түп-тегінің тарихы үш мың жылдық
заманға кететіндігі айқындалып отыр . Қазақтың негізгі кәсібінің мал
шаруашылығы болуы, жаугершілік, соғыс, жылқы мен қойға шұрайлы жайылым мен
кең өрістің қажеттігі біздің елді мекенімізді сахара, дешті,
қарақұм, бетбақ дала, шөл-шөлейт,
дархан дала деп атауға себепкер б олған. Дұшпандарымыз да
осы даланы талай дүбірлеткен. Деген мен қазақ халқы өніп-өсіп, өмірді
жалғастырған, рухты жандандырған. Талай тарихи оқиғалардың куәсі
болған сар далада өмір үшін күрес тоқтаусыз жүріп жатқан. Қазақ халқының
мақтанышы ұлы бабамыз Әбу Насыр әл-Фараби Әлеуметтік-этикалық
көзқарастарында Ең жоғарғы даму шегіне жету үшін адамдар бірігіп,
қауымдасуы тиіс, – деп жазады. Ол қоғамды үшке бөледі: біріншісі – ұлы
бірлестік, ол барлық халықтардың бірлігі; екіншісі –
орта бірлік, бір халықтың бірлігі; үшіншісі – ең төменгі бірлік немесе
қала-мемлекет. Бұлар толық қоғам болып саналады. Әл Фарабидің пікірі
бойынша, ауыл, елді мекен, махалла, көше, үйлер толық қауымға
жатпайды.Өмір сүру үшін адамдардың қауымдасатыны белгілі.Сондықтан да өмір
өшпеген, жалғасын таба берген. Соларды көре отырып, ұйымдасқан
қауымдастықтардың шыңдалып, жетіліп, байытылған өмір тәжірибесін, ұлы
дәстүрлер мен салт-сананы көруге болады. Соның бірі еуропалық тілмен
айтқанда демократия деп аталады. Оны қазақтың тіршілігіне айналдырсақ,
демократия дегеніміз – әркімнің қауымдағы орнын таба білу, қабілетіне
қарай сұрыптау, барлық адамды тең көру, өзін-өзі басқару шығады екен.
Ал ру басы көп талдауды қажет етеді. Ол – рула старының ішіндегі ең
ақылдысы, байсалдысы, әділеттісі, көрегендісі, киелі тұлға. Оның
батыр немесе би болып келуі тіптен жақсы. Беделд ілер бірнеше рудың
көсемі немесе биі болуы да ықтимал. Мұндай кісілер ресми құжаттарда
ру басы деп аталған.Қазақ хандары қ ағанаттың ең жоғарғы органы – төрт
тағаны, яғни тайпабасшылары, мемлекет мәселесін
талқылайтын шонжарлар көсемдерінің кеңесі, онан кейінгі
билік иесі – жабғулар, тегіндер бұ л гүндердің лупиі, үшінші билік сіліг
бек яғни ұлығ, төртіншісі – тұман бег ұлы дуюлер. Бұл төрт тағаннан кейін
– әкімшілік-әскери басшылар. Оның 20 түрлі атақтары болған. Ғұндардың,
қағанаттардың, монғолдың, қазақтың басқару жүйесі де осындай болды. Тұтас
алғанда бұл жүйе әскери демократия деп аталған.
Демократияның түрлері
Демократия - алғашында классикалық либерализммен ұқсастыры латын
мүдделер, қатынастар, құндылықтар, ережелер, идеялар мен концепциялардың
кешеніне негізделетін қазіргі кездегі қоғамның өзін-өзі саяси
ұйымдастыруының негізгі түрлерінің бірі, халық билігі.
▪ Делегативті демократия - гибридті режимдердің негізгі түрлерінің
бірі. Бұл ұғым саясаттану ғылымына аргентиналық саясаттанушы Г.
О'Доннелмен демократия мен авторитаризм белгілерін қамтитын режимді
бейнелеу үшін енгізілген.
▪ Идентитарлы демократия - халық еркі мен мемлекет әрекеттерінің
теңдігіне негізделген демократия концепциясы. Бұл үлгі жоғарғы билік
пен халықтың қарым-қатынасына кедергі келтіретін өкілдіктен бас
тартуды (Ж.Ж. Руссо), сондай-ақ, билікті бөлу принципінен де бас
тартуды білдіреді (ленинизмнің теориясы мен тәжірибесі).
▪ Тікелей демократия- халықтың жалпы мемлекеттік және жергілікті
ауқымда билікті тікелей жүзеге асыруы, халықтың өзінің (көбінесе
сайлаушы азаматтармен) жалпы және жергілікті сипаттағы шешім
қабылдауы. Мұндай форманың негізгілерінің бірі референдум.
▪ Өкілдік демократия - халықтың билікті өзі таңдаған мемлекеттік
органдар арқылы жүргізуі. Халық билігінің негізгі екі түрінің бірі
(екінші түрі тікелей демократия). Қазіргі демократиялық қоғамда осы
екі түр өзара бірін-бірі толықтырады. Заңды күші тұрғысынан басымдыққа
тікелей демократия жолымен қабылданған шешімдер ие болады.
Тұңғыш демократиялық мемлекет б.з.д. V ғасырда Афиныда дүниеге келген.
Мұнда “халық кеңесі” жұмыс істеді. Ол мемлекеттің ішкі, сыртқы саясатын
жүргізді, соғыс ашу, соғысты тоқтату шешімдерін қабылдады, т.с.с. Бірақ
халық кеңесіне қатыса алмайтын толық құқығы жоқ азаматтар да болған. Оларға
Афиныға басқа жақтан көшіп келген азаматтар, сол елде тұратын әйелдер мен
құлдар жатады. Халық кеңесі толық құқықты азаматтар көп болса, оларды
басқару қиындыққа түседі деп қорықты. Халық кеңесімен қатар бес жүз адамнан
тұратын кеңес жұмыс істеді. Оны “бесжүздік” деп атады. Олар халық кеңесінде
қаралатын мәселелерді дайындады.Сонымен қатар “халық соты” жұмыс істеді. Ол
қылмыс жасаушыларды жазалап отырды. Афинылық демократия Периклдің (б.з.б.
490-429) басшылық еткен дәуірінде гүлденіп өркендеді. Бұл уақыт афинылық
демократияның алтын ғасыры болып саналады. Периклдің уақытында барлық билік
мүмкіндігінше біркелкі бөлінді. Демократия Ежелгі Римде де болған. Мұнда
“халықтық мінбе” жұмыс істеді. Мұның құрамында ақсүйектер де, төменгі топ
өкілдері де болған. Бірақ бұл демократияның өрескел жақтары да болды.
Азаматтық құқық барлық адамда болған жоқ, себебі қоғам адам өміріне
араласты.
Антикалық демократиядан бастау алған классикалық демократияның
өзгешелігі болды. Мұнда саясатқа барлық тап өкілдері қатыса алды. Олар өз
көзқарастарын білдіріп, ортақ шешім қабылдады.
Иозеф Шумпетер (1883-1950) демократияның “Шумпетерлік” теориясын
жасады. Шумпетердің ойынша, демократияның ойдағыдай жұмыс істеуі үшін төрт
жағдай қажет:
1. Маңызды мемлекттік қызметтерге сайлауға болатын айтарлықтай билікті,
маман өкілдері тобы болу тиіс.
2. Саяси органдар халық жақсы қабылдап, оларға өз көзқарастарын айта
алатын шешімдер қабылдауы керек.
3. Жауапкершілікті толық сезінетін, қызмет орнының абыройын жоғары
бағалайтын дайындығы бар жақсы ұйымдасқан бюрократия болуы керек.
4. Демократиялық өзін-өзі бақылау болғаны өте маңызды. Мұнда топ өкілдері
қандай мәселе болмасын халық мүддесін бірінші орынға қоюы керек.
Қоғамдағы саяси қатынастардың демократиялық негізі.
Принциптері:
1. Билік органдарын сайлау.
2. Биліктің бөлінуі.
3. Саяси пікірдің әртектілігі.
4. Бостандық, жауапкершілік бірлігі.
5. Заң.
6. Қоғамдық пікірді ескеру.
7. Азшылықтың өзіндік көзқарасқа хұқы.
8. Жариялылық.
Демократиялық қоғамның белгілерін экономикалық, саяси, рух ани,
әлеуметтік салаларына қарай бөлуге болады.
Демократиялық қоғам белгілері:
Саяси салада:
1. Саяси пікірдің әралуандығы;
2. Көппартиялылықтың болуы;
3. Демократиялық сайлау жүйесінің болуы;
4. Құқықтар мен бостандықтар туралы заңдардың болуы;
5. Оларды іс жүзінде қолдану;
6. Қоғамдық ұйымдар жүйесінің болуы;
7. Саяси өмірге қатынасу мүмкіндігінің болуы;
8. Оппозицияның болуы;
Рухани салада:
1. Заң жүзіндегі сөз, ұждан, шығармашылық, т.с.с. бостандықтар жүйесінің
болуы;
2. Өнердің, мәдениеттің барлық түрлерінің дамуы;
3. Ғылыми-техникалық прогрестің дамуы;
4. Оқу-ағарту мекемелер жүйесінің болуы;
5. Мәдениет пен шығармашылықтың барлық саласының дамуы, оған еркін қол
жеткізу;
6. Зұлымдық, қаталдық, нәсілшілдік насихатынын шектелу
Әлеуметтік салада:
1. Әлеуметтік қауымдасулардың арасындағы тең құқықтық, шарттық келісім
қатынастарының болуы;
2. Жеке адамның әлеуметтік қорғалуы;
3. Азаматтардың әкімшілік тарапынан болған әділетсіздіктен қорғалуы;
4. Жеке адамның және оның мүліктерінің қылмыстық элементтерден қорғалуы;
5. Материалдық және рухани игіліктердің әділетті бөлінісінің болуы;
6. Білім, дәрігерлік көмек пен әлеуметтік қамсыздандырудың сапасы мен
оған еркін қол жеткізу;
Демократияның алуан түрлі элитарлық теориясы.
Демократияның тобы топ (элитарлық) теориясы бойынша халық саясаттан
шеттетіледі. Ал саяси шешімді аз ғана топ қабылдайды. Ол іріктелген,
қалаулы топ болуы қажет.Демократияның марксистік теориясында тапқа үлкен
мән береді.“Ақпараттық демократияның” негізін салушы Франция саясатшысы
М.Рокар. Оның демократиясы сайланған адамдар, ақпарат құралдары және
сайлаушылар арасындағы өзара байланыс негізінде құралады. Халық өзінің
таңдау құқығын ақпарат хабарларының еркін таралу жағдайында ғана іске асыра
алады.Демократияның экономикалық теориясында саясат билік қатынастарын
нарықтық қатынастармен байланыстырады. Тура демократияда халық маңызды
саяси шешімдерді қабылдауға, билік жүргізуге тікелей қатысады. Оның ұтымды
жақтары:
• халықты саясаттан шеттетпейді, саяси жүйенің тұрақтылығын және
басқарудың ұтымдылығын арттырады;
• халықтың белсенділігін дамытып, тұлғаның өзін-өзі көрсетуіне,
танытуына жол ашады;
• саяси институттар мен қызмет адамдарын бақылаудың ықпалдылығын
қамтамасыз етеді, билік мұратын теріс пайдаланудан сақтайды, басқарушы
төбе топтың халықтан алшақтануына, шенеуніктердің бюрократталуына
жібермейді. Тура демократияға референдум, плебисциттер жатады.
Референдумға маңызды заң шығару немесе ішкі және сыртқы мәселені шешу
үшін сайлаушылардың көңілін білдіруі жатады. Мысалы: Қазақстан
Республикасында референдум арқылы Президенттің өкілдігі ұзартылады.
Плебисцитарлық демократияда азаматтардың саяси ықпалы кемиді оларға
сайлау арқылы заңның немесе басқа шешімнің жобасын қабылдау немесе
қабылдамау құқығы беріледі. Оны президент, үкімет, партия, т.с.с.
дайындайды. Мұнда халықтың жобаны дайындауға қатысу мүмкіндігі аз.
Өкілдік демократияда халықтың еркі депутаттарға және биліктің өкілетті
органдарына беріледі. Азаматтар өздерінің көзқарастарының, мақсаттарының,
бағдарламаларының ниеттестігіне байланысты депутаттарды сайлайды, оларға өз
мүдделерін қорғауды сеніп тапсырады.
Қазіргі Қазақстан Республикасында демократиялық белгілер бар, қазір
соны жүзеге асыру үшін көптенген жұмыстар жүргізілуде. Қазақстан
Республикасы өзін егеменді, зайырлы, демократиялық, құқықтық мемлекет
ретінде деп жариялады. Қабылданып жатқан заңдарда адамдардың негізгі
құқықтары мен бостандықтары көрсетіліп, заң мен сот алдында теңдестірілген.
Әркім өзінің жанына жақын саяси мұраттарды ұстануға ерікті. Сөз және
баспасөз бостандығы, соның ішінде сынау құқығы да заң жүзінде бекітілген.
Экономика саласында жеке мешікке үлкен жол ашылды. Халық демократиялық
жағдайда өмір сүруге үйренуде. Дамыған Батыс Еуропа елдеріндегі тарихи
тәжірибелерін демократия орнату жолындағы рәсімдерін, тәртіп, қағидаларын
енгізіп, тиімді және нысаналы пайдаланған абзал.
Қазіргі кезеңдегі демократиялық қозғалыстар
Қазіргі уақытта мынандай демократиялық қозғалыстар бар:
1. Халық бұқарасының дүниежүзілік соғысқа қарсы күресі.
2. Жаңа экономикалық тәртіп орнату жолындағы қозғалыстар.
3. Нәсілдік және ұлттық кемсітушілікке қарсы бағытталған қозғалыстар.
4. Бейбітшілік пен демократия жолындағы күрес.
5. Ғалымдар мен дәрігер, заңгерлердің қозғалыстар.
6. Жастар, студенттер, әйелдер қозғалыстар.
7. Жер мәселесі жене әлеуметтік құқықтарды талап ету жолындағы шаруалар
қозғалыстар.
8. Қоршаған ортаны сақтау жолындағы түрлі бұқаралық қозғалыстар.
Қоғамның саяси жүйесін демократияландыру.
Саяси жүйені демократияландырудың мынандай негізгі бағыттары бар:
Басқарудың саяси және мемлекеттік емес (өзін-өзі басқару) процестеріне кең
жол ашу. Мекемелердің өкілеттік бастамаларын дамыту.
Барлық әлеуметтік топтардың мүдделерін анықтаудың, қалыптастырудың,
іске асырудың тетіктерін жетілдіру. Жеке адамның жан-жақты жетілуіне
көмектесу, ұлттардың үйлесімді дамуы, достықты нығайтып, ынтымақтастықтың
процестерін жүргізу.
Заңдылық пен құқық тәртібін нығайту, биліктің жеке адамдардың қолында
тым көп шоғырлануына қарсы тосқауыл жасау. Мемлекеттік, партиялық және
қоғамдық ұйымдардың қызметтерін және өкілдіктерін айқын түрде анықтау.
Саяси жүйе құрылымын жаңартудың тиімді тетіктерін жасауды қалыптастыру
Демократиялық саяси үлгіні орнатуға бағытталған саяси белсенділік
өзінің өту жағдайлары бойыншада,қойылғанмақсаттарының ауқымдылығы жағынан
да саяси қатынастың күрделі түріне жатады.Демократиялық қоғамға бағытталған
қозғалыс барысында кейбір елдер тоталитарлық дағдыларын арыла алмай
рационалды авторитаризм сатысынан да өтуі мүмкін,бұл демократиялық режим
қалыптасуының күрделілігін көрсетеді.
Қазақстан сияқты көп құрылымды мемлекетте полиархияны орнықтыру
күрделі болғанмен ,өз шешімін таба алады.Осындай қоғамда қалыптасып келе
жатқан демократия мынадай негізгі алғышарттарын назардан шығармау тиіс:
✓ мемлекеттік басқарудағы үлкен коалициялар;
✓ өзара вето салу мүмкіндігі;
✓ саяси топтардың мемлекет билігіндегі үлесін сақтау;
✓ жергілікті құрылымдардың автономиясы;
Өз мәнісі бойынша осындай демократияны либералдық демократияның
баламасы ретінде қарастыруға болады.Ортегаи Гассет мынадай түйін айтады:
Бірге өмір сүру барынша икемділік танытатын, әлеуметтік қоғамдылықты
сақтайтын саяси формаға либералдық демократия жатады.Ол басқа адамдардың
пікірмен есептесуге негізделген және тікелей емес әрекеттің түпкі үлгісі
болып табылады
ІІІ Қазақстан – демократиялық мемлекет.
Қазақстан Республикасының Конституциясында: “Қазақстан Республикасы
өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде
орнықтырады.Оның ең қымбатты қазынасы – адам және адамның өмірі, құқықтары
мен бостандығы. Республика қызметінің түбегейлі принциптері:
▪ қоғамдық татулық пен саяси тұрақтылық, бүкіл халықтың игілігін
көздейтін экономикалық даму;
▪ қазақстандық патриотизм, мемлекет әмірінің аса маңызды мәселелерін
демократиялық, әдістермен, оның ішінде республикалық референдумда
немесе Парламентке дауыс беру арқылы шешу” деп көрсеткен (Жалпы
ережелер, 1-бап).
▪ 1990 жылы 25 қазанда, КСРО тарамай тұрғанда-ақ, Қазақ Кеңестік
Социалистік Республикасының мемлекеттік егемендігі туралы Декларация
қабылданды.Одан кейінгі мерзімде бұл Декларация конституциялық, күші
бар Жарлықтармен толықтырылды.
▪ 1995 жылы 30 тамызда республикалық референдум нәтижесінде жаңа
Конституция қабылданды.
▪ Қазақстан Республикасының егемендігі оның бүкіл аумағын қамтиды.
Мемлекет өз аумағының тұтастығын, қол сұғылмауын және бөлінбеуін
қамтамасыз етеді.
▪ Мемлекеттік биліктің бірден-бір бастауы – халық. Халық билікті
тікелей республикалық референдум және еркін сайлау арқылы жүзеге
асырады, сондай-ақ өз билігін жүзеге асыруды мемлекеттік органдарға
береді. Қазақстан Республикасында билікті ешкім де иеленіп кете
алмайды.
▪ Республикада мемлекеттік билік біртұтас,
ол Конституция мен заңдар негізінде заң шығарушы, атқарушы және сот
тармақтарына бөлінеді.Олардың тежемелік әрі тепе-теңдік жүйесін
пайдалану арқылы өзара іс-қимыл жасау принципіне сәйкес жүзеге
асырылады.
▪ “Қазақстан халқы” деген конституциялық ұғым жергілікті қазақ
ұлтымен тарихи тағдыры бір және ежелгі қазақ жерінде тұрақты дамыған
көп сатылы біртұтас экономика мен жарқын өмір салтының негізінде ортақ
тілекпен топтасқан адамдардың саяси этностық бірлігі болып табылатын
Қазақстан халқының әлеуметтік ерекшелігін, Конституциялық жолмен
белгіленген ұлттық, кәсіптік және азаматтық теңдігін, тең қолданылатын
мемлекеттік және ресми тілдерді – сан қырлы қазақстандық мәдениет пен
туысқандық менталитетті барынша нығайта түседі.
▪ Қазақстан Республикасы – демократиялық мемлекет.
▪ Біздің Республикамыздың жағдайында демократиялық мемлекет – ең
алдымен Конституция қабылдап, тікелей мемлекет басшысын
және Парламентті сайлайды, өкілетті мерзімі біткен соң оларды
ауыстыруға халықты құрылтайшылар арқылы қатыстырады. Басқару
тәртібінің нысанына (президенттік, парламенттік) қарамастан,
мемлекеттің жоғарғы органдары арқылы көпшіліктің еркін анықтауға және
барынша жүйелі қорғауға қажетті жағдайлар жасайды.
▪ Сонымен қатар демократиялық мемлекет әлеуметтік және ұлттық
нысандарына, тағы басқа да ерекшеліктеріне қарамастан жекелеген
азаматтардың өз мүддесін білдіруіне, оның есепке алынуына да мүмкіндік
береді. Бұл ретте Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес
сөз, ар-ұждан бостандығы, тілі мен ұлтын өзі анықтауын қамтамасыз ете
отырып, бірлесу, митингілер, демонстрациялар, шерулер өткізу ереуілге
шығу құқығымен қоса, жекелей және ұжымдық, еңбек дауын шешу, сондай-ақ
мемлекеттік қызметке араласып, мемлекеттік, тағы басқа да істерді
басқару қызметіне қатысуға тең құқықтар беріледі.
▪ Демократиялық мемлекеттің сипаттық ерекшелігі республика
азаматтарының мемлекеттік қызметке араласуын ретке келтіру болып
табылады. Мемлекеттік қызмет институтын реттеу 1995
жылғы Конституцияда қарастырылды.
▪ Демократиялық мемлекет ретіндегі Республика қызметінің түбегейлі
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Демократия және оның пайда болуы кезеңдері
Тексерген: Тортаев Т.К.
Орындаған: Атымтаева Ж.Т.
УкС-23 тобы
Астана 2012
Жоспар:
Кіріспе
І тарау. Демократия туралы түсінік.
Демократияның түрлері
Қоғамдағы саяси қатынастардың демократиялық негізі.
ІІ тарау. Демократиялық қоғам белгілері.
Демократияның алуан түрлі элитарлық теориясы.
Қоғамның саяси жүйесін демократияландыру.
ІІI. Қазақстан – демократиялық мемлекет.
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
К і р і с п е
Демократия ұғымы өте ертеде пайда болған. Демократия – көп қырлы
құбылыс. Ол – басқарудың формасы, ол – мемлекет құрылымының үлгісі.Ол –
халықтың саясатқа араласуының формасы. Дегенмен оның басты құндылығы, ең
алдымен, мемлекеттің құрылымы емес, жеке адамның мүддесін, ар-намысын,
адамдардың құқығы мен бостандықтарының сақталуы. Бұл негізгі мәселе ретінде
қарастырылады.
Жиырмасыншы ғасырдың өркениеттілік ізденістердің бір сабағына мәдениет
пен демократияның ішкі қисындылығы туралы идея жатады. Кейбір қазірігі
либоризмнің өкілдерінің демократия өзіне өзі мақсат емес, ол адамдық
ынтымақтастық пен бірге өмір сүрудің тиімді түрлерін нығайтуға бағытталған
утилитарлық құрал болып табылады, кейде тарихта мәдениетпен руханилық
өрлеу дәуірі демократиялық емес, керісінше авторитарлық басқару кезеңдеріне
сәйкес келеді десе де,шындығына келгенде,демократия мен мәдениет іштей
байланысты болады. Мәдениет адамның болмыс тәсілі болса, осы болмыстың
мәнді сипаттамасына бостандық жатады. Демократия - осы бостандықтың жүзеге
асу тәсілі. Демократияға деген ұмтылыс тек батыстық мәдениеттің феноменіне
жатпайды,ол әмбебап құбылыс және бүкіл адамзаттың еріктілік пен өзін өзі
басқаруына апаратын сара жолға жатады.
І. Демократия туралы түсінік.
Демократия – сөзі (гр. demos – халық және гр. kratos – билік) деген
сөздерінен шыққан, яғни “халық билігі” деген мағынаны білдіреді. Бұл сөз
бірнеше мағынада қолданылады:
✓ Мемлекет түрі.
✓ Теңдік, сайлау, көпшілік дауыспен шешім қабылдау принциптеріне
негізделген ұйымның ұйымдастырылу түрі.
✓ Қоғамдық құрылымның мұраты.
Әр жерде демократия әртүрлі рең алған. Олар мынандай мемлекетті
демократиялық деп түсінген. Халықтың заң жүзінде мемлекеттік билікті
басқаруы. Мұнда конституция билік халықтың қолында екендігіне дәлел болады.
Халық жоғары билікке өз өкілдерін сайлау арқылы тағайындап, өзгертіп
отырады.
Демократия теңдік болған жерде ғана орын алады. Мұнда барлық салада –
заң шығару, оны орындауда, т.с.с. теңдік болады. Демократияда әділеттілік
болуы керек. Мұнда да қоғамның барлық саласында әділеттілік болуы
тиіс.Демократияда сонымен қатар бостандық, еркіндік болуы керек. Сонымен,
демократия деп халық билігі, теңдік, құқық, әділдік, еркіндік принциптеріне
негізделген мемлекеттік құрылысты айтады. Демократияның мәнісін А.Линкольн
мынадай бір әсерлі формада түсіндіріп өтті: Демократия дегеніміз халық
үшін халықтың өзі іске асыратын халық басқаруы.Демократия басқа жағынан
алғанда,полиархия түрінде қарастырылады, яғни ол саяси процестерге
азаматтардың толыққанды араласуына мүмкіндік беретін, қоғамның неғұрлым көп
бөлігіне азаматтық құқықтарды барынша мол беретін билік жүйесі ретінде
анықталады.Ал демократия қамқор болу қызметін кез келген жағдайда атқарса
да, дегенмен У.Черчилль айтпақшы: Адамзат одан жақсы ештеңе ойлап тапқан
жоқ деген.
Саясаттану курсында демократия атаулы ұғымының алатын орны
ерекше.Себебі демократия халықпен бірге жасап келе жатқан қарапайым
да, адам таңқаларлық ғажап ұғым. Мәселен, Геродот
ұсынған антиктік демократияның белг ілерін қарастырып
көрелік. Біріншіден,адамдар қызметк е жеребе тастау жолымен іріктелді.
Екіншіден, барша халық заңға бағынды. Үшіншіден, елдің ішкі және сыртқы
саясатының бағыт-бағдарыжалпыхалықтық жиналыст а шешімін тауып отырды. Осы
аталған демократиялық принциптерді алғашқы болып Аристотельдің бастауымен
Афины Республикасы енгізді. Ең кедей деген төртінші тапқа да сайлау құқы
берілді. Сөйтіп, ұлы философтардың қолдауымен Афиныда өмірге келген
полистік демократияның дамуы 300 жылға созылды. Дегенмен антик ғұламалардың
ақыл-ойынан туындаған полистік демократияның
да кемшіліктері мен залалды жақтары аңғарылмай қалған жоқ.
Мысалы, мемлекетте арнайы заң болма й, қара тобыр саяси билікті өз қолына
ала қалса, онда полистік демократия ұжымдық билеушінің рөлін атқарып, бүкіл
халық тиранға айналған болар еді.Сонда халық атынан сөйлейтін
мылжыңдар елді билеп-төстеп, оның аяғы анархияға келіп соғар еді.
Антиктік демократияның жалпыға бірдей сайлауға қатысу, саяси мәселені
шешу құқығы жаңа дәуірдегі классикалық демократияда пайдаланылды. Осы
тұста Ш. Монтескье британия демократиясының негізінде билікті
бөлісу теориясын жасады. Ал Ж. Руссо ақыл-ойы жоғары адамдардың халықтың
әлеуметтік жағдайын жасауға мүмкіндігі болады дей келіп, халық өз
тағдырын өзі шешеді деді. Дегенмен қайырымдылық пен зұлымдық жайында
әркімнің өз түсінігі болатындығы ескерілмеді. Баршаның бірдей қайырымды
болу идеясында тоталитаризмнің элементі жатыр еді. Бұл идеяны
жасаушылар қарапайым халықтың кәсіби саясатшылардың алдау- арбауына оңай
түсетіндігін ескермеді. Ал өмірде адамдардың көпшілігінің саясатқа
араласқысы келмейтіндігі белгілі ғой.
Осы уақытқа дейінгі демократия туралы идеяларға, концепцияларға осы
көзбен қарайтын шумпетерлік демократия деп аталатын
ревизионистіктеория болды. Олар са ясатшылардың қарапайым халық
пікірін бет перде етіп ұстауының қауіптілігіне назар аударды. Расынд а,
кәсіби саясатшылар тәжірибесіз халықтың бірлі- жарым пікірін сайлаушыларға
бүкілхалықтық пікір ретінде ұсынып, оны өз мақсатына пайдаланады.
Бұл кейін популизм ағымын туғызды. Демократияның айла-тәсілдерінің
әр алуан екендігі белгілі. Солардың ішінде хандық дәуір кезіндегі
дала демократиясы туралы айтпасқа болмайды.
Қазақтың түп-тегінің тарихы үш мың жылдық
заманға кететіндігі айқындалып отыр . Қазақтың негізгі кәсібінің мал
шаруашылығы болуы, жаугершілік, соғыс, жылқы мен қойға шұрайлы жайылым мен
кең өрістің қажеттігі біздің елді мекенімізді сахара, дешті,
қарақұм, бетбақ дала, шөл-шөлейт,
дархан дала деп атауға себепкер б олған. Дұшпандарымыз да
осы даланы талай дүбірлеткен. Деген мен қазақ халқы өніп-өсіп, өмірді
жалғастырған, рухты жандандырған. Талай тарихи оқиғалардың куәсі
болған сар далада өмір үшін күрес тоқтаусыз жүріп жатқан. Қазақ халқының
мақтанышы ұлы бабамыз Әбу Насыр әл-Фараби Әлеуметтік-этикалық
көзқарастарында Ең жоғарғы даму шегіне жету үшін адамдар бірігіп,
қауымдасуы тиіс, – деп жазады. Ол қоғамды үшке бөледі: біріншісі – ұлы
бірлестік, ол барлық халықтардың бірлігі; екіншісі –
орта бірлік, бір халықтың бірлігі; үшіншісі – ең төменгі бірлік немесе
қала-мемлекет. Бұлар толық қоғам болып саналады. Әл Фарабидің пікірі
бойынша, ауыл, елді мекен, махалла, көше, үйлер толық қауымға
жатпайды.Өмір сүру үшін адамдардың қауымдасатыны белгілі.Сондықтан да өмір
өшпеген, жалғасын таба берген. Соларды көре отырып, ұйымдасқан
қауымдастықтардың шыңдалып, жетіліп, байытылған өмір тәжірибесін, ұлы
дәстүрлер мен салт-сананы көруге болады. Соның бірі еуропалық тілмен
айтқанда демократия деп аталады. Оны қазақтың тіршілігіне айналдырсақ,
демократия дегеніміз – әркімнің қауымдағы орнын таба білу, қабілетіне
қарай сұрыптау, барлық адамды тең көру, өзін-өзі басқару шығады екен.
Ал ру басы көп талдауды қажет етеді. Ол – рула старының ішіндегі ең
ақылдысы, байсалдысы, әділеттісі, көрегендісі, киелі тұлға. Оның
батыр немесе би болып келуі тіптен жақсы. Беделд ілер бірнеше рудың
көсемі немесе биі болуы да ықтимал. Мұндай кісілер ресми құжаттарда
ру басы деп аталған.Қазақ хандары қ ағанаттың ең жоғарғы органы – төрт
тағаны, яғни тайпабасшылары, мемлекет мәселесін
талқылайтын шонжарлар көсемдерінің кеңесі, онан кейінгі
билік иесі – жабғулар, тегіндер бұ л гүндердің лупиі, үшінші билік сіліг
бек яғни ұлығ, төртіншісі – тұман бег ұлы дуюлер. Бұл төрт тағаннан кейін
– әкімшілік-әскери басшылар. Оның 20 түрлі атақтары болған. Ғұндардың,
қағанаттардың, монғолдың, қазақтың басқару жүйесі де осындай болды. Тұтас
алғанда бұл жүйе әскери демократия деп аталған.
Демократияның түрлері
Демократия - алғашында классикалық либерализммен ұқсастыры латын
мүдделер, қатынастар, құндылықтар, ережелер, идеялар мен концепциялардың
кешеніне негізделетін қазіргі кездегі қоғамның өзін-өзі саяси
ұйымдастыруының негізгі түрлерінің бірі, халық билігі.
▪ Делегативті демократия - гибридті режимдердің негізгі түрлерінің
бірі. Бұл ұғым саясаттану ғылымына аргентиналық саясаттанушы Г.
О'Доннелмен демократия мен авторитаризм белгілерін қамтитын режимді
бейнелеу үшін енгізілген.
▪ Идентитарлы демократия - халық еркі мен мемлекет әрекеттерінің
теңдігіне негізделген демократия концепциясы. Бұл үлгі жоғарғы билік
пен халықтың қарым-қатынасына кедергі келтіретін өкілдіктен бас
тартуды (Ж.Ж. Руссо), сондай-ақ, билікті бөлу принципінен де бас
тартуды білдіреді (ленинизмнің теориясы мен тәжірибесі).
▪ Тікелей демократия- халықтың жалпы мемлекеттік және жергілікті
ауқымда билікті тікелей жүзеге асыруы, халықтың өзінің (көбінесе
сайлаушы азаматтармен) жалпы және жергілікті сипаттағы шешім
қабылдауы. Мұндай форманың негізгілерінің бірі референдум.
▪ Өкілдік демократия - халықтың билікті өзі таңдаған мемлекеттік
органдар арқылы жүргізуі. Халық билігінің негізгі екі түрінің бірі
(екінші түрі тікелей демократия). Қазіргі демократиялық қоғамда осы
екі түр өзара бірін-бірі толықтырады. Заңды күші тұрғысынан басымдыққа
тікелей демократия жолымен қабылданған шешімдер ие болады.
Тұңғыш демократиялық мемлекет б.з.д. V ғасырда Афиныда дүниеге келген.
Мұнда “халық кеңесі” жұмыс істеді. Ол мемлекеттің ішкі, сыртқы саясатын
жүргізді, соғыс ашу, соғысты тоқтату шешімдерін қабылдады, т.с.с. Бірақ
халық кеңесіне қатыса алмайтын толық құқығы жоқ азаматтар да болған. Оларға
Афиныға басқа жақтан көшіп келген азаматтар, сол елде тұратын әйелдер мен
құлдар жатады. Халық кеңесі толық құқықты азаматтар көп болса, оларды
басқару қиындыққа түседі деп қорықты. Халық кеңесімен қатар бес жүз адамнан
тұратын кеңес жұмыс істеді. Оны “бесжүздік” деп атады. Олар халық кеңесінде
қаралатын мәселелерді дайындады.Сонымен қатар “халық соты” жұмыс істеді. Ол
қылмыс жасаушыларды жазалап отырды. Афинылық демократия Периклдің (б.з.б.
490-429) басшылық еткен дәуірінде гүлденіп өркендеді. Бұл уақыт афинылық
демократияның алтын ғасыры болып саналады. Периклдің уақытында барлық билік
мүмкіндігінше біркелкі бөлінді. Демократия Ежелгі Римде де болған. Мұнда
“халықтық мінбе” жұмыс істеді. Мұның құрамында ақсүйектер де, төменгі топ
өкілдері де болған. Бірақ бұл демократияның өрескел жақтары да болды.
Азаматтық құқық барлық адамда болған жоқ, себебі қоғам адам өміріне
араласты.
Антикалық демократиядан бастау алған классикалық демократияның
өзгешелігі болды. Мұнда саясатқа барлық тап өкілдері қатыса алды. Олар өз
көзқарастарын білдіріп, ортақ шешім қабылдады.
Иозеф Шумпетер (1883-1950) демократияның “Шумпетерлік” теориясын
жасады. Шумпетердің ойынша, демократияның ойдағыдай жұмыс істеуі үшін төрт
жағдай қажет:
1. Маңызды мемлекттік қызметтерге сайлауға болатын айтарлықтай билікті,
маман өкілдері тобы болу тиіс.
2. Саяси органдар халық жақсы қабылдап, оларға өз көзқарастарын айта
алатын шешімдер қабылдауы керек.
3. Жауапкершілікті толық сезінетін, қызмет орнының абыройын жоғары
бағалайтын дайындығы бар жақсы ұйымдасқан бюрократия болуы керек.
4. Демократиялық өзін-өзі бақылау болғаны өте маңызды. Мұнда топ өкілдері
қандай мәселе болмасын халық мүддесін бірінші орынға қоюы керек.
Қоғамдағы саяси қатынастардың демократиялық негізі.
Принциптері:
1. Билік органдарын сайлау.
2. Биліктің бөлінуі.
3. Саяси пікірдің әртектілігі.
4. Бостандық, жауапкершілік бірлігі.
5. Заң.
6. Қоғамдық пікірді ескеру.
7. Азшылықтың өзіндік көзқарасқа хұқы.
8. Жариялылық.
Демократиялық қоғамның белгілерін экономикалық, саяси, рух ани,
әлеуметтік салаларына қарай бөлуге болады.
Демократиялық қоғам белгілері:
Саяси салада:
1. Саяси пікірдің әралуандығы;
2. Көппартиялылықтың болуы;
3. Демократиялық сайлау жүйесінің болуы;
4. Құқықтар мен бостандықтар туралы заңдардың болуы;
5. Оларды іс жүзінде қолдану;
6. Қоғамдық ұйымдар жүйесінің болуы;
7. Саяси өмірге қатынасу мүмкіндігінің болуы;
8. Оппозицияның болуы;
Рухани салада:
1. Заң жүзіндегі сөз, ұждан, шығармашылық, т.с.с. бостандықтар жүйесінің
болуы;
2. Өнердің, мәдениеттің барлық түрлерінің дамуы;
3. Ғылыми-техникалық прогрестің дамуы;
4. Оқу-ағарту мекемелер жүйесінің болуы;
5. Мәдениет пен шығармашылықтың барлық саласының дамуы, оған еркін қол
жеткізу;
6. Зұлымдық, қаталдық, нәсілшілдік насихатынын шектелу
Әлеуметтік салада:
1. Әлеуметтік қауымдасулардың арасындағы тең құқықтық, шарттық келісім
қатынастарының болуы;
2. Жеке адамның әлеуметтік қорғалуы;
3. Азаматтардың әкімшілік тарапынан болған әділетсіздіктен қорғалуы;
4. Жеке адамның және оның мүліктерінің қылмыстық элементтерден қорғалуы;
5. Материалдық және рухани игіліктердің әділетті бөлінісінің болуы;
6. Білім, дәрігерлік көмек пен әлеуметтік қамсыздандырудың сапасы мен
оған еркін қол жеткізу;
Демократияның алуан түрлі элитарлық теориясы.
Демократияның тобы топ (элитарлық) теориясы бойынша халық саясаттан
шеттетіледі. Ал саяси шешімді аз ғана топ қабылдайды. Ол іріктелген,
қалаулы топ болуы қажет.Демократияның марксистік теориясында тапқа үлкен
мән береді.“Ақпараттық демократияның” негізін салушы Франция саясатшысы
М.Рокар. Оның демократиясы сайланған адамдар, ақпарат құралдары және
сайлаушылар арасындағы өзара байланыс негізінде құралады. Халық өзінің
таңдау құқығын ақпарат хабарларының еркін таралу жағдайында ғана іске асыра
алады.Демократияның экономикалық теориясында саясат билік қатынастарын
нарықтық қатынастармен байланыстырады. Тура демократияда халық маңызды
саяси шешімдерді қабылдауға, билік жүргізуге тікелей қатысады. Оның ұтымды
жақтары:
• халықты саясаттан шеттетпейді, саяси жүйенің тұрақтылығын және
басқарудың ұтымдылығын арттырады;
• халықтың белсенділігін дамытып, тұлғаның өзін-өзі көрсетуіне,
танытуына жол ашады;
• саяси институттар мен қызмет адамдарын бақылаудың ықпалдылығын
қамтамасыз етеді, билік мұратын теріс пайдаланудан сақтайды, басқарушы
төбе топтың халықтан алшақтануына, шенеуніктердің бюрократталуына
жібермейді. Тура демократияға референдум, плебисциттер жатады.
Референдумға маңызды заң шығару немесе ішкі және сыртқы мәселені шешу
үшін сайлаушылардың көңілін білдіруі жатады. Мысалы: Қазақстан
Республикасында референдум арқылы Президенттің өкілдігі ұзартылады.
Плебисцитарлық демократияда азаматтардың саяси ықпалы кемиді оларға
сайлау арқылы заңның немесе басқа шешімнің жобасын қабылдау немесе
қабылдамау құқығы беріледі. Оны президент, үкімет, партия, т.с.с.
дайындайды. Мұнда халықтың жобаны дайындауға қатысу мүмкіндігі аз.
Өкілдік демократияда халықтың еркі депутаттарға және биліктің өкілетті
органдарына беріледі. Азаматтар өздерінің көзқарастарының, мақсаттарының,
бағдарламаларының ниеттестігіне байланысты депутаттарды сайлайды, оларға өз
мүдделерін қорғауды сеніп тапсырады.
Қазіргі Қазақстан Республикасында демократиялық белгілер бар, қазір
соны жүзеге асыру үшін көптенген жұмыстар жүргізілуде. Қазақстан
Республикасы өзін егеменді, зайырлы, демократиялық, құқықтық мемлекет
ретінде деп жариялады. Қабылданып жатқан заңдарда адамдардың негізгі
құқықтары мен бостандықтары көрсетіліп, заң мен сот алдында теңдестірілген.
Әркім өзінің жанына жақын саяси мұраттарды ұстануға ерікті. Сөз және
баспасөз бостандығы, соның ішінде сынау құқығы да заң жүзінде бекітілген.
Экономика саласында жеке мешікке үлкен жол ашылды. Халық демократиялық
жағдайда өмір сүруге үйренуде. Дамыған Батыс Еуропа елдеріндегі тарихи
тәжірибелерін демократия орнату жолындағы рәсімдерін, тәртіп, қағидаларын
енгізіп, тиімді және нысаналы пайдаланған абзал.
Қазіргі кезеңдегі демократиялық қозғалыстар
Қазіргі уақытта мынандай демократиялық қозғалыстар бар:
1. Халық бұқарасының дүниежүзілік соғысқа қарсы күресі.
2. Жаңа экономикалық тәртіп орнату жолындағы қозғалыстар.
3. Нәсілдік және ұлттық кемсітушілікке қарсы бағытталған қозғалыстар.
4. Бейбітшілік пен демократия жолындағы күрес.
5. Ғалымдар мен дәрігер, заңгерлердің қозғалыстар.
6. Жастар, студенттер, әйелдер қозғалыстар.
7. Жер мәселесі жене әлеуметтік құқықтарды талап ету жолындағы шаруалар
қозғалыстар.
8. Қоршаған ортаны сақтау жолындағы түрлі бұқаралық қозғалыстар.
Қоғамның саяси жүйесін демократияландыру.
Саяси жүйені демократияландырудың мынандай негізгі бағыттары бар:
Басқарудың саяси және мемлекеттік емес (өзін-өзі басқару) процестеріне кең
жол ашу. Мекемелердің өкілеттік бастамаларын дамыту.
Барлық әлеуметтік топтардың мүдделерін анықтаудың, қалыптастырудың,
іске асырудың тетіктерін жетілдіру. Жеке адамның жан-жақты жетілуіне
көмектесу, ұлттардың үйлесімді дамуы, достықты нығайтып, ынтымақтастықтың
процестерін жүргізу.
Заңдылық пен құқық тәртібін нығайту, биліктің жеке адамдардың қолында
тым көп шоғырлануына қарсы тосқауыл жасау. Мемлекеттік, партиялық және
қоғамдық ұйымдардың қызметтерін және өкілдіктерін айқын түрде анықтау.
Саяси жүйе құрылымын жаңартудың тиімді тетіктерін жасауды қалыптастыру
Демократиялық саяси үлгіні орнатуға бағытталған саяси белсенділік
өзінің өту жағдайлары бойыншада,қойылғанмақсаттарының ауқымдылығы жағынан
да саяси қатынастың күрделі түріне жатады.Демократиялық қоғамға бағытталған
қозғалыс барысында кейбір елдер тоталитарлық дағдыларын арыла алмай
рационалды авторитаризм сатысынан да өтуі мүмкін,бұл демократиялық режим
қалыптасуының күрделілігін көрсетеді.
Қазақстан сияқты көп құрылымды мемлекетте полиархияны орнықтыру
күрделі болғанмен ,өз шешімін таба алады.Осындай қоғамда қалыптасып келе
жатқан демократия мынадай негізгі алғышарттарын назардан шығармау тиіс:
✓ мемлекеттік басқарудағы үлкен коалициялар;
✓ өзара вето салу мүмкіндігі;
✓ саяси топтардың мемлекет билігіндегі үлесін сақтау;
✓ жергілікті құрылымдардың автономиясы;
Өз мәнісі бойынша осындай демократияны либералдық демократияның
баламасы ретінде қарастыруға болады.Ортегаи Гассет мынадай түйін айтады:
Бірге өмір сүру барынша икемділік танытатын, әлеуметтік қоғамдылықты
сақтайтын саяси формаға либералдық демократия жатады.Ол басқа адамдардың
пікірмен есептесуге негізделген және тікелей емес әрекеттің түпкі үлгісі
болып табылады
ІІІ Қазақстан – демократиялық мемлекет.
Қазақстан Республикасының Конституциясында: “Қазақстан Республикасы
өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде
орнықтырады.Оның ең қымбатты қазынасы – адам және адамның өмірі, құқықтары
мен бостандығы. Республика қызметінің түбегейлі принциптері:
▪ қоғамдық татулық пен саяси тұрақтылық, бүкіл халықтың игілігін
көздейтін экономикалық даму;
▪ қазақстандық патриотизм, мемлекет әмірінің аса маңызды мәселелерін
демократиялық, әдістермен, оның ішінде республикалық референдумда
немесе Парламентке дауыс беру арқылы шешу” деп көрсеткен (Жалпы
ережелер, 1-бап).
▪ 1990 жылы 25 қазанда, КСРО тарамай тұрғанда-ақ, Қазақ Кеңестік
Социалистік Республикасының мемлекеттік егемендігі туралы Декларация
қабылданды.Одан кейінгі мерзімде бұл Декларация конституциялық, күші
бар Жарлықтармен толықтырылды.
▪ 1995 жылы 30 тамызда республикалық референдум нәтижесінде жаңа
Конституция қабылданды.
▪ Қазақстан Республикасының егемендігі оның бүкіл аумағын қамтиды.
Мемлекет өз аумағының тұтастығын, қол сұғылмауын және бөлінбеуін
қамтамасыз етеді.
▪ Мемлекеттік биліктің бірден-бір бастауы – халық. Халық билікті
тікелей республикалық референдум және еркін сайлау арқылы жүзеге
асырады, сондай-ақ өз билігін жүзеге асыруды мемлекеттік органдарға
береді. Қазақстан Республикасында билікті ешкім де иеленіп кете
алмайды.
▪ Республикада мемлекеттік билік біртұтас,
ол Конституция мен заңдар негізінде заң шығарушы, атқарушы және сот
тармақтарына бөлінеді.Олардың тежемелік әрі тепе-теңдік жүйесін
пайдалану арқылы өзара іс-қимыл жасау принципіне сәйкес жүзеге
асырылады.
▪ “Қазақстан халқы” деген конституциялық ұғым жергілікті қазақ
ұлтымен тарихи тағдыры бір және ежелгі қазақ жерінде тұрақты дамыған
көп сатылы біртұтас экономика мен жарқын өмір салтының негізінде ортақ
тілекпен топтасқан адамдардың саяси этностық бірлігі болып табылатын
Қазақстан халқының әлеуметтік ерекшелігін, Конституциялық жолмен
белгіленген ұлттық, кәсіптік және азаматтық теңдігін, тең қолданылатын
мемлекеттік және ресми тілдерді – сан қырлы қазақстандық мәдениет пен
туысқандық менталитетті барынша нығайта түседі.
▪ Қазақстан Республикасы – демократиялық мемлекет.
▪ Біздің Республикамыздың жағдайында демократиялық мемлекет – ең
алдымен Конституция қабылдап, тікелей мемлекет басшысын
және Парламентті сайлайды, өкілетті мерзімі біткен соң оларды
ауыстыруға халықты құрылтайшылар арқылы қатыстырады. Басқару
тәртібінің нысанына (президенттік, парламенттік) қарамастан,
мемлекеттің жоғарғы органдары арқылы көпшіліктің еркін анықтауға және
барынша жүйелі қорғауға қажетті жағдайлар жасайды.
▪ Сонымен қатар демократиялық мемлекет әлеуметтік және ұлттық
нысандарына, тағы басқа да ерекшеліктеріне қарамастан жекелеген
азаматтардың өз мүддесін білдіруіне, оның есепке алынуына да мүмкіндік
береді. Бұл ретте Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес
сөз, ар-ұждан бостандығы, тілі мен ұлтын өзі анықтауын қамтамасыз ете
отырып, бірлесу, митингілер, демонстрациялар, шерулер өткізу ереуілге
шығу құқығымен қоса, жекелей және ұжымдық, еңбек дауын шешу, сондай-ақ
мемлекеттік қызметке араласып, мемлекеттік, тағы басқа да істерді
басқару қызметіне қатысуға тең құқықтар беріледі.
▪ Демократиялық мемлекеттің сипаттық ерекшелігі республика
азаматтарының мемлекеттік қызметке араласуын ретке келтіру болып
табылады. Мемлекеттік қызмет институтын реттеу 1995
жылғы Конституцияда қарастырылды.
▪ Демократиялық мемлекет ретіндегі Республика қызметінің түбегейлі
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz