PHP
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 47 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 47 бет
Таңдаулыға:
КІРІСПЕ
Web – қосымша құруға арналған құрал ретінде серверлік сценарий жазуға
арналған тіл РНР қолданылады. РНР - тілі Internet-технологияның үлкен
шегін ұстанады және web-құрастырушыларға динамикалық генерацияланатын web-
беттерді құру құралдары мен технологияларын ұсынады. РНР –ге деректер
қорының әртүрлі серверін ұстану қосылған.PHP тілі студенттерге Internet-те
жұмыс істеуге болатын программа құруға,Web браузер мүмкіндіктерін кеңейтуге
болатын білім негіздерін игеруге мүмкіндік береді.Cтуденттерге
программалаудың жаңа бағытының ерекшеліктері мен қасиеттерін, соның ішінде
Web-программалаудың, яғни қазіргі заманғы Web- қосымшаларының аспаптық
құралдары мен технологияларын өңдеуді оқып үйрету болып табылады. Сонымен
қатар Интернеттің негізгі түсініктерін, программалық қамтамасын,
хаттамаларды, Интернет қызметін, клиент-сервер технологиясын, Web –
технологиясының негіздерін игеруге мүмкіндік береді. Web – беттерінің
логикалық құрылымын, Әртүрлі программалық құралдардың көмегімен WEB-беттері
мен бұрыштарын құру және қызмет ету қабілетін оқып үйрену.
WEB-программалау әдістерін оқып үйрену статистикалық беттерді құру
үшін PHP тілінің тегтерін қолданумен негізделеді.Осы негізде кәсіптік WEB-
сайттар құрылады.
Бұл жұмыста объектілі бағдарланған программалау жүйелерінің негіздері
берілген.PHP ортасында қажетті теориялық материалдар мен мысалдар
келтірілген.
1 PHP тарихы
PHP (Hypertext Preprocessor) – атақты, кеңнен таралған, көп
функционалды бағдарламалау тілі болып, уеб сайттар жасау үшін қолданылады.
Сондықтан болса керек бұл тілдің алғашқы аты Personal Home Page (Жеке
Негізгі Бет) деп аталған. PHP тілі синтаксисі көбінесе C, Java және Perl
тілдері синтаксисінен алынған. Бұл тіл уеб бағдарламалау үйренушілерге
қарпайым оңай тіл болып келеді. PHP-дің басқа тілдерден артықшылығы уеб-
жасаушылар үшін уеббеттерді тез уақыт ішінде динамикалық түрде дайындау
және өз құрамына HTML құжаттарды PHP командалар арқылы енгізу
мүмкіншіліктерін береді. РНР операторлары сіздің бетіңізге Web-беттерді
қойып береді, сондықтан арнайы ортада жүзеге асырудың қажеттілігі
туындамайды. Сіз РНР-кодының блогын ?php тегінен бастап, оны ? тегімен
аяқтайсыз. Бұл тегтердің арасындағылардың барлығы РНР код ретінде
интерпритацияланады. РНР тілінің синтаксисі Си және Рerl синтаксисіне ұқсас
келеді сіз ауспалыларды оларды пайдаланудан бұрын жарияламауыңыз керек.
Массивтермен Хэмтер оңай жүзеге асырылады. Дегенмен РНР Apache құрылған
жағдайда бәрінен жылдам жұмыс жасайды. РНР Web – сайтында оны Microsoft ІІS
және Netscape Enterprise Server орналастырудың реті бар. Егер сізде РНР ді
орнатуға бағдарламалық қамтамасыз етудің көшірмесі жоқ болса, оны сізге
ресми Web –сайттан ала аласыз. Ол жерден сіз РНР дің барлық ерекшелігі мен
қызмет бейнеленген түсіндірілген жетекшілікті таба аласыз.
Соңғы он бес жылдары интернеттiң қиял-ғажайып дамуы және адамдардың
арасындағы қарым-қатынастың жаңа әдiстерiн белгiледi. Бұл құбылыстың
алдыңғы өлкелерiне (WWW ) World Wide Webде болады.
Рнр тарихы 1995 жылдан тәуелсiз бағдарламашы (Rasmus Lerdorf ) Расмус
Лердорф сайтта оның онлайндық резюмесін оқып шыққан келушiлердің саның
есептеуге арналған PerlCGI нiң сценариын жазудан басталады. Оның сценариы
екi есептi шештi : келушiнiң деректерінің тiркелуі және келушiлердiң санын
- web бетке шығару. WWW дамыту әлi тек қана басталды, бұл есептердi шешуге
арналған ешқандай да арнайы құралдар болмады, сондықтан авторға көп
сұрақтар лап берді. Лердорф (Рнр ) Personal Home Page немесе (гипермәтiн
процессоры ) Hypertext Processor аталған өз құрал-сайманын тарата
бастады.Лердорфаның Рнр құрал-сайманының шулы жетiстiгi Рнрдың кеңейтулерiн
өңдеуге әкеп соқты. Кеңейтулердің бірі HTML формада енгiзiлген мәлiметтердi
символдық айнымалыларға түрлендiрдi, осыдан оларды басқа жүйелерге шығаруға
мүмкiндiк берген. Қойылған мақсатқа қол жеткiзу үшiн Лердорф өңдеулерді
жасауды ендiгәрi Perl ден С-ге өтуге шештi. Сол кездегі Рнрдың құрал-
сайманының кеңейтуi 2.0-шi Рнр пайда болуына, немесе (Personal Home Page
Form Interpretator ) PHP-FIнi келтiрдi. Дүние жүзiнен бағдарламашылар 2.0
версияны жетiлдiруге қатысты. Жаңа РНР версиясы ерекше мәлiмдiлiкпен
пайдаланды, және өңдеушiлердiң негiзгi командасы жақында іріктелді. Олар
HTML-ға программалық кодтың енгiзуiнің бастапқы тұжырымдамасын тiкелей
сақтады және Рнр-дiң 3.0-шi версиясының пайда болуына келтiрген лексикалық
талдаудың механизмін қайтадан жазды.
РНР 4 бұл қозғалыста жұмыс жасаушы ретінде 2000 жылы жарыққа шықты.
Өндірісті жоғарылатуда қосымша ретінде РНР 4 тің мүмкіндіктері зор еді. РНР
4-тің шығуымен ол интернет доменінің 20 пайыздан көбінде қолданыла бастады.
2000-2004 жылдар арасында 4 версияны жұмсарту үшін белсенді жұмыстар
жалғасты. Шамамен сол кезден бастап ақ РНР Group жаңа версияның мүмкіндігін
ойластыруға кірісті. Бірінші кезекте тілдің объектілік мүмкіндіктерін
күшейту шешілді. Бұл оның жүзеге асыру үшін ірі жобаларды пайдалануға
мүмкіндік берді. 5-ші версияны жарыққа шығару үшін қосымша уақыт бөлінді.
Оған көптеген мамандар қатысты олардың ішінен Стерлинг Хьюза және Маркус
Бергерді атап өткен жөн болар.
Ақыры 2004 жылдың шілдесінде РНР 5 ресми түрде жарыққа шығады. Бірінші
кезекте жоспарланғандай өңдеуде объектілермен жұмысты барлық механизм
жұмылдырылды. Егер алдыңғы версияларда РНР –дегі объектілік-жобалаушылық
бағдарламалау минимальды деңгейде мүмкін болатын болса, ал РНР 5 объектілік
бағдарламалауды жүзеге асыруда көптеген потенциалдарға ие. Онымен қоса РНР
ХМL мен жұмыс жасауда бағалы кеңейтулермен, берілгендердің әртүрлі қайнар
көзіне байыды.
РНР 4-дегі ХМL мен жұмыс жасауға арналған барлық негізгі кітапқаналар
күрделі өңдеуге ұшырады. Мынадай танымал кеңйтілер SAX, DOM, және XSLT
қазір libxml2-нің құрал-сайманын пайдаланады. Сонымен қатар тағы да жаңа
екі кеңейтулер қосылды-SimpleXML және SOAP. Somple XML XML- берілгендермен
жұмысты айтарлықтай оңайлатады. Бұдан алдын РНР-да ХМL мен жұмыс бұншалықты
қарапайым болмаған еді.
SOAP -тың кеңеюі РНР да ХМL –хабарламаның көмегімен басқа қосымшалармен
ақпарат ауысатын сценарий құруға мүмкіндік береді. Мысалы НТТР. РНР
қосымшалы қазіргі таңдағы танымал веб-сервистермен интеграциялауға
мүмкіндік туындайды.
РНР 5 My SQL (My SQL Improved) жаңа кеңeйтулер Му SQL – сервер
версиясымен 4.1.2 және жоғарылармен жұмыс жасауға арналған. Му SQL - ға тек
қана процедуралық емес сонымен қатар объекті жобалаушылық интерфейс жүзеге
асады. Бұл модульдің қосымша мүмкіндіктері SSL-ді, транзакцияны бақылауды
қосады.
1.1 PHP-ге кіріспе
PHP - Hypertext Preprocessor. PHP тілі уеб сайт жасайтын скрипттер
тілі болып табылады. Сонымен қатар бұл тіл серверде жұмыс істейді.
Мәліметтерді деректер қорына салу, мезетте уеб-бет жасау т.б көптеген
қызметтер атқарады. Мысалы: "сайтқа тіркелу", "сайтқа кіру" процесстері php
тілімен жазылады.PHP (ағылш. PHP: Hypertext Preprocessor — PHP:
еренмәтінді алдын-ала үдірістегіш) — Веб-серверде HTML беттерін құру және
дерекқормен жұмыс істеуге арналған скрипті бағдарламалау тілі. Қазіргі
күндерде хостинг қызметін ұсынатындардың көпшілігімен қолданады. LAMP веб-
торап жасауға арналған стандартты жинақталымына енеді. Тілдің оңайлығы,
орындалу жылдамдығы, функциялық байлығы және PHP негізіндеге әуелгі
кодтардың кеңге таралуының арқасында PHP тілі Торда программалау саласында
ең белгілі тілдердің бірі боп есептелінеді (JSP мен ASP-де қолданылатын
тілдермен қатар). Бұл тілдің айрықшылығы ядро мен соған қосылатын
модульдарында. Соңғылары дерекқор, сокет, динамикалық графика,
криптографиялық кітапханалар, PDF форматты құжаттармен және т.б. жұмыс
істеуге арналған. Бұндай модульды қалаған адам дамытып қоса алады.
Модульдардың саны бір неше жүз болғанымен, стандарттық жабдықтауға тек
жақсы нәтиже көрсеткен бір неше оны ғана кіреді. PHP интерпретаторы веб-
серверге не арнайы сол сервер үшін жасалған модуль арқылы (мысалы, Apache
әлде IIS), не CGI-қосымшасы ретінде қосылады.Бұған қоса, UNIX, Linux,
Windows және Max OS X амалдық жүйелерінде әкімшілік тапсырыстарын атқаруға
пайдаланылуы мүмкін. Бірақ PHP тілі бұл салада кең өріс алмаған, бұған
қарағанда Perl, Python және VBScript тілдері айтарлықтай нәтиже көрсетіп
отыр.Тілдің синтаксисі Си тәріздес. Ассоциаттивтік массивтар мен foreach
циклі секілді кейбір элементтері Perl тілінен алынған.Қазіргі заманда PHP
жүздеген мың дамытушылармен пайдалануда. Интернет желісі сайттарының 5-тен
бірі осы тілде жазылған.PHP дамытушылар тобы тідің ядросы, қосымшаларымен
жұмыс істейтін, соған қатар PEAR не тілдің құжаттамасы сияқты байланысты
жобалармен айналысатын көптеген адамдардан тұрады.
РНР-бұл Web –серверге жіберілетін скриптердің көмегімен Web-беттерінің
динамикалық генерациясына қажетті бағдарламалау тілі. Сіз бетті РНР және
HTML-дің көмегімен ашасыз. Сайтты пайдаланушы бетті ашқанда, сервер html-
код қосылған РНР операторларын орындайды және нәтижені пайдаланушының
браузеріне жібереді. Бұл әрекет дәл осылай ASP және Cold Fusion-ның
көмегімен жасалады. Дегенмен ASP және Cold Fusionға қарағанда, РНР ашық
бастапқы кодты өнім болып табылады және платформалы тәуелсіз. РНР Windows
NT және Unix-тің көптеген версияларында жұмыс жасайды. Ол Аpache –дегі
модуль ретінде жіберіле береді. Егер жіберілу Apache модулі түрінде болса
РНР оңай және жылдам жұмыс жасайды. Бұл кезде процессті жасауға байланысты
туындайтын қосымша шығындар болмайды. Сондықтан нәтижесі тез шығады және
сервердегі сақтаудағы шығынды азайтатын mod _perl-ді орнатудың қажеттілігі
болмайды.Сіздің құжат бетіңіздегі әртүрлі операциялардан басқа сіз РНР
көмегімен НТТР-тақырыптарды қалыптастырып HTTP орната аласыз. Сонымен қатар
аутенфификацияны басқарып пайдаланушыны басқа бетке бағыттай аласыз. РНР
берілгендер қорына енуге үлкен мүмкіндіктер ашады. Бұл сізге PDF құжаттарды
инерациялаудан, ХМL-дегі грамматикалық талдауды жасауға мүмкіндік береді.
РНР операторлары сіздің бетіңізге Web-беттерді қойып береді, сондықтан
арнайы ортада жүзеге асырудың қажеттілігі туындамайды. Сіз РНР-кодының
блогын ?php тегінен бастап, оны ? тегімен аяқтайсыз. Бұл тегтердің
арасындағылардың барлығы РНР код ретінде интерпритацияланады. РНР тілінің
синтаксисі Си және Рerl синтаксисіне ұқсас келеді сіз ауспалыларды оларды
пайдаланудан бұрын жарияламауыңыз керек. Массивтермен Хэмтер оңай жүзеге
асырылады. Дегенмен РНР Apache құрылған жағдайда бәрінен жылдам жұмыс
жасайды. РНР Web – сайтында оны Microsoft ІІS және Netscape Enterprise
Server орналастырудың реті бар. Егер сізде РНР ді орнатуға бағдарламалық
қамтамасыз етудің көшірмесі жоқ болса, оны сізге ресми Web –сайттан ала
аласыз. Ол жерден сіз РНР дің барлық ерекшелігі мен қызмет бейнеленген
түсіндірілген жетекшілікті таба аласыз.Соңғы он бес жылдары интернеттiң
қиял-ғажайып дамуы және адамдардың арасындағы қарым-қатынастың жаңа
әдiстерiн белгiледi. Бұл құбылыстың алдыңғы өлкелерiне (WWW ) World Wide
Webде болады. SQLite–тің кеңейтілуі мәліметтерді кәдімгі файлдарда
сақтайтын қоcымшаны құрастыруға мүмкіндік береді. Ол SQL интерфейсін
пайдалануға мүмкінік тудырады. SQLite – нің маңызды ыңғайлылығы –
пайдаланылу қарапайымдылығы. SQLite процедуралықпен қатар мәлiметтермен
жұмыс жаcау үшін мықты объектілік - жобалаушылық мүмкіндіктері бар. SQLite-
нің басқа ерекшеліктері –жоғары жылдамдық, басқарудағы күрделі
механизмдердің жоқ болуы және оңай тізгіштік. Көптеген эксперттер РНР -нің
бұл кеңейюінің үлкен танымалдылыққа ие болатындығын жоспарлап отыр. РНР 5-
тің басқа кеңейтілуі өзіне төмендегілерді қосады:
PHP құжатының құрылымы
PHP тұрғызылатын тіл болып табылады – ол дегеніміз HTML және PHP
кодтары арасында орналасуды білдіреді. PHP кодын HTML-де орналастыру үшін,
басы ?php және соңы ? PHP тегтері қолданылады..
?php
Блок кода PHP
?
Сценарий блогтары HTML құжаттың кез келген жерінде орналаса алады.
html head
titleСтраница Web title
head
body
p
?php echo "Это документ PHP";?
p
p
?php print "PHP – это серверный язык программирования!";?
p
body html
Жоғарыда көрсетілген мысал HTML тегі, PHP тегі, PHP операторлары мен
бөлгіштерінен тұрады. Пайдаланушы РНР бетін сұраған кезде, сервер РНР-дің
барлық кодын өңдейді. PHP парағы браузер терезесінде қаралған кезде, тек
HTML немесе PHP ашатын және жабатын тегтер арасындағы мәтін шығарылады.
Бастапқы кодты қараған кезде браузер терезесінде PHP ешқандай коды
көрінбейді. Себебі, РНР интерпретаторы сценариді серверде орындайды және
кодты сценарий жұмысынң нәтижесімен ауыстырады. Тек осы нәтиже браузерге
беріледі. Бұл JavaScript айырмашылығы, РНР-дің серверлік сценарий тілімен
жасайтын сипаттамалардың бірі.
PHP кодының әр жолы нүкте үтірмен аяқталуы керек (;).
РНР комментариді келесі тәсілдердің бірімен анықтауға болады:
—PHP қарапайым комментарий;
# — PHP альтернативті қарапайым комментарий;
*...* — көп жолды комментарий блоктары.
PHP операторлары
Операторлар айнымалылар мен операциямен әрекет орындау үшін
қолданылады.
- Арифметикалық операторлар;
- Теңестіру операторлары;
- Логикалық операторлары;
- Салыстыру операторлары.
PHP тілінің басқару құрылымдары ”
Дәрісте қарастырылады:
- Шарттық операторлар (if, switch);
- Цикл операторлары (while, for, foreach);
- Қосылыс операторлары: include, require.
Шартты операторлар
а) if операторы
if (өрнек) орындалу_бөлімі
Мұнда өрнек – кез келген РНР-дегі айтылым (т.е. барлық мән). Скриптің
орындалу барысында өрнек (айтылым) логикалық типке түрленеді.
2 Интернет – бүкіл әлемдік өрмек
Интернет (оқылуы [интэрнэ́т]; ағылш. Internet – International Network)-
компьютерлік серверлердің бүкіләлем дік желісі. Кең мағынада Интернет сөзі –
Бүкіләлемдік компьютерлік желі дегенді білдіреді. Қазіргі уақытта Интернет
бірнеше қызметтерді атқарады: электрондық почта, WWW (бүкіләлемдік өрмек),
IRC (Internet Relay Chat- нақты уақыт режимінде бірнеше адамдардың тікелей
бір-бірімен араласуы), IRQ (берілген моментте Интернетке қосылған адамның
желідегі IP-адресін іздеуге арналған қызмет), файлдарды тасымалдау қызметі
(FTP), телеконференция қызметі (Usenet).
Интернет қызметінің қолдануға болатын программа-клиент қызметінің
программалық қамтамасыздандыруын құру және қайтадан күйге келтіру.
Өз түйіндеріне қосуға мүмкіндік беретін және IP-адресін белгілейтін
мекемелер Интернет қызметін тасымалдаушылар (сервис-провайдер) деп аталады.
Интернетке қосылу белгіленген немесе коммутативті болуы мүмкін. Белгіленген
қосылу жаңа немесе дайын физикалық сызықтарының (кабельдік, оптоволоконды,
радиоканал, спутниктік канал және т.б.) орнын анықтайды. Оны көп көлемді
берілгендерді тасымалдауды қажет ететін мекемелер және кәсіпорындар
қолданады. Коммутативті біріктіру уақытша болады, арнайы байланыс сызығын
қажет етпейді және телефон желісі арқылы жүргізілуі мүмкін. Коммутацияны
телефон номерін теру кезінде шыққан сигнал бойынша АТС орындайды.
Бүгінде Интернет білім алудың әр түрлі салаларында әржақты
ақпараттардың түпнұсқасы ретінде қолданылады. Құжаттарды беруді басқаратын
Интернет қызметін World Wide Web деп атайды. WWW құжаттары Интернетке
тұрақты түрде қосылатын компьютерлерде – Web-серверлерде сақталады. Web-
серверлерде бөлек құжат емес, өзара байланысқан құжаттардың тобы
орналасады. Мұндай топ Web-түйінді (Web-сайт) береді. Дайын материалдардың
Web-түйінде орналасуы Web-басылым немесе Web-публикация деп аталады. WWW-
дағы жеке құжат Web-парақ деп аталады. Бұл тексттен, графикалық
иллюстрациялардан, мультимедиялық объектілерден тұратын құжаттардың
жиынтығы. Web-парақты құру үшін HTML (Hypertext Markup Language –
гипертекстті бөлу тілі) тілі қолданылады, яғни құжатқа қойылатын тегтердің
көмегімен құжаттың логикалық құрылысын сипаттайды, құжатты форматтауды және
объектілерді қоюды басқарады. WWW айырмашылығынан ерекшеліктері тақырыбы
бойынша байланысты, адресі анық түрде көрсетілмеген бір құжаттан басқа
құжатқа ауысу жабдығының бар болуы болып табылады. Құжаттар арасындағы
байланыс гипертексттік сілтеменің көмегімен жүргізіледі. Гиперсілтеме – бұл
басқа да Web-құжаттың адресін ассоциялайтын құжаттың белгіленген фрагменті
(текст немесе иллюстрация). Гиперсілтемені қолдану WWW бойынша нақты
беттердің адресін қолданбай тақырыбы бойынша табуды ұйымдастырады.
Интернетке қосылу мүмкіндігі болған жағдайда, білім беру мекемелері,
мемлекеттік ұйымдар, коммерциялық кәсіпорындар және жеке адамдар сияқты
миллиондаған қайнар көзінен ақпарат алуға болады.Қазіргі кезде Интернет
сөзін пайдаланғанда, физикалық желінің өзін емес, Дүниежүзілік желі және
ондағы ақпаратты айтамыз.Егер бұл терминді енгізген ағылшын
тіліндегі RFC құжатына сүйенсек, онда бұл термин екі түрде жазылып,
сәйкесінше екі мағынаға ие болады.Егер Интернет сөзі кішкентай әріптен
басталса, онда бұл термин мәліметтер пакетін маршрутизациялау арқылы
желілерді байланыстыру ұғымын білдіреді. Бұл кезде ауқымды ақпараттық
кеңістік туралы айтылмайды. Көбінесе, бұл екі түсінікті бір-бірінен
ажыратып жатпайды. Интернет - кез келген компьютерлермен бүкіл әлем бойынша
ақпарат алмасу мен беру мүмкіндігі, желілер жүйесі. Интернет - байланыс
араларын өзара біріктіретін, тораптардың жиынтығы.Әрбір топтарда
көбінесе UNIX операциялық жүйесін басқару арқылы жұмыс істейтін бір немесе
бірнеше қуатты компьютер-сервер болады. Мұндай торапты кейде хост деп
атайды.Торапты оның иесі - провайдер деп аталатын ұйым немесе Интернет
қызметін жабдықтаушы басқарады.
Интернет әр түрлі ережемен жұмыс істейтін желілерді біріктіреді. Бұл
ережелерді үйлестіру үшін шлюз құрылғысы қызмет етеді. Шлюз - басқаша
тәсілмен үйлеспейтін желілерді қосатын құрылғы. Шлюз әр түрлі желілердің
бірлескен жұмысын қамтамасыз етуге арналған мәліметтерді өзгертпейді.
Интернет желісіне әр түрлі операциялық жүйелерді басқару арқылы жұмыс
істейтін компьютерлер кіреді.Сонда ЭЕМ-ның қай-қайсысыда басқа кез келген
ЭЕМ-нан алынған ақпарат түсінуге қабілетті болады.Электронды почта немесе е-
mail (electronic mail - электронды почта),адамдар арасындағы байланыс
тәсілдерінің бірі болып табылады. Электронды почтаның Интернеттегі негізгі
функциясы - планетаның қай нүктесінде болса да, Интернеттің кез келген екі
пайдаланушысы арасында электронды хаттармен - мәтіндік хабарламамен
оперативті және өте тез алмасуды жүзеге асыру. Электронды почтаның қосымша
мүмкіндіктеріне мыналарды жатқызуға болады: дыбыстық хабар, құжаттарды,
сызуларды, фотосуреттерді, бейнематериалдарды беру; ғылыми журналға, сирек
кітаптарға, жарнамаға жету жәнә әр түрлі тауарларды жолдау немесе сату;
сонымен қатар, ұжымдық іс-әрекеттерді программалық қамтамасыз ету;
мекемелер мен ұйымдарда құжат қолдану; ұжымдық жұмысты
жоспарлау. EFT хаттамалары бойынша электронды почтаның жаңаша пакеттері
(Electronic Funds Transfer - ақшалай қаражатты электронды аудару)
және EDI (Electonic Funds Data Interchange - мәліметтермен электронды
алмасу) желі бойынша іс жүзінде қамтамасыз етілетін ақша, шоттар және басқа
қаржылық құжаттарды аудару.Қазіргі уақытта кез-келген информациялық
технологияның жаппай техникалық компоненті компьютер болып табылатыны
белгілі.
2 HTML-ге кіріспе
HTML (Hyper Text Markup Language) - гипермәтіндік өлшеуіш тілі
күрделі SGML (Standard Generalized Markup Language) өлшеуіш тілінің мүшесі
болып табылады. HTML кез келген тілдер сияқты программа құрудың стандартты
құрылымынан тұрады. Бұл жағдайда ол HTML – құжат. HTML – тег директивалары
бұрыштама жақшаларына алынады. Бұрыштама жақшаға алынбаған барлық
объектілерді интерпретатор экранда бейнеленетін мәтін ретінде қабылдайды.
Тег – браузер интерпретаторына тиісті нақты әр директиваға мәнді қалай
өңдеуді көрсететін HTML командасы. Бұл мән тег атрибуты деп аталады. Тегтің
атрибуты болуы да, болмауы да мүмкін. Мысалы, HTML тегінің атрибуты
болмайды.
HTML гипертекстік тілін 1989 жылы World Wide Web
гипертекстік жүйесін бөлудің өңдеу технологиясының компоненттерінің
бірі ретінде Тим Бернер – Ли ұсынғаны белгілі. Гипертексті бөлу
негізіне құжаттың әрбір элементі тегтерімен қоршаған элементтердің
жиынтығы түрінде көрсетуге болатын құжатты сипаттаудың тегтік
моделі жататын болған. Өзінің мәні бойынша тегтер программалау
тілдеріндегі BEGIN END жақша ұғымдарына жақын және локальды
айнымалылардың HTML аттарының арасындағы амалдардың облысын
білдіреді , құжаттағы тексттік э лементтерді түсіндіру ережелерінің
амалдарын анықтайды және т. б.
2.1 HTML тілінің атқаратын қызметі,командалары
Web – парақтары экранда ықшам түрде безендіріліп,
көрсетілгенмен, HTML тілі мәтіндерді пішімдеп көрсететін тілге
жатпайды. Өйткені әрбір тұтынушы әртүрлі компьютерлерді
пайдаланады. Сол себепті жаңа ғана зауыттан шыққан бір
компьютердің Windows жүйесінде жұмыс істей алатын броузері бар
болса, екінші бір тұтынушы компьютері тек MS DOS жүйесінде
жұмыс істейтін ескі броузерді пайдалануы мүмкін. Бұл екеуінің
көрсету мүмкіндіктері әртүрлі болғандықтан, бір файл екеуіне
2 түрлі болып көрсетіледі. Ал үшінші компьютердегі Web – парақтың
мәтіндері зағиптарға арналған. Брайль қаріптері арқылы берілсе,
оның нәтижесі тіпті басқаша болады. Құжаттарды әртүрлі
тұтынушының әртүрлі құрылғыларда және әртүрлі броузер
программалармен көретіндіктерін ескерсек, HTML тілін мәтіндерді
форматтау тәсілдерін жазуға арналған тіл деп атауға болмайды.
Ол Интернеттегі мәтін бөліктерінің атқаратын қызметін анықтап,
соларды әрбір тұтынушыға бейімдеп жеткізе алатын құжатты
функционалды түрде белгілейтін тіл болып табылады.
HTML тілінің бастапқы мәтінді белгілейтін командалары тег
(tag) деп аталынады. Тег символдар тізбегінен тұрады. Барлық тег
кіші () символдарынан басталады да, үлкен () символымен аяқталады.
Осындай қос символ тізбегі бұрыштық жақшалар деп те аталады. Ашылатын
бұрыштық жақшадан соң команда аты болып табылатын түйінді сөз – тег
орналасады.HTML тіліндегі әрбір тег бір арнаулы қызмет атқарады. Олардың
жазылуында әріптер регисторы ешбір роль атқармайды, бас әріпті де, кіші
әріптерді де қатар қолдана беруге рұқсат етілген. Бірақ тег атауларын жай
мәтіннен айыру мақсатында оларды бас әріппен жазу қалыптасқан. HTML тілінің
бір тегі әдетте құжаттың белгілі бір бөлігіне, мысалы бір абзацқа ғана әсер
етеді. Осыған орай екі тег қатар қолданылады. Бірі – ашады, екіншісі –
жабады. Ашатын тег белгілі бір әсер ету ісін бастайды, ал жабатын тег
сол әсерді аяқтайды. Жабу тегтері қиғаш сызық символымен
басталуы тиіс.Кейбір тегтер өз жазылу орнына қарай тек бір ғана
әсерін тигізеді. Мұндайда жабу тегі қажет болмай қалады да,
ол жазылмайды. Егер тег ретінде HTML тілінде қолданылмайтын
түйінді сөз жазылып кетсе, онда оның ешбір әсері болмайды.
Броузер арқылы құжат экранда көрсетілген жақта тегтердің өздері
бейнеленбей, тек олардың құжат мәтініне тигізетін әсері ғана
бөлініп тұр.Тег атрибуттары: көбінесе ашылу тегтерінің тигізетін
әсерлерін түрлендіретін олардың атрибуттары болады.
2.2 HTML құжатының құрылымы.Құжаттың функциональдық бөлігі мен
негізгі бөлігі
HTML құжаты сол құжаттың негізгі мәтіні мен белгілі тегтер деп
табылады. Сондықтан оны құрастыру үшін жай мәтіндік редакторды, Windows
ортасындағы блокнотты пайдалана беруге болады.HTML құжатының кез-
келгені html тегінен басталып соған сәйкес жабылу html тегімен
аяқталады.Осы екеуінің ортасында құжаттың тақырыптың бөлігі мен тұлғасы
болып келетін негізгі бөлігі орналасады. Құжатың тақырыптық
бөлігі head типтерінің ортасында тұруы, жалпы құжат туралы мәлімет
береді. Әдетте бұл бөлікті title тегтерімен шектелетін құжаттың ресми
атауы орналасады. Бұл атау терезе тақырыбында тұратын функцияның
аты.Жазылатын мәтін құжат тұлғaсы деп аталатын body body тегінің
ортасында жазылады. Осы айтылған 4 тег HTML құжатының кез-келгенінде болуы
тиіс.
Мысалы: html head title құжат тақырыбы title
head
body
body
html
Құжаттың функционалдық бөліктерін анықтау.
1. HTML тілі құжаттардың ішкі тақырыптарының көлеміне қарай 6 түрлі
деңгейін жасай алады. Олар:h1...h1 h6...h6 жалғасады.
2. Жаңа жолдан басталатын абзацтарды белгілеу үшін p тегі
қолданылады. Бір абзацты жаппай жаңа абзацты бастап кетсек , алдыңғы абзац
автоматты түрде жабылады. Сондықтан p тегін жаппаса да болады. HTML
тілінде азат жолдан басталмайды, тек абзацтар арасында бір бос жол
қалдырылып кетеді. Көбінесе абзацтарды анық етіп бөліп тұру үшін көлденең
горизонталь сызық қойылады. Көлденең сызық қою hr тегімен
орналастырылады. Оның жабу тегі болмайды.
3. Сөз арасында қойылған бірнеше бос орынның тек біреуі ғана көрініп
тұрады. Сол сияқты келесі қатарға көшіретін Enter пернесі де HTML тілінде
ешбір әсер етпейді.
Егер абзац жасап бос жол қалдырмай жаңа жолға көшу қажет болса, онда
жалғыз қолданатын
тегін пайдаланамыз.
Қаріп (шрифт) стилдерін басқару. Логикалық стильдер. HTML 4.0
нұсқасынан бастап кез-келген құжатты әдемілеп әшекейлеу ісін сол құжаттан
бөлек жасау мүмкіндігі пайда болды. Алайда бұл концепция тек байқау
сипатына ие болып отыр. Және оны көптеген броузерлер арқылы жасауға
болмайды. Сол себепті HTML тілінде тек ғана тегтер бар.
Форматталған мәтін: PRE ... PRE
Браузерлер көптеген жолдың соңындағы символ мен бос орындарды
ескермейді. PRE және PRE (ағылшынша preformatted — алдын-ала
форматталған) тегі арасындағы мәтін экранға браузермен қалай тұр солай
шығарылады – барлық бос орындармен және табуляция символымен. Бұл қарапайым
кесте құруға ыңғайлы.
Шегініс мәтіні: BLOCKQUOTE ... BLOCKQUOTE
BLOCKQUOTE және BLOCKQUOTE тегтері арасындағы мәтін браузермен
экранға үлкейтілген сол жақ өріспен шығарылады.
Шрифті форматтау. HTML мәтін фрагментін шрифті белгілеудің екі жолы
бар. Біріншіден, шрифт мәтіннің кез келген жерінде бастырылып немесе
курсивпен жазылуы мүмкін, немесе мәтіннің физикалық стильі өзгертіледі.
Екіншіден, мәтіннің кейбір фрагменттің бар фрагмент ретінде белгілеп, бұл
стильдің интерпретациясын браузерге қалдырып.
Физикалық стильдер. Физикалық стиль деп браузер тікелей ұсыныс жасап
кезектегі шрифтіні модификациялайды. Мысалы, B және B тегтері
арасындағы мәтін бастырылып жазылу шрифтісімен жазылады. I жәнеI
тегтері арасындағы мәтін қисық жазылу шрифтісімен жазылады. TT және TT
тегтері арасындағы мәтін жазба машинкасы шрифтісімен жазылады.
Логикалық стильдер. Логикалық стильді қолдануда құжат авторы, оқушы
экранда не көретінін білмейді. Әртүрлі браузерлер сол бір белгіні логикалық
стильде тәлкілейді. Кейбір браузерлер белгілерді ескермейді және логикалық
стиль орнына қарапайым мәтінді көрсетеді. Кең таралған логикалық стильдер.
EM ... EM Ағылшынша emphasis — акцент. STRONG ... STRONG
Ағылшынша strong emphasis — күшті акцент. CODE ... CODE Бастапқы
мәтін фрагменті үшін қолдануға болады. SAMP ... SAMP Ағылшынша sample
— нұсқа. Экранға программа болып шығатын хабарламаны көрсету үшін қолдануға
болады. KBD ... KBD. Ағылшынша keyboard — клавиатура (пернетақта).
Пернетақтадан енгізілетін мәтін үшін қолдануға болады. VAR ... VAR
Ағылшынша variable — айнымалы. Айнымалы аттарын жазуға қолданылады.
FONT элементі. Синтаксис мына түрде:
FONT face = “мән.1” size = “мән.2” color = “мән.3” мәтін FONT
face – мәтін көрінісі үшін шриф аты;
size – + немесе – таңбаларымен бүтін сан етіп белгіленетін 1 ден 6
арасындағы шрифт өлшемі;
color – түсі, керекті түстің цифрлік коды немесе түстің символдық
тегі қойылады.
Әріптің мөлшерін, түсін және сызылымын таңдап алу үшін font тегін
пайдаланамыз. Бұл қосарланған тег оның ашылған және жабылған тегтер
арасында орналасқан барлық мәтінді түрлендіруге болады. font тегінде
қолдануға болатын size= ... , color=..., face=..., тәрізді, 3 атрибутының ең
болмағанда біреуі тұруы тиіс: 1-ші атрибуты әріптің мөлшерін тағайындайды.
Әріптің алдын-ала берілетін 7 түрлі көлемі бар. Олар :1-7 сандар. Егер сан
көрсетілмесе келісім бойынша 3-ке тең деп саналады. color= — әріптің
түсін таңдау мүмкіндігін береді. face= – қаріп (шрифт) типін береді. Осы
атрибуттың мәні компьютерде орнатылған қаріп атының біріне сәйкес келуі
керек.
Мысалы:
body
font color=”yellow” face= arial size=”4”
төртінші мөлшермен arial типімен аталған сары түсті әріптер.
font
body
2. Осы параметрдің барлығын бүкіл құжат үшін бірден беру қажет болса,
онда
base font бір ғана тег пайдаланылады. Бұл тегте де жоғарыда
көрсетілген атрибуттарды пайдаланылады. Олар қаріп түрін, мөлшерін, түсін
анықтайды.
3. Тегтердің тағы бір арнайы тобы қаріптің сызылымын өзгерту
мүмкіндігін береді.
b және b тегтері араларында орналасатын мәтін қарайтылған
қаріпке ауысады.
i және i тегтері қаріптерді курсивпен береді.
u және u тегтері мәтіндердің астын сызады , s және s тегтері
белдерінен сызылған символдарды бейнелейді.
Мысалы:
html
head
head
body
base font size=5 face=”Arial kz ”
негізгі қаріп Arial kz типінде 5-ші мөлшермен жазылған.
pfont size=-2 face=”Times New Roman Kz ” color=”green”
font
pb қарайтылу b
pi курсивті i
pu астын сызу u
ps белінен сызу s
body
html
Мәтін фрагменттерін логикалық стиль мен безендіру.
Логикалық стильдер b, i, u тегтері сияқты сөздерді ерекшелеп
көрсетеді. Олар программа мәтінін жазғанда немесе цытаталар келтірілген
кезде қолданады. Логикалық стильді пайдалану кезінде броузер экранға не
шығаратынын айту қиын. Әртүрлі броузерлер экранға логикалық стильмен
берілген символдарды әртүрлі етіп шығаруы мүмкін. EM...EM акцент
сөзінен шыққан яғни курсив түрінде берілетін мәтін бөлігін қоршап тұратын
белгілер болып табылады.
strong ...strong күшті акцент деген сөзден шыққан мәтін ішіндегі
қарайтылған қаріп болып көрсетіледі.
code... code программа мәтінін көрсету үшін қолданатын стиль түрі.
samp... samp ағымның –мысал, үлгі деген сөзі, программа жұмысы
нәтижелерін ендері бірдей моношрифт түрі экранға шығарарда пайдаланылады.
KBD...KBD ағымның keyboard пернетақта қысқаша сөзі пернелерден
енгізілген сөз тіркесін көрсету мақсатында қолданамыз.
var... var ағымының variable айнымалы сөзі программадағы айнымалы
аттарын жазу үшін енгізілген стиль түрі, қисайтылған курсивке ұқсас қаріп
түрі.
Мысалы:
html
head
title мысал title head
bodycenter
h2 мәтін фрагментін белгілеп ерекшелеу тәсілдері h2
p мәтінді төмендегідей түрде ерекшелеуге болады
hr b қарайтылған қаріп b
i қисайтылған курсив i
u астын сызу u
p мәтінді қаріптеу арқылы логикалық стильде жазу
hr
h3 логикалық стилдер h3 hr
p em акцент сөзі em
strong күшті акцент strong
code программа мәтіні code
samp мысал samp
KBD KBD-клавиатура BDD BR
var айнымалы сөзі var center
body
html
2.3 Тізімдер (номерлеу және маркерлеу)
Тізімдердің HTML тіліне енгізілуінің басты себебі мәтіндік редактордың
тізімімен жұмыс істеу мүмкіндіктерінің мол болуы әсерінен деп айтуға
болады. Тізім құрғанда оның жолдарын номерлеу немесе белгілеуді біртіндеп
орындау қажет етілмейді. Бұл жұмысты программа өз міндетіне алады. Егер
тізім жаңа жолмен толықтырылатын немесе оның бірі қысқартылатын болса, онда
номерлеу реттілігінде автоматты түрде түзетіледі. Тізім номерленбей тек
белгіленетін кезде әрбір жол алдына маркерлеу таңбалары, сызықшалар,
дөңгелектер, төртбұрыштар, ромбы, т.б. қойылады. Осының нәтижесінде тізім
оқуға ыңғайлы сипатқа ие болады. Тізім жасау үшін қолданатын тегтерді
шартты түрде 2 топқа бөледі. Оның 1-іншісі тізімнің жалпы көрінісін
анықтап атрибуттың сыртқы белгілер , ал 2-іншісі оның құрылымын
қалыптастыратын ішкі белгілер. Соңғы ішкі белгілер үшін тек бір ғана ашылу
тегі қолданылады.
Нөмірленбеген тізімдер: UL . UL. UL және UL тегтері арасында
орналасқан мәтін нөмірленбеген тізім болып қабылданады. Тізімнің әр жаңа
элементтің LI тегінен бастау керек. Мысалы, жаңа тізім құру үшін:
• ПОС;
• ЗБИ;
• ЭВМ;
Мынадай HTML-құжат керек:
UL
LIПОС;
LIЗБИ;
LIЭВМ;
UL
Нөмірленген тізімдер: OL ... OL. Нөмірленген тізімдер,
нөмірленбеген тізімдер сияқты орналасқан, бірақ жаңа элементті белгілейтін
символдардың орнына цифрлар қолданылады. Мысалы:
OL
LIПОС;
LIЗБИ;
LIЭВМ;
OL
мынадай тізім пайда болады:
1. ПОС;
2. ЗБИ;
3. ЭВМ;
Анықтама тізімдері: DL ... DL Анықтама тізімдер басқа тізім
түрлерінен өзгешелігі бар. Анықтама тізімінде LI белгісінің орнына DT
(ағылшынша definition term — анықталынатын термин) және DD (ағылшынша
definition definition — анықталынатын анықтама) тегтері қоданылады. HTML-
мәтіннің келесі фрагменті бар:
DL
DTHTML
DD HTML термині (HyperText Markup Language) “гипермәтінді белгілеу
тілін” білдіреді. HTML бірінші нұсқасын Европаның бөлшектердің элементарлы
физика зертханасының қызметкері Тим Бернерс-Ли жасады.
DTHTML-құжаты
DD *.htm кеңейтілуі бар мәтіндік файл (Unix-жүйелері *.html
кеңейтілуі бар файлдардан тұрады).
DL
Бұл фрагмент экранға келесі түрде шығарылады:
HTML
HTML (HyperText Markup Language) термині “гипермәтінді белгілеу тілін”
білдіреді. HTML бірінші нұсқасын Европаның бөлшектердің элементарлы физика
зертханасының қызметкері Тим Бернерс-Ли жасады.
HTML-құжат
*.htm кеңейтілуі бар мәтіндік файл (Unix-жүйелері *.html кеңейтілуі
бар файлдардан тұрады). Көңіл бөліңіз: LI тегі сияқты, DT және DD
тегтерінің жұп жабылатын белгілері болмайды.
Егер анықталынатын терминдер қысқа болса, онда ашық тегті қолдануға
болады DL COMPACT. Мысалы, HTML-мәтін:
DL COMPACT
DTА
DDАлфавиттің бірінші әрпі
DTБ
DDАлфавиттің екінші әрпі
DTВ
DDАлфавиттің үшінші әрпі
DL
экранға шамамен былай шығарылады:
А
Алфавиттің бірінші әрпі
Б
Алфавиттің екінші әрпі
В
Алфавиттің үшінші әрпі
Енгізілген тізімдер. Кез келген тізім элементі әртүрлі толық тізімнен
тұрады. Енгізілген тізімдер әртүрлі жоспар мен тақырыптарды дайындауға
ыңғайлы.
html
head
title 6 Мысалtitle
head
body
H1HTML бірнеше тізімді ұстайды H1
DL
DT Нөмірленбеген тізімдер
DD Нөмірленбеген тізім элементтері арнайы символмен және солға
жылжытумен ерекшелінеді:
UL
LI 1 элемент
LI 2 элемент
LI 3 элемент
UL
DT Нөмірленген тізімдер
DD Нөмірленген тізім элементтері солға жылжытумен, сонымен бірге
нөмірлеумен ерекшелінеді:
OL
LI 1 элемент
LI 1 элемент
LI 3 элемент
OL
DT Анықтама тізімдер
DD Бұл тізім түрі алдыңғы тізімдерге қарағанда күрделі, бірақ
тиімді.
P Еске сақтаңыз, тізімді бірінен соң бірін тұрғызуға болады, бірақ
енгізудің бірнеше деңгейін қолдана беруге болмайды. P
P Көңіл бөліңіз, тізім элементінің ішінде бірнеше абзацтар
орналасады. Барлық абзацтардың бірыңғай сол жақ өрісі болады. P
DL
body
html
2.4 HTML құжатында графиканы қолдану
Суреттік бейнелер WEB-парақтарды әшекейлеп безендіру кезінде маңызды
құралдар ролін атқарады. Суреттердің өздері құжаттан бөлек орналасқан және
файлда сақталады.
Алайда олар брозер арқылы WEB-парақтардардың ішінде бейнеленеді.
Суреттерді бейнелеу ережесін былай деуге болады:
1. Суреттерді құжаттың ішіне орналастыру үшін IMG... , яғни жабылмайтын
жалқы тегт қолданылады.
2. Бұл тегте міндетті түрде SRC=... атрибуты болуы керек. Оның мәні
абсолюттік және салыстырмалы түрде жазылған бейнелеу файлының URL
адресі көрсетеді. Құжатты экранға шығарған кезде ол міндетті түрде
құрамындағы суреттермен бейнеленеді. Және ол IMG... тегі тұрған
орнына көрінеді.
Мысалы: IMG SRC=fish.jpg. экранға fish.jpg файлдағы балық суретін
шығарады.
Ескерту: Қазіргі кездегі броузерлер тек ғана gif, jpg , png
типтеріндегі суреттік файлдарды ғана пайдаланады.
1. Суреттер өздерінің көлемдерін сақтай отырып WEB-парағына орналасады.
Егер суретті ықшамдап бейнелеу кезінде оның масштабын өзгерту
қажеттігі туса, суреттің қажетті көлемін widh , height атрибуттарының
көмегімен беруге болады. Осы 2 атрибуттың мәні WEB-парақтағы
суреттердің биіктігі мен енін бүтін санмен берілген пиксельмен
көрсетеді.
Мысалы: IMG SRC= fish.jpg width 500 height=250 суретті 500×250
нүктелерден тұратын төртбұрышты аймаққа орналастырады. Сурет айналасындағы
жақтау (border) сызығының қалыңдығын да параметр ретінде көрсетуге болады.
Border=пиксельдер саны. Жақтау мен әдемілік үшін ғана емес, суретті
A тегінің ішінде гиперсілтеме ретінде пайдаланғанда, ол бір рет шертілген
соң жақтау сызығының түсі өзгеріп , оның қолданылғаны белгілі болып
табылады. Егер гиперсілтеме ретінде суретті пайдалануда бір мысал
келтірейік.
HTML
BODY
A HREF=dog.htmlIMG SRC=dog.gif width=87 height=100 BORDER=2
A
BODY
HTML
Бұл жолдар гиперсілтеме ретінде шағын ит суретін шығарады, оны шерту
иттер туралы мәліметке ауысуды орындайды. Құжаттардағы суреттерді
бейнелегенде, оның орындала бермейтін бірсыпыра ерекшеліктері бар екенін
айта кеткен жөн
1. Шығарылатын WEB-парақ суреттері көрсетуге қажетті мүмкіндігі жоқ
броузерлер арқылы да шығарыла береді.
2. Көбінесе қолданушылар құжатты желі арқылы тез қабылдау үшін суреттерді
бейнелейтін команданы алып тастайды.
3. Бұл екі жағдайда суретті көре алмағанның өзінде, суретте не
бейнеленетінін білген болар еді. Бұл мақсат үшін суретті сипаттайтын
қосымша мәтіндерді қолданады.
4. Қосымша мәтін суреттің мүмкіндігінше толық мәтін түрінде сипатталады.
Егер қандайда болсын себептерге байланысты броузер суретті көрсете
алмаса, ол суреттің орнына сипатта ретінде қосымша мәтін беріледі.
Мысалы:
HTML
BODY
IMG SRC= “ нан.gif ” alt= “ нан суреті ”
BODY
HTML
Бұл жолдар сурет шықпаған жағдайда , сол сурет орнынан тышқан курсорын
алып барғанда, —нан суреті- деген сөз шығып суреттер маңына оған түсінік
беретін мәтін жазылғанда, оны суретке байланысты жоғары немесе жылжытатын
мүмкіндіктер және суретті беттің сол немесе оң жақ шетіне жылжыту —атрибуты
арқылы беріледі. Оны туралау атрибуттары деп аталады.
Олар: align= bottom- мәтін суреттердің төменгі жағында.
align= lest- мәтін суреттердің сол жағында.
align= middle- мәтін суреттердің ортасында.
align= top- мәтін суреттердің жоғарғы жағында.
align= right- мәтін суреттердің оң жағында.
Кестелер. Кестелер ақпаратты кесте түрінде көрсету үшін.
Практика жүзінде мәтінді бірнеше бағанға орналстыруға болады. Бір ұяшықтан
тұратын кесте тиімді түрде мәтін фрагменттің белгілейді.
HTML
HEAD
TITLEКесте мысалыTITLE
HEAD
H1Қарапайым кесте H1
TABLE BORDER=1 !—Бұл кесте басы--
CAPTION !—Бұл кесте тақырыбы--
Кестеде тақырып болуы мүмкін
CAPTION
TR !—Бұл бірінші жолдың басы--
TD !-- Бұл бірінші ұяшықтың басы--
Бірінші жол, бірінші баған
TD !-- Бұл бірінші жолдың соңы--
TD !-- Бұл екінші жолдың басы--
Бірінші жол, екінші баған
TD !-- Бұл екінші ұяшықтың соңы--
TR !-- Бұл бірінші жолдың соңы--
TR !-- Бұл екінші жолдың басы--
TD !-- Бұл бірінші ұяшықтың басы--
Екінші жол, бірінші баған
TD !-- Бұл бірінші ұяшықтың соңы--
TD !—Бұл екінші ұяшықтың басы--
Екінші жол, екінші баған
TD !—Бұл екінші ұяшықтың соңы--
TR !-- Бұл екінші жолдың соңы--
TABLE !—Бұл кестенің соңы--
BODY
HTML
Кесте TABLE тегімен басталып және TABLE тегімен аяқталады.
TABLE тегі бірнеше атрибуттардан тұруы мүмкін.
ALIGN
Құжат өрісіне сәйкес кесте орналасуын келтіреді. Керекті мәндер:
ALIGN=LEFT (солға туралап келтіру), ALIGN=CENTER (ортаға туралап келтіру),
ALIGN=RIGHT (оңға туралап келтіру).
WIDTH
Кесте ені. Оны пикселде береміз (мысалы, WIDTH=400) немесе бет енінен
процентпен (мысалы, WIDTH=80%).
BORDER
Кестенің ішкі рамкасымен ұяшықтар енін пикселде келтіреді (мысалы,
BORDER=4). Егер атрибут келтірілмесе, онда кесте рамкасыз болады.
CELLSPACING
Кесте ұяшығының рамкалары арасындағы қашықтықты келтіреді (мысалы,
CELLSPACING=2).
CELLPADDING
Мәтін және ұяшық рамкалары арасындағы қашықтықты келтіреді (мысалы,
CELLPADDING=10).
Кестеде тақырып болуы мүмкін (CAPTION ... CAPTION), бірақ
тақырыптың болуы міндетті емес. CAPTION белгісі АLIGN атрибутынан
тұрады. Рұқсат етілген мәндер: CAPTION ALIGN=TOP (тақырып кестенің
үстінен орналасады) және CAPTION ALIGN=BOTTOM (тақырып кестенің астынан
орналасады). Кестенің әр жолы TR тегімен басталып және TR тегімен
аяқталады. TR тегі келесі атрибуттардан тұрады:
ALIGN жол ұяшығындағы мәтінді түзулеп келтіреді. Рұқсат етілген
мәндер: ALIGN=LEFT (солға түзулеп келтіру), ALIGN=CENTER (ортаға түзулеп
келтіру), ALIGN=RIGHT (оңға түзулеп келтіру).
VALIGN жол ұяшығындағы мәтінді вертикальды түзулеп келтіреді. Рұқсат
етілген мәндер: VALIGN=TOP (жоғарғы жақ бойынша түзулеп келтіру),
АLIGN=MIDDLE (орта бойынша түзулеп келтіру), VALIGN=BOTTOM (төменгі жақ
бойынша түзулеп келтіру).
Кестенің әр ұяшығы TD тегімен басталып және TD тегімен
аяқталады. TD тегіі келесі атрибуттардан тұрады:
NOWRAP бұл атрибуттың болуы, ұяшықтағылар бір жолда көрсетілуі керек.
COLSPAN горизонталь бойынша ұяшықты "размах" келтіреді. Мысалы,
COLSPAN=3 деп , алсақ онда ұяшық үш бағанға өшіріледі.
ROWSPAN вертикаль бойынша ұяшықты "размах" келтіреді. Мысалы,
ROWSPAN=2 деп алсақ, онда ұяшық екі жолд орын алады.
ALIGN ұяшықтағы мәтінді түзулеп келтіреді. Рұқсат етілген мәндер:
ALIGN=LEFT (солға түзулеп келтіру), ALIGN=CENTER (ортаға түзулеп келтіру),
ALIGN=RIGHT (оңға түзулеп келтіру).
VALIGN жол ұяшығындағы мәтінді вертикальды түзулеп келтіреді. Рұқсат
етілген мәндер: VALIGN=TOP (жоғарғы жақ бойынша түзулеп келтіру).
Байланыстыру. Гипермәтін жай мәтіннен ерекшелігі, оны тек басынан
соңына дейін ғана оқуға болады, сонымен бірге мәтіннің бір фрагментінен
екінші фрагментіне өтудің көптеген түрін жүзеге асырады. Жүйе көптеген
әйгілі программалық өнімдер көмегімен гипермәтіндік принцип бойынша
келтірілген. Маустың сол жақ батырмасын басу кезінде кезектегі құжаттың
кейбір белгіленген фрагментінен құжат фрагментіне немесе алдын-ала
белгіленген құжатқа өтуге болады. HTML-да бір мәтін фрагментінен екіншісіне
мынадай түрдегі белгімен өтеді:
A HREF="[өту адресі]"мәтіннің белгіленген фрагментіA
[өту адресі] параметрі ретінде аргументтердің бірнеше түрі
қолданылады.
Ең қарапайымы - өтетін HTML- құжаттың атын береміз. Мысалы:
A HREF="pr.htm"Тақырыпқа өту A HTML-мәтіннің мұндай фрагменті
құжатта Тақырыпқа өту , белгіленген фрагмент пайда болады, басқан кезде
кезектегі терезеде pr.htm құжаты жүктеледі.
Егер өту адресінде каталог көрсетілмесе, өту кезектегі каталог ішінде
орындалады. Егер өту адресінде сервер көрсетілмесе, өту кезектегі сервер
ішінде орындалады.
Осыдан барып өте қажетті бір практикалық ой келіп туады. Егер Сіз HTML
– құжаттың қандай да бір тобын баспаға дайындасаңыз және олар сіздің
компьютерде орналасып, бір біріне тек файл атымен сілтеме жасаса, онда бұл
құжаттар тобы басқа компьютердегі басқа каталогта тура бұрынғыдай
жергілікті желіде, интернетте де жұмыс жасай береді. Міне осылау сіз
Интернетке қосылмай көптеген құжаттарды өңдеуге мүмкіншілігіңіз бар және
толық дайындалып болғаннан кейін Интернетте құжаттарын қарай аласыз.
Практика жүзінде басқа сервердегі құжатқа сілтеме беру керек болады. Қажет
болған жағдайда, құжатқа ғана емес, осы құжат ішіндегі нақты бір орынға
өтуді беруге болады. Сол үшін өту берілетін құжатқа жәрдем нүктесін немесе
анкер беру керек. 1.htm файлынан 2.htm файлындағы “Өту аяқталды” сөзіне өту
үшін не істеу керек. Алғашқыда, 2.htm файлында мынадай анкер құру керек:
A NAME="AAA"Өту аяқталды A "Өту аяқаталды" сөзі бұл жағдайда
мәтінде белгіленбейді. Содан кейін 1.htm (немесе басқаларда) файлында осы
анкерге өтуді анықтауға болады:
A HREF="2.htm#AAA"AAA анкеріне өтуA Сол сияқты бұл анкерге өтуді
2.htm құжатының ішінде анықтауға болады - мынадай фрагментті қосса болады:
A HREF="#AAA" AAA анкеріне өту A Практика жүзінде бұл үлкен
құжаттар құруға ыңғайлы. Құжат бөлімдерінде орналасқан бар тақырыпты
құжаттың басында орналастыруға болады, егер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Web – қосымша құруға арналған құрал ретінде серверлік сценарий жазуға
арналған тіл РНР қолданылады. РНР - тілі Internet-технологияның үлкен
шегін ұстанады және web-құрастырушыларға динамикалық генерацияланатын web-
беттерді құру құралдары мен технологияларын ұсынады. РНР –ге деректер
қорының әртүрлі серверін ұстану қосылған.PHP тілі студенттерге Internet-те
жұмыс істеуге болатын программа құруға,Web браузер мүмкіндіктерін кеңейтуге
болатын білім негіздерін игеруге мүмкіндік береді.Cтуденттерге
программалаудың жаңа бағытының ерекшеліктері мен қасиеттерін, соның ішінде
Web-программалаудың, яғни қазіргі заманғы Web- қосымшаларының аспаптық
құралдары мен технологияларын өңдеуді оқып үйрету болып табылады. Сонымен
қатар Интернеттің негізгі түсініктерін, программалық қамтамасын,
хаттамаларды, Интернет қызметін, клиент-сервер технологиясын, Web –
технологиясының негіздерін игеруге мүмкіндік береді. Web – беттерінің
логикалық құрылымын, Әртүрлі программалық құралдардың көмегімен WEB-беттері
мен бұрыштарын құру және қызмет ету қабілетін оқып үйрену.
WEB-программалау әдістерін оқып үйрену статистикалық беттерді құру
үшін PHP тілінің тегтерін қолданумен негізделеді.Осы негізде кәсіптік WEB-
сайттар құрылады.
Бұл жұмыста объектілі бағдарланған программалау жүйелерінің негіздері
берілген.PHP ортасында қажетті теориялық материалдар мен мысалдар
келтірілген.
1 PHP тарихы
PHP (Hypertext Preprocessor) – атақты, кеңнен таралған, көп
функционалды бағдарламалау тілі болып, уеб сайттар жасау үшін қолданылады.
Сондықтан болса керек бұл тілдің алғашқы аты Personal Home Page (Жеке
Негізгі Бет) деп аталған. PHP тілі синтаксисі көбінесе C, Java және Perl
тілдері синтаксисінен алынған. Бұл тіл уеб бағдарламалау үйренушілерге
қарпайым оңай тіл болып келеді. PHP-дің басқа тілдерден артықшылығы уеб-
жасаушылар үшін уеббеттерді тез уақыт ішінде динамикалық түрде дайындау
және өз құрамына HTML құжаттарды PHP командалар арқылы енгізу
мүмкіншіліктерін береді. РНР операторлары сіздің бетіңізге Web-беттерді
қойып береді, сондықтан арнайы ортада жүзеге асырудың қажеттілігі
туындамайды. Сіз РНР-кодының блогын ?php тегінен бастап, оны ? тегімен
аяқтайсыз. Бұл тегтердің арасындағылардың барлығы РНР код ретінде
интерпритацияланады. РНР тілінің синтаксисі Си және Рerl синтаксисіне ұқсас
келеді сіз ауспалыларды оларды пайдаланудан бұрын жарияламауыңыз керек.
Массивтермен Хэмтер оңай жүзеге асырылады. Дегенмен РНР Apache құрылған
жағдайда бәрінен жылдам жұмыс жасайды. РНР Web – сайтында оны Microsoft ІІS
және Netscape Enterprise Server орналастырудың реті бар. Егер сізде РНР ді
орнатуға бағдарламалық қамтамасыз етудің көшірмесі жоқ болса, оны сізге
ресми Web –сайттан ала аласыз. Ол жерден сіз РНР дің барлық ерекшелігі мен
қызмет бейнеленген түсіндірілген жетекшілікті таба аласыз.
Соңғы он бес жылдары интернеттiң қиял-ғажайып дамуы және адамдардың
арасындағы қарым-қатынастың жаңа әдiстерiн белгiледi. Бұл құбылыстың
алдыңғы өлкелерiне (WWW ) World Wide Webде болады.
Рнр тарихы 1995 жылдан тәуелсiз бағдарламашы (Rasmus Lerdorf ) Расмус
Лердорф сайтта оның онлайндық резюмесін оқып шыққан келушiлердің саның
есептеуге арналған PerlCGI нiң сценариын жазудан басталады. Оның сценариы
екi есептi шештi : келушiнiң деректерінің тiркелуі және келушiлердiң санын
- web бетке шығару. WWW дамыту әлi тек қана басталды, бұл есептердi шешуге
арналған ешқандай да арнайы құралдар болмады, сондықтан авторға көп
сұрақтар лап берді. Лердорф (Рнр ) Personal Home Page немесе (гипермәтiн
процессоры ) Hypertext Processor аталған өз құрал-сайманын тарата
бастады.Лердорфаның Рнр құрал-сайманының шулы жетiстiгi Рнрдың кеңейтулерiн
өңдеуге әкеп соқты. Кеңейтулердің бірі HTML формада енгiзiлген мәлiметтердi
символдық айнымалыларға түрлендiрдi, осыдан оларды басқа жүйелерге шығаруға
мүмкiндiк берген. Қойылған мақсатқа қол жеткiзу үшiн Лердорф өңдеулерді
жасауды ендiгәрi Perl ден С-ге өтуге шештi. Сол кездегі Рнрдың құрал-
сайманының кеңейтуi 2.0-шi Рнр пайда болуына, немесе (Personal Home Page
Form Interpretator ) PHP-FIнi келтiрдi. Дүние жүзiнен бағдарламашылар 2.0
версияны жетiлдiруге қатысты. Жаңа РНР версиясы ерекше мәлiмдiлiкпен
пайдаланды, және өңдеушiлердiң негiзгi командасы жақында іріктелді. Олар
HTML-ға программалық кодтың енгiзуiнің бастапқы тұжырымдамасын тiкелей
сақтады және Рнр-дiң 3.0-шi версиясының пайда болуына келтiрген лексикалық
талдаудың механизмін қайтадан жазды.
РНР 4 бұл қозғалыста жұмыс жасаушы ретінде 2000 жылы жарыққа шықты.
Өндірісті жоғарылатуда қосымша ретінде РНР 4 тің мүмкіндіктері зор еді. РНР
4-тің шығуымен ол интернет доменінің 20 пайыздан көбінде қолданыла бастады.
2000-2004 жылдар арасында 4 версияны жұмсарту үшін белсенді жұмыстар
жалғасты. Шамамен сол кезден бастап ақ РНР Group жаңа версияның мүмкіндігін
ойластыруға кірісті. Бірінші кезекте тілдің объектілік мүмкіндіктерін
күшейту шешілді. Бұл оның жүзеге асыру үшін ірі жобаларды пайдалануға
мүмкіндік берді. 5-ші версияны жарыққа шығару үшін қосымша уақыт бөлінді.
Оған көптеген мамандар қатысты олардың ішінен Стерлинг Хьюза және Маркус
Бергерді атап өткен жөн болар.
Ақыры 2004 жылдың шілдесінде РНР 5 ресми түрде жарыққа шығады. Бірінші
кезекте жоспарланғандай өңдеуде объектілермен жұмысты барлық механизм
жұмылдырылды. Егер алдыңғы версияларда РНР –дегі объектілік-жобалаушылық
бағдарламалау минимальды деңгейде мүмкін болатын болса, ал РНР 5 объектілік
бағдарламалауды жүзеге асыруда көптеген потенциалдарға ие. Онымен қоса РНР
ХМL мен жұмыс жасауда бағалы кеңейтулермен, берілгендердің әртүрлі қайнар
көзіне байыды.
РНР 4-дегі ХМL мен жұмыс жасауға арналған барлық негізгі кітапқаналар
күрделі өңдеуге ұшырады. Мынадай танымал кеңйтілер SAX, DOM, және XSLT
қазір libxml2-нің құрал-сайманын пайдаланады. Сонымен қатар тағы да жаңа
екі кеңейтулер қосылды-SimpleXML және SOAP. Somple XML XML- берілгендермен
жұмысты айтарлықтай оңайлатады. Бұдан алдын РНР-да ХМL мен жұмыс бұншалықты
қарапайым болмаған еді.
SOAP -тың кеңеюі РНР да ХМL –хабарламаның көмегімен басқа қосымшалармен
ақпарат ауысатын сценарий құруға мүмкіндік береді. Мысалы НТТР. РНР
қосымшалы қазіргі таңдағы танымал веб-сервистермен интеграциялауға
мүмкіндік туындайды.
РНР 5 My SQL (My SQL Improved) жаңа кеңeйтулер Му SQL – сервер
версиясымен 4.1.2 және жоғарылармен жұмыс жасауға арналған. Му SQL - ға тек
қана процедуралық емес сонымен қатар объекті жобалаушылық интерфейс жүзеге
асады. Бұл модульдің қосымша мүмкіндіктері SSL-ді, транзакцияны бақылауды
қосады.
1.1 PHP-ге кіріспе
PHP - Hypertext Preprocessor. PHP тілі уеб сайт жасайтын скрипттер
тілі болып табылады. Сонымен қатар бұл тіл серверде жұмыс істейді.
Мәліметтерді деректер қорына салу, мезетте уеб-бет жасау т.б көптеген
қызметтер атқарады. Мысалы: "сайтқа тіркелу", "сайтқа кіру" процесстері php
тілімен жазылады.PHP (ағылш. PHP: Hypertext Preprocessor — PHP:
еренмәтінді алдын-ала үдірістегіш) — Веб-серверде HTML беттерін құру және
дерекқормен жұмыс істеуге арналған скрипті бағдарламалау тілі. Қазіргі
күндерде хостинг қызметін ұсынатындардың көпшілігімен қолданады. LAMP веб-
торап жасауға арналған стандартты жинақталымына енеді. Тілдің оңайлығы,
орындалу жылдамдығы, функциялық байлығы және PHP негізіндеге әуелгі
кодтардың кеңге таралуының арқасында PHP тілі Торда программалау саласында
ең белгілі тілдердің бірі боп есептелінеді (JSP мен ASP-де қолданылатын
тілдермен қатар). Бұл тілдің айрықшылығы ядро мен соған қосылатын
модульдарында. Соңғылары дерекқор, сокет, динамикалық графика,
криптографиялық кітапханалар, PDF форматты құжаттармен және т.б. жұмыс
істеуге арналған. Бұндай модульды қалаған адам дамытып қоса алады.
Модульдардың саны бір неше жүз болғанымен, стандарттық жабдықтауға тек
жақсы нәтиже көрсеткен бір неше оны ғана кіреді. PHP интерпретаторы веб-
серверге не арнайы сол сервер үшін жасалған модуль арқылы (мысалы, Apache
әлде IIS), не CGI-қосымшасы ретінде қосылады.Бұған қоса, UNIX, Linux,
Windows және Max OS X амалдық жүйелерінде әкімшілік тапсырыстарын атқаруға
пайдаланылуы мүмкін. Бірақ PHP тілі бұл салада кең өріс алмаған, бұған
қарағанда Perl, Python және VBScript тілдері айтарлықтай нәтиже көрсетіп
отыр.Тілдің синтаксисі Си тәріздес. Ассоциаттивтік массивтар мен foreach
циклі секілді кейбір элементтері Perl тілінен алынған.Қазіргі заманда PHP
жүздеген мың дамытушылармен пайдалануда. Интернет желісі сайттарының 5-тен
бірі осы тілде жазылған.PHP дамытушылар тобы тідің ядросы, қосымшаларымен
жұмыс істейтін, соған қатар PEAR не тілдің құжаттамасы сияқты байланысты
жобалармен айналысатын көптеген адамдардан тұрады.
РНР-бұл Web –серверге жіберілетін скриптердің көмегімен Web-беттерінің
динамикалық генерациясына қажетті бағдарламалау тілі. Сіз бетті РНР және
HTML-дің көмегімен ашасыз. Сайтты пайдаланушы бетті ашқанда, сервер html-
код қосылған РНР операторларын орындайды және нәтижені пайдаланушының
браузеріне жібереді. Бұл әрекет дәл осылай ASP және Cold Fusion-ның
көмегімен жасалады. Дегенмен ASP және Cold Fusionға қарағанда, РНР ашық
бастапқы кодты өнім болып табылады және платформалы тәуелсіз. РНР Windows
NT және Unix-тің көптеген версияларында жұмыс жасайды. Ол Аpache –дегі
модуль ретінде жіберіле береді. Егер жіберілу Apache модулі түрінде болса
РНР оңай және жылдам жұмыс жасайды. Бұл кезде процессті жасауға байланысты
туындайтын қосымша шығындар болмайды. Сондықтан нәтижесі тез шығады және
сервердегі сақтаудағы шығынды азайтатын mod _perl-ді орнатудың қажеттілігі
болмайды.Сіздің құжат бетіңіздегі әртүрлі операциялардан басқа сіз РНР
көмегімен НТТР-тақырыптарды қалыптастырып HTTP орната аласыз. Сонымен қатар
аутенфификацияны басқарып пайдаланушыны басқа бетке бағыттай аласыз. РНР
берілгендер қорына енуге үлкен мүмкіндіктер ашады. Бұл сізге PDF құжаттарды
инерациялаудан, ХМL-дегі грамматикалық талдауды жасауға мүмкіндік береді.
РНР операторлары сіздің бетіңізге Web-беттерді қойып береді, сондықтан
арнайы ортада жүзеге асырудың қажеттілігі туындамайды. Сіз РНР-кодының
блогын ?php тегінен бастап, оны ? тегімен аяқтайсыз. Бұл тегтердің
арасындағылардың барлығы РНР код ретінде интерпритацияланады. РНР тілінің
синтаксисі Си және Рerl синтаксисіне ұқсас келеді сіз ауспалыларды оларды
пайдаланудан бұрын жарияламауыңыз керек. Массивтермен Хэмтер оңай жүзеге
асырылады. Дегенмен РНР Apache құрылған жағдайда бәрінен жылдам жұмыс
жасайды. РНР Web – сайтында оны Microsoft ІІS және Netscape Enterprise
Server орналастырудың реті бар. Егер сізде РНР ді орнатуға бағдарламалық
қамтамасыз етудің көшірмесі жоқ болса, оны сізге ресми Web –сайттан ала
аласыз. Ол жерден сіз РНР дің барлық ерекшелігі мен қызмет бейнеленген
түсіндірілген жетекшілікті таба аласыз.Соңғы он бес жылдары интернеттiң
қиял-ғажайып дамуы және адамдардың арасындағы қарым-қатынастың жаңа
әдiстерiн белгiледi. Бұл құбылыстың алдыңғы өлкелерiне (WWW ) World Wide
Webде болады. SQLite–тің кеңейтілуі мәліметтерді кәдімгі файлдарда
сақтайтын қоcымшаны құрастыруға мүмкіндік береді. Ол SQL интерфейсін
пайдалануға мүмкінік тудырады. SQLite – нің маңызды ыңғайлылығы –
пайдаланылу қарапайымдылығы. SQLite процедуралықпен қатар мәлiметтермен
жұмыс жаcау үшін мықты объектілік - жобалаушылық мүмкіндіктері бар. SQLite-
нің басқа ерекшеліктері –жоғары жылдамдық, басқарудағы күрделі
механизмдердің жоқ болуы және оңай тізгіштік. Көптеген эксперттер РНР -нің
бұл кеңейюінің үлкен танымалдылыққа ие болатындығын жоспарлап отыр. РНР 5-
тің басқа кеңейтілуі өзіне төмендегілерді қосады:
PHP құжатының құрылымы
PHP тұрғызылатын тіл болып табылады – ол дегеніміз HTML және PHP
кодтары арасында орналасуды білдіреді. PHP кодын HTML-де орналастыру үшін,
басы ?php және соңы ? PHP тегтері қолданылады..
?php
Блок кода PHP
?
Сценарий блогтары HTML құжаттың кез келген жерінде орналаса алады.
html head
titleСтраница Web title
head
body
p
?php echo "Это документ PHP";?
p
p
?php print "PHP – это серверный язык программирования!";?
p
body html
Жоғарыда көрсетілген мысал HTML тегі, PHP тегі, PHP операторлары мен
бөлгіштерінен тұрады. Пайдаланушы РНР бетін сұраған кезде, сервер РНР-дің
барлық кодын өңдейді. PHP парағы браузер терезесінде қаралған кезде, тек
HTML немесе PHP ашатын және жабатын тегтер арасындағы мәтін шығарылады.
Бастапқы кодты қараған кезде браузер терезесінде PHP ешқандай коды
көрінбейді. Себебі, РНР интерпретаторы сценариді серверде орындайды және
кодты сценарий жұмысынң нәтижесімен ауыстырады. Тек осы нәтиже браузерге
беріледі. Бұл JavaScript айырмашылығы, РНР-дің серверлік сценарий тілімен
жасайтын сипаттамалардың бірі.
PHP кодының әр жолы нүкте үтірмен аяқталуы керек (;).
РНР комментариді келесі тәсілдердің бірімен анықтауға болады:
—PHP қарапайым комментарий;
# — PHP альтернативті қарапайым комментарий;
*...* — көп жолды комментарий блоктары.
PHP операторлары
Операторлар айнымалылар мен операциямен әрекет орындау үшін
қолданылады.
- Арифметикалық операторлар;
- Теңестіру операторлары;
- Логикалық операторлары;
- Салыстыру операторлары.
PHP тілінің басқару құрылымдары ”
Дәрісте қарастырылады:
- Шарттық операторлар (if, switch);
- Цикл операторлары (while, for, foreach);
- Қосылыс операторлары: include, require.
Шартты операторлар
а) if операторы
if (өрнек) орындалу_бөлімі
Мұнда өрнек – кез келген РНР-дегі айтылым (т.е. барлық мән). Скриптің
орындалу барысында өрнек (айтылым) логикалық типке түрленеді.
2 Интернет – бүкіл әлемдік өрмек
Интернет (оқылуы [интэрнэ́т]; ағылш. Internet – International Network)-
компьютерлік серверлердің бүкіләлем дік желісі. Кең мағынада Интернет сөзі –
Бүкіләлемдік компьютерлік желі дегенді білдіреді. Қазіргі уақытта Интернет
бірнеше қызметтерді атқарады: электрондық почта, WWW (бүкіләлемдік өрмек),
IRC (Internet Relay Chat- нақты уақыт режимінде бірнеше адамдардың тікелей
бір-бірімен араласуы), IRQ (берілген моментте Интернетке қосылған адамның
желідегі IP-адресін іздеуге арналған қызмет), файлдарды тасымалдау қызметі
(FTP), телеконференция қызметі (Usenet).
Интернет қызметінің қолдануға болатын программа-клиент қызметінің
программалық қамтамасыздандыруын құру және қайтадан күйге келтіру.
Өз түйіндеріне қосуға мүмкіндік беретін және IP-адресін белгілейтін
мекемелер Интернет қызметін тасымалдаушылар (сервис-провайдер) деп аталады.
Интернетке қосылу белгіленген немесе коммутативті болуы мүмкін. Белгіленген
қосылу жаңа немесе дайын физикалық сызықтарының (кабельдік, оптоволоконды,
радиоканал, спутниктік канал және т.б.) орнын анықтайды. Оны көп көлемді
берілгендерді тасымалдауды қажет ететін мекемелер және кәсіпорындар
қолданады. Коммутативті біріктіру уақытша болады, арнайы байланыс сызығын
қажет етпейді және телефон желісі арқылы жүргізілуі мүмкін. Коммутацияны
телефон номерін теру кезінде шыққан сигнал бойынша АТС орындайды.
Бүгінде Интернет білім алудың әр түрлі салаларында әржақты
ақпараттардың түпнұсқасы ретінде қолданылады. Құжаттарды беруді басқаратын
Интернет қызметін World Wide Web деп атайды. WWW құжаттары Интернетке
тұрақты түрде қосылатын компьютерлерде – Web-серверлерде сақталады. Web-
серверлерде бөлек құжат емес, өзара байланысқан құжаттардың тобы
орналасады. Мұндай топ Web-түйінді (Web-сайт) береді. Дайын материалдардың
Web-түйінде орналасуы Web-басылым немесе Web-публикация деп аталады. WWW-
дағы жеке құжат Web-парақ деп аталады. Бұл тексттен, графикалық
иллюстрациялардан, мультимедиялық объектілерден тұратын құжаттардың
жиынтығы. Web-парақты құру үшін HTML (Hypertext Markup Language –
гипертекстті бөлу тілі) тілі қолданылады, яғни құжатқа қойылатын тегтердің
көмегімен құжаттың логикалық құрылысын сипаттайды, құжатты форматтауды және
объектілерді қоюды басқарады. WWW айырмашылығынан ерекшеліктері тақырыбы
бойынша байланысты, адресі анық түрде көрсетілмеген бір құжаттан басқа
құжатқа ауысу жабдығының бар болуы болып табылады. Құжаттар арасындағы
байланыс гипертексттік сілтеменің көмегімен жүргізіледі. Гиперсілтеме – бұл
басқа да Web-құжаттың адресін ассоциялайтын құжаттың белгіленген фрагменті
(текст немесе иллюстрация). Гиперсілтемені қолдану WWW бойынша нақты
беттердің адресін қолданбай тақырыбы бойынша табуды ұйымдастырады.
Интернетке қосылу мүмкіндігі болған жағдайда, білім беру мекемелері,
мемлекеттік ұйымдар, коммерциялық кәсіпорындар және жеке адамдар сияқты
миллиондаған қайнар көзінен ақпарат алуға болады.Қазіргі кезде Интернет
сөзін пайдаланғанда, физикалық желінің өзін емес, Дүниежүзілік желі және
ондағы ақпаратты айтамыз.Егер бұл терминді енгізген ағылшын
тіліндегі RFC құжатына сүйенсек, онда бұл термин екі түрде жазылып,
сәйкесінше екі мағынаға ие болады.Егер Интернет сөзі кішкентай әріптен
басталса, онда бұл термин мәліметтер пакетін маршрутизациялау арқылы
желілерді байланыстыру ұғымын білдіреді. Бұл кезде ауқымды ақпараттық
кеңістік туралы айтылмайды. Көбінесе, бұл екі түсінікті бір-бірінен
ажыратып жатпайды. Интернет - кез келген компьютерлермен бүкіл әлем бойынша
ақпарат алмасу мен беру мүмкіндігі, желілер жүйесі. Интернет - байланыс
араларын өзара біріктіретін, тораптардың жиынтығы.Әрбір топтарда
көбінесе UNIX операциялық жүйесін басқару арқылы жұмыс істейтін бір немесе
бірнеше қуатты компьютер-сервер болады. Мұндай торапты кейде хост деп
атайды.Торапты оның иесі - провайдер деп аталатын ұйым немесе Интернет
қызметін жабдықтаушы басқарады.
Интернет әр түрлі ережемен жұмыс істейтін желілерді біріктіреді. Бұл
ережелерді үйлестіру үшін шлюз құрылғысы қызмет етеді. Шлюз - басқаша
тәсілмен үйлеспейтін желілерді қосатын құрылғы. Шлюз әр түрлі желілердің
бірлескен жұмысын қамтамасыз етуге арналған мәліметтерді өзгертпейді.
Интернет желісіне әр түрлі операциялық жүйелерді басқару арқылы жұмыс
істейтін компьютерлер кіреді.Сонда ЭЕМ-ның қай-қайсысыда басқа кез келген
ЭЕМ-нан алынған ақпарат түсінуге қабілетті болады.Электронды почта немесе е-
mail (electronic mail - электронды почта),адамдар арасындағы байланыс
тәсілдерінің бірі болып табылады. Электронды почтаның Интернеттегі негізгі
функциясы - планетаның қай нүктесінде болса да, Интернеттің кез келген екі
пайдаланушысы арасында электронды хаттармен - мәтіндік хабарламамен
оперативті және өте тез алмасуды жүзеге асыру. Электронды почтаның қосымша
мүмкіндіктеріне мыналарды жатқызуға болады: дыбыстық хабар, құжаттарды,
сызуларды, фотосуреттерді, бейнематериалдарды беру; ғылыми журналға, сирек
кітаптарға, жарнамаға жету жәнә әр түрлі тауарларды жолдау немесе сату;
сонымен қатар, ұжымдық іс-әрекеттерді программалық қамтамасыз ету;
мекемелер мен ұйымдарда құжат қолдану; ұжымдық жұмысты
жоспарлау. EFT хаттамалары бойынша электронды почтаның жаңаша пакеттері
(Electronic Funds Transfer - ақшалай қаражатты электронды аудару)
және EDI (Electonic Funds Data Interchange - мәліметтермен электронды
алмасу) желі бойынша іс жүзінде қамтамасыз етілетін ақша, шоттар және басқа
қаржылық құжаттарды аудару.Қазіргі уақытта кез-келген информациялық
технологияның жаппай техникалық компоненті компьютер болып табылатыны
белгілі.
2 HTML-ге кіріспе
HTML (Hyper Text Markup Language) - гипермәтіндік өлшеуіш тілі
күрделі SGML (Standard Generalized Markup Language) өлшеуіш тілінің мүшесі
болып табылады. HTML кез келген тілдер сияқты программа құрудың стандартты
құрылымынан тұрады. Бұл жағдайда ол HTML – құжат. HTML – тег директивалары
бұрыштама жақшаларына алынады. Бұрыштама жақшаға алынбаған барлық
объектілерді интерпретатор экранда бейнеленетін мәтін ретінде қабылдайды.
Тег – браузер интерпретаторына тиісті нақты әр директиваға мәнді қалай
өңдеуді көрсететін HTML командасы. Бұл мән тег атрибуты деп аталады. Тегтің
атрибуты болуы да, болмауы да мүмкін. Мысалы, HTML тегінің атрибуты
болмайды.
HTML гипертекстік тілін 1989 жылы World Wide Web
гипертекстік жүйесін бөлудің өңдеу технологиясының компоненттерінің
бірі ретінде Тим Бернер – Ли ұсынғаны белгілі. Гипертексті бөлу
негізіне құжаттың әрбір элементі тегтерімен қоршаған элементтердің
жиынтығы түрінде көрсетуге болатын құжатты сипаттаудың тегтік
моделі жататын болған. Өзінің мәні бойынша тегтер программалау
тілдеріндегі BEGIN END жақша ұғымдарына жақын және локальды
айнымалылардың HTML аттарының арасындағы амалдардың облысын
білдіреді , құжаттағы тексттік э лементтерді түсіндіру ережелерінің
амалдарын анықтайды және т. б.
2.1 HTML тілінің атқаратын қызметі,командалары
Web – парақтары экранда ықшам түрде безендіріліп,
көрсетілгенмен, HTML тілі мәтіндерді пішімдеп көрсететін тілге
жатпайды. Өйткені әрбір тұтынушы әртүрлі компьютерлерді
пайдаланады. Сол себепті жаңа ғана зауыттан шыққан бір
компьютердің Windows жүйесінде жұмыс істей алатын броузері бар
болса, екінші бір тұтынушы компьютері тек MS DOS жүйесінде
жұмыс істейтін ескі броузерді пайдалануы мүмкін. Бұл екеуінің
көрсету мүмкіндіктері әртүрлі болғандықтан, бір файл екеуіне
2 түрлі болып көрсетіледі. Ал үшінші компьютердегі Web – парақтың
мәтіндері зағиптарға арналған. Брайль қаріптері арқылы берілсе,
оның нәтижесі тіпті басқаша болады. Құжаттарды әртүрлі
тұтынушының әртүрлі құрылғыларда және әртүрлі броузер
программалармен көретіндіктерін ескерсек, HTML тілін мәтіндерді
форматтау тәсілдерін жазуға арналған тіл деп атауға болмайды.
Ол Интернеттегі мәтін бөліктерінің атқаратын қызметін анықтап,
соларды әрбір тұтынушыға бейімдеп жеткізе алатын құжатты
функционалды түрде белгілейтін тіл болып табылады.
HTML тілінің бастапқы мәтінді белгілейтін командалары тег
(tag) деп аталынады. Тег символдар тізбегінен тұрады. Барлық тег
кіші () символдарынан басталады да, үлкен () символымен аяқталады.
Осындай қос символ тізбегі бұрыштық жақшалар деп те аталады. Ашылатын
бұрыштық жақшадан соң команда аты болып табылатын түйінді сөз – тег
орналасады.HTML тіліндегі әрбір тег бір арнаулы қызмет атқарады. Олардың
жазылуында әріптер регисторы ешбір роль атқармайды, бас әріпті де, кіші
әріптерді де қатар қолдана беруге рұқсат етілген. Бірақ тег атауларын жай
мәтіннен айыру мақсатында оларды бас әріппен жазу қалыптасқан. HTML тілінің
бір тегі әдетте құжаттың белгілі бір бөлігіне, мысалы бір абзацқа ғана әсер
етеді. Осыған орай екі тег қатар қолданылады. Бірі – ашады, екіншісі –
жабады. Ашатын тег белгілі бір әсер ету ісін бастайды, ал жабатын тег
сол әсерді аяқтайды. Жабу тегтері қиғаш сызық символымен
басталуы тиіс.Кейбір тегтер өз жазылу орнына қарай тек бір ғана
әсерін тигізеді. Мұндайда жабу тегі қажет болмай қалады да,
ол жазылмайды. Егер тег ретінде HTML тілінде қолданылмайтын
түйінді сөз жазылып кетсе, онда оның ешбір әсері болмайды.
Броузер арқылы құжат экранда көрсетілген жақта тегтердің өздері
бейнеленбей, тек олардың құжат мәтініне тигізетін әсері ғана
бөлініп тұр.Тег атрибуттары: көбінесе ашылу тегтерінің тигізетін
әсерлерін түрлендіретін олардың атрибуттары болады.
2.2 HTML құжатының құрылымы.Құжаттың функциональдық бөлігі мен
негізгі бөлігі
HTML құжаты сол құжаттың негізгі мәтіні мен белгілі тегтер деп
табылады. Сондықтан оны құрастыру үшін жай мәтіндік редакторды, Windows
ортасындағы блокнотты пайдалана беруге болады.HTML құжатының кез-
келгені html тегінен басталып соған сәйкес жабылу html тегімен
аяқталады.Осы екеуінің ортасында құжаттың тақырыптың бөлігі мен тұлғасы
болып келетін негізгі бөлігі орналасады. Құжатың тақырыптық
бөлігі head типтерінің ортасында тұруы, жалпы құжат туралы мәлімет
береді. Әдетте бұл бөлікті title тегтерімен шектелетін құжаттың ресми
атауы орналасады. Бұл атау терезе тақырыбында тұратын функцияның
аты.Жазылатын мәтін құжат тұлғaсы деп аталатын body body тегінің
ортасында жазылады. Осы айтылған 4 тег HTML құжатының кез-келгенінде болуы
тиіс.
Мысалы: html head title құжат тақырыбы title
head
body
body
html
Құжаттың функционалдық бөліктерін анықтау.
1. HTML тілі құжаттардың ішкі тақырыптарының көлеміне қарай 6 түрлі
деңгейін жасай алады. Олар:h1...h1 h6...h6 жалғасады.
2. Жаңа жолдан басталатын абзацтарды белгілеу үшін p тегі
қолданылады. Бір абзацты жаппай жаңа абзацты бастап кетсек , алдыңғы абзац
автоматты түрде жабылады. Сондықтан p тегін жаппаса да болады. HTML
тілінде азат жолдан басталмайды, тек абзацтар арасында бір бос жол
қалдырылып кетеді. Көбінесе абзацтарды анық етіп бөліп тұру үшін көлденең
горизонталь сызық қойылады. Көлденең сызық қою hr тегімен
орналастырылады. Оның жабу тегі болмайды.
3. Сөз арасында қойылған бірнеше бос орынның тек біреуі ғана көрініп
тұрады. Сол сияқты келесі қатарға көшіретін Enter пернесі де HTML тілінде
ешбір әсер етпейді.
Егер абзац жасап бос жол қалдырмай жаңа жолға көшу қажет болса, онда
жалғыз қолданатын
тегін пайдаланамыз.
Қаріп (шрифт) стилдерін басқару. Логикалық стильдер. HTML 4.0
нұсқасынан бастап кез-келген құжатты әдемілеп әшекейлеу ісін сол құжаттан
бөлек жасау мүмкіндігі пайда болды. Алайда бұл концепция тек байқау
сипатына ие болып отыр. Және оны көптеген броузерлер арқылы жасауға
болмайды. Сол себепті HTML тілінде тек ғана тегтер бар.
Форматталған мәтін: PRE ... PRE
Браузерлер көптеген жолдың соңындағы символ мен бос орындарды
ескермейді. PRE және PRE (ағылшынша preformatted — алдын-ала
форматталған) тегі арасындағы мәтін экранға браузермен қалай тұр солай
шығарылады – барлық бос орындармен және табуляция символымен. Бұл қарапайым
кесте құруға ыңғайлы.
Шегініс мәтіні: BLOCKQUOTE ... BLOCKQUOTE
BLOCKQUOTE және BLOCKQUOTE тегтері арасындағы мәтін браузермен
экранға үлкейтілген сол жақ өріспен шығарылады.
Шрифті форматтау. HTML мәтін фрагментін шрифті белгілеудің екі жолы
бар. Біріншіден, шрифт мәтіннің кез келген жерінде бастырылып немесе
курсивпен жазылуы мүмкін, немесе мәтіннің физикалық стильі өзгертіледі.
Екіншіден, мәтіннің кейбір фрагменттің бар фрагмент ретінде белгілеп, бұл
стильдің интерпретациясын браузерге қалдырып.
Физикалық стильдер. Физикалық стиль деп браузер тікелей ұсыныс жасап
кезектегі шрифтіні модификациялайды. Мысалы, B және B тегтері
арасындағы мәтін бастырылып жазылу шрифтісімен жазылады. I жәнеI
тегтері арасындағы мәтін қисық жазылу шрифтісімен жазылады. TT және TT
тегтері арасындағы мәтін жазба машинкасы шрифтісімен жазылады.
Логикалық стильдер. Логикалық стильді қолдануда құжат авторы, оқушы
экранда не көретінін білмейді. Әртүрлі браузерлер сол бір белгіні логикалық
стильде тәлкілейді. Кейбір браузерлер белгілерді ескермейді және логикалық
стиль орнына қарапайым мәтінді көрсетеді. Кең таралған логикалық стильдер.
EM ... EM Ағылшынша emphasis — акцент. STRONG ... STRONG
Ағылшынша strong emphasis — күшті акцент. CODE ... CODE Бастапқы
мәтін фрагменті үшін қолдануға болады. SAMP ... SAMP Ағылшынша sample
— нұсқа. Экранға программа болып шығатын хабарламаны көрсету үшін қолдануға
болады. KBD ... KBD. Ағылшынша keyboard — клавиатура (пернетақта).
Пернетақтадан енгізілетін мәтін үшін қолдануға болады. VAR ... VAR
Ағылшынша variable — айнымалы. Айнымалы аттарын жазуға қолданылады.
FONT элементі. Синтаксис мына түрде:
FONT face = “мән.1” size = “мән.2” color = “мән.3” мәтін FONT
face – мәтін көрінісі үшін шриф аты;
size – + немесе – таңбаларымен бүтін сан етіп белгіленетін 1 ден 6
арасындағы шрифт өлшемі;
color – түсі, керекті түстің цифрлік коды немесе түстің символдық
тегі қойылады.
Әріптің мөлшерін, түсін және сызылымын таңдап алу үшін font тегін
пайдаланамыз. Бұл қосарланған тег оның ашылған және жабылған тегтер
арасында орналасқан барлық мәтінді түрлендіруге болады. font тегінде
қолдануға болатын size= ... , color=..., face=..., тәрізді, 3 атрибутының ең
болмағанда біреуі тұруы тиіс: 1-ші атрибуты әріптің мөлшерін тағайындайды.
Әріптің алдын-ала берілетін 7 түрлі көлемі бар. Олар :1-7 сандар. Егер сан
көрсетілмесе келісім бойынша 3-ке тең деп саналады. color= — әріптің
түсін таңдау мүмкіндігін береді. face= – қаріп (шрифт) типін береді. Осы
атрибуттың мәні компьютерде орнатылған қаріп атының біріне сәйкес келуі
керек.
Мысалы:
body
font color=”yellow” face= arial size=”4”
төртінші мөлшермен arial типімен аталған сары түсті әріптер.
font
body
2. Осы параметрдің барлығын бүкіл құжат үшін бірден беру қажет болса,
онда
base font бір ғана тег пайдаланылады. Бұл тегте де жоғарыда
көрсетілген атрибуттарды пайдаланылады. Олар қаріп түрін, мөлшерін, түсін
анықтайды.
3. Тегтердің тағы бір арнайы тобы қаріптің сызылымын өзгерту
мүмкіндігін береді.
b және b тегтері араларында орналасатын мәтін қарайтылған
қаріпке ауысады.
i және i тегтері қаріптерді курсивпен береді.
u және u тегтері мәтіндердің астын сызады , s және s тегтері
белдерінен сызылған символдарды бейнелейді.
Мысалы:
html
head
head
body
base font size=5 face=”Arial kz ”
негізгі қаріп Arial kz типінде 5-ші мөлшермен жазылған.
pfont size=-2 face=”Times New Roman Kz ” color=”green”
font
pb қарайтылу b
pi курсивті i
pu астын сызу u
ps белінен сызу s
body
html
Мәтін фрагменттерін логикалық стиль мен безендіру.
Логикалық стильдер b, i, u тегтері сияқты сөздерді ерекшелеп
көрсетеді. Олар программа мәтінін жазғанда немесе цытаталар келтірілген
кезде қолданады. Логикалық стильді пайдалану кезінде броузер экранға не
шығаратынын айту қиын. Әртүрлі броузерлер экранға логикалық стильмен
берілген символдарды әртүрлі етіп шығаруы мүмкін. EM...EM акцент
сөзінен шыққан яғни курсив түрінде берілетін мәтін бөлігін қоршап тұратын
белгілер болып табылады.
strong ...strong күшті акцент деген сөзден шыққан мәтін ішіндегі
қарайтылған қаріп болып көрсетіледі.
code... code программа мәтінін көрсету үшін қолданатын стиль түрі.
samp... samp ағымның –мысал, үлгі деген сөзі, программа жұмысы
нәтижелерін ендері бірдей моношрифт түрі экранға шығарарда пайдаланылады.
KBD...KBD ағымның keyboard пернетақта қысқаша сөзі пернелерден
енгізілген сөз тіркесін көрсету мақсатында қолданамыз.
var... var ағымының variable айнымалы сөзі программадағы айнымалы
аттарын жазу үшін енгізілген стиль түрі, қисайтылған курсивке ұқсас қаріп
түрі.
Мысалы:
html
head
title мысал title head
bodycenter
h2 мәтін фрагментін белгілеп ерекшелеу тәсілдері h2
p мәтінді төмендегідей түрде ерекшелеуге болады
hr b қарайтылған қаріп b
i қисайтылған курсив i
u астын сызу u
p мәтінді қаріптеу арқылы логикалық стильде жазу
hr
h3 логикалық стилдер h3 hr
p em акцент сөзі em
strong күшті акцент strong
code программа мәтіні code
samp мысал samp
KBD KBD-клавиатура BDD BR
var айнымалы сөзі var center
body
html
2.3 Тізімдер (номерлеу және маркерлеу)
Тізімдердің HTML тіліне енгізілуінің басты себебі мәтіндік редактордың
тізімімен жұмыс істеу мүмкіндіктерінің мол болуы әсерінен деп айтуға
болады. Тізім құрғанда оның жолдарын номерлеу немесе белгілеуді біртіндеп
орындау қажет етілмейді. Бұл жұмысты программа өз міндетіне алады. Егер
тізім жаңа жолмен толықтырылатын немесе оның бірі қысқартылатын болса, онда
номерлеу реттілігінде автоматты түрде түзетіледі. Тізім номерленбей тек
белгіленетін кезде әрбір жол алдына маркерлеу таңбалары, сызықшалар,
дөңгелектер, төртбұрыштар, ромбы, т.б. қойылады. Осының нәтижесінде тізім
оқуға ыңғайлы сипатқа ие болады. Тізім жасау үшін қолданатын тегтерді
шартты түрде 2 топқа бөледі. Оның 1-іншісі тізімнің жалпы көрінісін
анықтап атрибуттың сыртқы белгілер , ал 2-іншісі оның құрылымын
қалыптастыратын ішкі белгілер. Соңғы ішкі белгілер үшін тек бір ғана ашылу
тегі қолданылады.
Нөмірленбеген тізімдер: UL . UL. UL және UL тегтері арасында
орналасқан мәтін нөмірленбеген тізім болып қабылданады. Тізімнің әр жаңа
элементтің LI тегінен бастау керек. Мысалы, жаңа тізім құру үшін:
• ПОС;
• ЗБИ;
• ЭВМ;
Мынадай HTML-құжат керек:
UL
LIПОС;
LIЗБИ;
LIЭВМ;
UL
Нөмірленген тізімдер: OL ... OL. Нөмірленген тізімдер,
нөмірленбеген тізімдер сияқты орналасқан, бірақ жаңа элементті белгілейтін
символдардың орнына цифрлар қолданылады. Мысалы:
OL
LIПОС;
LIЗБИ;
LIЭВМ;
OL
мынадай тізім пайда болады:
1. ПОС;
2. ЗБИ;
3. ЭВМ;
Анықтама тізімдері: DL ... DL Анықтама тізімдер басқа тізім
түрлерінен өзгешелігі бар. Анықтама тізімінде LI белгісінің орнына DT
(ағылшынша definition term — анықталынатын термин) және DD (ағылшынша
definition definition — анықталынатын анықтама) тегтері қоданылады. HTML-
мәтіннің келесі фрагменті бар:
DL
DTHTML
DD HTML термині (HyperText Markup Language) “гипермәтінді белгілеу
тілін” білдіреді. HTML бірінші нұсқасын Европаның бөлшектердің элементарлы
физика зертханасының қызметкері Тим Бернерс-Ли жасады.
DTHTML-құжаты
DD *.htm кеңейтілуі бар мәтіндік файл (Unix-жүйелері *.html
кеңейтілуі бар файлдардан тұрады).
DL
Бұл фрагмент экранға келесі түрде шығарылады:
HTML
HTML (HyperText Markup Language) термині “гипермәтінді белгілеу тілін”
білдіреді. HTML бірінші нұсқасын Европаның бөлшектердің элементарлы физика
зертханасының қызметкері Тим Бернерс-Ли жасады.
HTML-құжат
*.htm кеңейтілуі бар мәтіндік файл (Unix-жүйелері *.html кеңейтілуі
бар файлдардан тұрады). Көңіл бөліңіз: LI тегі сияқты, DT және DD
тегтерінің жұп жабылатын белгілері болмайды.
Егер анықталынатын терминдер қысқа болса, онда ашық тегті қолдануға
болады DL COMPACT. Мысалы, HTML-мәтін:
DL COMPACT
DTА
DDАлфавиттің бірінші әрпі
DTБ
DDАлфавиттің екінші әрпі
DTВ
DDАлфавиттің үшінші әрпі
DL
экранға шамамен былай шығарылады:
А
Алфавиттің бірінші әрпі
Б
Алфавиттің екінші әрпі
В
Алфавиттің үшінші әрпі
Енгізілген тізімдер. Кез келген тізім элементі әртүрлі толық тізімнен
тұрады. Енгізілген тізімдер әртүрлі жоспар мен тақырыптарды дайындауға
ыңғайлы.
html
head
title 6 Мысалtitle
head
body
H1HTML бірнеше тізімді ұстайды H1
DL
DT Нөмірленбеген тізімдер
DD Нөмірленбеген тізім элементтері арнайы символмен және солға
жылжытумен ерекшелінеді:
UL
LI 1 элемент
LI 2 элемент
LI 3 элемент
UL
DT Нөмірленген тізімдер
DD Нөмірленген тізім элементтері солға жылжытумен, сонымен бірге
нөмірлеумен ерекшелінеді:
OL
LI 1 элемент
LI 1 элемент
LI 3 элемент
OL
DT Анықтама тізімдер
DD Бұл тізім түрі алдыңғы тізімдерге қарағанда күрделі, бірақ
тиімді.
P Еске сақтаңыз, тізімді бірінен соң бірін тұрғызуға болады, бірақ
енгізудің бірнеше деңгейін қолдана беруге болмайды. P
P Көңіл бөліңіз, тізім элементінің ішінде бірнеше абзацтар
орналасады. Барлық абзацтардың бірыңғай сол жақ өрісі болады. P
DL
body
html
2.4 HTML құжатында графиканы қолдану
Суреттік бейнелер WEB-парақтарды әшекейлеп безендіру кезінде маңызды
құралдар ролін атқарады. Суреттердің өздері құжаттан бөлек орналасқан және
файлда сақталады.
Алайда олар брозер арқылы WEB-парақтардардың ішінде бейнеленеді.
Суреттерді бейнелеу ережесін былай деуге болады:
1. Суреттерді құжаттың ішіне орналастыру үшін IMG... , яғни жабылмайтын
жалқы тегт қолданылады.
2. Бұл тегте міндетті түрде SRC=... атрибуты болуы керек. Оның мәні
абсолюттік және салыстырмалы түрде жазылған бейнелеу файлының URL
адресі көрсетеді. Құжатты экранға шығарған кезде ол міндетті түрде
құрамындағы суреттермен бейнеленеді. Және ол IMG... тегі тұрған
орнына көрінеді.
Мысалы: IMG SRC=fish.jpg. экранға fish.jpg файлдағы балық суретін
шығарады.
Ескерту: Қазіргі кездегі броузерлер тек ғана gif, jpg , png
типтеріндегі суреттік файлдарды ғана пайдаланады.
1. Суреттер өздерінің көлемдерін сақтай отырып WEB-парағына орналасады.
Егер суретті ықшамдап бейнелеу кезінде оның масштабын өзгерту
қажеттігі туса, суреттің қажетті көлемін widh , height атрибуттарының
көмегімен беруге болады. Осы 2 атрибуттың мәні WEB-парақтағы
суреттердің биіктігі мен енін бүтін санмен берілген пиксельмен
көрсетеді.
Мысалы: IMG SRC= fish.jpg width 500 height=250 суретті 500×250
нүктелерден тұратын төртбұрышты аймаққа орналастырады. Сурет айналасындағы
жақтау (border) сызығының қалыңдығын да параметр ретінде көрсетуге болады.
Border=пиксельдер саны. Жақтау мен әдемілік үшін ғана емес, суретті
A тегінің ішінде гиперсілтеме ретінде пайдаланғанда, ол бір рет шертілген
соң жақтау сызығының түсі өзгеріп , оның қолданылғаны белгілі болып
табылады. Егер гиперсілтеме ретінде суретті пайдалануда бір мысал
келтірейік.
HTML
BODY
A HREF=dog.htmlIMG SRC=dog.gif width=87 height=100 BORDER=2
A
BODY
HTML
Бұл жолдар гиперсілтеме ретінде шағын ит суретін шығарады, оны шерту
иттер туралы мәліметке ауысуды орындайды. Құжаттардағы суреттерді
бейнелегенде, оның орындала бермейтін бірсыпыра ерекшеліктері бар екенін
айта кеткен жөн
1. Шығарылатын WEB-парақ суреттері көрсетуге қажетті мүмкіндігі жоқ
броузерлер арқылы да шығарыла береді.
2. Көбінесе қолданушылар құжатты желі арқылы тез қабылдау үшін суреттерді
бейнелейтін команданы алып тастайды.
3. Бұл екі жағдайда суретті көре алмағанның өзінде, суретте не
бейнеленетінін білген болар еді. Бұл мақсат үшін суретті сипаттайтын
қосымша мәтіндерді қолданады.
4. Қосымша мәтін суреттің мүмкіндігінше толық мәтін түрінде сипатталады.
Егер қандайда болсын себептерге байланысты броузер суретті көрсете
алмаса, ол суреттің орнына сипатта ретінде қосымша мәтін беріледі.
Мысалы:
HTML
BODY
IMG SRC= “ нан.gif ” alt= “ нан суреті ”
BODY
HTML
Бұл жолдар сурет шықпаған жағдайда , сол сурет орнынан тышқан курсорын
алып барғанда, —нан суреті- деген сөз шығып суреттер маңына оған түсінік
беретін мәтін жазылғанда, оны суретке байланысты жоғары немесе жылжытатын
мүмкіндіктер және суретті беттің сол немесе оң жақ шетіне жылжыту —атрибуты
арқылы беріледі. Оны туралау атрибуттары деп аталады.
Олар: align= bottom- мәтін суреттердің төменгі жағында.
align= lest- мәтін суреттердің сол жағында.
align= middle- мәтін суреттердің ортасында.
align= top- мәтін суреттердің жоғарғы жағында.
align= right- мәтін суреттердің оң жағында.
Кестелер. Кестелер ақпаратты кесте түрінде көрсету үшін.
Практика жүзінде мәтінді бірнеше бағанға орналстыруға болады. Бір ұяшықтан
тұратын кесте тиімді түрде мәтін фрагменттің белгілейді.
HTML
HEAD
TITLEКесте мысалыTITLE
HEAD
H1Қарапайым кесте H1
TABLE BORDER=1 !—Бұл кесте басы--
CAPTION !—Бұл кесте тақырыбы--
Кестеде тақырып болуы мүмкін
CAPTION
TR !—Бұл бірінші жолдың басы--
TD !-- Бұл бірінші ұяшықтың басы--
Бірінші жол, бірінші баған
TD !-- Бұл бірінші жолдың соңы--
TD !-- Бұл екінші жолдың басы--
Бірінші жол, екінші баған
TD !-- Бұл екінші ұяшықтың соңы--
TR !-- Бұл бірінші жолдың соңы--
TR !-- Бұл екінші жолдың басы--
TD !-- Бұл бірінші ұяшықтың басы--
Екінші жол, бірінші баған
TD !-- Бұл бірінші ұяшықтың соңы--
TD !—Бұл екінші ұяшықтың басы--
Екінші жол, екінші баған
TD !—Бұл екінші ұяшықтың соңы--
TR !-- Бұл екінші жолдың соңы--
TABLE !—Бұл кестенің соңы--
BODY
HTML
Кесте TABLE тегімен басталып және TABLE тегімен аяқталады.
TABLE тегі бірнеше атрибуттардан тұруы мүмкін.
ALIGN
Құжат өрісіне сәйкес кесте орналасуын келтіреді. Керекті мәндер:
ALIGN=LEFT (солға туралап келтіру), ALIGN=CENTER (ортаға туралап келтіру),
ALIGN=RIGHT (оңға туралап келтіру).
WIDTH
Кесте ені. Оны пикселде береміз (мысалы, WIDTH=400) немесе бет енінен
процентпен (мысалы, WIDTH=80%).
BORDER
Кестенің ішкі рамкасымен ұяшықтар енін пикселде келтіреді (мысалы,
BORDER=4). Егер атрибут келтірілмесе, онда кесте рамкасыз болады.
CELLSPACING
Кесте ұяшығының рамкалары арасындағы қашықтықты келтіреді (мысалы,
CELLSPACING=2).
CELLPADDING
Мәтін және ұяшық рамкалары арасындағы қашықтықты келтіреді (мысалы,
CELLPADDING=10).
Кестеде тақырып болуы мүмкін (CAPTION ... CAPTION), бірақ
тақырыптың болуы міндетті емес. CAPTION белгісі АLIGN атрибутынан
тұрады. Рұқсат етілген мәндер: CAPTION ALIGN=TOP (тақырып кестенің
үстінен орналасады) және CAPTION ALIGN=BOTTOM (тақырып кестенің астынан
орналасады). Кестенің әр жолы TR тегімен басталып және TR тегімен
аяқталады. TR тегі келесі атрибуттардан тұрады:
ALIGN жол ұяшығындағы мәтінді түзулеп келтіреді. Рұқсат етілген
мәндер: ALIGN=LEFT (солға түзулеп келтіру), ALIGN=CENTER (ортаға түзулеп
келтіру), ALIGN=RIGHT (оңға түзулеп келтіру).
VALIGN жол ұяшығындағы мәтінді вертикальды түзулеп келтіреді. Рұқсат
етілген мәндер: VALIGN=TOP (жоғарғы жақ бойынша түзулеп келтіру),
АLIGN=MIDDLE (орта бойынша түзулеп келтіру), VALIGN=BOTTOM (төменгі жақ
бойынша түзулеп келтіру).
Кестенің әр ұяшығы TD тегімен басталып және TD тегімен
аяқталады. TD тегіі келесі атрибуттардан тұрады:
NOWRAP бұл атрибуттың болуы, ұяшықтағылар бір жолда көрсетілуі керек.
COLSPAN горизонталь бойынша ұяшықты "размах" келтіреді. Мысалы,
COLSPAN=3 деп , алсақ онда ұяшық үш бағанға өшіріледі.
ROWSPAN вертикаль бойынша ұяшықты "размах" келтіреді. Мысалы,
ROWSPAN=2 деп алсақ, онда ұяшық екі жолд орын алады.
ALIGN ұяшықтағы мәтінді түзулеп келтіреді. Рұқсат етілген мәндер:
ALIGN=LEFT (солға түзулеп келтіру), ALIGN=CENTER (ортаға түзулеп келтіру),
ALIGN=RIGHT (оңға түзулеп келтіру).
VALIGN жол ұяшығындағы мәтінді вертикальды түзулеп келтіреді. Рұқсат
етілген мәндер: VALIGN=TOP (жоғарғы жақ бойынша түзулеп келтіру).
Байланыстыру. Гипермәтін жай мәтіннен ерекшелігі, оны тек басынан
соңына дейін ғана оқуға болады, сонымен бірге мәтіннің бір фрагментінен
екінші фрагментіне өтудің көптеген түрін жүзеге асырады. Жүйе көптеген
әйгілі программалық өнімдер көмегімен гипермәтіндік принцип бойынша
келтірілген. Маустың сол жақ батырмасын басу кезінде кезектегі құжаттың
кейбір белгіленген фрагментінен құжат фрагментіне немесе алдын-ала
белгіленген құжатқа өтуге болады. HTML-да бір мәтін фрагментінен екіншісіне
мынадай түрдегі белгімен өтеді:
A HREF="[өту адресі]"мәтіннің белгіленген фрагментіA
[өту адресі] параметрі ретінде аргументтердің бірнеше түрі
қолданылады.
Ең қарапайымы - өтетін HTML- құжаттың атын береміз. Мысалы:
A HREF="pr.htm"Тақырыпқа өту A HTML-мәтіннің мұндай фрагменті
құжатта Тақырыпқа өту , белгіленген фрагмент пайда болады, басқан кезде
кезектегі терезеде pr.htm құжаты жүктеледі.
Егер өту адресінде каталог көрсетілмесе, өту кезектегі каталог ішінде
орындалады. Егер өту адресінде сервер көрсетілмесе, өту кезектегі сервер
ішінде орындалады.
Осыдан барып өте қажетті бір практикалық ой келіп туады. Егер Сіз HTML
– құжаттың қандай да бір тобын баспаға дайындасаңыз және олар сіздің
компьютерде орналасып, бір біріне тек файл атымен сілтеме жасаса, онда бұл
құжаттар тобы басқа компьютердегі басқа каталогта тура бұрынғыдай
жергілікті желіде, интернетте де жұмыс жасай береді. Міне осылау сіз
Интернетке қосылмай көптеген құжаттарды өңдеуге мүмкіншілігіңіз бар және
толық дайындалып болғаннан кейін Интернетте құжаттарын қарай аласыз.
Практика жүзінде басқа сервердегі құжатқа сілтеме беру керек болады. Қажет
болған жағдайда, құжатқа ғана емес, осы құжат ішіндегі нақты бір орынға
өтуді беруге болады. Сол үшін өту берілетін құжатқа жәрдем нүктесін немесе
анкер беру керек. 1.htm файлынан 2.htm файлындағы “Өту аяқталды” сөзіне өту
үшін не істеу керек. Алғашқыда, 2.htm файлында мынадай анкер құру керек:
A NAME="AAA"Өту аяқталды A "Өту аяқаталды" сөзі бұл жағдайда
мәтінде белгіленбейді. Содан кейін 1.htm (немесе басқаларда) файлында осы
анкерге өтуді анықтауға болады:
A HREF="2.htm#AAA"AAA анкеріне өтуA Сол сияқты бұл анкерге өтуді
2.htm құжатының ішінде анықтауға болады - мынадай фрагментті қосса болады:
A HREF="#AAA" AAA анкеріне өту A Практика жүзінде бұл үлкен
құжаттар құруға ыңғайлы. Құжат бөлімдерінде орналасқан бар тақырыпты
құжаттың басында орналастыруға болады, егер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz