Шет тілін үйренудегі ынталандыру рөлі

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Шет тілін үйренудегі ынталандыру рөлі

Қазіргі психолгтар мен педагогтар іс-әрекетті орындау санасы және оның нәтижесі өз алдымен индивидтің (жеке тұлғаның) талаптануы мен қажеттілігіне оның ынталылығына байланысты деген пікірді қолданды; осы ынталылық пікірі тәсілі мен құралды анықтайтын, мақсатқа жету үшін оларға реттейтін, мақсатты бағытталған белсенділікті тудырады. Сондықтан ынталандыру кез-келген әрекеттің “жіберуші миханизімі” (И. А. Зимняя) болып табылады. Ынталылықты сезімді, шынайы, кезеңді және түпкі табыс құнарландыра және қолдайды. Егер табыс болмаса ынталылық жоғалады, сөйтіп ол іс-әрекетті орындауға кері әсерін тигізеді.

Білім беруде ынталылық проблемасы әрбір пәнде кездеседі. Арнайы әдістемелік және оқу кітаптарында әрбір пән ерекшелігін ескере отырып, оны дамытудың және ынталандырудың тәсілдері берілген. Алайда орта мектепттерде шетел тілдерін үйрену ынталылық проблемасы ұшқыр. Ынталылық мәселесін зерттеушілер оның сыныптан сыныпқа көтеріле келе төмендеуі туралы мәліметтер беруде. Шетел тілін үйренуге дейінгі және төменгі сыныптарда ынталылық өте жоғары екендігін айтып кетсек болады. Олар өз құрдастарымен шетел тілінде сөйлесуге құштар; шетел тілінде өлең оқу немесе шетел тілінде оқып, басқа елдер туралы білу өте қызықты болып көрінеді. Көптеген балалар шетел тілін үйренуде жаңа бейтаныс дүниеге ену мүмкіндігін әлде шытырман оқиғаларды көреді. “Мен - ана тілінде сөйлеуші”, “Мен - шетел тілінде сөйлеуші”.

Барлық балалардың шетел тілін үйренуге құштарлығы бпр, олардың кітап және хат жазысу арқылы байланысу мүмкіндігі бар. Бірақ шетел тілін меңгеру процесі басталса болды, оқушылар көзқарасы өзгереді, көбінің көңілі қалады. Бұл процес “құрылыс материалын” жинақтау, қажетті қарапайым мазмұнды игеру, әр түрлі қиындықтарда жеңу кезеңі болғандықтан, армандағы мақсатқа жету кейінгі ысырылып қойылады. Нәтижесінде шетел тілін меңгеруге бағытталған ынталылық кемиді, белсенділік жоғалады, ерік әлсірейді, жалпы алғанда ынталылықты кері әсер ететін үлгерім төмендейді және т. б. Ал кейінірек келе, есейгенде уақытты өткізіп алғанына өкінеді, өз-өзіне көңілі толмайды, ал ең маңыздысы, шетел тілін меңгеру ісінің дұрыс қойылмағандығына наразылық пайда болады. Міне, мектепте және жоғары оқу орнында шетел тілін оқып үйренуге байланысты жалпы көрініс осындай.

Осыдан келе мынадай сұрақ туындайда: Осындай салдары бар ынталылықтың төмендеуі қарсы тұруға мүмкіндік емес объективті процесс болып табылмай ма? Бақылауға қарай, оқушылары талап етілетін деңгейде шетел тілін меңгерген оқытушыларымыздың тәжірибесі ойды теріске шығарады. Олар өз процесін сезінеді, одан қанағаттанады, сондықтан. Жоғары ынталылық олардың бүкіл білім алу (меңгеру) кезеңінің айнымас серігі. Мектептен соң, осы оқушылар жоғары орындарға арнайы топтарға келеді, меңгерілген дағды мен шеберлікті курстық және дипломдық жұмыстар орындау сияқты профессионалдық мақсатта қолданады, олар халықаралық жастар форумына белесене қатысады, аудармашылар қызметін атқаруда және т. б. Демек, шетел тілін үйренуде тоқушылар ынталылығын сақтап, дамытуға мүмкіндік бар. Осы мүмкіндікті қарастыруға талпынып көрелік.

Нәтижелілікті қамтамасыз тетін ынталылықты шетел тілін меңгеру процесінің маңызды серпілісі (бөлігі) ретінде бағалай отырып, келесі мәселені есепке алу керек. Ынталылық - оқушының субъективті дүниесінің бір беті, ол оқушының жеке басының талаптылығымен және құмарлығымен, түсінетін қажеттілілігімен анықталады. Ынталылықты сырттан шығару қиындығы осыдан. Мұғалім оған тек жанама түрде әсер ете алады, оқушылардың жұмыс барысында жеке қызығушылығы пайда болатын негізді қалыптастырады.

Мұғалім оқушы орнына өзін қоя отырып қана жақсы нәтижеге ие бола алады. Мұнадай жағдайда ол оқушы әреекетінің ынталылығын ғана біліп қоймай, оның іштен шақырып, дамытып, реттей алады. Осындай ойша оқушыға пайдаланудың міндетті шарты өз оқушыларын жақсы білу болып табылады. Мұғалім тағы да ынталылық құралының (тәсілін) бүкіл жиынтығын, ынталылықтың барлық типтерін оның қорын білуі керек. Сонда ғана оқу пароцесі мазмұнының нақты ара қатынасын білуге болады, яғни шетел тілін меңгеруде процеске (алға басуға) кепілдік беретін берік ынталылықты құрауға болады.

2. Шетел тілін үйрену ынталылығының түрлері.

Психологтар талаптандыруын күштер сипатын және олардың білім беруде тұрақтандыру тәсілін зерттей келе адамының ынталылық өрісінің әртүрлілігін, күрделі құрылысын айқындады. Біріншіден, оған қоғам қажеттілігімен анықталатын әлеуметтік себептер әсер етуі мүмкін, біріккенде олар әлеуметтік кең ынталылық және бір жақта сияқты екі түрлі бар сыртқы ынталылықты құрайды. Екіншіден, адамның ынталылық-талаптандыру өрісіне әрекет сипаты да әсер етеді. Бұл ішкі ынталылық деп аталады; табыстылық (сәттілік) ынталылығы деп атайды. Сыртқы және ішкі ынталылықтардың жағымды және теріс жақтары барлық туралы айту керек. Ынталылықтың алыс (дистансия, кейінге қалдырылған) және жақын (көкей кесті) сияқты түрлері де бар.

Енді біз шетел тілдеріне байланысты ынталылық түрлерін суреттеп кетейік.

әлеуметтік ынталандырудың нақ сипатын П. М. Якобсон берді: “Білім борышты ұшқыр сезінуге байланысты мәдениет құндылықтарын меңгеруге алып баратын жол ретінде, адамдарға жақсы және пайдалы нәрсені ең саналы формада істеуге мүмкіндік беретін құрал ретінде, білім алудың өмірдегі өз міндетін іске асыруға апаратын жол ретінде түсінуіне байланысты”. Сонымен оқушылар үшін әр түрлі халықаралық форумдарға қатысу мүмкіндігі шетел тілін меңгеру үшін негіз болады.

Сыртқы ынталылықтығң екінші түрі-бір жақты ынталылық - шетел тілін меңгеруге қатынасты кейде жеке бастың сәттілігіне алып баратын жол, өзін танысу тәсілі ретінде анықтайды.

Мұнда моральді жоспардың кең өрісі мүмкін азаматтыққ себеппен бір жақты халыққа дейінгі. Мысалы: “Халықаралық деңгейдегі аудармашы болғым келеді бұл беделді”. (бірақ олда өзара түсіністілікті бекітуге әсер ететін пайдалы әрекет), “Шетел тілі мұғалім болғым келеді, сеземін, бұл менің қабілеттілігім, пайда әкеле аламын”, “Шетел тілін білетін машинист - стенографист бола аламын, бұл төлем ақысы жоғары жұмыс, ата-анама көмек көрсете аламын, өз отбасымды құра аламын”. Мұнда теріс ынталылық та бар: “Маған шетел тілі ұнамайды, бірақ туыстарым ол маған керек болады деп есептейді; олар өздерінің шетел тілін төмен денгейде меңгеруіне өкінеді, сондықтан мен осындай қателік жасамаса дейді; ” “Мен шетел тілін ұнатпаймын, бірақ құрдастарыма өзімнің ол салада да лидер бола алатындығымды көрсету үшін менгеруім керек”.

Сыртқы ынталылық, әдетте, дистантты, білім алудың нәтижесіне қыл жеткізуге есептелген алыс ынталылық болады. Солай бола тұра оның білім алу процесіне әсері мықты болады. Ол ең басында, кейде шетел тілін үйренуге дейін оқушыларды “күрделі мәселені шешуге” бағыттайды. Оқу процесін оқушы әрбір нүкте салт өзінің мақсатына жету келе жатқанын сезінетіндей етіп құру керек. Осыған байланысты Н. Е. Кузовцева мынадай кеңес берді: кең әлеуметтік ынталылықты нығайту үшін әр түрлі мамандықтар үшін шетел тілінің маңызын көрсететін көрнекі презентацияның арнайы жеке әдістемелік құралдарын құру керек: кинофилдерді, көркемфилдер үзіндісін көрсетуге және әлеуметтік-саяси әдебиетті қолдануға болады. Осының барлығы алыстағы мақсатты сезінерліктей етеді, күш-қуат пен уақытты тиімді қолдануға дайындық құрады. Мұнда сыртқы ынталылық ішкімен бірігіп, қамтамасыз етіледі.

Егер сыртқы ынталылық “стратегиялық рөл” атқарса, ішкі ынталылық -“ техникалық рөл” атқарады, өйткені ол шетел тілін меңгеру процесінің өзімен “қыздырлады” (сондықтан оны жиі процесуалар ынталық деп атайды) . Бұл ынталылық жақын және көкейтесті; өйткені оқушы әрбір сабақта қажеттілігін қанағаттандырудан қуанышты сезу керек осы қажеттіліктер және соған байланысты ішкі ынталылық түрлері қандай?

Шетелдік лексикар меңгеру кезіндегі ішкі ынталық проблемасымен айналысқан психолг С. П. Пригореннан кейін, біз оның негізгі түрлерін қарастырамыз: коммуникативті түрлері негізгі қарастыралық, өйткені коммуникативтілік - бұл шетел тілін үйретушілерінің білрінші және шынай және қажеттілігі. Оқушылармен қарапайым әңгімелесі және арнайы әлеуметтік сұрау оқушылар жасына және әлеуметтік жағдайына (мәртебесіне) қарамастан өздерінің қажеттілігін коммуникативті ретінде бір ауыздан құратынын көрсетеді, дәл айтқанда: досымен, ұжымдасымен, шетел тілінде сөйлесу, көзқарасын кеңейту үшін оқыту, прогрссионалдық мақсатта және қанағаттану үшін шетелдік досына, ұжымдасына хат жазу.

Алайда оқушылардың әңгімелесуге талпынысы күшті болғанымен, ынталылықтың дәл осы типін сақтап қалу өте қиын. Өйткені ана тілі аясында меңгергенде, ол қарым - қатынастың қолдан жасалған құралындай көрінеді.

Сонымен “табиғи жағдай” деп аталатын оқуда қолданғанда, жасанды сипатқа ие болады. Мысалы: сыныпта басқа мектептен ауысып келген жаңа оқушы пайда ьолды. Оқушылардың онымен танысқысы келеді. Олар оның есімін сұрайды, қызығушылығын білгісі келеді. Танысудың табиғи жағдайы құрылатын сияқты бұл жағдайдан жалғыз ғана жасанды жері - сұрақ - жауап шетел тілінде жүргізіледі жаңадан келген шетелдік емс қой! Сондықтан, бұл қиыншылықты оған оқиға болса да, егер шетел тілінде тек табиғи коммуникацияға ғана игерсек, онда ынталылықты сақтап қалу, табысқа жету мүмкіндігі жойылады.

Шетел тілінде сабақтардағы коммуникация шартты екендігінде есеп беруіміз керек, сондықтан ол оны сахналық коммуникацияға жақындатады. Осыдан оқушылардың елесіне, қиялына, ойына назар аудару шет тілді тиімді үйретудегі шектелген бөлігі болып табылады. Үйретушілер оқушыларды әр түрлі “типті жағдайлардан” өткізіп, “типті мінезге” айналуына ынталандырып отыру керек.

Қазіргі заманғы дидактикаға сәйкес, мұғалім сабақ міндеттерімен алдын-ала таныстарды, өйткені “тек оқушы міндетті” қабылдағанда ғана белсенділік пайда болады! Оқушылардың міндетті қабылдауы - бұл ынталылықтың пайда болуының бастаушы сәні. Сондықтан олардың оқушыларға қалай хабарлайтыны маңызды. Алдымен сөйлесу әрекеттерінің түрлерін меңгеруге байланысты міндеттердің айтылу керек: ауызекі сөйлеу, оқу мұнда мұғаліс берілген оқушыларының көзқарасы орнына тұра алуы керек, сонда ол міндетті айтуды, әдістемелік тілдеп оқушылар ішіне “ауыстыруға, оларды оқу-қатынас жасауға шақыра” алады. Осыған байланысты бірнеше мысал келтірейік.

Сөйлеу мәселелерін шешу қажетті тіл материалын меңгеру

Сабақты онымен жұмысқа арнайы белгіленеді; бірақ тілдік материалды міндетті түрде меңгерудің қажеті жоқ: мұндай “міндетті” оқушылар қабылдамауы мүкін, өйткені ол қатынас қажет тілегіне байланыстырылмайды. Сабақ міндетін тұжырымдаудың өзі оқушыларға жақсы көрінуі керек, олардың алдында айқын сөйлеу перспективасын ашуы керек. Мендетті тұжырыдау білім алу сатысына, оқушылардың жасына және психологиялық ерекшеліктеріне байланысты жасалуы керек деп есептеледі.

Сабақтың міндеті сияқты, мазмұн да оқушылар қабылдауы тиіс. Осыған байланысты А. И. Яцикевиус қызықты мәлімет береді. Тол өз тәжірибелерінде қызықты және мәнді мәтін өздігінен, яғыни қосымша дайындықсыз, ондағы тілдік шетелдік материалдың 1, 4 есте сақталуына мүмкіндік беретіндігін дәлелдейді, өйткені ол оқушылардың белсенділігіне кезігеді.

УМК Сабақтың негізгі мағынасы жалпылаған және схемалық ерекшелік, жандылық, оқушыларды қызықтыратын элементтер енгізуі керек. Оған көкейтесті оқиғаларды, танымдық материалдарды қолдану ұтымды қолдану арқылы қыл жеткізуге болады.

“Өзі арқылы” өткізу білім беруге қатыста маңызды рөл ойнайды. А. Н. Монтоев « . . . таным адам өмірінде қандай орында, ол сол адамның шынайы өмірінің бір бөлшегіндей ме немесе сырттан байланыссыз келген оның шарты ма, міне осы шешуші маңызды» деп есептелген. Одан кейін: « . . . материалды меңгеру үшін, үйретуді, өтеп шығу емес, сонда өмір сүру керек, оқу, оқушылар үшін өмірлік маңызға ие болу үшін, өмірге енуі қажет». Көптеген мұғалімдер сабақта оқушылардың өзіне қатысты факттер мен оқиғалар туралы әңгімелесе, сабақ “тіріліп” кеткендей болатынын байқаған. Кейде елерлікке тұрмайтындай жек басылық қасиеттің детал “қатынас жарығын” лаулатып жібереді. Мысалы, бастапқы кезеңде қолданылатын қарапайым телефон мен сөйлеу тәсілі. Оқушылар өз достарының телефон н-мірін тергенде көңілдерінде қызықшылық тудырады.

Кез келген тақырыпты жеке басымыз маңызды игеруге болады. Ол үшін мұғалім оқушылардың немен өмір сүретін, хоббин, құндылықтарын білу керек. В. П. Козевлева әрбір оқушының жеке тұлғалық қасиеттерін толық анықтайтын сыныптың әдістемелік мінездемесін ойлап тапты. Осындай алдын-ала алынған мәліметтің сабақтың УМК қоса қолданған шешімді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.