Египет. Ежелгі египеттің өркениеті

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3

І Бөлім. ЕГИПЕТТІҢ ТАРИХИ ЗЕРТТЕЛУІ

1.1 Ежелгі Египеттің тарихнамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4.6
1.2 Ежелгі Египеттің деректері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6.15

ІІ Бөлім. ЕЖЕЛГІ ЕГИПЕТТІҢ ӨРКЕНИЕТІ

2.1 Ежелгі Египеттің халқы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16.19
2.2 Әлемнің 7 кереметінің бірі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20.21

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі:
Ежелгі Мысыр антика дәуіріндегі мемлекеттің бірі. Мысыр халқы өте ғажап, адамдары олардың даму сатысы басқаларға ұқсамаған . Олардың пирамида салу өте әдемі ұмытылмас сезім қалдырады. Бұның барлығы бір мемлекетте болуы сенгісіз. Мысырда шешілмеген құпиялары өте көп. Археологиялық қазбалар бұл мемлекетте әлі күнге дейін тоқталмады, пирамиданың құпияларының өзі әлі толық ашылған жоқ. Әкімшілігін құрылымы өте мықты басқаларға ұқсамаған. Мысырдың орналасуына келетін болсақ халқы сауда саттықпен айналысуына толығымен мүмкіншілік береді. Басқа мемлекеттер мен қарым қатынас жасаудың арқасында Мысыр мемлекетінде білім жақсы дамыған геометрия,матеметика ұқсас ғылымдар.
Шаруашылығына келетін болсақ дүние жүзінде ең ұзын өзен Ніл, Египеттің Шығыс жағында орналасқан. Бұл балық аулау мен егеншілік пен айналысуға толық мүмкіншілк берді. Тағы көрші елдермен достық қарым қатынаста болуға немесе Жерорта теңізі арқылы теңізде үстемдік жасауына мүмкіншілк береді .

Курстық жұмыстың мақсаты мен міндеті :
Курстық жұмысының мақсаты. Ежелгі Мысыр халқының қайдан қоныс аударып келгенін және әкімшілік жүйесін толығымен зерттеу менің ең алғашқы мақсатым болып табылады. Пирамидаларының пайда болуын, қандай мақсаттарда салынғанын және де перғауындардың сол ежелгі замандағы атқарған қызметтерін анықтау болып табылады. Осы мақсаттарға жету үшін келесі міндеттер алдыма қойдым:
- Ежелгі Мысырдың орналасуын және тарихнамасын қарастыруды;
- Сол замандағы ежелгі тарихшылардың Мысыр мемлекеті жайында қалдырған жазба немесе заттай дерекетерімен толық танысу;
- Ежелгі Мысыр өркениетінің тез даму себептерін анықтау.
Курстық жұмыстың тарихнамасы:
Жұмыс барысында бірқатар кітаптар жиынтығы пайдаланылды. Солардың қатарына Вигасин А.А., Дандамаев М.А., Крюков М.В., Кузищин В.И., Массон В.М. редакциясымен дайындалған «История Древнего Востока» оқулығында Ежелгі Мысырдың мәдениетіне көбірек тоқтаған. Тағы Нағымұлы Ш. редакциясымен дайындалған «Мәдениеттану» пирамиданың салыныу көбірек тоқталған.
Курстық жұмыстың құрылымы:
Курстық жұмыс кіріспе, екі бөлім, төрт тарауша, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен құралған.

Пайдаланған әдибеттер тізімі:

1. Вигасин А.А., Дандамаев М.А., Крюков М.В., Кузищин В.И., Массон В.М. и т.д. История Древнего Востока. М.1999г.

2. Қазақстан энциклопедиясы 7 том

3. Культуралогия. Кабаденова Ж.Д. Кемалова Ә.Ж. Алмата 2000г.

4. История культуры . Пушонова .Ю.Б. Астана 2005г.

5. Хрестоматия по истори древнего вастока. Коростовцева М.А. Кацнельсона И.С. 1980г.

6. Белова Г.А. Египтяне в Нубии III-II тысячилетия до.н.э.

7. Қазақстан энциклопедиясы 3 том

8. Мәдениеттану. Нағымұлы Ш. Алматы 2007ж.

9. Мәдениеттану. Ғабитов Т.Х. Мүтәліпова Ж.М. Алматы 2004ж.

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 22 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

І Бөлім. ЕГИПЕТТІҢ ТАРИХИ ЗЕРТТЕЛУІ

1. Ежелгі Египеттің
тарихнамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4-6
2. Ежелгі Египеттің
деректері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
6-15

ІІ Бөлім. ЕЖЕЛГІ ЕГИПЕТТІҢ ӨРКЕНИЕТІ

2.1 Ежелгі Египеттің халқы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 6-
19
2.2 Әлемнің 7 кереметінің
бірі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20-
21

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... .22

ПАЙДАЛАНҒАН
ӘДЕБИТТЕР ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
23

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі:
Ежелгі Мысыр антика дәуіріндегі мемлекеттің бірі. Мысыр халқы өте
ғажап, адамдары олардың даму сатысы басқаларға ұқсамаған . Олардың
пирамида салу өте әдемі ұмытылмас сезім қалдырады. Бұның барлығы бір
мемлекетте болуы сенгісіз. Мысырда шешілмеген құпиялары өте көп.
Археологиялық қазбалар бұл мемлекетте әлі күнге дейін тоқталмады,
пирамиданың құпияларының өзі әлі толық ашылған жоқ. Әкімшілігін құрылымы
өте мықты басқаларға ұқсамаған. Мысырдың орналасуына келетін болсақ
халқы сауда саттықпен айналысуына толығымен мүмкіншілік береді. Басқа
мемлекеттер мен қарым қатынас жасаудың арқасында Мысыр мемлекетінде білім
жақсы дамыған геометрия,матеметика ұқсас ғылымдар.
Шаруашылығына келетін болсақ дүние жүзінде ең ұзын өзен Ніл,
Египеттің Шығыс жағында орналасқан. Бұл балық аулау мен егеншілік пен
айналысуға толық мүмкіншілк берді. Тағы көрші елдермен достық қарым
қатынаста болуға немесе Жерорта теңізі арқылы теңізде үстемдік жасауына
мүмкіншілк береді .

Курстық жұмыстың мақсаты мен міндеті :
Курстық жұмысының мақсаты. Ежелгі Мысыр халқының қайдан қоныс
аударып келгенін және әкімшілік жүйесін толығымен зерттеу менің ең
алғашқы мақсатым болып табылады. Пирамидаларының пайда болуын, қандай
мақсаттарда салынғанын және де перғауындардың сол ежелгі замандағы
атқарған қызметтерін анықтау болып табылады. Осы мақсаттарға жету үшін
келесі міндеттер алдыма қойдым:
- Ежелгі Мысырдың орналасуын және тарихнамасын қарастыруды;
- Сол замандағы ежелгі тарихшылардың Мысыр мемлекеті жайында
қалдырған жазба немесе заттай дерекетерімен толық танысу;
- Ежелгі Мысыр өркениетінің тез даму себептерін анықтау.
Курстық жұмыстың тарихнамасы:
Жұмыс барысында бірқатар кітаптар жиынтығы пайдаланылды. Солардың
қатарына Вигасин А.А., Дандамаев М.А., Крюков М.В., Кузищин В.И.,
Массон В.М. редакциясымен дайындалған История Древнего Востока
оқулығында Ежелгі Мысырдың мәдениетіне көбірек тоқтаған. Тағы Нағымұлы Ш.
редакциясымен дайындалған Мәдениеттану пирамиданың салыныу көбірек
тоқталған.
Курстық жұмыстың құрылымы:
Курстық жұмыс кіріспе, екі бөлім, төрт тарауша, қорытынды және
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен құралған.

І Бөлім. ЕГИПЕТТІҢ ТАРИХИ ЗЕРТТЕЛУІ

1.1 Ежелгі Египеттің тарихнамасы

Ежелгі Египет тарихының деректік қайнары мен тарихнамасы. Ежелгі
Египет деп алғашқы кезде Нил өзенінің жағалауында орналасқан жерлерді
қоныстанған халықтардың бірлестігін атаған. Нил-Виктория өзенінен
басталып, Жерорта теңізіне құйып отырған өзен. “Египет” атауы грек
сөзінен бастау алған. Бұл атаудың негізі ежелгі Египет астанасы Мемфис
қаласының египетше атауынан бастау алады. Хетка-Птах немесе Хинупта
Египетіктер өздерін “Кемет” ”черная” Нил алқабындағы топырақ түсіне
байланысты атаған. Герадот Египетке “Нил сыйы” деп анықтама берген.
Ежелгі Египет-Африка континентінің солтүстік-шығысында
орналасқан мемлекет. Суэц каналы мен Алдыңғы Азия елдерімен, (Синай
түбегі) аравия түбегімен байланысқан. Осылайша африка тропикалық
елдерімен, Жерорта теңізі елдерімен, Алдыңғы Азия елдері және Аравия
түбегі халықтарымен байланысып отырған.
Ежелгі Египет өркениетінің дамуына алғашқы кезеңде Египеттің
Дельта бөлігі (гректің д әріпіне ұқсайтын болғандықтан аталған)-
Нилдің Жерорта теңізіне құяр тұсы-батпақты болғандықтан ол Жерорта теңізі
арқылы байланыс жолдарының дамуына кедергі келтірген, Аравия түбегімен
байланыс шөл далаға байланысты жүзеге аспаған, ал оңтүстік-батысы мен
шығыста көшпенді тайпалардың қоныс тебуі Египетті – географиялық
оқшаулануға (изоляция) әкеледі. Тіршілік көзі Нил аңғары болғандықтан жер
шаруашылығы Египетте ерте өріс алған. Оның кең өріс алуына Орталық
Африканың таулы аймақтардан қар еруінің шілде айында еріп Нил аңғарын
толтырып, судың өз аңғарынан тасуы яғни, Нил жағалауының құнарлануы-
Египетіктер үшін жыл бастауы деп саналған. Бұл жағдай қыркүйек айының
орта тұсына дейінгі аралықты қамтыған. Қазан-Қараша айларына қарай өзен
суы өз аңғарына тартылып, жер егін егуді жүргізуге қолайлы болып
табылған. Егілген егін көктем айларында өз өнімін берген. Осыған
байланысты египеттіктер жыл мерзімін 3-ке бөлген.
1. Сезон половодья 2. Сезон всходов 3. Сезон сухости [1,26].
Ежелгі Египет тарихы жайында мағлұматтар беретін деректер
түрін 2-ге бөлуге болады:
1.Жазба деректер: тарихи еңбектер, көркем әдебиеттер, діни
текстер және т.б.
2.Материалдық мәдениет ескерткіштері: қала, бекініс, храм, зират, тұрақ,
орындарының қалдықтары мен керамика, статуя және әр түрлі мәдениет
ескерткіштері.

Ежелгі Египет жайында грек тарихшылары да жазып қалдырған.
Солардың бірі Геродоттың “Грек-парсы соғысы” , Диодор Сицилийскийдің
“Тарихи кітапханасы”, Страбонның “География” атты еңбектерін атауға
болады [1,125].
Египет жазбаларын зерттеуде К.Лепсиус пен Г.Бругштардың да еңбектері
ерекше сіңеді. Олар ежелгі Египет тарихы мен оның хронологиясының
негізін қалайды. Зерттеу жұмыстарының негізінде ғалымдар К.Лепсиус
“Египетская хронология”, “Книга о египетских фаронах”(1848-1849гг.), ал
Г.Бругш “История фаронов”өз зерттеулік еңбектерін жарыққа шығарады[2.49].
Батыс Европа елдерінің саяси басқыншылық саясаттары Египеттің ғылыми
тұрғыда зерттелуіне ерекше мән беруіне әкеледі. Египетті ХІХ ғасырда
зерттеуге Франциямен қатар Англия және Германия ғалымдары да үлес қосады.
Олардың қатарында Египеттегі Серапеум атты екі діни храмда қазба
жұмыстарын жүргізген О.Мариетт, оның ісін ағылшын ғалымы У.Флиндрис Питри
Египет пирамидаларын жүйелі түрде зерттеумен жалғастырады. Осындай
зерттеулер тізбегі өз жалғасын қазірге кезеңге дейін тауып келеді.
Орта патшалық кезеңі 2 жыл кітабы атты еңбек бойынша қарастырылады.
Бұл кездегі ғылым туралы 2 математикалық кітаптар бойынша қарастыруға
болады. ХІІІ династия бойынша бізге өлілер туралы ескі жазбалар жеткен.
Египет елінің басқа елдермен байланыстарын айтқанда, көбінесе Египет
деректері Палестина, Сирия, Критте, Италияда табылды. Библиядағы табылған
деректер осы қарастырып отырған Египет тілінде жазылған еді. Египеттің
Алдыңғы Азиядағы қазынасы Тодыда табылғандығын көрсетеді. Орта Египет
патшалығы туралы құнды дерек ретінде Тексты проклятии еңбегі, онда
құмыралар және мүсіндер бейнеленген. Бұл кейінгі Египеттің мәтіндері
К.Зетемей және француз египтологы Ж.Подценер есімдерімен байланысты.
Француз археологы Ж. Веркуттер қазбада арнайы алаң тапқан. Ол алаңда осы
мәтіндермен арнайы салт дәстүрлер жасалынған екен. Аса қызықтысы, бұл
салт дәстүрлер Египет шекарасының тұспа - тұс аймақта өткен. Мәтіндер
Азия және Африка мемлекеттерінің ұдайы кестесін құрап, билеушілердің аты-
жөні, олардың ата-аналарының атын жазған Египет тарихы бойынша құнды
деректер болып есептеледі. ХІ-ХІІ династияның пайда болуы Египет тарихына
өзіндік әсерін тигізді. Ең бірінші орынға жебеуші құдай, Фивылық Амин, ол
туралы әлі де мәліметтер аз күйінде қалған. Ү Илинополь династиясының
пайда болуымен барлық жерлерде Ра құдайына табыну таралды. Ол күн әрі
жарық құдайы болған екен делінеді. ҮІІІ династия кезеңінен бастап,
өлгеннен кейінгі өмір туралы қөзқарастар өзгеріп, қарапайым адамдардың да
ағаш табыттарында сызылып көрсетілді. Біреулері өзінің өлгеннен кейінгі
өмірі демондарға тәуелсіз болмау шарасын қарастырса, жерде күндіз шығып,
құс, Пте құдайы кейпінде, өсімдік түрінде бейнеленген екен. Демондарды
қорқыту әрі үркіту мақсатымен бірнеше формулалар келтірілген болатын.
Осындай бір формулаларының бірі құдай танымдық жағынан аса қызық. ХІІ
династияның табытында Мен Атум-бір мен, мен Ра-оның бірнеше шығысында,
мен ұлы, өзімді-өзім құрдым, өз атымды құрдым-эниеда менің атым: Оған тең
келер құдай жоқ. Мен –кейінгі мен ертеңгі күнде не болатынын білем... Мен-
ұлы феникс, Илионолда барды зерттейді. Мен-оның шығысындағы Минмьен...
Мен осы аты даңқы зор жететін, қасиетті қақпаларға келемін. Сендер, менің
алдымда тұрушылар, өз қолдарыңды созыңдар-мен сендер сияқтымын - деп
жазады. Египеттік тілдегі басқаша өзінің монотеистік идеяларын жеткізе
алмады. Оның құдайы бір өзімді - өзім құрған, дүние құрылысының куәсі
және кінәләушісі - деп көрсетеді. Осы тарау Өлілер кітабында, О, Ра
өзінің жұмыртқасындағы, өз дискінің жарқырап тұрушысы, аспан әлемін
торлаушысы, аузынан от, сол арқылы өз сәулесін беруші... О Атум бізді
сақта, құтырып кетуші адамдардан сақтадеп жазады екен. Мұның өзі осы
кездегі құдайға деген құлшыныс аса зор болғандығының көрінісі. Орта
патшалықта әлі де болса қоғамдық қатынастардың өзгерісі, дамуы сияқты
нәтижелер алдыңғы қатарда болып тұрғанының айғағы[2.134].
1.2 Ежелгі Египеттің деректері

Египет–ежелгі мәдениеттер қатарындағы ең маңызды орын алатын
тамаша өркениет түрлерінің бірі. Ол алып Сахара шөлімен көршілес
орналасқанына қарамастан Солтүстік-Шығыс Африкада орналасқан оазиске
айналды. Египет мәдениетінің жетістіктері сан алуан, әлі күнге дейін
толық мәнде құпиясы шешіліп бітпеген, талай жұмбақтарды жасырған әлемнің
жеті кереметінің бірі-пирамидалардың бір өзі қаншама сыр шертіп жатыр.
Ежелгі Египет өркениеті шығыстық елдер мәдениетіне тән сан алуандығымен
ерекшеленеді. Оның сан алуандылығын тарихқа қалтырған мұралары-деректер
дәлелдей түседі. Египеттік деректер сол жерде ең алғашқы адамдар пайда
болған кезден бастап жинақталды. Ежелгі дәуірдің өзі сан мыңдаған
деректер қалдырды. Сондықтан оны патшалық дәуірге дейінгі деректер,
ежелгі патшалық, орта патшалық, жаңа патшалық дәуіріндегі деректер деп
кезеңдерге бөліп қарастыру тиімді болады. Ежелгі Египеттің мәдениетінің
тарихы көптеген және әр түрлі деректердің негізінде көптеген жылдар бойы
зерттеліп келе жатыр. Қазіргі кезге дейін көптеген жазба ескерткіштердің
түрлері, әдет-ғұрыптары, рухани өмірлері, тілі, материалдық мәдениеті
дерек көздері арқылы құнды мәліметтер береді. Деректерді үлкен жеті топқа
бөлуге болады:
1. Жазбаша түп-деректер: тарихи еңбектер, көркем әдебиеттер, ғылыми және
діни мәтіндер, әр түрлі құжаттар.
2. Материалдық мәдениеттің ескерткіштері: қалалардың, храмдардың,
мазарлардың, тұрғын үйлердің қалдықтары, керамика, статуя, табынушылықтың
әртүрлері және заттар т.б.
3. Халықтың ауыз әдеби шығармалары бойынша ескерткіштер: өлеңдер,
ертегілер, мақал-мәтелдер, аңыздар, жаңылтпаштар т.б. жатады.
4. Тілдік мәліметтерге: басқа тілдердің осы әдебиетте қолданылуы жатады.
5. Этнографиялық материалдарға: әдет-ғұрыптар және салт-дәстүрлер.
6. Антропологиялық мәліметтерге: мумиялар, ежелгі адамдардың бейнелері,
қаңқалар, фрескалар мен рельефтегі бейнелер т.б.
7. Географиялық ортаның және табиғи ландшафттардың өзгеруіне байланысты:
каналдардың қалдықтары, жолдар т.б. жатады[3,17].
Ежелгі және ертедегі Египет деректері: материалдық мәдениеттің
ескерткіштері Египеттегі қазба жұмыстарының нәтижесінде табыттар мен храм
қабырғалары, жерлеу ескерткіштері, тас плиталар, саркофаг, папирустардан
Египет тарихынан мәлімет беретін жазулар табылды. Бұл жазулар тарихшылар
үшін аса маңызды. Ежелгі кезең тарихы туралы Нармер патшаның теңіз
жазбасында айтылады. Онда шенеуліктер титулы, патшаның жеңістері,
шайқастар туралы жазылған. Ежелгі патшалық кезеңіне пергама тасына
қашалған жылнама жатады. Онда Ү династия перғауындарының аттары, қысқаша
оқиғалар аталып өтіледі. Египеттің сыртқы саясаты туралы Эхнатон патша
салдырған Ахет-Атон қаласындағы клинопистік жазбаларда ХҮІІІ династияның
саясаты, дипломатиялық байланыстар, Рамзес ІІ келісім шарттары сақталған.
Ежелгі патшалық дәуірінен патшаның бұйрықтары сақталды. Ежелгі Египеттің
жеке хаттары да сақталған. Зират қабырғаларында ақсүйектердің өмірін
суреттейтін еңбектер көп мөлшерде сақталған. Рехмир уәзірдің өмірбаянында
Египеттің шаруашылық өмірі және әкімшілік басқару жүйесі, уәзірдің
атқаратын қызметі, міндеті баяндалған. Египеттен тыс жерлерден табылған
жазулар да ерекше қызығушылықты тудырады. Олар Нубия, Палестина, Финикия,
Сирия, Крит, Грециядан табылған. Бұл жазбаларда Египеттің көрші елдермен
экономикалық және мәдени байланыстары туралы айтылады. Ежелгі Египеттің
тарихы мен мәдениеті туралы мол ақпаратты көптеген жазба деректерден
табуға болады. Тарихшылар үшін ең алдымен ежелгі египеттіктердің тарихи
шығармалары аса қызықты болып табылады. Қазіргі күнге дейін Палермода
сақталған, палермдік тас деген атпен белгілі ежелгі шежірелер үлкен
плиталарда сақталған. Шежіреде династиялық кезеңге дейінгі уақыттан Ү
династияға дейінгі патшалық құрған перғауындардың аты-жөндері, ірі
жорықтар туралы қысқаша сипатталып жазылған. Карнактағы Амон-ра храмының
қабырғаларында жазылған Анналы Тутмоса ІІІ (ХҮІІІ династия) тарихи
сипаттағы ескерткіш болып табылады. Автор Тутмос ІІІ әскери жорығы мен
патшалық құрған жылдарындағы маңызды оқиғаларды ғана жазып қойған жоқ,
сонымен қатар патшалық еткендегі тұжырым тарихын дамытты. Ол Египетті
ерекше құдайдың қарамағындағы, сол кездегі әлемнің орталығы ретінде
қарастырды. Египет көптеген жылдар бойы еуропалық саяхатшылар мен
зерттеушілерді өзіне тартты. Оған деген қызығушылық әсіресе, қайта өрлеу
кезеңінде көңіл бөлінді. ХҮІ ғасырдағы философ Дж. Бруно ежелгі Египет
мәдениетін ерекше бағалап, грек, рим, еврейлердің ұстазы болғанын атап
өтеді. ХІІІ ғасырдың ортасында Покок, Норден, Брюс Египетте болып,
патшалар жазығындағы пирамидалар туралы сипаттайды. Бірақ 1798 жылы
Напалеон Бонапарттың әскери экспедициясынан кейін ғана, ежелгі Египет
мәдениетінің мұралары шынайы зерттеле бастады. Бұл экспедициядан кейін
Описание Египта деген көп томдық еңбек жарық көрді. Кейбір зерттеушілер
египеттік жазулар құпиясын ашуға кірісті. Олардың қатарында француз
филологы Ф. Шампальонды ерекше атауға болады. Ол жазу құпиясын ашып,
египтологияның негізін қалады. Зерттеуші алғашында әр түрлі фактілік
материалдарды-жазулар, суреттерді жинастырды. Ол Мысыр халқының
шаруашылығы, мемлекеттік құрылысы, ғылымы мен білімінің дамуы, қолөнері
туралы да зерттеді. Ғалым Египетте сақталған барлық этнографиялық
рельефтерді, астрономиялық суреттер иероглифтік жазулардың көшірмесімен
қалдырды. 1828 жылы ол Египетке 1,5 жылдық экспедициямен келіп,
Памятники Египта и Нубии атты еңбегін шығарды. Ол алғаш болып египет
тілінің грамматикасы мен сөздігін құрастырды.
ХІХ ғасырдың ортасында неміс ғалымдары Лепсиус және Бургум барлық
Египетті және Синай түбегіне жақын аймақтарды-Палестина мен Нубияны
зерттеді. Экспедиция барысында көптеген археологиялық ескерткіштер
жиналды. Лепсиус және оның серіктерінің зерттеулері нәтижесінде
Памятники из Египта и Эфиопии атты монументальды еңбегі
жарияланды.Табыну текстері – өлілер кітабы (қақпалар кітабы, күн кітабы,
түн кітабы) Әдебиет: хордың Сетпе дауы, Аменемопе ілімі, екі ағайындар
туралы ертегі, Унамунның Библияға саяхаты.Ежелгі кезеңнен бүгінгі күнге
дейін ең ескі құжат –Библия жеткен еді. Ортодоксальды шіркеу дәстүрінің
айтуы бойынша Пятикнижьені Моисей, Иисус Навина кітабын Иисус Навик,
Руфь, Судия, І мен ІІ патшалық кітаптарын Самуил, Притча, Экклезиастаны
Соломонға жүктейді. Ал Ветхий Заветтің басқа қалған кітаптарын атауларына
сәйкес Исайя, Даниил, Иускиил жазды деп тұжырымдайды. Библия Израиль,
Египет және жақын аймақтарының тарихынан көптеген мағлұмат береді. Бұл
мағлұматтарды дәлелдеу немесе жоққа шығару қазіргі таңда археологияның
бір бөлігі болып табылады. Библиялық археологияның зерттеу аймағы бірінші
ретте Палестинада, ерте христиандық тез тараған деп санайтын – Египет
болып келеді. Сонымен қатар, объектер қатарына Ежелгі Қосөзенді құраған
Ассирия мен Вавилон жатады. Кіші Азиядан Ветхий Завет жайлы көптеген
мәлімет алуға болады. Ал Италия территориясы Новый Завет жақын
болғандықтан библиялық археология зерттеу жұмыстары өтпеген. ХІХ ғ.
ортасында Месопотамияда археологиялық зерттеу қазба жұмыстарының
пионерлері ретінде ағылшын Рич, Лэйярд және Францияда қызметте жүрген
итальян Ботта алдыңғы орынға шықты. Олар кез келген қаржы көздеріне қазба
жүргізіп, қызығушылар қатарына жатты. Себебі, біріншісі-коммерсант, ал
қалған екеуі консулдық және дипломатиялық аппарат қызметкерлері еді. Әр
қазба орындарына ставка қойып, пайда табу мақсатында қала орындарын
тапса, оларды Библия қалаларының атауларына сәйкестірді. Библия елдерін
археологиялық зерттеу үшін арнайы ұйымдасқан қорлар мен одақтар құрыла
бастады. Солардың қатарына 1865 жылы құрылған Палестиналық зерттеу қорын
жатқызуға болады. Қазіргі күнде, осындай ұйымдар саны жиырмаға жетті:
Израильдік зерттеу қоғамы, Ватикан библиялық институтының Иерусалим
филиалы және т.б. Аталған елдер территориясында қазба жұмыстарын жүргізу,
әрине, қызықты, бірақ та негізгі мақсат библияда жазылған
тұжырымдамаларды заттай түрде дәлелдеу керек екенін ұмытпаған жөн.
Осындай пікірді ұстанған ағылшын зерттеушісі Пол Илтон былай дейді:
Великие учителя... вдохновили меня на то, чтобы заняться археологией со
специальной целью: подтверждение Библии. Библиялық археолегияда ірі
зерттеуші ретінде танымал американ Уильям Олбрайт: не может быть
сомнений в том, что археология подтверждает существенную историчность
ветхозаветной традиции деп жазса, Нельсон Глюк: почти невероятно точных
исторических свидетельствах Библии нет никакого археологического
свидетельства – деген пікір білдірді.Төменде іс жүзінде археологиялық
мәлімет саны көбейген сайын, Библияны дәлелдеу қиынға соғуда. Енді қандай
дәрежеде археология шындық екенін көрейік.Ной қайығының шындығы. Бізге
Ной қайығының Кавказдағы Арарат тауына тоқтағанына және суық ауа-райының
нәтижесінде оның сақталғаны белгілі. Вернер Келлердің мәліметі бойынша
Арарат тауының жанындағы армян селосы Вайзитте шопанның тау басынан ағаш
қайықты көргені жайлы аңыз кең тараған. 1833 жылы түрік экспедициясы жаз
уақытында ағаш қайықты көргені, ал 1892 жылы Ефрат өзенінің көзін
анықтауға шыққан доктор Нури бастаған экспедицияның мәңгілік мұздар
арасынан қайықтың қалдықтарын аңғарып: Внутри он был полон снегом,
наружная стена –темно –красного цвета деп сипаттаған. Сонымен қатар, І
Дүниежүзілік соғыс кезінде орыс офицер-авиаторы Росковицкий самолет
бортынан қайық қалдықтарының барын айтады. ІІ Николай бұл хабарды естіп,
жіберген экспедициясының оны тек қана көрмей, фотаға түсіргені де
белгілі. Осы мәселені зерттеп жүрген американ тарихшысы және миссионері
Аарон Смит 80 мың ғылыми жұмыс жазып, 1951 жылы оны іздеуге шығады.
Арарат шыңында 12 күндей жүріп, бірақ ешнәрсе таппайды. 1952 жылы осындай
мақсатпен Жома де Рике жетекшілігімен жүргізілген іздеу жұмысы сәтсіз
аяқталады. Бұл факт Библияда атап көрсетілген географиялық пункттер мен
оқиғалардың тарихи шындықпен жанасатындығы немесе жанаспайтындығы туралы
мәселенің тек кішкентай ғана бөлігі.
Библия аңызына сәйкес Соддам мен Гонар қалалары толығымен
талқандалғаны жайлы мағлұмат береді. Кейбір жағдайда бұл оқиғаны,
космостан келген бейтаныстар қаланы ядролық жарылыспен жер бетінен
жоғалтты, дейді. Алайда, өлі теңіздің оңтүстік бөлігінде 400 м.
тереңдікте ағаш қалдықтарына ұқсас үгінділер табылған. Американ археологы
Д. Финегану, кейін В. Кеплер Соддам мен Гонар апатты өртпен
байланыстырып, ал қалдығы теңіз түбіне түскені жайлы тұжырымға келеді.
Бірақ та, Библияда, құдай Соддам мен Гонарға күкірт пен отты жауын сияқты
жаудырды, дейді.И.А. Крывелев: Бұл хабарға сәйкес ең алдымен вулкан
жарылып болған деген гипотезаны келтіруге болады, алайда көрсетілген
аймақта вулкан іздері мүлдем кездеспейді – деп жазады. Сондықтан да екі
палестиналық қалаларды вулканды өңірден іздеу керек.Египеттегі
Израильдіктердің тұтқындары. Египетте жүйелік қазба жұмыстарының
басталуы, келесі кезекте библияның баяндамасы, израильдіктердің Егтпетте
тұтқында болуы мәселесі туады. Осы бағытта белсенді іздеу жұмыстарын 1837
жылы американ ғалымы Робинсон бастады. Бір жарым ғасырға созылған зерттеу
сәтсіз аяқталады. Египтолог Вильгельм Шпигельберг: Археология и вообще
историческая наука не находят никаких подтверждений для библейской
легенды о пребывании ереев в Египетском рабстве – деген пікірін ұсынады.
Егерде бұл оқиғаны Египет тарихының ең аз материалы бар кезеңге, яғни
1730 -1580 жылдар аралығы, жатқызуға болады. Бірақ еврейлердің тұтқында
болуы 150 жылға емес, 430 жылға созылды, сондықтан қалай алғанда да
түсінікке сыймас құбылыс.Дәстүр бойынша израильдіктерге ғана тән жерлеу
әдісі болуы қажет. Ал бұл тараптан 400 жыл ішінде көлемді молалар орны
табылуы керек еді. Бірақ олай болмады. Оны еврейлердің Египетке келгеннен
кейін, тез арада бұл елдің тұрмысын, салт-дәстүрін қабылдауымен
түсіндіруге болады, сонда да діни және жерлеу әдісінің ерекшелігінің
ұмытылуы мүмкін емес.Тағы бір пікір бойынша табылған Египет
папирустарындағы мәтін библияға өте ұқсас екенін айтады. Неміс библисті
Антон Иирку салыстыра келе мағынасы жағынан бірдей, мүмкін бірінен – бірі
алынған дейді. Дәл осы жерде кімнен – кім алды деген сұрақ туады. Егерде
египеттіктер б.э.д. ХҮ ғасырда Давид псалмасы болса, онда библиялық
хронологияға шектеу қойғандық болып табылады. Д. Менделхолл жаңа
тұжырымына сәйкес Израиль жерінен идеологиясы кейін келе ортақ болып
кеткен этникалық жағынан әр түрлі тайпалар одағы ішкі күрес нәтижесінде
Египетке қашып келген дейді.Египет жеріндегі патриарх. Бытие бөлімінде
Авраам мен Иаков өз өмірлерінің бір бөлігін Месопотамиядағы аштықтан
қорғау үшін Египетке келіп перғауынмен жақын қарым-қатынаста болғаны
баяндалады. Әрине, Авраамның Египетке сапары египет ескерткіштерінде
сақталынып қалуы міндетті еді. ХХ ғасырдың 20 – жылдары неміс археологы
Шофер Луксорда Тексты Проклятий атты жазбаны табады. Мүсіндерде, сынған
қуыстарда, құрылыс қабырғаларында Египетке жау болып келетін патшалар
есімдері жазылған. Алайда Авраам, оның ұрпақтары жайлы ешқандай мәлімет
жоқ. 1890 жылы ағылшын археологы Перси Ньюберри Бени-Хасан мазарында ірі
египет шенеулігі Хнумхотеп жанынан әр түрлі түске боялған фреска табады.
Онда әйел, ер адамдар және балалар бейнесі көрініп, санын 37 деп
анықтаған. Ибша адам есімі кездеседі. Сондықтан да қазіргі күні сол 37
адам Авраам және оның ұрпақтары деп келеді.
Библиялық қала-Ур. ХХ ғасырдың 20 -жылдары Леонард Вулли Оңтүстік
Месопотамияда Муккайяр төбесінен қала орна қазылған. Бұл жерді Л. Вулли
Авраамның Отаны-Ур қаласы деп жариялады. Пікірдің шындыққа сай келуі
қаладан Авраам жайлы мәлімет табылуы керек еді. Бірақ олай болмады.
Жағдайды Авраам Урда өмірінің соңына дейін емес, басқа жаққа кетіп қалды
дейді. Бытиенің ХІҮ бөлімі Авраамның Амрафеламен соғысы және Авраамның
жеңісі туралы үзінді бар. Не болмаса осы жайлы мағлұмат қалу керек еді.
Сөйтіп, Бытиенің ХІҮ бөлімі жұмбақ болып қалуда. Авраам Отаны- Библиялық
Урды басқа жерден іщдеу дұрыс.Библияның шындыққа сай екендігін
дәлелдейтін тағы бір ескерткіш – Моавит тасы. Оның ашылуы тарихы біршама
түсініксіз. 1868 жылы неміс миссионері Ф.А. Клейн Шығыстан Өлі теңізге
сапарында Дибон өңірінде жазуы бар тас сынықтары жайлы ақпарат алады.
Тасты тауып, ондағы жазуды көшіре сала Иерусалимге келіп, прусс
консулынан тасты сатып алуға қаржы сұрайды. Дәл осы кезде тасқа француз
Клермон-Ганно қызығушылық танытып, жергілікті халықтың тасқа ешкімді
жолатпайтынын біледі. Дибонға ол өз агенттері Селим мен Якубты жіберіп,
ескерткішті суретке түсіреді. Халық бұл киелі тасты жоғалту үшін оны
алдымен қыздарып, кейін суық суға салды, нәтижесінде тас бірнеше бөлікке
бөлініп қалды. Тас сынықтары Луврда, Лондонда жинақталды. Уақыт өте келе
оны Луврға әкеліп жинап, оның ІХ ғасырға жататынын, сонымен бірге Моавит
патшасы Меши туралы мәлімет бар екендігі анықталды. Мәтінде еврейдің Меша
әскерлерімен соғысы баяндалады. Бұл оқиға Патшалықтың ІҮ кітабының ІІІ
бөлігіне сәйкес келеді. Сөйтіп, Моавит тасы библия мәтіні арқылы уақыты
белгіленген. Кейін Меши стелласының бірнеше көшірмесі табылып, оның
фальсификаторы араб Селим болып шықты. Ал библияда тек бір ғана Моавиттік
тас бар. Сондықтан да, тастың о подлинности надписи высказывались
сомнения – сияқты пікірлер таралды. Соған қарамастан, тарихта Моавит
тасын Библияда көрсетілгендей Меше патшасына жатады- деп
тұжырымдайды.Библия Израиль тарихын, қалалар мен халықтар жайлы көп
мағлұматтар береді, бірақ археологиялық жағынан дәлелдеуге келгенде
тығырыққа тіреледі. Мүмкін Библиялық Египет дегеніміз қазіргі күнгі
Египет емес шығар, ал Ханаон-Палестина емес шығар деген күмәндар еріксіз
ойға келеді. Сондықтан да келесі қарытындалар шығаруға болады.Біріншіден,
Библия оқиғаларының ортодоксальды уақыт пен кеңістікте шегі сенімсіз,
тіпті сенімсіздік туу себебін археологиялық дерек табылмауы.Екіншіден,
христиандық діни форма 2000 жыл бұрын аяқ астынан пайда болған жоқ. Ол
ұзаққа созылған эволюциялық даму процесінде туындады. Алғашқы формасы
адамның басқа жәндіктен алшақтығы сияқты, қазіргі христиандықтан мүлдем
өзгеше болуы әбден мүмкін.Үшіншіден, Библияда көрсетілген жеке және
географиялық атаулар дұрыс оқылмағанын, тек орта ғасыр кезеңінде ғана
жалпыға бірдей дыбысталуы жарияланғанын атап өту қажет.Төртіншіден,
Библия жазбалары мен үзінділеріндегі оқиғалар орта ғасыр тарихына
жатады.Ежелгі Египет мәдениетіне тән ерекшеліктердің бірі- консерватизм
мен дәстүрлілік. Олар әрқашан мәдениет құндылығының жүйесіне радикалды
жаңалықты енгізуге қарсы тұрды. Керісінше, олардың негізгі принциптеріне
бар идеяларды сақтап қалу жатты. Әсіресе, ол египеттіктердің діни
көзқарастарында ерекше көзге түседі. Египеттік дін жүйесі біздің көз-
қарасымызша фантастикалық, бірақ өз уақытының Ніл сағасындағы табиғи
жағдайлардың спецификасын ежелгі қоғамның әлеуметтік-экономикалық саяси
дамуы толығымен ашып көрсететін заңды көрінісі. Египеттіктер күнді, айды,
Ніл өзенін, жабайы аңдарды, шөл даланы, табиғаттың тылсым күштерін құдай
деп таныды. Олардың түсінігі бойынша құдайлар күшті әрі қатал болып
келеді. Моноатеистік емес табынушылық басым бола отырып, құдайлар
жергілікті және басты – египеттік болып бөлінеді. Жергілікті құдайлар
қатарына номдар, ірі аймақтарда құрметтейтін құдайлар жатады. Ал басты –
египеттіктер қатарына ірі ном орталығында, перғауын тағында отырған
билеушілер, династияның негізін қалаған адам саналды. Мысалы, Фивы Египет
астанасы болған соң, жергілікті құдайы Амон перғауын мен құдайлар
патшасының қорғашысы деп есептеді. Жоғарғы құдайлар қатарына аспанда күн
сәулесімен жүретін күн құдайы Ра; жаратушы құдай – Птах, өлілер мен қайта
тірілудің, о дүниенің билеушісі Осирис, ақыл құдайы-Тот, махаббат, қуаныш
құдайы-Хатхор, египет пантеонында ерекше орнын алады. Әсіресе билеуші
перғауынның ғибадаты дінде ең маңызды рөл атқарған. Абыздар іліміне
сәйкес, перғауын адам бейнесіндегі құдай, оның екі табиғаты-адами және
құдайшыл деп көрсетеді. Оның өмірге келуі құдайлар әкесі Рамен,
перғауынның шешесінің арасындағы киелі неке барысымен байланыстырады. Жер
бетінде перғауын-құдай Хор түрінде билік етіп, өлімінен кейін, ол
Осириске теңестіріліп жер асты өмірінің құдайы деп
танылған.Египеттіктердің мұндай іс-әрекетін мемлекетте монархтың
деспотиялық билігін және билеуші топтың қызығушылығын көрсетеді.
Адамдарды құдай тек бір мақсатпен, яғни олардың өзіне бағын үшін
жаратқан. Егер де адамдар ол туралы ұмытса, ол үлкен қатал жаза тартқан.
Тіпті құдайлар адам өмірін анықтап беріп отырған. Сондықтан құдай
рақымшылығын алу үшін египеттіктер оларға қызмет етіп, храмдар құрылысын
жүргізді. Мүсіндер жасалып, ал абыздар болса құрбан шалу барысында
гимндер айтылып, діни поэзиядағы шығармаларды халыққа таратқан. Египеттік
діни жүйесінде өлген адамның аруағына ғибадат жасау ерекше орын алды.
Оның негізінде египеттіктердің табиғат пен адам мәнін және табиғаттың
өмірді алдын – ала анықтап беруі жатыр. Көріністерге сәйкес әр адам үш
негізігі субстанцияның синтезінде: 1) физикалық дене 2) рухани егізі Ка
және Ба.
Егер осы үш субстанцияның бірге өмір сүруі ғана жанның мәңгі бақи
екеніне және О дүниеге барғанда тірі болады екеніне әкеледі. Сондықтанда
физикалық жойылуына жол бермеу үшін денені сақтап қалу мәселесі
туындайды. Ал осыдан өліктерді мумиялау дәстүрі пайда болады. Тек осы
жағдайда ғана адам мумиясының жанында Ка мен Ба болады – деді. Өлгеннен
кейін адам жер бетіндегі өмірін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.