Туристік кәсіпорындарда жарнама қызметі
1. Жарнама қызметтiнiң теориялық аспектiсi.
1.1 Жарнаманын мәнi мен түрлерi
1.2. Жарнаманың әрекет етуiнiң негiзгi қағидалары
1.3 Туризм саласындағы жарнаманың ерекшелiктерi.
2 «Ақмолатурист» АҚ . ның әрекет етуін талдау
2.1 «Ақмолатурист» АҚ ұйымдық құрлымы мен сипаттамасы
2.2 Ақмолатурист» АҚ . ның қаржылық . шаруашылық әрекеті
2.3 Туристік кәсіпорынның дамуына жарнаманың әсері
3 Туристік кәсіпорындарда жарнама қызметінің жетілдіру жолдары
3.1 Туристік кәсіпорындарда жарнама қызметінің даму мәселелері мен
перспективалары
Ақмолатурист» АҚ .ның жарнама қызметінің тиімділігің арттыру
жолдары
3.3 Жарнама қызметінде интернет жүйесің қолдану
1.1 Жарнаманын мәнi мен түрлерi
1.2. Жарнаманың әрекет етуiнiң негiзгi қағидалары
1.3 Туризм саласындағы жарнаманың ерекшелiктерi.
2 «Ақмолатурист» АҚ . ның әрекет етуін талдау
2.1 «Ақмолатурист» АҚ ұйымдық құрлымы мен сипаттамасы
2.2 Ақмолатурист» АҚ . ның қаржылық . шаруашылық әрекеті
2.3 Туристік кәсіпорынның дамуына жарнаманың әсері
3 Туристік кәсіпорындарда жарнама қызметінің жетілдіру жолдары
3.1 Туристік кәсіпорындарда жарнама қызметінің даму мәселелері мен
перспективалары
Ақмолатурист» АҚ .ның жарнама қызметінің тиімділігің арттыру
жолдары
3.3 Жарнама қызметінде интернет жүйесің қолдану
Жарнама ерекшелiктерi: қоғамдық сипатта болады, үгiттеуге қаражат қаблеттiлiгi бар сатушы жарнама арқылы өзiнiң хабарландыруын бiрнеше рет қайталай алады, мәнерлiк – түс, дыбыс, шрифт арқылы тауарды тартымды көрсетуге болады, иесiз жарнама монолог ретiнде ғана жасалады. Жарнама дегенiмiз белгiлi тапсырыс берген демеушiнiң атынан тауарды тартымды көрсетуге және оны сатып алушыға қарай жылжытуға бағытталған ақылы әрекет.
АҚШ Маркетинг Ассоциациясының анықтамасы бойынша, жарнама дегенiмiз тауарларды, қызметтердi, идеяларды тұтынушыларға қарай жылжытуына арналған кез – келген әрекеттер нысандары және нақтылы жағдайды есепке ала отырып, анағұрлым тиiмдi тәсiлдер мен әдiстердi қолдана отырып, әлеуеттi тұтынушылардың назарларын жарнамалау объектiсiне аудару үшiн орындалатын ақылы қызметтер деп анықталған.
Жарнама ерекшелiктерi: қоғамдық сипатта болады, үгiттеуге қаражат қаблеттiлiгi бар сатушы жарнама арқылы өзiнiң хабарландыруын бiрнеше рет қайталай алады, мәнерлiк – түс, дыбыс, шрифт арқылы тауарды тартымды көрсетуге болады, иесiз жарнама монолог ретiнде ғана жасалады.
Жарнама науқаны мен құралдарының тиiмдiлiгiн нақты абсолюттi санмен анықтау мүмкiн емес. Осы туралы американдық кәсiпкер Джон Ванемейкер былай дейдi: Менiң жарнамаға жұмсаған ақшаларымның бiрталайы бекерге кететiнiң бiлемiн. Бiрақ оның нақты мөлшерiн анықтай алмайдым. Салыстырмалы есеп бойынша жарнама өзiн сонда да ақтайды. Мұнда жарнаманың экономикалық тиiмдiлiгi жарнаманың сату көлемiне тигiзетiн әсерiмен анықталады. Ол үшiн оперативтi және бухгалтерия мәлiметтерiн талдау керек /3/.
Қазiргi кезде жарнама тарату құралдарының көптеген түрлерi қалыптасқан.
АҚШ Маркетинг Ассоциациясының анықтамасы бойынша, жарнама дегенiмiз тауарларды, қызметтердi, идеяларды тұтынушыларға қарай жылжытуына арналған кез – келген әрекеттер нысандары және нақтылы жағдайды есепке ала отырып, анағұрлым тиiмдi тәсiлдер мен әдiстердi қолдана отырып, әлеуеттi тұтынушылардың назарларын жарнамалау объектiсiне аудару үшiн орындалатын ақылы қызметтер деп анықталған.
Жарнама ерекшелiктерi: қоғамдық сипатта болады, үгiттеуге қаражат қаблеттiлiгi бар сатушы жарнама арқылы өзiнiң хабарландыруын бiрнеше рет қайталай алады, мәнерлiк – түс, дыбыс, шрифт арқылы тауарды тартымды көрсетуге болады, иесiз жарнама монолог ретiнде ғана жасалады.
Жарнама науқаны мен құралдарының тиiмдiлiгiн нақты абсолюттi санмен анықтау мүмкiн емес. Осы туралы американдық кәсiпкер Джон Ванемейкер былай дейдi: Менiң жарнамаға жұмсаған ақшаларымның бiрталайы бекерге кететiнiң бiлемiн. Бiрақ оның нақты мөлшерiн анықтай алмайдым. Салыстырмалы есеп бойынша жарнама өзiн сонда да ақтайды. Мұнда жарнаманың экономикалық тиiмдiлiгi жарнаманың сату көлемiне тигiзетiн әсерiмен анықталады. Ол үшiн оперативтi және бухгалтерия мәлiметтерiн талдау керек /3/.
Қазiргi кезде жарнама тарату құралдарының көптеген түрлерi қалыптасқан.
ПАЙДАЛЫНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Закон Республики Казахстан от 13 июня 2001 г.№ 211-2 «О туристской деятельноти в Республике Казахстан» (с изменениями, внесенными Законом Рк от 22.02.02 г№ 296-2). –Алматы: Юрист,2002.
2. Указ Президента Республики Казахстан от 17 февраля 2000 года №344 О дальнейших мерах по реализации Стратегии Развития Казахстана до 2030 года, сб. Норм-прав.док.-Алматы:Юрист 2001.
3. Азоев Г.Л., Челенков А.П. Конкурентные преимущества фирмы. –М.: Мир,2001
4. Афанасеьев М.П. Маркетинг: Стратегия и практика фирмы. –СПб: Изд.,С .Петербургского Гос. Университета, 1998.
5. Башта А. Казахстанский туризм: новый поворот //Деловой мир Казахстана. -2002. -№11
6. Бертон Т. Социология в туризме, пер. С англ. Ворохов Д. –М.: Мир,2001
7. Евстропов Н.А. Оценка деятельности предприятия по качеству выпускаемой продукции.-М.: Финансы и статистика,2000.
8. Ильина Н.И. Экономические функции туризма на современном этапе //Вестник. -№ 3-4. –Казань: ТИСБИ, 2000.
9. Маркетинг и менеджмент в формирующейся индустрии туризма Казахстана / Проблемы и перспективы устойчивого развития.
10. Калдыбаев О. Ж., Темирбаев А.С. Экономика предприятия. –Алматы:2001.
11. Менеджмент туризма. Туризм как вид деятельности: Учебное пособие под ред. Зорина И.В. и др. –М.:Финансы и статистика, 2002.
12. Квартальнев В.А. Стратегичесий менеджмент в туризме. – Казань: ТИСБИ,2001
13. Басовский Л.Е. Прогнозирование и планирвание в условиях рынка. –М.: ГАО Москва,2000.
14. Котлер Ф. И др. Маркетинг. Гостеримство и туризм. Учебник для ВУЗов. Пер с англ. Под ред Ноздревой Р.Б-М.: ЮНИТИ, 19988
15. Кэссон Г.Н. Как завоевать престиж. Под ред. Корнеева Р.Б. –М.: Юнити, 1998.
16. Маркова В.Д. Маркетинг услуг. –М.,1996.
17. Михеева Н.А., Галенская Л.Н. Менеджмент в соц.-культ. Сфере. –Минск: Эконом Экспресс, 1998.
18. Никитинский Е.С., Вуколов В.Н. Формирование индустрии туризма за десятилетие государственной независимости Казахстана // Теория и методика физической культуры. 2002г.- №1.
19. Ныасанбаев С.Н. Управление качеством. –М.: ТУРИНФОРМ,2001.
20. Попов С.А. Стратегическое управление. –Минск: Турист,1998.
21. Моисеева Н.К. Стратегическое управление туристской фирмой. –М.:Мир,2001.
22. Рынок туристских услуг Казахстана / Приоритеты экономической политики на рубеже тысячелетий. Матер., межд. Науч.-практ. конф. Секция менеджмента и маркетинга. Сб. науч.тр. –Алматы. АГУ им. Абая, 2001, ч.4.
23. Савицкая Г.В.Анализ хозяйственной деятельности предприятия. –М.: РИПРКТ, 2003.
24. Свещников А.Г. Контроль и испытания в системах качества на базе международных стандартов. Агентский бизнес. –М.: РМАТ,2001.
25. Туризм как фактор профилактики и здорвья и сохранения трудового потенциала / Рынок: проблемы становления и развития. Сб. науч. Молодых ученых и аспирантов ИЭ МОН Рк. –Алматы,1999.
26. Сапрунова В.Б. Туризм: эволюция, структура. Маокетинг. –М.: Ось -89, 1997
27. Челенков А.П. Маркетинг услуг: макросреда в индустрии сервиса //Маркетинг, 1997.-№2.
28. Уткин Э.А. Финансовое Управление фирмой. – М.:Танднм,1997.
1. Закон Республики Казахстан от 13 июня 2001 г.№ 211-2 «О туристской деятельноти в Республике Казахстан» (с изменениями, внесенными Законом Рк от 22.02.02 г№ 296-2). –Алматы: Юрист,2002.
2. Указ Президента Республики Казахстан от 17 февраля 2000 года №344 О дальнейших мерах по реализации Стратегии Развития Казахстана до 2030 года, сб. Норм-прав.док.-Алматы:Юрист 2001.
3. Азоев Г.Л., Челенков А.П. Конкурентные преимущества фирмы. –М.: Мир,2001
4. Афанасеьев М.П. Маркетинг: Стратегия и практика фирмы. –СПб: Изд.,С .Петербургского Гос. Университета, 1998.
5. Башта А. Казахстанский туризм: новый поворот //Деловой мир Казахстана. -2002. -№11
6. Бертон Т. Социология в туризме, пер. С англ. Ворохов Д. –М.: Мир,2001
7. Евстропов Н.А. Оценка деятельности предприятия по качеству выпускаемой продукции.-М.: Финансы и статистика,2000.
8. Ильина Н.И. Экономические функции туризма на современном этапе //Вестник. -№ 3-4. –Казань: ТИСБИ, 2000.
9. Маркетинг и менеджмент в формирующейся индустрии туризма Казахстана / Проблемы и перспективы устойчивого развития.
10. Калдыбаев О. Ж., Темирбаев А.С. Экономика предприятия. –Алматы:2001.
11. Менеджмент туризма. Туризм как вид деятельности: Учебное пособие под ред. Зорина И.В. и др. –М.:Финансы и статистика, 2002.
12. Квартальнев В.А. Стратегичесий менеджмент в туризме. – Казань: ТИСБИ,2001
13. Басовский Л.Е. Прогнозирование и планирвание в условиях рынка. –М.: ГАО Москва,2000.
14. Котлер Ф. И др. Маркетинг. Гостеримство и туризм. Учебник для ВУЗов. Пер с англ. Под ред Ноздревой Р.Б-М.: ЮНИТИ, 19988
15. Кэссон Г.Н. Как завоевать престиж. Под ред. Корнеева Р.Б. –М.: Юнити, 1998.
16. Маркова В.Д. Маркетинг услуг. –М.,1996.
17. Михеева Н.А., Галенская Л.Н. Менеджмент в соц.-культ. Сфере. –Минск: Эконом Экспресс, 1998.
18. Никитинский Е.С., Вуколов В.Н. Формирование индустрии туризма за десятилетие государственной независимости Казахстана // Теория и методика физической культуры. 2002г.- №1.
19. Ныасанбаев С.Н. Управление качеством. –М.: ТУРИНФОРМ,2001.
20. Попов С.А. Стратегическое управление. –Минск: Турист,1998.
21. Моисеева Н.К. Стратегическое управление туристской фирмой. –М.:Мир,2001.
22. Рынок туристских услуг Казахстана / Приоритеты экономической политики на рубеже тысячелетий. Матер., межд. Науч.-практ. конф. Секция менеджмента и маркетинга. Сб. науч.тр. –Алматы. АГУ им. Абая, 2001, ч.4.
23. Савицкая Г.В.Анализ хозяйственной деятельности предприятия. –М.: РИПРКТ, 2003.
24. Свещников А.Г. Контроль и испытания в системах качества на базе международных стандартов. Агентский бизнес. –М.: РМАТ,2001.
25. Туризм как фактор профилактики и здорвья и сохранения трудового потенциала / Рынок: проблемы становления и развития. Сб. науч. Молодых ученых и аспирантов ИЭ МОН Рк. –Алматы,1999.
26. Сапрунова В.Б. Туризм: эволюция, структура. Маокетинг. –М.: Ось -89, 1997
27. Челенков А.П. Маркетинг услуг: макросреда в индустрии сервиса //Маркетинг, 1997.-№2.
28. Уткин Э.А. Финансовое Управление фирмой. – М.:Танднм,1997.
Кіріспе
Жарнама ерекшелiктерi: қоғамдық сипатта болады, үгiттеуге қаражат
қаблеттiлiгi бар сатушы жарнама арқылы өзiнiң хабарландыруын бiрнеше рет
қайталай алады, мәнерлiк – түс, дыбыс, шрифт арқылы тауарды тартымды
көрсетуге болады, иесiз жарнама монолог ретiнде ғана жасалады. Жарнама
дегенiмiз белгiлi тапсырыс берген демеушiнiң атынан тауарды тартымды
көрсетуге және оны сатып алушыға қарай жылжытуға бағытталған ақылы әрекет.
АҚШ Маркетинг Ассоциациясының анықтамасы бойынша, жарнама дегенiмiз
тауарларды, қызметтердi, идеяларды тұтынушыларға қарай жылжытуына арналған
кез – келген әрекеттер нысандары және нақтылы жағдайды есепке ала отырып,
анағұрлым тиiмдi тәсiлдер мен әдiстердi қолдана отырып, әлеуеттi
тұтынушылардың назарларын жарнамалау объектiсiне аудару үшiн орындалатын
ақылы қызметтер деп анықталған.
Жарнама ерекшелiктерi: қоғамдық сипатта болады, үгiттеуге қаражат
қаблеттiлiгi бар сатушы жарнама арқылы өзiнiң хабарландыруын бiрнеше рет
қайталай алады, мәнерлiк – түс, дыбыс, шрифт арқылы тауарды тартымды
көрсетуге болады, иесiз жарнама монолог ретiнде ғана жасалады.
Жарнама науқаны мен құралдарының тиiмдiлiгiн нақты абсолюттi санмен
анықтау мүмкiн емес. Осы туралы американдық кәсiпкер Джон Ванемейкер былай
дейдi: Менiң жарнамаға жұмсаған ақшаларымның бiрталайы бекерге кететiнiң
бiлемiн. Бiрақ оның нақты мөлшерiн анықтай алмайдым. Салыстырмалы есеп
бойынша жарнама өзiн сонда да ақтайды. Мұнда жарнаманың экономикалық
тиiмдiлiгi жарнаманың сату көлемiне тигiзетiн әсерiмен анықталады. Ол үшiн
оперативтi және бухгалтерия мәлiметтерiн талдау керек 3.
Қазiргi кезде жарнама тарату құралдарының көптеген түрлерi қалыптасқан.
Жарнама түрлерi және оны тарату құралдары:
1. Тiкелей жарнама:
а) Пошта хаттары, баспа материалдары
б) Пошта арқылы видеокассеталар, видеодисктер
2. Баспа жарнамасы:
a) Анықтамалар, каталогтар
b) Пресс – релиз, баспасөз хабарламасы
c) Буклет
d) Анықтама
3. Баспасөз жарнамасы: Газеталар мен журналдар
4. Хабар жарнамасы: Радиожарнама мен тележарнама
5. Сыртқы жарнама:
a) үлкен габариттiк плакат
b) Газжарығы құрылымдар
c) Роллер
d) Мультивизио плакаты
e) Электронды панносы
6. Экран жарнамасы: Кино және видеофильмдер мен слайд –
фильмдер
7. Транспорт жарнамасы: Транспорт сыртындағы жарнама және
транспорт салонындағы плакаттар және хабарландырулар
8. Сату орынындағы жарнама: Витрина, тауар қорабы , зат
таңбасы, назар аударуға арналған жазулар, таңбалар (“ай -
стоппер”)
9. Жарнаманың басқа түрлерi: Көрме және жәрмеңке және компьютер
жарнамасы, кәдесый және купон, лотерея.
Жарнаманың психологиялық әсер ету тиiмдiлiгi әлуеттi тұтынушылардың
назарын тарту деңгейiмен және жарнамалық жариялауды тындаушылар қаншалықты
еске сақтау деңгейiмен анықталады. Бұны тұтынушылар қимылдарының
өзгерiстерiнiң шамалап бiлуге болады. Ал оны нақты есептеу шығару қиындау.
Маркетингтік әрекетте жарнаманы қолдана отырып жарнаманы тұтынушыға
әсер ететің өте күшті ұрал екенің ұмытпаған жөн. Сондықтан жарнамаға
қойылатын негізгі талап шындық.
Жарнаманы жасау объектісіне байланысты тауарлық және престиждік
жарнама деп бөлуге болады 4.
Тауарлық жарнамаға қойылатын талаптар - туристік өнімге сұранысты
құру мен ынталандыру. Бұндай жарнама потенциальдық клиентарды өнімнің
артықшылығы мен, өнімді сатып алуға қызығушылық тудырады.
Қазіргі туризм әр жыл сайын еңбек етушілерге берілетін демалысқа
байланысты туған,ол бір жағынан адамның демалысқа хұқығың мойындау болып
табылады.Ол адамдар мен ұлттар арасындағы түсінiсу факторының дамуына
септігін тигізеді.Әлемдік Туристік Ұйымның зерттеу
анализіне,мамандандырылған халықаралық туризм ұйымдары мен мемлекеттің
туризмді дамыту саясатына сүйенсек,туризді мемлекеттің әлеуметтік,мәдени
экономикасына әсер ететін іс-әрекет ретінде түсінеді.
Қазіргі кездегі туризм бұл әлем экономикасында құлдырауға
берілмейтін сала. Мамандандардың есебінше,орта есеппен алғанда бір шет
елдік туристтен түсетін кірісті алу үшін,әлемдік нарыққа шамамен 9 тонна
тас көмір,15 тонна мұнай немесе 2 тонна жоғарғы сортты бидай өнімін шығару
керек.Бұл жерде әр шикізатты сатқанда мемлекеттің энерго сақтаушы орындары
азаяды,ал туристік индустрия қалпына келу ресурстарында жұмыс істейді 4.
Өткізуді ( сұранысты) ынталандыру іске асқан жағдайда
тұтынушылардың, сатушылардың, табыстырушылардын, ( делдалдардың) назарын
сіздің еншінізге аударып және оны сатып алуға ынталандыратын кызметтер түрі
мен шаралар кандай? Жарнамамен катар олар сауда белсенділігін қолдайтын
шараларды, баспасөздің түрін жариялауды, кауымдастармен байланыс жасауды
және т.б. камтиды. Жарнама осы тұтас жуйенің ортаншы буыны.
Жарнамасыз тауардың кен нарықта қалыптастыруға, ықтимал қажетiлiктердi
сұранымға айналдыруға болмайды. Коммерциялық жарнаманың алып машинасы
тұтынушыны қалыптастыруға, оған қысым жасап, керектi сенiм тәрбиелеуге
арналған. Жарнаманың мақсаты сатып алуға деген құмарлықты қыздырып, ықтимал
тұтынушыны несиенi пайдалануға, қосымша шығындарға итермелейдi.
Жарнама қызметiнiң жоспары көптеген факторларды нақтылы талдау және
көптеген балама нұсқаларды бағалау негiзiнде жасалады. Ең басында мақсатты
айкындайды және мақсат-мiндеттерді мынадай тізбегін бетке ұстаған жөн: "
фирманың мақсаттары - маркетинг мақсаты - жарнама қызметтерінің мақсаты
және міндеттер!".
Жарнама - нақтылы өндірушілерге, саудагерлерге, табыстырушың тауарына,
қызметіне назар аударту және олардың шотынан, олардың маркасымен осы тауар
мен кызметін сатып алдырту мақсатында ұсыныс, тауар мен кызметті сатып
алдырту мақсатында ұсыныс, шақыру, кеңес және кепілдеме тарату 5.
Қазақстан Республикасында туристік саладағы жарнаманың сферасы қазіргі
таңда өте актуальді және даму стадиясында орналасқан.
Сондықтан дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты туристік жарнаманы анықтау
мен оны туристік фирмаларда дамытудағы кемшіліктерді, және сонымен қатар
ұлттық турситік өнімдерді жарнамалауда кездесетін мәселелер мен оларды шешу
жолдары.
Жарнама туристік кәсіпорындағы маркетингте ерекше орын алады, оны
сондықтан жиі өзара тәуелсіз бағытта қарастырады. әлемдік нарықта жарнама
кешенді толық пайдаланғанда ғана жоғарғы тиімділікке ие болады, Осы
мақсатқа жету үшін келесі тапсырмаларды орындау қажет:
- туристік фирмадағы жарнаманың түрлері мен жарнамалық қызметтер;
- Қазақстан Республикасындағы туристік жарнаманың даму темпі
- Жарнаманы дамытуда туындайтын мәселелер мен оны шешу жолдары.
1. Жарнама қызметтiнiң теориялық аспектiсi.
1. Жарнаманын мәнi мен түрлерi
Жарнаманың түрлерін тоқталмас бұрын біз маркетинг ұғымына тоқталып
өткеніміз дұрыс. өйткені жарнама маркетингтің негізгі құраушысы.
Маркетинг термині компаниялар мен фирмаларда өндіруші, өткізуші
әрекетін басқару құралы ретінде өткен ғасырда пайда болды. Маркетинг
термині ағылшын тілінен аударғанда market+ ing=нарық - осы арықта
жұмыс істеу 6.
Маркетинг түсінігін көбінесе жарнама мен өткізумен шатастырады.
Бірақ маркетингтің негізгі элементі өткізу емес екендігін білген жөн.
Ф.Котлердің айтуынша, өткізу маркетинг Айсбергтің тек ұшы, яғни
маркетингтің негізгі мақсаты тұтынушы мен өндірушіге бірін-бірі табуға
көмектесіп, оларды байланыстыру. Маркетинг негізі: тауар өндіру
бағдарламасын өңдеу, нарықты зерттеу, жеткізуді ұйымдастыру және т.б.
Сонымен, маркетинг нарықпен тікелей байланысты ғылым 4.
Маркетингтің даму кезеңдері (эволюциясы) :
Бірінші кезең XX ғасырдың басынан 40 жылдарға дейін маркетинг өткізу
сипаты ретінде қолданылды. Маркетинг пән ретінде алғаш рет АқШ-та
Колифорниялық және Мичеган университетінде оқыла бастады. Соғыстан кейіңгі
жылдары маркетинг өткізу қасиетін жоғалтып, тауарды өндірумен тұтынушыға
жеткізу әрекетінің бір элементі болып саналды.
Екінші кезең 1960-70 жылдарды қамтиды. Осы жылдарда ғылыми техникалық
прогресс (ғТП) жоғарғы темпте дамып, жаңа өндірістің және халықаралық
еңбек бөлінісінің пайда болуы байқалды. Ірі компаниялар арасында
бәсекелестік өте жоғары дамыды.
1970 жылдын екінші жартысында эволюцияның үшінші кезенінің дамуы
байқалды. Осы фазада маркетинг қазіргі заманғы бизнестің жаңа философиясы
ретінде қарастырылды.
Маркетингті басқару эволюциясында келесі факторлардан тұрады:
1.ҒТП-ң дамуын жылдамдату.
2.Бәсекелестік күрестің түрлерін құру.
3.Тауар ассортиментін жиі жаңалатып отыру мүмкіндігі.
4.Фирма әрекетіне сыртқы орта факторларын әсер бетуі.
1957ж Гарвардың университетінде Нейл Браун Маркетинг-Микс деген
ұғымды еңгізді, яғни оның негізін баға, мөнім, жылжыту, байланыс және тағы
басқаларды құрайды. Маркетинг мазмұнын түсіну үшін Мечеган универсиьтетінің
профессоры Е.Маккарти 4 Р моделін ұсынды: өнім, баға, сатылу орны,
өткізу, қосымша адамдар.
Маркетингтің теориясы мен тәжирбесінде келесі маркетингтік
тұжырымдар бар:
1. Өндірістік. Бағыттық тұжырым, бұл конц-ң негізгі тапсырмасы
тиімді өндірумен оптималды тарату.
2. Тауарлық. Тұтынушылар бұл жерде жоғары сапалы тауарға көңіл
бөледі.
3.Маркетингтік. Кәсіп-ң мақсатқа жету жолы мақсатты нарықты және тұт-
дың қажеттілігін анықтаумен байланысты.
4. Өткізу. өткізуге байланысты қызметтер атқару.
5. Әлеуметтік-этникалық. Бәсекелестерге қарағанда тұт-р қажеттілігін
толығымен қанағаттандыру.
Маркетингтің қағидалары:
1. өнімді тұтынушыларды нақты анықтап, соған сай тауар өндіру.
2. өндірілген өнімді сату емес, сатылатын өнімді шығару.
3. Тауарларды өндіре отырып, қажеттілікті құру мен ынталандыру.
4. Пайда табу арқылы соңғы мақсатқа жетуді көздеу.
Объекте қолдану және ортаға тәуелді маркетинг түрлері:
1. өндірістік маркетинг. әр түрлі экономика саласында кәсіпорын мен
ұйымдық айырбас жасау процессіне маркетингті қолдану.
2. Тұтынушы маркетинг. Фирма мен соңғы тұтынушылар арасындағы әрекет
бету сферасын қамтиды.
3. Коммерциялық емес маркетинг. Коммерциялық емес ұйымдарда әрекет бету.
4. Стратегиялық маркетинг. Мақсатқа жету үшін жоспар құру.
5. Персоналды және эго-маркетинг. Белгілі бір тұлғамен қарым-қатынас құру
және оны қолдау.
6. Халықаралық маркетинг шетел тұтынушыларының тауар мен қызметке деген
сұранысын шетелде қанағаттандыру мақсатында кәсіпорнының маркетингтік
әрекеті.
7. Агро және көліктік маркетинг.
8. қызмет көрсету маркетинг.
9. Ой маркетинг.
Маркетинг қызметті ұйымдастыру кәсіпорынға маркетинг әрекеті бойынша
өздеріне берілген тапсырыстар мен қызметтерді оындайтын бөлімдер мен
бөлімшелер жиынтығы. Маркетинг қызметін ұйымдастыру келесі көрсеткіштер
арқылы құралады:
1.Функционалды ұйымдастыру.
Аз көлемде тауарлар мен нарықта орны бар кәс-да мақсатты түрде еңбекті
функционалды бөлу.
Маркетинг функциясының ұйымдардың күшті жақтары:
1.Басқарудың оңтайлығы.
2.Басқару процессін мамандыру мен стандарттау шешім қабылдаудың
тиімділігін арттырады.
3.Жұмыстардың профессионалдық квалификациясын (біліктілігін) өсіруіне
әсерін тигізеді.
Маркетингтің кемшіліктері:
1.Шешім қабылдаудың қиындылығы.
2.Тауар сапасымен номенклатурасының төмендеуі.
3.Жаңалықтардың аздығы.
4.Фирманың жалпы қызығушылығына қарағанда жеке және эгоистік
қызығушылықтың өсуі.
2.Маркетингтік тауарлық ұйымдастыру.
Осындай маркетингтік құрылым түрін қолдану, арнайы өндірумен өткізу
шартын талап ететін көп түрлі өнім ассортиментімен өткізу торабтары
бар кәсіпорын үшін тиімді.
Маркетингтік тауарлық ұйымдастырудың күшті жақтары:
1.Тауар бойынша маркетинг қызметін жетілдіру.
2.Тауар бойынша қажет координацияларда пайда болған мәселелерге
тез бейімделу.
3.Сыртқы орта шарттарына икемділігі.
Маркетингтің тауарлық ұйымдастырудың кемшіліктері:
1.өте қымбатқа түсуі (шығынның көп болуы)
2.Мәселені тез шешілмеу қажеттілігі.
1.Кәсіпорының нарықтағы моделі
Күшті жақтары:
-қажеттілікті жақсы білуімен қатар тұтынушының өз қалауы.
-нарықтағы дұрыс болжамымен өзіндік ерекшеліктерін есептеген кезде.
Кемшіліктері:
- функцияның біркелкілігі
- -жұмыс икемділігінің болмауы
- -кәсіпорынның құрамының күрделілігі.
- -тауар ассортиментінің нашар болуы.
2.Маркетингті географиялық ұйымдастыру.
Күшті жақтары:
-тұтынушылармен жақсы қарым-қатынаста болуы және шығындардың оң
болуы.
Кемшіліктері:
- қосарланулық пен іскерлік үйлестіру мәселесі.
Егер де ірі компаниялар тауарларды нарыққа, яғни барлық ұлттық
нарығына немесе халықаралық нарығына шығаратын болса, онда маркетинг
географиялық принцип бойынша ұйымдастырылады.
Маркетингті жоспарлау белгілі бір мақсат кезеңінде мақсатқа жету үшін
өнделген жүйелік бағдардан тұратын жоспарлық құжат.
Маркетингтік жоспарды келесідегідей жіктеуге болады:
а) Нарықты жаулап алу масштабы
б) Нарықта әрекет бету уақыты
в) Маркетингтік жоспарлаудың қажеттілігі
г) Маркетингтік жоспарды өңдеу әдісі
Маркетингтік жоспарлауды өңдеу әдісі келесідегідей ерекшеленеді:
а) жоғарыдан төменге жоспарлау
б) төменнен жоғарыға жоспарлау
в) қарама-қарсы жоспарлау
Маркетингтік бюджетті кәсiпорын жетекшісі бекітеді. Маркетингтік
бюджетті анықтау үшін бірнеше әістер қолданылады:
1) Басымдылық әдісі
2) өсу әдісі
3) Бәсекелестерге байл-ты әдіс
4) Сатудан түскен пайда әдісі
5) Мақсат пен тапсырмалар әдісі
6) Инвестицияны қайтару әдісі
Коммуникация дегенiмiз тараулар, қызметтер туралы хабарландыру, оларға
деген тұтынушының сенiмiн күшейту, олар туралы ескерту үшiн фирма
қолданатын әдiс – амалдары.
Кәсiпорын тұтынушыларға тиiмді әсер ету үшiн коммунмкацияның келесi
әдiс – амалдарын пайдалануы мүмкiн: жарнаманы, арнайы сатуды, өтiмдi
ынталандыруды, қоғаммен байланысты.
Коммуникацияның әр элементiне сәйкес ерекше тәсiлдер мен әдiстер
қолданылады.
Жарнама дегенiмiз белгiлi тапсырыс берген демеушiнiң атынан тауарды
тартымды көрсетуге және оны сатып алушыға қарай жылжытуға бағытталған ақылы
әрекет.
АҚШ Маркетинг Ассоциациясының анықтамасы бойынша, жарнама дегенiмiз
тауарларды, қызметтердi, идеяларды тұтынушыларға қарай жылжытуына арналған
кез – келген әрекеттер нысандары және нақтылы жағдайды есепке ала отырып,
анағұрлым тиiмдi тәсiлдер мен әдiстердi қолдана отырып, әлеуеттi
тұтынушылардың назарларын жарнамалау объектiсiне аудару үшiн орындалатын
ақылы қызметтер деп анықталған 5.
Жарнама ерекшелiктерi: қоғамдық сипатта болады, үгiттеуге қаражат
қаблеттiлiгi бар сатушы жарнама арқылы өзiнiң хабарландыруын бiрнеше рет
қайталай алады, мәнерлiк – түс, дыбыс, шрифт арқылы тауарды тартымды
көрсетуге болады, иесiз жарнама монолог ретiнде ғана жасалады.
Жарнаманың жоғарыдағы айтылған көптеген бернесi оның әмбебап сипатын
көрсетедi және оның жеке түрлерiн бөлiп талдауды қажет етедi. Жарнама
келесi белгiлiр арқылы жiктеледi:
1. Жарнаманы жеткiзу әдiстерiне қарай:
- қатаң жарнама- қысқа мерзiмде, агресияшыл жарнама.
- Жайлы жарнама – тауар айналысында қолайлы жағдай құратын жарнама.
2. Мияткер түрiне қарай:
- өндiрушiнiң атынан жүргiзiлген жарнама көбiнесе коммерциялық әрекетке
байланысты.
- жеке адамдар атынан жүргiзiлген жарнама көбiнесе хабарландыру сипатын
алады.
3. Тұтынушыға әсер ету әдiсiне қарай:
- оңтайлы жарнама – әлуеттi тұтынушының ақыл – ойына әсер ететiн
жарнама.
- Эмоционалды жарнама – тұтынушылардың сезiмiне, эмоциясына ассоциация
арқылы әсер ететiн жарнама.
4. Мақсатты аудиторияның түрiне қарай:
- Бизнес саласына арналған жарнама – тауарды өндiрiс үдерiсiңде қолдану
үшiн сатып алатын тұтынушыларға және делдалдарға арналған жарнама. Жеке
тұтынушыға арналған жарнама.
5. Коммуникация стратегиясына қарай:
- Таңдамалы жарнама – нақты нарық сегментiне арналған жарнама.
- Жалпылама жарнама – жалпы нарыққа арналған жарнама.
6. Компания мақсатына қарай:
- Ақпаратты жарнама – тұтынушыларды жаңа тауар мен жаңа фирмамен
таныстыратын жарнама.
- Ескерту жарнама – тұтынушылар есiне тауар туралы ақпаратты сақтауға
арналған және тауарды қай жерде сатып алуын еске тұсiретiн жарнама.
- Кеңесшi жарнама – таңдамалы сұранысты қалыптастыруға арналған
жарнама.
7. Жарнама затына қарай:
- Тауар жарнамасы – тауарға сұранысты қалыптастыратын және оған
ынталандыратын жарнама.
- Фирма беделiң жоғарлатуға арналған жарнама – кәсiпорынның жұмысын
жағымды көрсетуге арналған жарнама.
8. Тигiзетiн әсерiне қарай:
- Тiкелей жарнама – жеке тұлғаға арналған жарнама, мысалы директ – мейл
- Жанама жарнама – көпшiлiкке арналған жарнама
9. Әсер ету жолына қарай:
- Көз жарнамасы
- Акустикалық жарнама
- Иiс сезу қаблетiне әсер ететiн жарнама.
Коммуникацияның әр элеменiне сәйкес ерекше тәсiлдер мен әдiстер
қолданылады. Алайда олардың пайдалану мақсатты бiр – маркетинг концепциясын
табымты енгiзу үшiн стратегиялық және тактикалық мәселелердi дұрыс шешудi
қамтамасыз ету.
Сонымен жарнаманың фирмалардың әрекетіңде қолданудың мәні зор. Өйткені
тек жарнама арқылы ғана біз тұтынушыларымызға жаңа немесе нарықтағы тауар
туралы хабар бере аламыз.
1.2. Жарнаманың әрекет етуiнiң негiзгi қағидалары.
Туризм қазіргі уақытта сыртқы экономикалық қызметтің жақсы серпінді
дамып келе жатқан салалардың бірі болып табылады . Туризмнің ұдайы
өсуі біртұтас әлемдік экономикаға әсер етуі сияқты бөлек елдер мен
аймақтар экономикасына әсер етуі дүниежүзілік шаруашылықтың дамуы мен
құрылымына жалғасатын күрделі, тұрақты ұзақ мерзімді беталыстардың бірі
болып табылады. Қызметі халықтың өзгеше қажеттіліктерін қанағаттандыруға
бағытталған туризмнің ұлттық экономикадағы ірі өз алдына салаға айналуы
осыдан байқалады. Осы қажеттіліктердің алуан түрлілігі туристік
кәсіпорындармен ғана қанғаттандырылып қоймайды, сонымен қатар экономика
дамуына мултипликаттық әсері факторларының бірі ретінде туризм мәнісін
себепші ететін басқа салалардағы кәсіпорындармен қанағаттандырады. Туризм
әлемдік интеграциялық просцестер факторланың бірі болып табылады, ал
туристік бизнес қазіргі уақытта экономиканың маңызды секторы болып табылуда
6.
Өте сирек табиғи ресурстармен көшпелі халықтың ерекше мәдениетіне ие
болып отырған Қазақстан халықаралық және аймақтық нарықтарда туризмнің
даму үшін үлкен іске асырылмайтын әлуетке ие болуда.
Рекреациялық ресурстармен тарихи-мәдени мұралардың туристік әлуеті
Қазақстан мемлекетіне халықаралық туризм нарығына үйлесімді біріктірілуге
және елде туризмнің интенсивті дамуына қол жеткізуге мүмкіндік береді. Бұл
халықтың жұмыспен қамтылуның тұрақты өсімін және табыстарын туризм
салаларымен шектес дамуын ынталандыруын және ұлттық экономикаға инвестиция
түсімінің артуын қамтамасыз етеді 6.
Қазақстанда туризм индустриясы мемлекеттік деңгейде экономиканың
басымды салаларының бірі болып таңылды.
Статистикалық және империкалық көрсеткіштер анализі қазақстандық
туристік өнімге деген қызығушылықтың өсуін және туристер көлемінің өсуінің
қолайлы беталысы және өткізу нарығының ұлғайғандығын куәландырады.
Республикамыз кәсіпкерлер , спортсмендер , ғалымдар экстрималдық
демалыстарды ұнататындар үшін аса тартымды болуда .
Қазақстан территориясының көп бөлігін таулар алып жатқандықтан, дәл
солай алыс шетелдік туристер үшін аса тартымды ресурс болып табылады.
Оқиғалы туризм әлемдік туристік нарықта жоғары сұраныста .
Нарықтық экономикада жарнама әр түрлi қызметтi атқарады. Жарнаманың
әрекетiнен барлық кәсiпорыннын болашағы тәуелдi. Нарықтық экономикада
жарнаманың атқаратын қызметтi төмендегiдей:
- Экономикалық бернесi – сұранысты қалыптастыру, өтiмдi ынталандыру,
тұтынушыларға тауарды алғызуды тездету арқылы сату мен алу үдерiсiн
тездетедi.
- Ақпараттық бернесi – тұтынушыларды өндiрушiлер туралы және олардың
тауарлары туралы ақпарат ағымдарымен қамтамасыз етедi.
- Коммуникациялық бернесi – маркетингтiк зерттеулерi кезiнде қолданатын
сауалдама, тұтынушылар пiкiрлерiн жинау.
- Бақылау бернесi – нарықтағы өнiмдердiң жылжыун бақылауға мүмкiндiк
бередi.
- Түзетiм бернесi – өткiзу саясатын және жарнама қызметiң ұтымды
жағынан өзгертуге мүмкiндiк жасайды
- Сұранысты басқару бернесi – нақты тұтынушылар топтарына көзделген
әсерiн тигiзу жолдарын табуға мүмкiндiк ашады.
- Жарнама мақсатты кәсiпорын қабылдаған жалпы маркетингтiк және
коммуникациялық стратегияларына сәйкес анықталады. Ол мақсаттарды екi үлкен
топқа бөлуге болады:
- Тауарды өткiзу саласына байланысты мақсаттар – сату көлемiн ұлғайту
және тұтынушылардың тауарды сатып алуын ынталандыруға арналады:
- Коммуникация саласына байланысты мақсаттар – нақты идеяларды
хабарлауға, кәсiпорынның бейнесiн қалыптастыруға, тұтыну әдетiне ыңғайлы
өзгертуге бағытталды.
Жарнама мақсаты негiзiнде жарнамалық жариялық шешiмдерiн қабылдау
тәсiлдерi анықталады. Алдымен ұсынатын тауардың ерекше қасиеттерi талданып,
соның iшiндегi тұтынушыларға аса маңыздыларының тiзiмi жасалады. Одан кейiн
жарнамалық жариялаудың қандай мақсатты аудиторияға арналуын нақты анықтау
керек 9.
Жарнамалық жариялауды дайындаған кезде мына мәселелердi шешу қажет:
- Жарнамалық жариялаудың құрылымын
- Жарнамалық жариялаудың түрiн
- Жарнамалық жариялаудың бет – бейнесiн.
Жарнамалық жариялаудың құрлымы AIDA (Attention – назар, interect -
қызығушылық, desire – ықылас, action – әрекет), талаптарына сәйкес болуы
қажет. Дұрыс қарастырылған хабарландыру тартымды да қызықты болады. Ол
хабарландыруды адам қайтара оқуы немесе көруi мүмкiн. Хабарландырумен түгел
танысып, жарнама объектiнiң дәлелдiгiне толық сенсе, тұтынушы тауарды сатып
алуы мүмкiн 9.
Жарнамалық жариялаудың түрi тауарды тұтынушыға көрсету әдiсiне
байланысты. Көрсету әдiстерiнiң бiрнешесi болады. Олар: тауардың ұнатымды
жақтарымен клиенттердiң пiкiрлерiн игеру мен қажеттiлiктердi
қанағаттандыратын тауардың жағымды қасиеттерiн анық және дәлелдi көрсету,
нақты жағдайда тауарды қолдану тәсiлдерiн көрсету, тұтынушының көңiлiң
көтеру үшiн әзiл – ысқақ тағы басқа жағдай жасау.
Жарнамалық жариялаудың бет – бейнесi көзделген ойды тұтынушыға ауызша
не жазбаша түрде жеткiзу керек. Жарнамада бес түрлi атқарымдық бет –
бейнесiн айыруға болады:
- Ресми iскерлiк:
- Ғылыми түрде кәсiбилiк:
- Жариялымдық:
- Әдеби тiлмен сөйлесу:
- Дөрекi тiлмен сөйлесу.
Жарнамалық жариялауды дайындаумен бiрге жарнама тарату құралдарын
таңдау кезiнде мына сұрақтарға жауап табуы керек:
- Кiмнiң қажетiң қамту? Бұл сұраққа жауап беру үшiн мақсатты және
әлуеттi, тұтынушыларды нақты табу керек. Ол үшiн нарықты сегменттеу
жүргiзiледi.
- Әлуеттi тұтынушылар қай жерде орналасқан? Тұтынушылардың көбi
орналасқан жерде жарнама берiлуi тиiс.
- Қашан және қайсы кезде жарнама берiлуi керек.Демек жарнама
жүргiзiлетiн уақыты берiлуi керек.
Жарнаманы тарату құралдары таңдауына мынандай факторлар әсер етедi:
- жарнаманың мақсаты:
- жарнамалайтын тауардың ерекшелiктерi:
- нарықты қамту көлемi:
- жарнама тарату арнасының мақсатты аудиториясының сипатына сәйкестiгi
- бәсекелестердiң жарнамалық әрекетi
- керектi құралдардың қолда болуы
- жарнаманың әрекет ету нарқы.
Жарнама тарату құралдары анықталғаннан кейiн жарнамаға қажет қаржы
көлемi есептеледi.
Жарнама қаржы көлемi анықталғанда келесi факторлар есепке алынады:
- болжаған өткiзу нарығының көлемi мен мөлшерi.
- кәсiпорынның маркетингтiк кешенiңдегi жарнаманың ролi.
-тауардың өмiрлiк циклы
- бәсекелестердiң жарнама шығындары
- кәсiпорынның қаржы мүмкiндiгi.
Жарнама қаржысы коммуникация кешенiнiң жалпы шығындар сиетасына
еңгiзiлуi тиiс.
Дәрежелi жарнама көптеген шығындарды талап етедi. Сондықтан жарнама
қызметiнiң тиiмдiлiгiн бағалау жұмысы өте маңызды орын алады. Оның өзi
мынадай мүмкiндiктердi бередi:
- жарнаманың пайдалылығы туралы ақпарат бередi.
- әрбiр жарнама тарату құралдарының нәтижелiгiн көрсетедi.
- әлуеттi тұтынушыларға жарнаманың оңтайлы әсер ету шарттарын
анықтайды.
Жарнама науқаны мен құралдарының тиiмдiлiгiн нақты абсолюттi санмен
анықтау мүмкiн емес. Осы туралы американдық кәсiпкер Джон Ванемейкер былай
дейдi: Менiң жарнамаға жұмсаған ақшаларымның бiрталайы бекерге кететiнiң
бiлемiн. Бiрақ оның нақты мөлшерiн анықтай алмайдым. Салыстырмалы есеп
бойынша жарнама өзiн сонда да ақтайды. Мұнда жарнаманың экономикалық
тиiмдiлiгi жарнаманың сату көлемiне тигiзетiн әсерiмен анықталады. Ол үшiн
оперативтi және бухгалтерия мәлiметтерiн талдау керек 10.
Қазiргi кезде жарнама тарату құралдарының көптеген түрлерi қалыптасқан.
Жарнама түрлерi және оны тарату құралдары:
10. Тiкелей жарнама:
а) Пошта хаттары, баспа материалдары
б) Пошта арқылы видеокассеталар, видеодисктер
11. Баспа жарнамасы:
e) Анықтамалар, каталогтар
f) Пресс – релиз, баспасөз хабарламасы
g) Буклет
h) Анықтама
12. Баспасөз жарнамасы: Газеталар мен журналдар
13. Хабар жарнамасы: Радиожарнама мен тележарнама
14. Сыртқы жарнама:
f) үлкен габариттiк плакат
g) Газжарығы құрылымдар
h) Роллер
i) Мультивизио плакаты
j) Электронды панносы
15. Экран жарнамасы: Кино және видеофильмдер мен слайд –
фильмдер
16. Транспорт жарнамасы: Транспорт сыртындағы жарнама және
транспорт салонындағы плакаттар және хабарландырулар
17. Сату орынындағы жарнама: Витрина, тауар қорабы , зат
таңбасы, назар аударуға арналған жазулар, таңбалар (“ай -
стоппер”)
18. Жарнаманың басқа түрлерi: Көрме және жәрмеңке және компьютер
жарнамасы, кәдесый және купон, лотерея.
Жарнаманың психологиялық әсер ету тиiмдiлiгi әлуеттi тұтынушылардың
назарын тарту деңгейiмен және жарнамалық жариялауды тындаушылар қаншалықты
еске сақтау деңгейiмен анықталады. Бұны тұтынушылар қимылдарының
өзгерiстерiнiң шамалап бiлуге болады. Ал оны нақты есептеу шығару қиындау.
1.3 Туризм саласындағы жарнаманың ерекшелiктерi.
Саяхатты туризм түрлеріне бөлуге , мотивациялық факторларды қолдануға
болады. Бұлай түрге бөлуден адамды саяхатқа итермелеген негізгі себепті
білеміз. Алайда саяхатқа бару себептері толық анықталмаса да , туризмді
басқару жүйесіндегі 6 түрді айтуға болады.
Демалу мақсатындағы туризм. Берілген түр ағзаның физикалық пен
психикалық демалуына негізделген. Сонымен қатар бұл топқа емделу және күш
жинау үшін қолданылатын теңіз суы мен жағымды климаты бар курортты жерлер
жатады.
Мәдениетпен танысу мақсатындағы туризм. Басқа елдің мәдениетімен танысу
туризмі танымдық және діни (поломнический) болып бөлінеді. Танымдық
туризмге тарихи, мәдени және географиялық көркемділіктер жатады. Танымдық
туризм мақсатында саяхаттаушы туристер, көбінесе баратын елдің әлеуметтік
пен экономикалық жағдайы қызықтырады. Діни (поломнический) туризмге ерекше
дәстүрлі құндылықтары жатады.
Бұқаралық туризмі. Көпшілік туризм ретінде туыстарына, достарына,
таныстарына бару мақсатындағы саяхат жатады. (Халықаралық терминалогияда
visiting friends and relatives - VFR сөзімен таныс), сонымен қатар клубтық
туризм. Клубтық туризм әдейі топпен саяхаттаушылармен ерекше. Топ құрушы
адамдарды оқиғалы немесе спорттық туризм қызықтырады.
Спорттық туризм. Спорттық туризмге спорттық шараларға белсенді
қатысушылар мен спорттық сайыстарда пассивті сипаттағы қатынас жатады.
Спортқа белсенді қатысушыға мысал: Л ханым Карпатқа шаңғы спортымен
айналысу үшін барады; пассивті қатынас: футбол фанаты өзінің футболдық
клубының барлық ісі сайыстарына барады.
Экономикалық туризм – кєсіби жєне коммерциялық мақсаттағы саясат; биржа
, жәрмеңке жєне тағы басқа.
Саяси туризм – конгресстерге қатысушы дипломатиялық туризм жєне саяси
жағдайлар мен іс-шаралар байланысты туризм.
Кейде туризмді формалары арқылы анықтау , саяхаттың ұзақтығының
әртүрлілігімен байланысты (ұзақ жєне қысқа мерзімді саяхат). Егер саяхатты
ұзақтығы арқылы бөлсек , онда бұл саяхаттар туризмнің формаларына жатқызуға
болады. Туризмді ішкі критериялар арқылы формалаудың бірнеше мүмкіндігі
бар.
- туристер түрі;
- ұйымдастыру формасы;
- саяхатта болу ұзақтығы;
- жасы;
- көлік;
- жыл уақыты немесе мезгілі бойынша;
Бір қарағанда туризмнің формалары мен түрі арасындп ешқандай
айырмашылық жоқ тєрізді. Айырмашылығы туризм түрлері саяхаттаушылардың
мотивациясы бойынша бөлінеді , яғни ішкі факторлар арқылы , ал туризм
формалары – сыртқы себептер мен әсерлерді анықтайды.
Келесі кестеде туристік жарнаманы шығындар бойынша бөлу берілген.
Кесте 1
Туристік жарнаманы шығындары бойынша бөлу
Жарнаманы тарату құралы Жалпы шығын, пайызбен
Пресса:
- туризм бойынша арнайы пресса 17,2
- қоғамдық – жарнама 9,5
- Ақпаратты – серпілту 9,4
- Қоғамдық – саяси - әлеуметтік 9,3
- іскерлік 8,2
- элиталық 4,1
Радио 11,2
Телевидение 10,3
Наружная реклама 8,9
Басқа да шаралар 12,0
Осы кестеден ең қымбат немесе шығыны көп жарнама құралы басқа да
шаралар, оған дегустация, презентация, жәрмеңке және көрме жатады.
Туристер түріне байланысты туризм формалары. Саяхаттаушылардың түріне
қарай туризм ішкі жєне халықаралық болып бөлінеді. Берілген жағдайда
турист түрі сөзі оның ұлты немесе туған жеріне қатысты емес , бұл сөз
оның тұрақты орны мен жұмысына байланысты.
Ұйымдастыруына қатысты туризм форма (ұйымдастыру формасын). Ұйымдастыру
формасына байланысты паушальды (комплексті қызмет түрінің бір бағаға қосу)
жєне жеке туризм болып бөлінеді. Паушальды тур – бұл стандартталған, алдын
ала ұйымдастырылған туристік қызмет коплексі. Жеке тур дегеніміз, турист
өзі турды ұйымдастырады жєне оны іске асырады.
Бұндай турларды жалғыздық деп те атайды , бірақ бұл жалғыз өзі ғана
саяхаттау керек деген мағына емес , себебі отбасымен саяхаттанғаның өзінде
ондай саяхат жалғыздық делінеді.
Жеке туризм түсінігі көп жағдайда көпшілік туризм түсінігіне қарама
– қайшы келеді. Кµпшілік туризм басынан туризмге көп адамдар қатысады деген
мағынаны беретін. Уақыт өте келе бұл керісінше мағынаға ауысты. Қазіргі
кезде көпшілік туризмге бєрінен бұрын паушалды туризмнің кері әсері сєйкес,
сондықтан индивидуалды туризм түсінігімен көпшілік туризм қатысушылар саны
арқылы туризм формаларын анықтауға келмейді.
Саяхаттау ұзақтығына байланысты туризм формалары.
Саяхаттау ұзақтығының классификациясы, туризм формаларын
классификациялау өте маңызды.
Саяхаттау ұзақтығы қысқа туризммен толықтырылады. Қысқа мерзімді
туризмге транзитті, біркүндік , қысқа уақытты туризм жатады. Транзитті
туризм – бұл туристерді барар жеріндегі аялдамалар. Біркүндік туризм – бұл
күндізгі уақыттағы тур: түнде аялдауларды керек етпейді. Қысқа мерзімді
туризмге іскерлік туризм мен демалыс күндердегі саяхат жатады. Оның
ұзақтығы 2-4 күн , яғни минималды түрде –1, максимум –3 түн қону.
Саяхаттаушылардың жасына байланысты туризм формасы. Туризм формаларын
жіктеу кезінде саяхаттаушылардың жасы да қарастырылады. ¤су шкаласына сай
келесі туристер тобы анықталады: ата-анасымен саяхаттаушы балалар;
жастар(15-24 жастағы туристер); экономикалық белсенді адамдар 25-44
жастағы; орта жастағы (45-64 жас) экономикалық белсенді адамдар (баласыз
саяхаттаушылар); зейнеткерлер (65 жас жєне одан үлкен).
Көлік түріне байланысты туризм формасы. Туристерді бір жерден келесі
жерге тасымалдауға қолданылатын көлік түріне байланысты келесі туризм
формасы анықталады: авиатуризм, автобус, темір жол, авто көлік жєне теңіз
көлігі;
Жыл мезгіліне байланысты қысқы және жазғы туризм болып бөлінеді. Жыл
бойы туризм формасының мезгілдік жіктелуі туристік қызметке сұраныстың
өзгеруін көрсетеді. Көп мөлшердегі саяхат уақыты – туристік мезгіл,
саяхаттау азаю аралығы – мезгіл аралық деп аталады. Әр аймақтардағы
туристік мезгілдер сәйкес келе бермейді.
Жоғарыда көрсетілген алты критериден бөлек саяхат формасының
жіктелуінен басқа түрлері бар. Туризм классификациясын толық түрде сипаттау
үшін, бүкіл әлемдік туристік ұйым туризмді келесі түрде бөледі: ішкі туризм
– тұрғындардың өз ауданындағы саяхаты; кіру туризмі – белгілі бір елде
саяхаттауы. Бұл негізгі типтер туризм категориясын құрайды. Туризмнің бұл
категориялары тек қандай да бір елге ғана емес , аймаққа да байланысты;
аймақ - термині бір ауданның қандай да бір елге немесе топтық елге
қатынасы. Ел ішіндегі туризм анықтамасы өзіне ішкі және кіру туризмін;
ұлттық туризм - шығу және кіру туризмі мағынасын білдіреді 9.
Қазақстан турөнімнің айырмашылығымезгіл сипаты, бұл өлі мезгілде
альтернативті тулизм дамытуды талап етеді. Жоғарда көрсетілген сегменттегі
инфроқұрылым белгілі талаптар қояды. Ол қарапайым аса қымбат емес, ірі емес
(25-100 орын) орналастыру обьектілері стационарлы және уақытша, экологиялық
таза туристтік маршруттарда орналасқан, тұтынушының 2-3 тұрақтануына
есептелген орындар болу керек. Қазақстанның туризм кәсіпкерлігінде белгілі
перспиктивалар бар. Бұл Алматы, Атырау, Астана қалалары. Геосаясаттық
жағдай мен табиғи шикізат ресурстары кәсіпкер туристер санының көбеюін,
Қазақстанға кәсіпкерлік сұрақтары және халықаралық конвенцияларда қатынасу
үшін келушілер өсуін жоспарлауға мүмкіндік береді. Жоғарыда көрсетілген
орталықтардың инфроқұрылымы халықаралық стандарттарға сәйкес келеді. Алматы
қаласы республиканың стратегиялық есігі болып табылатын және негізгі
миграция тек осы қала арқылы өтеді (әуе, автокөлік, теміржол) Әртүрлі
форумдар өткізуге ыңғайлы мекеме мен қонақ үйлері бар, қалада демалуға
арналған барлық жағдай жасалған, сонымен қатар 500 километр радиусте
керемет рекреационды аймақтар орналасқан Астана қаласы да осындай
страдегиялық зона болмақ. Мемлекеттің жаңа астанасына, оның қазіргі заманғы
түрі мен инфроқұрылымына деген қызығушылық қаладағы халықарлық және ішкі
туризмнің дамуына көп көмегін тигізбек.
Туристік жоспарда дамыған елдердің ішкі туристік нарығы 30дан 50% дейін
туризм жалпы кірісті құрайды. Бұл жерде Қазақстанның жақсы перспиктивалары
бар. Айта кететін жәит бүгін ішкі туризм көбінесе ұйымдастырылмаған.
Туризмнің осы түрінің дамымағандығынан ел бюджетіне үлкен ақша түспеуде,
инфро құрылым бұзылуда, табиғи, мәдени және тарихи ескертіштерге өте күшті
экономикалық зардаптар тиюде 10.
Туризм адам мен қоршаған орта арсындағы туған қайшылықтарды тегістеуге
арналған. Алайда жаңа нарықтық қатынастар елдегі орын алған туризмнің даму
мәселесін ушықтырып отыр, әсіресе әлемдегі туристік нарықтағы бәселекестің
үрдісінде. Елдегі қиын экономикалық пен қаржылық жағдай, әлеуметтік
аспектік туризм мәселелерін ушықтырып, мынадай болады;
- өмірлік деңгейдің төмендеуі ;
- кірістердің қысқаруы;
- қазақстандағы тұрғындардың табыс көлемнің азаюы;
- тұрғындардың төлемақы мүлікіндігінің құлдырауы;
Елдегі трансформацияның қазіргі кездегі жағдайында байлықты жүргізу
поляризациясы біршама дамыған. Егер заңды тіркелген статистикалық
тұжырымдаларына сүйенсек, тұрғындардың өмір сүру деңгейінің арсындағы 11
есе айырмашылық бар. Кірістің дифиренциясының негізін жолақы расындағы
айырмашылықтар құрайды, бұл айырмашылықты тұрғындардың жұмысқа бейімділігі
күшті болса да, жақсы жұмыс күшімен қамтамасыз ете алмайды. Қазақстан
Республикасының институттарының айтуынша бір жұмысшының жұмыс істеу
қабілеті әлеуметтік минимумда орташа жалақысы 2000 жылы 80,7 %болды.Алайда
экономикалық салалардағы берілген индикатордың анализі тек өндірісте ғана
жүрген; құрылыс; көлік; байланыс; қаржылық іс әрекеттер;
Кесте 2.
2000-2003 жылдары шығу, кіру және ішкі туризмі бойынша
көрсеткіш.
Шығу туризмі 2000 2001 2002 2003
ҚР шетелге кеткен резиденттер 522720 419404 502358 398634
(азаматтар санында емес, тұрақты өмір
сүруге кеткендер)
Туристер (туристік ұйымның қызметімен 418039 174071 145716 106078
және олардың қонақ үйлері мен
кемпингтері қызметімен қолданған
тұлғалар)
Жалпы шетелге шығушылардың санының 79,97% 41,50% 29,01% 26,6%
пайызы
Кіру туризмі 2000 2001 2002 2003
ҚР келген резидент емес (азаматтар 202050 284346 256752 393602
санында емес, тұрақты өмір сүруге
келген)
Туристер 23498 27683 34542 50154
шетелге шығушылардың жалпы пайызы 11,63% 9,74% 13,45% 12,74%
Ішкі туризм 2000 2001 2002 2003
Ішкі туризм 45871 58667 50806 72088
Бұлар өздеріне әлеуметтік минимуммен қамтамасыз ете алады. Ал ауыл
шаруашылығы, денсаулық сақтау, білім, мәдениет тәрізді салалардың
жұмыскерлері өздеріне өмірлік минимумды да қамтамасыз ете алмайды.
Тұрғындардың туристік қабілеті жалақы мен толық кіріс ағымдарына
байланысты. Туризмнің дамуы тұрғындардың ақшалық кірістері қандай деңгейде
өсу немесе төмендеуіне өте тәуелді. Мәдениет туризмге материалдық жағынан
белгілі територияларда материалды инфроқұрылымынның дамығаны
көрінеді(инженерлік, агротехникалық) Берілген обьектілерде мәдени әрекеттік
негізі салынған.
Әлеуметтік инфроқұрылымының әлеуметтік сферада әсіресе өте маңызды.
Оған мәдени тұрмыстық бағыттағы денсаулық сақтау, білім, демалыс т.б.
обьектілері жатады.айтылған обьектілердің ішінен демалу зерттеуге алынған
сала ретінде әлеуметтік инфроқұрылымның маңызды бөлігі болып табылады.
Демалыста әр адам күнделікті жұмыстан күнделікті серпілу деп санайды.Демалу
бұл тұжырымға сай. Сондықтан демалыс әлеуметтік инфроқұрылымның маңызды
функциясы ретінде өзіне көптеген мәдени аспетілерді қосады.
Тарихи – мәдениеттік, архитектура этнологиялық археологиялық ,
археологиялық және басқа ескерткіштердің позициясы өзінің бар әртүрлігін
көрсете алады.
Бұл Қазақстанның аймақтарының ескерткіштердің көмегінің кереметілігімен
түсіндіріледі.Мысалға Ұлы Жібек жолындағы қазақтың бөлігін алуға болады.сол
жол арқылы туризмді меңгерудің оң жақсы учаскілері орналасқан. Қазақстан
Республикасының Президентінің Указімен жібек жолының тарихи орталығын
жандандыру мәдени түркі тілдес мемлекетінің мурағатың дамыту мен сақтау ,
туризм ифроқұрылымын құру мемлекеттік бағдарламасы, туризм индустрисының
формаларын және комплексті түрде дамуы үшін стимул болды.
Туризмнің даму факторы
Жалпы Әлеуметтік-демо Мәдени сипатта
экономикалық графиялық
факторлар факторлар
Көпшілік Жасы Қоғамның
тұтынушылардың рухтық
материалды бағалылығы,
жағдайының рухани жүйенің
деңгейі приоритеті
Жынысы
Кәсібі
Білімі
әлеуметтік топ Тұтынушы
психологиясы
Жанұялық
жағдайы
Мүліктік
жағдайы
Еңбек етуші
тұрғындардың
жұмыс пен бос
уақыттың қатынасы
Сурет 1 – Туризмнің даму факторы
Туризм өзіне танымдық функцияны қоса отыра, туристерді қабылдаушы
мемлекеттің ғылыми және біліми негізіне сүйенуі тиіс. Осыған байланысты
жоғары квалификациялы кадрлардың неғұрлым көп болса, Қазақстанның резидент
еместерді қызықтыру мүмкіндігі соғұрлым артады.
Тұрғындардың білімі потесиалы тек кәсіби категориаларында емес, сонымен
қатар өз ұлтының тарихы мен салтын, медениетті саласының дағдыларын,
бірнеше шет тілін білу керек. Бұл резиденттер мен резидент еместердің
арасындағы тығыз қарым қатынасты тудырады.
Туризм мен тұрғындардың жұмыс пен қамтамасыз етілуін 2- түрден
қарастыру қажет: туризмнің жұмысыздыққа әсері мен оның жаңа жұмыс
орындарына тұдыруы.
Туризм тек табиғи, мәдени обьектілерді ғана емес, ең басты фактор,-
жұмыс күші санының көбейтеді. Қазір әлемдегі туризм индустриясында 212 млн
жұмыс орны қамтылған, ал болашақ 10 жылдықта 338 млн- ға дейін көтеріледі
деген болжам бар. Туристік санаға жұмыскелерді шақыру тиімділігі үшін,
еңбек биржасындағы есепте тұрған жұмыссыздарды қызықтыру керек. Қазақстанда
еңбек нарығында қиын жағдай туып отыр. Экономика өзгерту кезінде бірнеше
жұмыс орындарында қысқарту болды, яғни жұмыссыздар саны өсті 11.
Қазақстан аграрлы бағыттағы ел болып табылады.Республиканың 272,5 млн-
ға териториясының 2000 ж 220,9 млнга жерді ауыл шаруашылық кәсіпорындары
ұйымдар мен азаматтар екіншісінде болды.ал 2002 ж бұл жерлердің көлемі
107,0млн- ға немесе 2,1 есеге қысқарды. Негізгі табиғи – рекреационды
ресурстар орналасқан ерекше қорғаудағы табиғи териториялар жөнінде өте
жақсы итенденция орын алуда. 1990-2000 жж ЕҚТТ жерлерінің көлемі 0,8 млнга
дан 1,2 млнга дейін немесе 66,6 % өсті. Бұл Республикамыздың егемендік
алумен байланысты ЕҚТТ жүйесінің өсуі болды. 1990 жылдары қорықтар саны 7
және 1 ғана ұлттық парк Баян ауыл болатын, туристі рекрационды іс -
әрекеттер дұрыс деңгейде дамымаған болатын.Осы жылдық периодта 2 –
мемлекеттік табиғи қорық пен 6 мемлекеттік ұлттық табиғи парк
ұйымдастырылды. Бұған Қазақстанның заңды – құқықтың базарларының дамып
көмегін тигізді.
ҚР заңы қоршаған ортаны қорғау; Ерекше қорғаудағы табиғи территориялар;
ҚР үкіметінің тұжырымымен 2030 жылға дейін ҚР ерекше қорғаудағы табиғи
территорияларының концепсиясын дамыту 10 қараша 2000 жыл №1692 Бурабай
мемлекеттік ұлттық табиғи паркі туралы 12 тамыздағы 2000ж №1246 заң 25
наурыз 2001 ж №382 республикалық маңызды мемлекеттік қорықтық зоналарды
ұйымдастыру; 27 маусымдағы 2001 ж №877 Республикаға маңызды мемлекеттік
ескерткіштер туралы 17 шілдедегі 2001 ж № 970 Қатон Қарағай мемлекеттік
ұлттық табиғи паркін құру. Жоғарда айтылған заңдардан кейін қазіргі кезде
Қазақстан жерінде туристер сұранысындағыоблыстар ұлттық табиғи паркі,
қорықтар табиғи ескерткіштер орналасқан териториялар болып табылады. Ерекше
табиғи ландшафтары бар ұлттық парктер жүйесі екі негізгі функцияны орындай
алады: елдің бюджетін туристерді қызықтыру арқылы толтыру және адамның
табиғатқа кері әсерін.
Ерекшк қорғаудағы табиғи территориялық жүйесін үлкейту мақсатында
мемлекеттік Шарын каньоны мен Көлсай өзені шығыс және оңтүстік Қазақстан,
Балқаш өңірі, Ырғыз , Бетпақ дала қорықтары және т.б. ұлттық парклерін құру
жұмыстары жүргізулуде.
ЕҚТТ ары қарай прогрессивті дамуы, оларды жақсарту мен сатып көбейтуге
негізделген қаржылық және инвестициялық тәсілдерге тәуелді. Дамушы мен
жоғары дамыған индустриалды елдердің туризмде ұлттық парктерді құру
арқасында өте жақсы нәтижелерге ие болған тәжірбиесіне көңіл аудару керек.
Табиғи парктерді жоспарлау кезінде демалуға берілген жерлерде шектен тыс
түспеу үшін, оларды парктермен алмастырып отыру керек.
Туристер реакционды тұрғыда ең дамыған аудандарға Оңтүстік және
Солтүстік Қазақстанды санауға болады. Бұл жерлерде ұлттық парктерді мен
қорықтарды көпшілігі орналасқан (11 жұмыс істеп тұрғаны 5- жоспарланған).
Орталық және батыс аудандар ЕҚТТ мен қорықтар ретінде әдсіз дамыған
болып табылады. Қоршаған орта адамның күнделікті өмірінде толық табиғи -
әлеуметтік орта ретінде орын алады.
Туризм қоршаған ортаға үлкен әсерін тигізеді оның әсері жоғары
өндірістік потенциялды елдерде білінеді, себебі олардың территориялары
өндіріс пен ауыл шаруашылық обьектілеріне берілген. Бұл жерде туризм
эклогия байланыс түсіну керек 12.
Берілген байланыс туризмнің экологиялық жағдайына әсер ету жағынан өз
маңызын жоғалтты, себебі ол табиғи ортаға ғана әсер етуші құбылыс ретінде
қарастырылды келуші резидент еместермен қарым қатынас кезінде жергілікті
тұрғындардың ойлау қабілетін деңгейіне біршама әсерін тигізеді.адамның ойы,
сөйлесу орамасуда бөлінеді. Резиденттердің жаңа ақпаратқа адаптациясы
жүреді. әсіресе дамушы елдерде осы жағдай орын алады.
Табиғи – рекрикционды ресурстардың ластануы интенсивті шаруашылыққа
байланысты. Осыдан кейін рекреационды табиғи қолдануы территориялар
таңдалады. Көбінесе ондай жерге адам қолы тимеген бағалы жердің көркем
аудандары аудандары таңдалады.
Қазақстанның жазық жерлеріне ең көп салмақ регионалды масштапта Батыс
пен Солтүстік Қазақстанда күтілуде, Орталық және Шығыс Қазақстаншөл және
тау – орманды массивтерде бөлінеді.Тау орманды республиканың аймақтары
рекреационды салмақ біршама жоғары (Әсіресе Оңтүстік және Солтүстік
Қазақстан аудандар)
Туризм экологиялық сектордың екі негізгі секторы бар;бірінші вариантта
экотуризмді айтады. Табиғат пен мәдениеттің арасында шекара қою қиын, бірақ
табиғат пен бірге мәдениетте, экотуризмге жатады. Экотуризм антропогенді
өзгерістегі территорияларды қамтиды. Бұндай территориялар батыс еуропада,
АҚШ, Жапонияда орналасқан, яғни жоғарғы өндірістік және ғылыми техникалық
потенсиалды елдердің аудандарында. Ол жерлердегі лондшафтар негізінен ЕҚТТ
септігінен сақталып қалды. Сондықтан жабайы табиғатқа деген тұтынушылардың
сұранысы бұл елдерде өте жоғары.
Экологиялық туризмнің рөлін күшейту үшін екі айтылған вариант қосылуы
тиіс. Экотуризмнің дамуының стмулы қазіргі кездегі адамның физиологиялық
және психологиялық сұраныстарына өзінің тұрақты жеріне құсамайтындағы,
табиғатқа деген қызығушылықты күшейтеді.Қазақстан территориясына сұранысты
қанағатандыру мен үлкейту қоршаған орта туралы біліктіліктің есебінен
жасалуы тиіс.қоршаған орта мен турим тығыз байланысты үрдісі
болғандықтанкелесідей тезис айтсақ болады Өмір сүру орталық қаншалықты таза
болса туристерді қызықтыру оңай болмақ.
Қазақстанда экологиялық туризм нарықтық жағдайда шетел туристерін
қызықтыру мен бұл үрдіске жергілікте тұрғындарды әсіресе ауылдық жерлердегі
тұрғындарды араластыру сияқты экономикалық эфект бере алады.
Келесі жерде туризмнің экономикаға тиімді бірнеше ықпалын көрсете
кетсек:
Туризм экономиканы тоқыраудан сақтайтын, оны эффектілі индустриалды
комплекстердің санына жатқызамыз.
туризм мен қоршаған орта өзара байланысты және мағыналары ұқсас түсініктер.
Олар табиғи ресурстарды рационалды қолдануды ұсынады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жарнама ерекшелiктерi: қоғамдық сипатта болады, үгiттеуге қаражат
қаблеттiлiгi бар сатушы жарнама арқылы өзiнiң хабарландыруын бiрнеше рет
қайталай алады, мәнерлiк – түс, дыбыс, шрифт арқылы тауарды тартымды
көрсетуге болады, иесiз жарнама монолог ретiнде ғана жасалады. Жарнама
дегенiмiз белгiлi тапсырыс берген демеушiнiң атынан тауарды тартымды
көрсетуге және оны сатып алушыға қарай жылжытуға бағытталған ақылы әрекет.
АҚШ Маркетинг Ассоциациясының анықтамасы бойынша, жарнама дегенiмiз
тауарларды, қызметтердi, идеяларды тұтынушыларға қарай жылжытуына арналған
кез – келген әрекеттер нысандары және нақтылы жағдайды есепке ала отырып,
анағұрлым тиiмдi тәсiлдер мен әдiстердi қолдана отырып, әлеуеттi
тұтынушылардың назарларын жарнамалау объектiсiне аудару үшiн орындалатын
ақылы қызметтер деп анықталған.
Жарнама ерекшелiктерi: қоғамдық сипатта болады, үгiттеуге қаражат
қаблеттiлiгi бар сатушы жарнама арқылы өзiнiң хабарландыруын бiрнеше рет
қайталай алады, мәнерлiк – түс, дыбыс, шрифт арқылы тауарды тартымды
көрсетуге болады, иесiз жарнама монолог ретiнде ғана жасалады.
Жарнама науқаны мен құралдарының тиiмдiлiгiн нақты абсолюттi санмен
анықтау мүмкiн емес. Осы туралы американдық кәсiпкер Джон Ванемейкер былай
дейдi: Менiң жарнамаға жұмсаған ақшаларымның бiрталайы бекерге кететiнiң
бiлемiн. Бiрақ оның нақты мөлшерiн анықтай алмайдым. Салыстырмалы есеп
бойынша жарнама өзiн сонда да ақтайды. Мұнда жарнаманың экономикалық
тиiмдiлiгi жарнаманың сату көлемiне тигiзетiн әсерiмен анықталады. Ол үшiн
оперативтi және бухгалтерия мәлiметтерiн талдау керек 3.
Қазiргi кезде жарнама тарату құралдарының көптеген түрлерi қалыптасқан.
Жарнама түрлерi және оны тарату құралдары:
1. Тiкелей жарнама:
а) Пошта хаттары, баспа материалдары
б) Пошта арқылы видеокассеталар, видеодисктер
2. Баспа жарнамасы:
a) Анықтамалар, каталогтар
b) Пресс – релиз, баспасөз хабарламасы
c) Буклет
d) Анықтама
3. Баспасөз жарнамасы: Газеталар мен журналдар
4. Хабар жарнамасы: Радиожарнама мен тележарнама
5. Сыртқы жарнама:
a) үлкен габариттiк плакат
b) Газжарығы құрылымдар
c) Роллер
d) Мультивизио плакаты
e) Электронды панносы
6. Экран жарнамасы: Кино және видеофильмдер мен слайд –
фильмдер
7. Транспорт жарнамасы: Транспорт сыртындағы жарнама және
транспорт салонындағы плакаттар және хабарландырулар
8. Сату орынындағы жарнама: Витрина, тауар қорабы , зат
таңбасы, назар аударуға арналған жазулар, таңбалар (“ай -
стоппер”)
9. Жарнаманың басқа түрлерi: Көрме және жәрмеңке және компьютер
жарнамасы, кәдесый және купон, лотерея.
Жарнаманың психологиялық әсер ету тиiмдiлiгi әлуеттi тұтынушылардың
назарын тарту деңгейiмен және жарнамалық жариялауды тындаушылар қаншалықты
еске сақтау деңгейiмен анықталады. Бұны тұтынушылар қимылдарының
өзгерiстерiнiң шамалап бiлуге болады. Ал оны нақты есептеу шығару қиындау.
Маркетингтік әрекетте жарнаманы қолдана отырып жарнаманы тұтынушыға
әсер ететің өте күшті ұрал екенің ұмытпаған жөн. Сондықтан жарнамаға
қойылатын негізгі талап шындық.
Жарнаманы жасау объектісіне байланысты тауарлық және престиждік
жарнама деп бөлуге болады 4.
Тауарлық жарнамаға қойылатын талаптар - туристік өнімге сұранысты
құру мен ынталандыру. Бұндай жарнама потенциальдық клиентарды өнімнің
артықшылығы мен, өнімді сатып алуға қызығушылық тудырады.
Қазіргі туризм әр жыл сайын еңбек етушілерге берілетін демалысқа
байланысты туған,ол бір жағынан адамның демалысқа хұқығың мойындау болып
табылады.Ол адамдар мен ұлттар арасындағы түсінiсу факторының дамуына
септігін тигізеді.Әлемдік Туристік Ұйымның зерттеу
анализіне,мамандандырылған халықаралық туризм ұйымдары мен мемлекеттің
туризмді дамыту саясатына сүйенсек,туризді мемлекеттің әлеуметтік,мәдени
экономикасына әсер ететін іс-әрекет ретінде түсінеді.
Қазіргі кездегі туризм бұл әлем экономикасында құлдырауға
берілмейтін сала. Мамандандардың есебінше,орта есеппен алғанда бір шет
елдік туристтен түсетін кірісті алу үшін,әлемдік нарыққа шамамен 9 тонна
тас көмір,15 тонна мұнай немесе 2 тонна жоғарғы сортты бидай өнімін шығару
керек.Бұл жерде әр шикізатты сатқанда мемлекеттің энерго сақтаушы орындары
азаяды,ал туристік индустрия қалпына келу ресурстарында жұмыс істейді 4.
Өткізуді ( сұранысты) ынталандыру іске асқан жағдайда
тұтынушылардың, сатушылардың, табыстырушылардын, ( делдалдардың) назарын
сіздің еншінізге аударып және оны сатып алуға ынталандыратын кызметтер түрі
мен шаралар кандай? Жарнамамен катар олар сауда белсенділігін қолдайтын
шараларды, баспасөздің түрін жариялауды, кауымдастармен байланыс жасауды
және т.б. камтиды. Жарнама осы тұтас жуйенің ортаншы буыны.
Жарнамасыз тауардың кен нарықта қалыптастыруға, ықтимал қажетiлiктердi
сұранымға айналдыруға болмайды. Коммерциялық жарнаманың алып машинасы
тұтынушыны қалыптастыруға, оған қысым жасап, керектi сенiм тәрбиелеуге
арналған. Жарнаманың мақсаты сатып алуға деген құмарлықты қыздырып, ықтимал
тұтынушыны несиенi пайдалануға, қосымша шығындарға итермелейдi.
Жарнама қызметiнiң жоспары көптеген факторларды нақтылы талдау және
көптеген балама нұсқаларды бағалау негiзiнде жасалады. Ең басында мақсатты
айкындайды және мақсат-мiндеттерді мынадай тізбегін бетке ұстаған жөн: "
фирманың мақсаттары - маркетинг мақсаты - жарнама қызметтерінің мақсаты
және міндеттер!".
Жарнама - нақтылы өндірушілерге, саудагерлерге, табыстырушың тауарына,
қызметіне назар аударту және олардың шотынан, олардың маркасымен осы тауар
мен кызметін сатып алдырту мақсатында ұсыныс, тауар мен кызметті сатып
алдырту мақсатында ұсыныс, шақыру, кеңес және кепілдеме тарату 5.
Қазақстан Республикасында туристік саладағы жарнаманың сферасы қазіргі
таңда өте актуальді және даму стадиясында орналасқан.
Сондықтан дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты туристік жарнаманы анықтау
мен оны туристік фирмаларда дамытудағы кемшіліктерді, және сонымен қатар
ұлттық турситік өнімдерді жарнамалауда кездесетін мәселелер мен оларды шешу
жолдары.
Жарнама туристік кәсіпорындағы маркетингте ерекше орын алады, оны
сондықтан жиі өзара тәуелсіз бағытта қарастырады. әлемдік нарықта жарнама
кешенді толық пайдаланғанда ғана жоғарғы тиімділікке ие болады, Осы
мақсатқа жету үшін келесі тапсырмаларды орындау қажет:
- туристік фирмадағы жарнаманың түрлері мен жарнамалық қызметтер;
- Қазақстан Республикасындағы туристік жарнаманың даму темпі
- Жарнаманы дамытуда туындайтын мәселелер мен оны шешу жолдары.
1. Жарнама қызметтiнiң теориялық аспектiсi.
1. Жарнаманын мәнi мен түрлерi
Жарнаманың түрлерін тоқталмас бұрын біз маркетинг ұғымына тоқталып
өткеніміз дұрыс. өйткені жарнама маркетингтің негізгі құраушысы.
Маркетинг термині компаниялар мен фирмаларда өндіруші, өткізуші
әрекетін басқару құралы ретінде өткен ғасырда пайда болды. Маркетинг
термині ағылшын тілінен аударғанда market+ ing=нарық - осы арықта
жұмыс істеу 6.
Маркетинг түсінігін көбінесе жарнама мен өткізумен шатастырады.
Бірақ маркетингтің негізгі элементі өткізу емес екендігін білген жөн.
Ф.Котлердің айтуынша, өткізу маркетинг Айсбергтің тек ұшы, яғни
маркетингтің негізгі мақсаты тұтынушы мен өндірушіге бірін-бірі табуға
көмектесіп, оларды байланыстыру. Маркетинг негізі: тауар өндіру
бағдарламасын өңдеу, нарықты зерттеу, жеткізуді ұйымдастыру және т.б.
Сонымен, маркетинг нарықпен тікелей байланысты ғылым 4.
Маркетингтің даму кезеңдері (эволюциясы) :
Бірінші кезең XX ғасырдың басынан 40 жылдарға дейін маркетинг өткізу
сипаты ретінде қолданылды. Маркетинг пән ретінде алғаш рет АқШ-та
Колифорниялық және Мичеган университетінде оқыла бастады. Соғыстан кейіңгі
жылдары маркетинг өткізу қасиетін жоғалтып, тауарды өндірумен тұтынушыға
жеткізу әрекетінің бір элементі болып саналды.
Екінші кезең 1960-70 жылдарды қамтиды. Осы жылдарда ғылыми техникалық
прогресс (ғТП) жоғарғы темпте дамып, жаңа өндірістің және халықаралық
еңбек бөлінісінің пайда болуы байқалды. Ірі компаниялар арасында
бәсекелестік өте жоғары дамыды.
1970 жылдын екінші жартысында эволюцияның үшінші кезенінің дамуы
байқалды. Осы фазада маркетинг қазіргі заманғы бизнестің жаңа философиясы
ретінде қарастырылды.
Маркетингті басқару эволюциясында келесі факторлардан тұрады:
1.ҒТП-ң дамуын жылдамдату.
2.Бәсекелестік күрестің түрлерін құру.
3.Тауар ассортиментін жиі жаңалатып отыру мүмкіндігі.
4.Фирма әрекетіне сыртқы орта факторларын әсер бетуі.
1957ж Гарвардың университетінде Нейл Браун Маркетинг-Микс деген
ұғымды еңгізді, яғни оның негізін баға, мөнім, жылжыту, байланыс және тағы
басқаларды құрайды. Маркетинг мазмұнын түсіну үшін Мечеган универсиьтетінің
профессоры Е.Маккарти 4 Р моделін ұсынды: өнім, баға, сатылу орны,
өткізу, қосымша адамдар.
Маркетингтің теориясы мен тәжирбесінде келесі маркетингтік
тұжырымдар бар:
1. Өндірістік. Бағыттық тұжырым, бұл конц-ң негізгі тапсырмасы
тиімді өндірумен оптималды тарату.
2. Тауарлық. Тұтынушылар бұл жерде жоғары сапалы тауарға көңіл
бөледі.
3.Маркетингтік. Кәсіп-ң мақсатқа жету жолы мақсатты нарықты және тұт-
дың қажеттілігін анықтаумен байланысты.
4. Өткізу. өткізуге байланысты қызметтер атқару.
5. Әлеуметтік-этникалық. Бәсекелестерге қарағанда тұт-р қажеттілігін
толығымен қанағаттандыру.
Маркетингтің қағидалары:
1. өнімді тұтынушыларды нақты анықтап, соған сай тауар өндіру.
2. өндірілген өнімді сату емес, сатылатын өнімді шығару.
3. Тауарларды өндіре отырып, қажеттілікті құру мен ынталандыру.
4. Пайда табу арқылы соңғы мақсатқа жетуді көздеу.
Объекте қолдану және ортаға тәуелді маркетинг түрлері:
1. өндірістік маркетинг. әр түрлі экономика саласында кәсіпорын мен
ұйымдық айырбас жасау процессіне маркетингті қолдану.
2. Тұтынушы маркетинг. Фирма мен соңғы тұтынушылар арасындағы әрекет
бету сферасын қамтиды.
3. Коммерциялық емес маркетинг. Коммерциялық емес ұйымдарда әрекет бету.
4. Стратегиялық маркетинг. Мақсатқа жету үшін жоспар құру.
5. Персоналды және эго-маркетинг. Белгілі бір тұлғамен қарым-қатынас құру
және оны қолдау.
6. Халықаралық маркетинг шетел тұтынушыларының тауар мен қызметке деген
сұранысын шетелде қанағаттандыру мақсатында кәсіпорнының маркетингтік
әрекеті.
7. Агро және көліктік маркетинг.
8. қызмет көрсету маркетинг.
9. Ой маркетинг.
Маркетинг қызметті ұйымдастыру кәсіпорынға маркетинг әрекеті бойынша
өздеріне берілген тапсырыстар мен қызметтерді оындайтын бөлімдер мен
бөлімшелер жиынтығы. Маркетинг қызметін ұйымдастыру келесі көрсеткіштер
арқылы құралады:
1.Функционалды ұйымдастыру.
Аз көлемде тауарлар мен нарықта орны бар кәс-да мақсатты түрде еңбекті
функционалды бөлу.
Маркетинг функциясының ұйымдардың күшті жақтары:
1.Басқарудың оңтайлығы.
2.Басқару процессін мамандыру мен стандарттау шешім қабылдаудың
тиімділігін арттырады.
3.Жұмыстардың профессионалдық квалификациясын (біліктілігін) өсіруіне
әсерін тигізеді.
Маркетингтің кемшіліктері:
1.Шешім қабылдаудың қиындылығы.
2.Тауар сапасымен номенклатурасының төмендеуі.
3.Жаңалықтардың аздығы.
4.Фирманың жалпы қызығушылығына қарағанда жеке және эгоистік
қызығушылықтың өсуі.
2.Маркетингтік тауарлық ұйымдастыру.
Осындай маркетингтік құрылым түрін қолдану, арнайы өндірумен өткізу
шартын талап ететін көп түрлі өнім ассортиментімен өткізу торабтары
бар кәсіпорын үшін тиімді.
Маркетингтік тауарлық ұйымдастырудың күшті жақтары:
1.Тауар бойынша маркетинг қызметін жетілдіру.
2.Тауар бойынша қажет координацияларда пайда болған мәселелерге
тез бейімделу.
3.Сыртқы орта шарттарына икемділігі.
Маркетингтің тауарлық ұйымдастырудың кемшіліктері:
1.өте қымбатқа түсуі (шығынның көп болуы)
2.Мәселені тез шешілмеу қажеттілігі.
1.Кәсіпорының нарықтағы моделі
Күшті жақтары:
-қажеттілікті жақсы білуімен қатар тұтынушының өз қалауы.
-нарықтағы дұрыс болжамымен өзіндік ерекшеліктерін есептеген кезде.
Кемшіліктері:
- функцияның біркелкілігі
- -жұмыс икемділігінің болмауы
- -кәсіпорынның құрамының күрделілігі.
- -тауар ассортиментінің нашар болуы.
2.Маркетингті географиялық ұйымдастыру.
Күшті жақтары:
-тұтынушылармен жақсы қарым-қатынаста болуы және шығындардың оң
болуы.
Кемшіліктері:
- қосарланулық пен іскерлік үйлестіру мәселесі.
Егер де ірі компаниялар тауарларды нарыққа, яғни барлық ұлттық
нарығына немесе халықаралық нарығына шығаратын болса, онда маркетинг
географиялық принцип бойынша ұйымдастырылады.
Маркетингті жоспарлау белгілі бір мақсат кезеңінде мақсатқа жету үшін
өнделген жүйелік бағдардан тұратын жоспарлық құжат.
Маркетингтік жоспарды келесідегідей жіктеуге болады:
а) Нарықты жаулап алу масштабы
б) Нарықта әрекет бету уақыты
в) Маркетингтік жоспарлаудың қажеттілігі
г) Маркетингтік жоспарды өңдеу әдісі
Маркетингтік жоспарлауды өңдеу әдісі келесідегідей ерекшеленеді:
а) жоғарыдан төменге жоспарлау
б) төменнен жоғарыға жоспарлау
в) қарама-қарсы жоспарлау
Маркетингтік бюджетті кәсiпорын жетекшісі бекітеді. Маркетингтік
бюджетті анықтау үшін бірнеше әістер қолданылады:
1) Басымдылық әдісі
2) өсу әдісі
3) Бәсекелестерге байл-ты әдіс
4) Сатудан түскен пайда әдісі
5) Мақсат пен тапсырмалар әдісі
6) Инвестицияны қайтару әдісі
Коммуникация дегенiмiз тараулар, қызметтер туралы хабарландыру, оларға
деген тұтынушының сенiмiн күшейту, олар туралы ескерту үшiн фирма
қолданатын әдiс – амалдары.
Кәсiпорын тұтынушыларға тиiмді әсер ету үшiн коммунмкацияның келесi
әдiс – амалдарын пайдалануы мүмкiн: жарнаманы, арнайы сатуды, өтiмдi
ынталандыруды, қоғаммен байланысты.
Коммуникацияның әр элементiне сәйкес ерекше тәсiлдер мен әдiстер
қолданылады.
Жарнама дегенiмiз белгiлi тапсырыс берген демеушiнiң атынан тауарды
тартымды көрсетуге және оны сатып алушыға қарай жылжытуға бағытталған ақылы
әрекет.
АҚШ Маркетинг Ассоциациясының анықтамасы бойынша, жарнама дегенiмiз
тауарларды, қызметтердi, идеяларды тұтынушыларға қарай жылжытуына арналған
кез – келген әрекеттер нысандары және нақтылы жағдайды есепке ала отырып,
анағұрлым тиiмдi тәсiлдер мен әдiстердi қолдана отырып, әлеуеттi
тұтынушылардың назарларын жарнамалау объектiсiне аудару үшiн орындалатын
ақылы қызметтер деп анықталған 5.
Жарнама ерекшелiктерi: қоғамдық сипатта болады, үгiттеуге қаражат
қаблеттiлiгi бар сатушы жарнама арқылы өзiнiң хабарландыруын бiрнеше рет
қайталай алады, мәнерлiк – түс, дыбыс, шрифт арқылы тауарды тартымды
көрсетуге болады, иесiз жарнама монолог ретiнде ғана жасалады.
Жарнаманың жоғарыдағы айтылған көптеген бернесi оның әмбебап сипатын
көрсетедi және оның жеке түрлерiн бөлiп талдауды қажет етедi. Жарнама
келесi белгiлiр арқылы жiктеледi:
1. Жарнаманы жеткiзу әдiстерiне қарай:
- қатаң жарнама- қысқа мерзiмде, агресияшыл жарнама.
- Жайлы жарнама – тауар айналысында қолайлы жағдай құратын жарнама.
2. Мияткер түрiне қарай:
- өндiрушiнiң атынан жүргiзiлген жарнама көбiнесе коммерциялық әрекетке
байланысты.
- жеке адамдар атынан жүргiзiлген жарнама көбiнесе хабарландыру сипатын
алады.
3. Тұтынушыға әсер ету әдiсiне қарай:
- оңтайлы жарнама – әлуеттi тұтынушының ақыл – ойына әсер ететiн
жарнама.
- Эмоционалды жарнама – тұтынушылардың сезiмiне, эмоциясына ассоциация
арқылы әсер ететiн жарнама.
4. Мақсатты аудиторияның түрiне қарай:
- Бизнес саласына арналған жарнама – тауарды өндiрiс үдерiсiңде қолдану
үшiн сатып алатын тұтынушыларға және делдалдарға арналған жарнама. Жеке
тұтынушыға арналған жарнама.
5. Коммуникация стратегиясына қарай:
- Таңдамалы жарнама – нақты нарық сегментiне арналған жарнама.
- Жалпылама жарнама – жалпы нарыққа арналған жарнама.
6. Компания мақсатына қарай:
- Ақпаратты жарнама – тұтынушыларды жаңа тауар мен жаңа фирмамен
таныстыратын жарнама.
- Ескерту жарнама – тұтынушылар есiне тауар туралы ақпаратты сақтауға
арналған және тауарды қай жерде сатып алуын еске тұсiретiн жарнама.
- Кеңесшi жарнама – таңдамалы сұранысты қалыптастыруға арналған
жарнама.
7. Жарнама затына қарай:
- Тауар жарнамасы – тауарға сұранысты қалыптастыратын және оған
ынталандыратын жарнама.
- Фирма беделiң жоғарлатуға арналған жарнама – кәсiпорынның жұмысын
жағымды көрсетуге арналған жарнама.
8. Тигiзетiн әсерiне қарай:
- Тiкелей жарнама – жеке тұлғаға арналған жарнама, мысалы директ – мейл
- Жанама жарнама – көпшiлiкке арналған жарнама
9. Әсер ету жолына қарай:
- Көз жарнамасы
- Акустикалық жарнама
- Иiс сезу қаблетiне әсер ететiн жарнама.
Коммуникацияның әр элеменiне сәйкес ерекше тәсiлдер мен әдiстер
қолданылады. Алайда олардың пайдалану мақсатты бiр – маркетинг концепциясын
табымты енгiзу үшiн стратегиялық және тактикалық мәселелердi дұрыс шешудi
қамтамасыз ету.
Сонымен жарнаманың фирмалардың әрекетіңде қолданудың мәні зор. Өйткені
тек жарнама арқылы ғана біз тұтынушыларымызға жаңа немесе нарықтағы тауар
туралы хабар бере аламыз.
1.2. Жарнаманың әрекет етуiнiң негiзгi қағидалары.
Туризм қазіргі уақытта сыртқы экономикалық қызметтің жақсы серпінді
дамып келе жатқан салалардың бірі болып табылады . Туризмнің ұдайы
өсуі біртұтас әлемдік экономикаға әсер етуі сияқты бөлек елдер мен
аймақтар экономикасына әсер етуі дүниежүзілік шаруашылықтың дамуы мен
құрылымына жалғасатын күрделі, тұрақты ұзақ мерзімді беталыстардың бірі
болып табылады. Қызметі халықтың өзгеше қажеттіліктерін қанағаттандыруға
бағытталған туризмнің ұлттық экономикадағы ірі өз алдына салаға айналуы
осыдан байқалады. Осы қажеттіліктердің алуан түрлілігі туристік
кәсіпорындармен ғана қанғаттандырылып қоймайды, сонымен қатар экономика
дамуына мултипликаттық әсері факторларының бірі ретінде туризм мәнісін
себепші ететін басқа салалардағы кәсіпорындармен қанағаттандырады. Туризм
әлемдік интеграциялық просцестер факторланың бірі болып табылады, ал
туристік бизнес қазіргі уақытта экономиканың маңызды секторы болып табылуда
6.
Өте сирек табиғи ресурстармен көшпелі халықтың ерекше мәдениетіне ие
болып отырған Қазақстан халықаралық және аймақтық нарықтарда туризмнің
даму үшін үлкен іске асырылмайтын әлуетке ие болуда.
Рекреациялық ресурстармен тарихи-мәдени мұралардың туристік әлуеті
Қазақстан мемлекетіне халықаралық туризм нарығына үйлесімді біріктірілуге
және елде туризмнің интенсивті дамуына қол жеткізуге мүмкіндік береді. Бұл
халықтың жұмыспен қамтылуның тұрақты өсімін және табыстарын туризм
салаларымен шектес дамуын ынталандыруын және ұлттық экономикаға инвестиция
түсімінің артуын қамтамасыз етеді 6.
Қазақстанда туризм индустриясы мемлекеттік деңгейде экономиканың
басымды салаларының бірі болып таңылды.
Статистикалық және империкалық көрсеткіштер анализі қазақстандық
туристік өнімге деген қызығушылықтың өсуін және туристер көлемінің өсуінің
қолайлы беталысы және өткізу нарығының ұлғайғандығын куәландырады.
Республикамыз кәсіпкерлер , спортсмендер , ғалымдар экстрималдық
демалыстарды ұнататындар үшін аса тартымды болуда .
Қазақстан территориясының көп бөлігін таулар алып жатқандықтан, дәл
солай алыс шетелдік туристер үшін аса тартымды ресурс болып табылады.
Оқиғалы туризм әлемдік туристік нарықта жоғары сұраныста .
Нарықтық экономикада жарнама әр түрлi қызметтi атқарады. Жарнаманың
әрекетiнен барлық кәсiпорыннын болашағы тәуелдi. Нарықтық экономикада
жарнаманың атқаратын қызметтi төмендегiдей:
- Экономикалық бернесi – сұранысты қалыптастыру, өтiмдi ынталандыру,
тұтынушыларға тауарды алғызуды тездету арқылы сату мен алу үдерiсiн
тездетедi.
- Ақпараттық бернесi – тұтынушыларды өндiрушiлер туралы және олардың
тауарлары туралы ақпарат ағымдарымен қамтамасыз етедi.
- Коммуникациялық бернесi – маркетингтiк зерттеулерi кезiнде қолданатын
сауалдама, тұтынушылар пiкiрлерiн жинау.
- Бақылау бернесi – нарықтағы өнiмдердiң жылжыун бақылауға мүмкiндiк
бередi.
- Түзетiм бернесi – өткiзу саясатын және жарнама қызметiң ұтымды
жағынан өзгертуге мүмкiндiк жасайды
- Сұранысты басқару бернесi – нақты тұтынушылар топтарына көзделген
әсерiн тигiзу жолдарын табуға мүмкiндiк ашады.
- Жарнама мақсатты кәсiпорын қабылдаған жалпы маркетингтiк және
коммуникациялық стратегияларына сәйкес анықталады. Ол мақсаттарды екi үлкен
топқа бөлуге болады:
- Тауарды өткiзу саласына байланысты мақсаттар – сату көлемiн ұлғайту
және тұтынушылардың тауарды сатып алуын ынталандыруға арналады:
- Коммуникация саласына байланысты мақсаттар – нақты идеяларды
хабарлауға, кәсiпорынның бейнесiн қалыптастыруға, тұтыну әдетiне ыңғайлы
өзгертуге бағытталды.
Жарнама мақсаты негiзiнде жарнамалық жариялық шешiмдерiн қабылдау
тәсiлдерi анықталады. Алдымен ұсынатын тауардың ерекше қасиеттерi талданып,
соның iшiндегi тұтынушыларға аса маңыздыларының тiзiмi жасалады. Одан кейiн
жарнамалық жариялаудың қандай мақсатты аудиторияға арналуын нақты анықтау
керек 9.
Жарнамалық жариялауды дайындаған кезде мына мәселелердi шешу қажет:
- Жарнамалық жариялаудың құрылымын
- Жарнамалық жариялаудың түрiн
- Жарнамалық жариялаудың бет – бейнесiн.
Жарнамалық жариялаудың құрлымы AIDA (Attention – назар, interect -
қызығушылық, desire – ықылас, action – әрекет), талаптарына сәйкес болуы
қажет. Дұрыс қарастырылған хабарландыру тартымды да қызықты болады. Ол
хабарландыруды адам қайтара оқуы немесе көруi мүмкiн. Хабарландырумен түгел
танысып, жарнама объектiнiң дәлелдiгiне толық сенсе, тұтынушы тауарды сатып
алуы мүмкiн 9.
Жарнамалық жариялаудың түрi тауарды тұтынушыға көрсету әдiсiне
байланысты. Көрсету әдiстерiнiң бiрнешесi болады. Олар: тауардың ұнатымды
жақтарымен клиенттердiң пiкiрлерiн игеру мен қажеттiлiктердi
қанағаттандыратын тауардың жағымды қасиеттерiн анық және дәлелдi көрсету,
нақты жағдайда тауарды қолдану тәсiлдерiн көрсету, тұтынушының көңiлiң
көтеру үшiн әзiл – ысқақ тағы басқа жағдай жасау.
Жарнамалық жариялаудың бет – бейнесi көзделген ойды тұтынушыға ауызша
не жазбаша түрде жеткiзу керек. Жарнамада бес түрлi атқарымдық бет –
бейнесiн айыруға болады:
- Ресми iскерлiк:
- Ғылыми түрде кәсiбилiк:
- Жариялымдық:
- Әдеби тiлмен сөйлесу:
- Дөрекi тiлмен сөйлесу.
Жарнамалық жариялауды дайындаумен бiрге жарнама тарату құралдарын
таңдау кезiнде мына сұрақтарға жауап табуы керек:
- Кiмнiң қажетiң қамту? Бұл сұраққа жауап беру үшiн мақсатты және
әлуеттi, тұтынушыларды нақты табу керек. Ол үшiн нарықты сегменттеу
жүргiзiледi.
- Әлуеттi тұтынушылар қай жерде орналасқан? Тұтынушылардың көбi
орналасқан жерде жарнама берiлуi тиiс.
- Қашан және қайсы кезде жарнама берiлуi керек.Демек жарнама
жүргiзiлетiн уақыты берiлуi керек.
Жарнаманы тарату құралдары таңдауына мынандай факторлар әсер етедi:
- жарнаманың мақсаты:
- жарнамалайтын тауардың ерекшелiктерi:
- нарықты қамту көлемi:
- жарнама тарату арнасының мақсатты аудиториясының сипатына сәйкестiгi
- бәсекелестердiң жарнамалық әрекетi
- керектi құралдардың қолда болуы
- жарнаманың әрекет ету нарқы.
Жарнама тарату құралдары анықталғаннан кейiн жарнамаға қажет қаржы
көлемi есептеледi.
Жарнама қаржы көлемi анықталғанда келесi факторлар есепке алынады:
- болжаған өткiзу нарығының көлемi мен мөлшерi.
- кәсiпорынның маркетингтiк кешенiңдегi жарнаманың ролi.
-тауардың өмiрлiк циклы
- бәсекелестердiң жарнама шығындары
- кәсiпорынның қаржы мүмкiндiгi.
Жарнама қаржысы коммуникация кешенiнiң жалпы шығындар сиетасына
еңгiзiлуi тиiс.
Дәрежелi жарнама көптеген шығындарды талап етедi. Сондықтан жарнама
қызметiнiң тиiмдiлiгiн бағалау жұмысы өте маңызды орын алады. Оның өзi
мынадай мүмкiндiктердi бередi:
- жарнаманың пайдалылығы туралы ақпарат бередi.
- әрбiр жарнама тарату құралдарының нәтижелiгiн көрсетедi.
- әлуеттi тұтынушыларға жарнаманың оңтайлы әсер ету шарттарын
анықтайды.
Жарнама науқаны мен құралдарының тиiмдiлiгiн нақты абсолюттi санмен
анықтау мүмкiн емес. Осы туралы американдық кәсiпкер Джон Ванемейкер былай
дейдi: Менiң жарнамаға жұмсаған ақшаларымның бiрталайы бекерге кететiнiң
бiлемiн. Бiрақ оның нақты мөлшерiн анықтай алмайдым. Салыстырмалы есеп
бойынша жарнама өзiн сонда да ақтайды. Мұнда жарнаманың экономикалық
тиiмдiлiгi жарнаманың сату көлемiне тигiзетiн әсерiмен анықталады. Ол үшiн
оперативтi және бухгалтерия мәлiметтерiн талдау керек 10.
Қазiргi кезде жарнама тарату құралдарының көптеген түрлерi қалыптасқан.
Жарнама түрлерi және оны тарату құралдары:
10. Тiкелей жарнама:
а) Пошта хаттары, баспа материалдары
б) Пошта арқылы видеокассеталар, видеодисктер
11. Баспа жарнамасы:
e) Анықтамалар, каталогтар
f) Пресс – релиз, баспасөз хабарламасы
g) Буклет
h) Анықтама
12. Баспасөз жарнамасы: Газеталар мен журналдар
13. Хабар жарнамасы: Радиожарнама мен тележарнама
14. Сыртқы жарнама:
f) үлкен габариттiк плакат
g) Газжарығы құрылымдар
h) Роллер
i) Мультивизио плакаты
j) Электронды панносы
15. Экран жарнамасы: Кино және видеофильмдер мен слайд –
фильмдер
16. Транспорт жарнамасы: Транспорт сыртындағы жарнама және
транспорт салонындағы плакаттар және хабарландырулар
17. Сату орынындағы жарнама: Витрина, тауар қорабы , зат
таңбасы, назар аударуға арналған жазулар, таңбалар (“ай -
стоппер”)
18. Жарнаманың басқа түрлерi: Көрме және жәрмеңке және компьютер
жарнамасы, кәдесый және купон, лотерея.
Жарнаманың психологиялық әсер ету тиiмдiлiгi әлуеттi тұтынушылардың
назарын тарту деңгейiмен және жарнамалық жариялауды тындаушылар қаншалықты
еске сақтау деңгейiмен анықталады. Бұны тұтынушылар қимылдарының
өзгерiстерiнiң шамалап бiлуге болады. Ал оны нақты есептеу шығару қиындау.
1.3 Туризм саласындағы жарнаманың ерекшелiктерi.
Саяхатты туризм түрлеріне бөлуге , мотивациялық факторларды қолдануға
болады. Бұлай түрге бөлуден адамды саяхатқа итермелеген негізгі себепті
білеміз. Алайда саяхатқа бару себептері толық анықталмаса да , туризмді
басқару жүйесіндегі 6 түрді айтуға болады.
Демалу мақсатындағы туризм. Берілген түр ағзаның физикалық пен
психикалық демалуына негізделген. Сонымен қатар бұл топқа емделу және күш
жинау үшін қолданылатын теңіз суы мен жағымды климаты бар курортты жерлер
жатады.
Мәдениетпен танысу мақсатындағы туризм. Басқа елдің мәдениетімен танысу
туризмі танымдық және діни (поломнический) болып бөлінеді. Танымдық
туризмге тарихи, мәдени және географиялық көркемділіктер жатады. Танымдық
туризм мақсатында саяхаттаушы туристер, көбінесе баратын елдің әлеуметтік
пен экономикалық жағдайы қызықтырады. Діни (поломнический) туризмге ерекше
дәстүрлі құндылықтары жатады.
Бұқаралық туризмі. Көпшілік туризм ретінде туыстарына, достарына,
таныстарына бару мақсатындағы саяхат жатады. (Халықаралық терминалогияда
visiting friends and relatives - VFR сөзімен таныс), сонымен қатар клубтық
туризм. Клубтық туризм әдейі топпен саяхаттаушылармен ерекше. Топ құрушы
адамдарды оқиғалы немесе спорттық туризм қызықтырады.
Спорттық туризм. Спорттық туризмге спорттық шараларға белсенді
қатысушылар мен спорттық сайыстарда пассивті сипаттағы қатынас жатады.
Спортқа белсенді қатысушыға мысал: Л ханым Карпатқа шаңғы спортымен
айналысу үшін барады; пассивті қатынас: футбол фанаты өзінің футболдық
клубының барлық ісі сайыстарына барады.
Экономикалық туризм – кєсіби жєне коммерциялық мақсаттағы саясат; биржа
, жәрмеңке жєне тағы басқа.
Саяси туризм – конгресстерге қатысушы дипломатиялық туризм жєне саяси
жағдайлар мен іс-шаралар байланысты туризм.
Кейде туризмді формалары арқылы анықтау , саяхаттың ұзақтығының
әртүрлілігімен байланысты (ұзақ жєне қысқа мерзімді саяхат). Егер саяхатты
ұзақтығы арқылы бөлсек , онда бұл саяхаттар туризмнің формаларына жатқызуға
болады. Туризмді ішкі критериялар арқылы формалаудың бірнеше мүмкіндігі
бар.
- туристер түрі;
- ұйымдастыру формасы;
- саяхатта болу ұзақтығы;
- жасы;
- көлік;
- жыл уақыты немесе мезгілі бойынша;
Бір қарағанда туризмнің формалары мен түрі арасындп ешқандай
айырмашылық жоқ тєрізді. Айырмашылығы туризм түрлері саяхаттаушылардың
мотивациясы бойынша бөлінеді , яғни ішкі факторлар арқылы , ал туризм
формалары – сыртқы себептер мен әсерлерді анықтайды.
Келесі кестеде туристік жарнаманы шығындар бойынша бөлу берілген.
Кесте 1
Туристік жарнаманы шығындары бойынша бөлу
Жарнаманы тарату құралы Жалпы шығын, пайызбен
Пресса:
- туризм бойынша арнайы пресса 17,2
- қоғамдық – жарнама 9,5
- Ақпаратты – серпілту 9,4
- Қоғамдық – саяси - әлеуметтік 9,3
- іскерлік 8,2
- элиталық 4,1
Радио 11,2
Телевидение 10,3
Наружная реклама 8,9
Басқа да шаралар 12,0
Осы кестеден ең қымбат немесе шығыны көп жарнама құралы басқа да
шаралар, оған дегустация, презентация, жәрмеңке және көрме жатады.
Туристер түріне байланысты туризм формалары. Саяхаттаушылардың түріне
қарай туризм ішкі жєне халықаралық болып бөлінеді. Берілген жағдайда
турист түрі сөзі оның ұлты немесе туған жеріне қатысты емес , бұл сөз
оның тұрақты орны мен жұмысына байланысты.
Ұйымдастыруына қатысты туризм форма (ұйымдастыру формасын). Ұйымдастыру
формасына байланысты паушальды (комплексті қызмет түрінің бір бағаға қосу)
жєне жеке туризм болып бөлінеді. Паушальды тур – бұл стандартталған, алдын
ала ұйымдастырылған туристік қызмет коплексі. Жеке тур дегеніміз, турист
өзі турды ұйымдастырады жєне оны іске асырады.
Бұндай турларды жалғыздық деп те атайды , бірақ бұл жалғыз өзі ғана
саяхаттау керек деген мағына емес , себебі отбасымен саяхаттанғаның өзінде
ондай саяхат жалғыздық делінеді.
Жеке туризм түсінігі көп жағдайда көпшілік туризм түсінігіне қарама
– қайшы келеді. Кµпшілік туризм басынан туризмге көп адамдар қатысады деген
мағынаны беретін. Уақыт өте келе бұл керісінше мағынаға ауысты. Қазіргі
кезде көпшілік туризмге бєрінен бұрын паушалды туризмнің кері әсері сєйкес,
сондықтан индивидуалды туризм түсінігімен көпшілік туризм қатысушылар саны
арқылы туризм формаларын анықтауға келмейді.
Саяхаттау ұзақтығына байланысты туризм формалары.
Саяхаттау ұзақтығының классификациясы, туризм формаларын
классификациялау өте маңызды.
Саяхаттау ұзақтығы қысқа туризммен толықтырылады. Қысқа мерзімді
туризмге транзитті, біркүндік , қысқа уақытты туризм жатады. Транзитті
туризм – бұл туристерді барар жеріндегі аялдамалар. Біркүндік туризм – бұл
күндізгі уақыттағы тур: түнде аялдауларды керек етпейді. Қысқа мерзімді
туризмге іскерлік туризм мен демалыс күндердегі саяхат жатады. Оның
ұзақтығы 2-4 күн , яғни минималды түрде –1, максимум –3 түн қону.
Саяхаттаушылардың жасына байланысты туризм формасы. Туризм формаларын
жіктеу кезінде саяхаттаушылардың жасы да қарастырылады. ¤су шкаласына сай
келесі туристер тобы анықталады: ата-анасымен саяхаттаушы балалар;
жастар(15-24 жастағы туристер); экономикалық белсенді адамдар 25-44
жастағы; орта жастағы (45-64 жас) экономикалық белсенді адамдар (баласыз
саяхаттаушылар); зейнеткерлер (65 жас жєне одан үлкен).
Көлік түріне байланысты туризм формасы. Туристерді бір жерден келесі
жерге тасымалдауға қолданылатын көлік түріне байланысты келесі туризм
формасы анықталады: авиатуризм, автобус, темір жол, авто көлік жєне теңіз
көлігі;
Жыл мезгіліне байланысты қысқы және жазғы туризм болып бөлінеді. Жыл
бойы туризм формасының мезгілдік жіктелуі туристік қызметке сұраныстың
өзгеруін көрсетеді. Көп мөлшердегі саяхат уақыты – туристік мезгіл,
саяхаттау азаю аралығы – мезгіл аралық деп аталады. Әр аймақтардағы
туристік мезгілдер сәйкес келе бермейді.
Жоғарыда көрсетілген алты критериден бөлек саяхат формасының
жіктелуінен басқа түрлері бар. Туризм классификациясын толық түрде сипаттау
үшін, бүкіл әлемдік туристік ұйым туризмді келесі түрде бөледі: ішкі туризм
– тұрғындардың өз ауданындағы саяхаты; кіру туризмі – белгілі бір елде
саяхаттауы. Бұл негізгі типтер туризм категориясын құрайды. Туризмнің бұл
категориялары тек қандай да бір елге ғана емес , аймаққа да байланысты;
аймақ - термині бір ауданның қандай да бір елге немесе топтық елге
қатынасы. Ел ішіндегі туризм анықтамасы өзіне ішкі және кіру туризмін;
ұлттық туризм - шығу және кіру туризмі мағынасын білдіреді 9.
Қазақстан турөнімнің айырмашылығымезгіл сипаты, бұл өлі мезгілде
альтернативті тулизм дамытуды талап етеді. Жоғарда көрсетілген сегменттегі
инфроқұрылым белгілі талаптар қояды. Ол қарапайым аса қымбат емес, ірі емес
(25-100 орын) орналастыру обьектілері стационарлы және уақытша, экологиялық
таза туристтік маршруттарда орналасқан, тұтынушының 2-3 тұрақтануына
есептелген орындар болу керек. Қазақстанның туризм кәсіпкерлігінде белгілі
перспиктивалар бар. Бұл Алматы, Атырау, Астана қалалары. Геосаясаттық
жағдай мен табиғи шикізат ресурстары кәсіпкер туристер санының көбеюін,
Қазақстанға кәсіпкерлік сұрақтары және халықаралық конвенцияларда қатынасу
үшін келушілер өсуін жоспарлауға мүмкіндік береді. Жоғарыда көрсетілген
орталықтардың инфроқұрылымы халықаралық стандарттарға сәйкес келеді. Алматы
қаласы республиканың стратегиялық есігі болып табылатын және негізгі
миграция тек осы қала арқылы өтеді (әуе, автокөлік, теміржол) Әртүрлі
форумдар өткізуге ыңғайлы мекеме мен қонақ үйлері бар, қалада демалуға
арналған барлық жағдай жасалған, сонымен қатар 500 километр радиусте
керемет рекреационды аймақтар орналасқан Астана қаласы да осындай
страдегиялық зона болмақ. Мемлекеттің жаңа астанасына, оның қазіргі заманғы
түрі мен инфроқұрылымына деген қызығушылық қаладағы халықарлық және ішкі
туризмнің дамуына көп көмегін тигізбек.
Туристік жоспарда дамыған елдердің ішкі туристік нарығы 30дан 50% дейін
туризм жалпы кірісті құрайды. Бұл жерде Қазақстанның жақсы перспиктивалары
бар. Айта кететін жәит бүгін ішкі туризм көбінесе ұйымдастырылмаған.
Туризмнің осы түрінің дамымағандығынан ел бюджетіне үлкен ақша түспеуде,
инфро құрылым бұзылуда, табиғи, мәдени және тарихи ескертіштерге өте күшті
экономикалық зардаптар тиюде 10.
Туризм адам мен қоршаған орта арсындағы туған қайшылықтарды тегістеуге
арналған. Алайда жаңа нарықтық қатынастар елдегі орын алған туризмнің даму
мәселесін ушықтырып отыр, әсіресе әлемдегі туристік нарықтағы бәселекестің
үрдісінде. Елдегі қиын экономикалық пен қаржылық жағдай, әлеуметтік
аспектік туризм мәселелерін ушықтырып, мынадай болады;
- өмірлік деңгейдің төмендеуі ;
- кірістердің қысқаруы;
- қазақстандағы тұрғындардың табыс көлемнің азаюы;
- тұрғындардың төлемақы мүлікіндігінің құлдырауы;
Елдегі трансформацияның қазіргі кездегі жағдайында байлықты жүргізу
поляризациясы біршама дамыған. Егер заңды тіркелген статистикалық
тұжырымдаларына сүйенсек, тұрғындардың өмір сүру деңгейінің арсындағы 11
есе айырмашылық бар. Кірістің дифиренциясының негізін жолақы расындағы
айырмашылықтар құрайды, бұл айырмашылықты тұрғындардың жұмысқа бейімділігі
күшті болса да, жақсы жұмыс күшімен қамтамасыз ете алмайды. Қазақстан
Республикасының институттарының айтуынша бір жұмысшының жұмыс істеу
қабілеті әлеуметтік минимумда орташа жалақысы 2000 жылы 80,7 %болды.Алайда
экономикалық салалардағы берілген индикатордың анализі тек өндірісте ғана
жүрген; құрылыс; көлік; байланыс; қаржылық іс әрекеттер;
Кесте 2.
2000-2003 жылдары шығу, кіру және ішкі туризмі бойынша
көрсеткіш.
Шығу туризмі 2000 2001 2002 2003
ҚР шетелге кеткен резиденттер 522720 419404 502358 398634
(азаматтар санында емес, тұрақты өмір
сүруге кеткендер)
Туристер (туристік ұйымның қызметімен 418039 174071 145716 106078
және олардың қонақ үйлері мен
кемпингтері қызметімен қолданған
тұлғалар)
Жалпы шетелге шығушылардың санының 79,97% 41,50% 29,01% 26,6%
пайызы
Кіру туризмі 2000 2001 2002 2003
ҚР келген резидент емес (азаматтар 202050 284346 256752 393602
санында емес, тұрақты өмір сүруге
келген)
Туристер 23498 27683 34542 50154
шетелге шығушылардың жалпы пайызы 11,63% 9,74% 13,45% 12,74%
Ішкі туризм 2000 2001 2002 2003
Ішкі туризм 45871 58667 50806 72088
Бұлар өздеріне әлеуметтік минимуммен қамтамасыз ете алады. Ал ауыл
шаруашылығы, денсаулық сақтау, білім, мәдениет тәрізді салалардың
жұмыскерлері өздеріне өмірлік минимумды да қамтамасыз ете алмайды.
Тұрғындардың туристік қабілеті жалақы мен толық кіріс ағымдарына
байланысты. Туризмнің дамуы тұрғындардың ақшалық кірістері қандай деңгейде
өсу немесе төмендеуіне өте тәуелді. Мәдениет туризмге материалдық жағынан
белгілі територияларда материалды инфроқұрылымынның дамығаны
көрінеді(инженерлік, агротехникалық) Берілген обьектілерде мәдени әрекеттік
негізі салынған.
Әлеуметтік инфроқұрылымының әлеуметтік сферада әсіресе өте маңызды.
Оған мәдени тұрмыстық бағыттағы денсаулық сақтау, білім, демалыс т.б.
обьектілері жатады.айтылған обьектілердің ішінен демалу зерттеуге алынған
сала ретінде әлеуметтік инфроқұрылымның маңызды бөлігі болып табылады.
Демалыста әр адам күнделікті жұмыстан күнделікті серпілу деп санайды.Демалу
бұл тұжырымға сай. Сондықтан демалыс әлеуметтік инфроқұрылымның маңызды
функциясы ретінде өзіне көптеген мәдени аспетілерді қосады.
Тарихи – мәдениеттік, архитектура этнологиялық археологиялық ,
археологиялық және басқа ескерткіштердің позициясы өзінің бар әртүрлігін
көрсете алады.
Бұл Қазақстанның аймақтарының ескерткіштердің көмегінің кереметілігімен
түсіндіріледі.Мысалға Ұлы Жібек жолындағы қазақтың бөлігін алуға болады.сол
жол арқылы туризмді меңгерудің оң жақсы учаскілері орналасқан. Қазақстан
Республикасының Президентінің Указімен жібек жолының тарихи орталығын
жандандыру мәдени түркі тілдес мемлекетінің мурағатың дамыту мен сақтау ,
туризм ифроқұрылымын құру мемлекеттік бағдарламасы, туризм индустрисының
формаларын және комплексті түрде дамуы үшін стимул болды.
Туризмнің даму факторы
Жалпы Әлеуметтік-демо Мәдени сипатта
экономикалық графиялық
факторлар факторлар
Көпшілік Жасы Қоғамның
тұтынушылардың рухтық
материалды бағалылығы,
жағдайының рухани жүйенің
деңгейі приоритеті
Жынысы
Кәсібі
Білімі
әлеуметтік топ Тұтынушы
психологиясы
Жанұялық
жағдайы
Мүліктік
жағдайы
Еңбек етуші
тұрғындардың
жұмыс пен бос
уақыттың қатынасы
Сурет 1 – Туризмнің даму факторы
Туризм өзіне танымдық функцияны қоса отыра, туристерді қабылдаушы
мемлекеттің ғылыми және біліми негізіне сүйенуі тиіс. Осыған байланысты
жоғары квалификациялы кадрлардың неғұрлым көп болса, Қазақстанның резидент
еместерді қызықтыру мүмкіндігі соғұрлым артады.
Тұрғындардың білімі потесиалы тек кәсіби категориаларында емес, сонымен
қатар өз ұлтының тарихы мен салтын, медениетті саласының дағдыларын,
бірнеше шет тілін білу керек. Бұл резиденттер мен резидент еместердің
арасындағы тығыз қарым қатынасты тудырады.
Туризм мен тұрғындардың жұмыс пен қамтамасыз етілуін 2- түрден
қарастыру қажет: туризмнің жұмысыздыққа әсері мен оның жаңа жұмыс
орындарына тұдыруы.
Туризм тек табиғи, мәдени обьектілерді ғана емес, ең басты фактор,-
жұмыс күші санының көбейтеді. Қазір әлемдегі туризм индустриясында 212 млн
жұмыс орны қамтылған, ал болашақ 10 жылдықта 338 млн- ға дейін көтеріледі
деген болжам бар. Туристік санаға жұмыскелерді шақыру тиімділігі үшін,
еңбек биржасындағы есепте тұрған жұмыссыздарды қызықтыру керек. Қазақстанда
еңбек нарығында қиын жағдай туып отыр. Экономика өзгерту кезінде бірнеше
жұмыс орындарында қысқарту болды, яғни жұмыссыздар саны өсті 11.
Қазақстан аграрлы бағыттағы ел болып табылады.Республиканың 272,5 млн-
ға териториясының 2000 ж 220,9 млнга жерді ауыл шаруашылық кәсіпорындары
ұйымдар мен азаматтар екіншісінде болды.ал 2002 ж бұл жерлердің көлемі
107,0млн- ға немесе 2,1 есеге қысқарды. Негізгі табиғи – рекреационды
ресурстар орналасқан ерекше қорғаудағы табиғи териториялар жөнінде өте
жақсы итенденция орын алуда. 1990-2000 жж ЕҚТТ жерлерінің көлемі 0,8 млнга
дан 1,2 млнга дейін немесе 66,6 % өсті. Бұл Республикамыздың егемендік
алумен байланысты ЕҚТТ жүйесінің өсуі болды. 1990 жылдары қорықтар саны 7
және 1 ғана ұлттық парк Баян ауыл болатын, туристі рекрационды іс -
әрекеттер дұрыс деңгейде дамымаған болатын.Осы жылдық периодта 2 –
мемлекеттік табиғи қорық пен 6 мемлекеттік ұлттық табиғи парк
ұйымдастырылды. Бұған Қазақстанның заңды – құқықтың базарларының дамып
көмегін тигізді.
ҚР заңы қоршаған ортаны қорғау; Ерекше қорғаудағы табиғи территориялар;
ҚР үкіметінің тұжырымымен 2030 жылға дейін ҚР ерекше қорғаудағы табиғи
территорияларының концепсиясын дамыту 10 қараша 2000 жыл №1692 Бурабай
мемлекеттік ұлттық табиғи паркі туралы 12 тамыздағы 2000ж №1246 заң 25
наурыз 2001 ж №382 республикалық маңызды мемлекеттік қорықтық зоналарды
ұйымдастыру; 27 маусымдағы 2001 ж №877 Республикаға маңызды мемлекеттік
ескерткіштер туралы 17 шілдедегі 2001 ж № 970 Қатон Қарағай мемлекеттік
ұлттық табиғи паркін құру. Жоғарда айтылған заңдардан кейін қазіргі кезде
Қазақстан жерінде туристер сұранысындағыоблыстар ұлттық табиғи паркі,
қорықтар табиғи ескерткіштер орналасқан териториялар болып табылады. Ерекше
табиғи ландшафтары бар ұлттық парктер жүйесі екі негізгі функцияны орындай
алады: елдің бюджетін туристерді қызықтыру арқылы толтыру және адамның
табиғатқа кері әсерін.
Ерекшк қорғаудағы табиғи территориялық жүйесін үлкейту мақсатында
мемлекеттік Шарын каньоны мен Көлсай өзені шығыс және оңтүстік Қазақстан,
Балқаш өңірі, Ырғыз , Бетпақ дала қорықтары және т.б. ұлттық парклерін құру
жұмыстары жүргізулуде.
ЕҚТТ ары қарай прогрессивті дамуы, оларды жақсарту мен сатып көбейтуге
негізделген қаржылық және инвестициялық тәсілдерге тәуелді. Дамушы мен
жоғары дамыған индустриалды елдердің туризмде ұлттық парктерді құру
арқасында өте жақсы нәтижелерге ие болған тәжірбиесіне көңіл аудару керек.
Табиғи парктерді жоспарлау кезінде демалуға берілген жерлерде шектен тыс
түспеу үшін, оларды парктермен алмастырып отыру керек.
Туристер реакционды тұрғыда ең дамыған аудандарға Оңтүстік және
Солтүстік Қазақстанды санауға болады. Бұл жерлерде ұлттық парктерді мен
қорықтарды көпшілігі орналасқан (11 жұмыс істеп тұрғаны 5- жоспарланған).
Орталық және батыс аудандар ЕҚТТ мен қорықтар ретінде әдсіз дамыған
болып табылады. Қоршаған орта адамның күнделікті өмірінде толық табиғи -
әлеуметтік орта ретінде орын алады.
Туризм қоршаған ортаға үлкен әсерін тигізеді оның әсері жоғары
өндірістік потенциялды елдерде білінеді, себебі олардың территориялары
өндіріс пен ауыл шаруашылық обьектілеріне берілген. Бұл жерде туризм
эклогия байланыс түсіну керек 12.
Берілген байланыс туризмнің экологиялық жағдайына әсер ету жағынан өз
маңызын жоғалтты, себебі ол табиғи ортаға ғана әсер етуші құбылыс ретінде
қарастырылды келуші резидент еместермен қарым қатынас кезінде жергілікті
тұрғындардың ойлау қабілетін деңгейіне біршама әсерін тигізеді.адамның ойы,
сөйлесу орамасуда бөлінеді. Резиденттердің жаңа ақпаратқа адаптациясы
жүреді. әсіресе дамушы елдерде осы жағдай орын алады.
Табиғи – рекрикционды ресурстардың ластануы интенсивті шаруашылыққа
байланысты. Осыдан кейін рекреационды табиғи қолдануы территориялар
таңдалады. Көбінесе ондай жерге адам қолы тимеген бағалы жердің көркем
аудандары аудандары таңдалады.
Қазақстанның жазық жерлеріне ең көп салмақ регионалды масштапта Батыс
пен Солтүстік Қазақстанда күтілуде, Орталық және Шығыс Қазақстаншөл және
тау – орманды массивтерде бөлінеді.Тау орманды республиканың аймақтары
рекреационды салмақ біршама жоғары (Әсіресе Оңтүстік және Солтүстік
Қазақстан аудандар)
Туризм экологиялық сектордың екі негізгі секторы бар;бірінші вариантта
экотуризмді айтады. Табиғат пен мәдениеттің арасында шекара қою қиын, бірақ
табиғат пен бірге мәдениетте, экотуризмге жатады. Экотуризм антропогенді
өзгерістегі территорияларды қамтиды. Бұндай территориялар батыс еуропада,
АҚШ, Жапонияда орналасқан, яғни жоғарғы өндірістік және ғылыми техникалық
потенсиалды елдердің аудандарында. Ол жерлердегі лондшафтар негізінен ЕҚТТ
септігінен сақталып қалды. Сондықтан жабайы табиғатқа деген тұтынушылардың
сұранысы бұл елдерде өте жоғары.
Экологиялық туризмнің рөлін күшейту үшін екі айтылған вариант қосылуы
тиіс. Экотуризмнің дамуының стмулы қазіргі кездегі адамның физиологиялық
және психологиялық сұраныстарына өзінің тұрақты жеріне құсамайтындағы,
табиғатқа деген қызығушылықты күшейтеді.Қазақстан территориясына сұранысты
қанағатандыру мен үлкейту қоршаған орта туралы біліктіліктің есебінен
жасалуы тиіс.қоршаған орта мен турим тығыз байланысты үрдісі
болғандықтанкелесідей тезис айтсақ болады Өмір сүру орталық қаншалықты таза
болса туристерді қызықтыру оңай болмақ.
Қазақстанда экологиялық туризм нарықтық жағдайда шетел туристерін
қызықтыру мен бұл үрдіске жергілікте тұрғындарды әсіресе ауылдық жерлердегі
тұрғындарды араластыру сияқты экономикалық эфект бере алады.
Келесі жерде туризмнің экономикаға тиімді бірнеше ықпалын көрсете
кетсек:
Туризм экономиканы тоқыраудан сақтайтын, оны эффектілі индустриалды
комплекстердің санына жатқызамыз.
туризм мен қоршаған орта өзара байланысты және мағыналары ұқсас түсініктер.
Олар табиғи ресурстарды рационалды қолдануды ұсынады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz