Екі жақты жазу есебі
Жоспар
Кіріспе
1 Бөлім Бухгалтерлік есепшоттар
1.1 Бухгалтерлік есепшоттары туралы түсінік
1.2 Бухгалтерлік есепшоттарының құрылымы мен түрлері
2 Бөлім Екі жақты жазу есебі
2.1 Екі жақты жазу принципі және счеттар жүйесі
2.2 Екі жақты жазу жүйесі
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
1 Бөлім Бухгалтерлік есепшоттар
1.1 Бухгалтерлік есепшоттары туралы түсінік
1.2 Бухгалтерлік есепшоттарының құрылымы мен түрлері
2 Бөлім Екі жақты жазу есебі
2.1 Екі жақты жазу принципі және счеттар жүйесі
2.2 Екі жақты жазу жүйесі
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Осы жұмыстың тақырыбы “Екі жақты жазу есебі” болып табылады. Осы тақырыпқа сай жұмыста “Екі жақты жазу есебі” экономикалық жағдайына талдау жасалып, оның ұйымдастырылуы қарастырылды.
Осы жұмыста келесідей мәселелер қарастырылды: бірінші бөлімінде бухгалтерлік есепшоттар және бухгалтерлік есепшоттары туралы түсінік беріліп, бухгалтерлік есепшоттарының құрылымы мен түрлері оның есебін ұйымдастыруына жазылды.
Екінші бөлімінде екі жақты жазу есебінің тарихы және екі жақты жазу принципі және счеттар жүйесі сонымен қатар екі жақты жазу жүйесі
жүргізілу тәртібі ,маңыздылығы; ақша қаражаты аудитінің жүргізілу тәртібі; шығыны мен пайдасын есептеу бабының бухгалтерлік есебін жүргізу ерекшеліктерін жан-жақты қарастырылды.
Екі жақты жазу есебі толығымен , зерттеліп қарастырылды.
Бұл тақырыптың негізгі мақсаты болып жоғарыда айтылған мәселелерді жан- жақты, мән мағынасын ашып көрсету табылады. Осы сұрақтарды толықтай келесі беттерде таныса аласыз.
Осы жұмыстың тақырыбы “Екі жақты жазу есебі” болып табылады. Осы тақырыпқа сай жұмыста “Екі жақты жазу есебі” экономикалық жағдайына талдау жасалып, оның ұйымдастырылуы қарастырылды.
Осы жұмыста келесідей мәселелер қарастырылды: бірінші бөлімінде бухгалтерлік есепшоттар және бухгалтерлік есепшоттары туралы түсінік беріліп, бухгалтерлік есепшоттарының құрылымы мен түрлері оның есебін ұйымдастыруына жазылды.
Екінші бөлімінде екі жақты жазу есебінің тарихы және екі жақты жазу принципі және счеттар жүйесі сонымен қатар екі жақты жазу жүйесі
жүргізілу тәртібі ,маңыздылығы; ақша қаражаты аудитінің жүргізілу тәртібі; шығыны мен пайдасын есептеу бабының бухгалтерлік есебін жүргізу ерекшеліктерін жан-жақты қарастырылды.
Екі жақты жазу есебі толығымен , зерттеліп қарастырылды.
Бұл тақырыптың негізгі мақсаты болып жоғарыда айтылған мәселелерді жан- жақты, мән мағынасын ашып көрсету табылады. Осы сұрақтарды толықтай келесі беттерде таныса аласыз.
Қолданылған әдебиеттер
1. Н.Қ.Қабылова, Ш.А.Доспалинова, Е.Н.Оразалинов «Бухгалтер». (бухгалтерлік есеп негіздері)
2. Қ.К.Кеулімжанова, Н.А.Құдайбергенов «Бухгалтерлік есеп теориясы мен негіздері»
3. Әбдіғали Әбдіманапов «Бухгалтерлік есеп теориясы мен принциптері«Бухгалтерлік есеп теориясы мен негіздері»
4. «Мемлекеттік бюджет»
Б.С. Отебаев. 2006 ж.
5. «Қаржы есебі ».
Т.А.Тасмағамбетов
А.Ш. Омаров Алматы 1998ж.
6. 30- нұсқаулық.
1. Н.Қ.Қабылова, Ш.А.Доспалинова, Е.Н.Оразалинов «Бухгалтер». (бухгалтерлік есеп негіздері)
2. Қ.К.Кеулімжанова, Н.А.Құдайбергенов «Бухгалтерлік есеп теориясы мен негіздері»
3. Әбдіғали Әбдіманапов «Бухгалтерлік есеп теориясы мен принциптері«Бухгалтерлік есеп теориясы мен негіздері»
4. «Мемлекеттік бюджет»
Б.С. Отебаев. 2006 ж.
5. «Қаржы есебі ».
Т.А.Тасмағамбетов
А.Ш. Омаров Алматы 1998ж.
6. 30- нұсқаулық.
Жоспар
Кіріспе
1 Бөлім Бухгалтерлік есепшоттар
1.1 Бухгалтерлік есепшоттары туралы түсінік
1.2 Бухгалтерлік есепшоттарының құрылымы мен түрлері
2 Бөлім Екі жақты жазу есебі
2.1 Екі жақты жазу принципі және счеттар жүйесі
2.2 Екі жақты жазу жүйесі
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Осы жұмыстың тақырыбы “Екі жақты жазу есебі” болып табылады. Осы
тақырыпқа сай жұмыста “Екі жақты жазу есебі” экономикалық жағдайына
талдау жасалып, оның ұйымдастырылуы қарастырылды.
Осы жұмыста келесідей мәселелер қарастырылды: бірінші бөлімінде
бухгалтерлік есепшоттар және бухгалтерлік есепшоттары туралы түсінік
беріліп, бухгалтерлік есепшоттарының құрылымы мен түрлері оның есебін
ұйымдастыруына жазылды.
Екінші бөлімінде екі жақты жазу есебінің тарихы және екі жақты жазу
принципі және счеттар жүйесі сонымен қатар екі жақты жазу жүйесі
жүргізілу тәртібі ,маңыздылығы; ақша қаражаты аудитінің жүргізілу тәртібі;
шығыны мен пайдасын есептеу бабының бухгалтерлік есебін жүргізу
ерекшеліктерін жан-жақты қарастырылды.
Екі жақты жазу есебі толығымен , зерттеліп қарастырылды.
Бұл тақырыптың негізгі мақсаты болып жоғарыда айтылған мәселелерді жан-
жақты, мән мағынасын ашып көрсету табылады. Осы сұрақтарды толықтай келесі
беттерде таныса аласыз.
1 Бөлім Бухгалтерлік есепшоттар
1.1 Бухгалтерлік есепшоттары туралы түсінік
Баланс шаруашылық құралдары мен олардың құрылу көздері жағдайының
–белгілі бір сәтке жалпы көрнісін береді. Алайда бұл жеткіліксіз.
Кәсіпорынның шаруашылық қызметін оңтайлы басқару және бақылау үшін
шаруашылық құралдары мен олардың құрылу көздерінің жеке топтар бойынша
ағымдағы егжей-тегжейлі ақпараттары керек. Ал мұндай деректер күнделікті
қажет болып тұрады. Осындай мәліметтерді бухгалтерлік есеп шоттардың
көмегімен қамтамасыз етеді.
Бухгалтерлік шоттар – бұл ағымда есепке алу үшін кәсіпорынның шаруашылық
құралдарының, олардың құрылу көздерінің және шаруашылық процестерінің
құрамында болып жататын өзгерістерді ақшалай және заттай бірліктерді
экономикалық жағынан топтастыру әдісі.
Шот-бұл сонымен қатар есеп беру үшін ақпараттарды жинақтаушы. Әрбір
шоттың атауы онда шаруашылық құралдары мен олардың құрылу көздерінің
қандай топтары есепке алынатындығына байланысты, мысалы: Касса, Есеп
айырысу шоты, Жарғылық капитал және тағы басқалар. Бухгалтерлік шотты
сызба түрінде екі жақты кесте ретінде көрсетуге болады, сол жағын Дебет,
ал оның оң жағын Кредит деп атайды. Бұл ұғымдар тарихи түрде Италияда
дүниеге келген. Бірақ есептің дамуы мен олар өздерінің бастапқы мағыналарын
жоғалтқандықтан, олардың қолданылуы шартты болып табылады. Дебет және
Кредит ұғымдары шаруашылық әрекеттерін жүргізу барысында әртүрлі
бухгалтерлік есепшоттарының өзара байланыстылығын көрсету үшін
пайдаланылады.
Бухгалтерлік есепшоттарында қалдықтарды белгілеу үшін Сальдо (қалдық)
ұғымы қолданылады.
Бухгалтерлік шоттың нысаны мынадай:
ШОТ
(шоттың атауы)
ДЕБЕТ КРЕДИТ
Осы сызбаны пайдалана отырып, шоттарда әрекеттерді жазу үшін оларда тек
қана әрекеттердің нөмірі мен сомасын ғана көрсетеміз.
Шоттар шаруашылық құралдары мен олардың құрылу көздерінің жағдайы, яғни
қалдығы кірістелуі мен шығысталуы туралы сипаттама беруге болатындай етіп
құрылады. Барлық шоттардың құрылуы бірдей, бірақ шоттарда дебет пен
кредиттің мағыналары мен жазбалардың мазмұны әртүрлі болып келеді. Ол
шоттардың нені есепке алатындығына байланысты: шаруашылық құралдары немесе
олардың құрылу көздері.
Балансқа қатысы бойынша бухгалтерлік есептің барлық шоттары активті және
пассивті болып бөлінеді. Сөйтіп, шоттардағы жазбалардың екі сызбасын
көрсетуге болады. Активтік шоттар – бұл шаруашылық құралдарының құрамы,
орналастырылуы және құралдардың пайдаланылуы көрсетілетін шоттар.
Пассивтік шоттар- бұл шаруашылық құралдарының құрылу көздері мен
қаражаттардың мақсатты бағытталуы көрсетілетін шоттар.
Активті шоттардағы жазбалар сызбасы мынадай:
АКТИВТІК ШОТ
ШОТ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
(шоттың аталуы)
ДЕБЕТ КРЕДИТ
1. Бқ-бастапқы қалдық Шаруашылық Шаруашылық әрекеттерінің нәтижесінде
әрекеттерінің нәтижесінде көбеюі (+)азаюы (-)
2.Дебет бойынша айналым (барлық 3.Кредит бойынша айналым (барлық
Шаруашылық әрекеттерінің сомасы) Шаруашылық әрекеттерінің сомасы)
Сқ соңғы қалдық
Активтік шоттардың дебетінде қалдығы мен шаруашылық құралдарының көбеюі,
ал кредитінде-есепке алынатын объектілердің азаюы көрсетіледі. Бухгалтерлік
есепшоттарында жазылған әрекеттер сомасы айналымы деп аталады. Шоттың
дебеті бойынша сомасы тиісінше дебеттік айналым, ал кредиті бойынша сомасы
кредиттік айналым деп аталады. Шаруашылық әрекеттерін жүргізудің соңғы
қалдығы мынадай формуламен анықталады:
Сқ =Бқ +Д.айн. – К. Айн.,
Мұндағы: Д.айн. – дебет бойынша айналым;
К. Айн. – кредит бойынша айналым;
Активтік шоттағы қалдық тек қана дебеттік немесе нөлге тең болуы
мүмкін.
Пассивті шоттардағы жазбалар сызбасы:
ПАССИВТІК ШОТ
ШОТ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
(шоттың аталуы)
ДЕБЕТ КРЕДИТ
Шаруашылық әрекеттерінің нәтижесінде1. Бқ-бастапқы қалдық Шаруашылық
азаюы (-) әрекеттерінің нәтижесінде көбеюі (+)
3.Дебет бойынша айналым (барлық 2.Кредит бойынша айналым (барлық
Шаруашылық әрекеттерінің сомасы) Шаруашылық әрекеттерінің сомасы)
Сқ соңғы қалдық
(1+2-3)
Пассивті шоттардың кредитінде қалдығы мен обьектілердің көбеюі, ал
дебетінде азаюы көрсетіледі. Шаруашылық әрекеттерін жүргізудің соңғы
қалдығы келесідей формуламен анықталады.
Сқ =Бқ + К. айн - Д.айн.
Пассивті шоттардың қалдығы тек қана кредиттік немесе нөлге тең болуы
мүмкін. Активті және пассивті шоттар бухгалтерлік есеп шоттары жүйесінің
негізін құрайды.
1.2 Бухгалтерлік есепшоттарының құрылымы мен түрлері
Кәсіпорынның бухгалтерлік шоттары сол ұйымның бухгалтерлік балансы
баптарының негізінде ашылады. Сондықтан бухгалтерлік шот аттары баланс
баптарының аттарына сәйкес болуы тиіс. Бұның негізгі себебі бухгалтерлік
баланс есепті кезеңнің басына жасалып, оның баптарына сол кездегі, яғни
есепті кезеңнің басы мен соңындағы мүліктер мен қорлану көздерінің ақшалай
өлшемдегі нәтижелері жазылса, бухгалтерлік шотқа осы есепті кезеңнің
басынан соңына дейінгі мүліктер мен қорлану көздерінде болған өзгерістер
түгел жазылып отырылады. Бұдан шығатын қорытынды- бухгалтерлік шоттың
бастапқы қалдығы баланстың есепті кезеңнің басындағы сомасы деп аталатын
бағанынан алынады да, керісінше шоттың соңғы қалдығы баланстың есепті кезең
соңындағы бағанаға жазылады. Осыдан бухгалтерлік баланс пен бухгалтерлік
шот арасындағы тікелей байланысты көруге болады. Бухгалтерлік баланстың
актив баптарына сәйкес ашылатын шотты, яғни мүліктерді, ақшаны тағы
басқаларды есептеуге арналған шотты активті шот, ал пассив баптарына сәйкес
ашылатын шотты, яғни кәсіпорынның меншікті капиталы мен міндеттемелерін
есептеуге арналған шот пассивті шот деп аталады. Активті шоттың бастапқы
және соңғы қалдығы шоттың дебит жағына жазылады , яғни дебиттік болып
табылады. Сонымен қатар бұндай шоттардың көбеюі дебит жағына, ал азаюы
кредит жағына жазылады.
АКТИВТІК ШОТ құрылымы
ДЕБЕТ КРЕДИТ
Бастапқы қалдық қорлардың азаюы -
қорлардың көбеюі + айналым
айналым
Соңғы қалдық
Ал пассивті шоттың бастапқы және соңғы қалдығы шоттың кредит жағына
жазылады , яғни кредиттік болып табылады. Соған сәйкес бұндай шоттардың
көбеюі кредит жағына, ал азаюы дебит жағына жазылады.
ПАССИВТІК ШОТ құрылымы
ДЕБЕТ КРЕДИТ
Қорлану көздерінің азаюы - Бастапқы қалдық
айналым қорлардың көбеюі +
айналым
Соңғы қалдық
Кәсіпорынның бухгалтерлік жүйесіндегі ақпаратты жинақтап, сақтап отыратын
негізгі бірлік – шот болып табылады. Олар кәсіпорынның әрбір активтерінің,
міндеттемелерінің және меншікті капиталдарының, сондай-ақ кірістері мен
шығындарының түрлеріне қарай ашылады. Осы шоттардың белгілі бір ережеге
сәйкес нөмірлері бойынша жасалған тізімін шот жоспары деп атайды. Біздің
елімізде бүгінгі күні барлық кәсіпорындар 2002 жылы 18 қыркүйектегі
Қазақстан Республикасы 438-санды бұйрығымен бекітілген бухгалтерлік
есептің типтік шот жоспары бойынша өздерінің бухгалтерлік жұмысын жүргізіп
келеді. Бұл жоспар бойынша кәсіпорында қолданылатын барлық шоттарды он
тарауға бөліп қарастырған. Сондай -ақ бұл жерде әрбір тараудағы есепшот
жұмысын жүргізуге ыңғайластырылып және өзара белгілі бір ұқсастықтары мен
біртектілігіне қарай орналастырылған.
Бірінші тарау айналымнан тыс активтер деп аталып, онда бес бөлімнің,
яғни материалдық емес активтердің, негізгі құралдардың, қаржы салымдарының
шоттары қарастырылған.
Екінші тарау тауарлы-материалдық қорлар деп аталады. Бұл тарауда
материалдарды, аяқталмаған өндірісті және тауарларды есептеуге арналған үш
бөлім шоты қарастырылған.
Үшінші дебиторлық борыштар және басқадай активтер деп аталатын тарау
сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің борыштарын, күдікті борыштар
бойынша резервтерді, еншілес серіктестіктердің борыштарын, басқа да берешек
қарыздарды, алдағы кезең шығындарын және берілген аванстарды есептеуге
арналған алты бөлімнің шоттарынан тұрады.
Төртінші тарау ұйымның ақшасын есептеуге арналған. Ол тарауда қаржылық
инвестициялар, кассадағы қолма-қол ақша, есеп айырысу шотындағы ақша,
валюталық шоттағы ақша, банктегі арнаулы шоттағы ақша және аударылған
жолдағы ақша деп аталатын алты бөлімнің шоттары орналастырылған.
Бесінші меншікті капитал деп аталатын тарау ұйымның өз меншігіндегі
қаражатына есеп жүргізуге арналған сегіз бөлімнің шоттарынан тұрады. Мұнда
жарғылық қор, төленбеген капитал, қайтарылып алынған капитал, қосымша
төленген капитал, қосымша төленбеген капитал,резервтік капитал, бөлінбеген
табыс, жиынтық табыс бөлімдерінің шоттары орналастырылған.
Алтыншы тарау міндеттемелер деп аталады. Бұл тарауда кәсіпорынның
басқалардан уақытша несиеге, қарызға немесе басқадай алған берешектерін
есептеуге, өнім өндіру, тауарларды сату барысында жұмысшылар мен
қызметкерлерге еңбекақы үшін берешек сомаларын, бюджетке және бюджеттен тыс
мекемелерге қарыз сомаларын есептеуге арналған тоғыз бөлімнің шоттары
орналастырылған.
Жетінші тарау кірістер деп аталады. Бұл тарауда кәсіпорынның негізгі
және негізгі емес қызметтерден алатын кірістері, сатылған тауарлардың
қайтарылуын, сату шегерімін және баға шегерімін есептеуге арналған үш
бөлімнің шоттары орналастырылған.
Сегізінші тарау шығындар деп аталады. Бұл тарауда ұйымның сатылған
тауарларының өзіндік құны, тауарларды сату бойынша шығындары, жалпы және
әкімшілік шығындары, есептелген пайыз бойынша шығындары, негізгі емес
қызмет бойынша шығындары, табыс салығы бойынша шығындар, төтенше
жағдайлардан және операциялардың тоқтатылуынан болатын кірістері мен
шығындары және басқа ұйымдарға үлестік қатысудан болатын кірістері мен
шығындары есептелетін сегіз бөлімнің шоттарынан тұрады.
Тоғызыншы тарау өндірістік есепшоттары деп аталады. Бұл тарауда
кәсіпорынның өнім өндіруі немесе қызмет көрсетуі барысында жұмсаған
материалдық,еңбекақы және әртүрлі аударымдар бойынша шығындары өндіріс
түрлеріне қарай төрт бөлімге бөлініп, топталып қарастырылған шоттардан
тұрады.
Оныншы тарау ұйымның меншігіне жатпайтын басқа кәсіпорындардан уақытша
пайдалануға алынған, жаңылыс келіп түскен, уақытша сақтауға қойылған
тауарларды есептеуге негізделген шоттардан тұрады.Бұл шоттар кәсіпорынның
балансында есептелмейді. Соған сәйкес бұл тарау баланс сыртындағы шоттар
деп аталады. Баланс сыртындағы шоттар тарауының нөмірін уақытша
пайдалануға,сақтауға алынған мүліктердің түріне қарай мекеменің өзі
белгілейді.
Ал бірінші және тоғызыншы тарау аралығындағы шоттар негізінен үш таңбалы
болып келіп, олардың нөмірлері 101-ден басталып 938-ден аяқталады, яғни
бірінші тарау шоттары сәйкесінше 101-ден басталса, екінші тарау шоттары 201-
ден басталады, ал үшінші тарау 301-ден басталады және тағы сол сияқты. Осы
тараулардағы әрбір бөлімдердің бас шоттары екі таңбадан тұрады.
Мысалы:
Бірінші тараудағы материалдық емес активтердің шоты -10-шот,
материалдық емес активтердің амортизациясы шоты-11-шот,
негізгі құралдар шоты-12-шот,
екінші тарау материалдық қорлар шоты-20-шот,
үшінші тарау аванстар шоты-35-шот т.с.с.
Яғни 10-бас шоты екі таңбалы болып және ол материалдық емес активтер деп
аталса, соған сәйкес бөлімше шоттар мына төмендегідей түрде болып келеді:
101-шот-лицензиялық келісімдер
102- шот-бағдарламамен қамтамасыз ету
103- шот-патенттер
104- шот-ұйымдастыру шығындары
105- шот-Гудвилл
106- шот-өзге де материалдық емес активтер
Жалпы бухгалтерлік есеп шоттары одан алынатын ақпараттардың түріне және
мәліметтермен қамтамасыз етілуіне қарай жинақтамалық (топтамалық,
синтетикалық) және талдамалық (аналитикалық) деп аталатын екі түрге
бөлінеді.
Жинақтамалық (топтамалық, синтетикалық) шот негізінен бухгалтерлік
баланстың баптары негізінде ашылады. Бұл шот арқылы белгілі бір мүлік
немесе қорлану көздері туралы жалпылай ақпарат алуға ғана болады. Шоттың
бұл түрінде обьектілер тек қана ақшалай өлшеммен көрсетіледі. Бірақ бұл
жинақтамалық (топтамалық, синтетикалық) шоттардағы мәліметтер кейде
кәсіпорынды тиімді басқару барысында жеткіліксіз болады. Өйткені ұйымдағы
басқарушы немесе осы шоттағы мәліметтерді пайдалану арқылы шешім қабылдаушы
адамға дайын өнімнің қанша түрлі өнім екендігін, оның ішінде әрбір өнімнің
санын және оның бір данасының бағасын білу қажет болуы мүмкін. Сондықтан
бухгалтерлік есепте жинақтамалық (топтамалық, синтетикалық) шоттармен қатар
талдамалық (аналитикалық) деп аталатын шоттар да қолданылады. Негізінен
талдамалық (аналитикалық) шот жинақтамалық (топтамалық, синтетикалық)
шоттардағы мәліметтерді толық және жан жақты ашып көрсетуге арналған.
Есепке алынатын обьектілер бұл шотта өздерінің түрі бойынша ақшалай
өлшеммен және заттай өлшеммен есептелініп жүргізіледі.
Бухгалтерлік есепте жинақтамалық (топтамалық, синтетикалық) және
талдамалық (аналитикалық) деп аталатын шоттар түрінен басқа аралық шот
(субшот) деп аталатын түрі де жиі қолданылады. Бұл шот өзінің аталуына сай
жинақтамалық (топтамалық, синтетикалық) шотқа қарағанда жіктелген түрде, ал
талдамалық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1 Бөлім Бухгалтерлік есепшоттар
1.1 Бухгалтерлік есепшоттары туралы түсінік
1.2 Бухгалтерлік есепшоттарының құрылымы мен түрлері
2 Бөлім Екі жақты жазу есебі
2.1 Екі жақты жазу принципі және счеттар жүйесі
2.2 Екі жақты жазу жүйесі
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Осы жұмыстың тақырыбы “Екі жақты жазу есебі” болып табылады. Осы
тақырыпқа сай жұмыста “Екі жақты жазу есебі” экономикалық жағдайына
талдау жасалып, оның ұйымдастырылуы қарастырылды.
Осы жұмыста келесідей мәселелер қарастырылды: бірінші бөлімінде
бухгалтерлік есепшоттар және бухгалтерлік есепшоттары туралы түсінік
беріліп, бухгалтерлік есепшоттарының құрылымы мен түрлері оның есебін
ұйымдастыруына жазылды.
Екінші бөлімінде екі жақты жазу есебінің тарихы және екі жақты жазу
принципі және счеттар жүйесі сонымен қатар екі жақты жазу жүйесі
жүргізілу тәртібі ,маңыздылығы; ақша қаражаты аудитінің жүргізілу тәртібі;
шығыны мен пайдасын есептеу бабының бухгалтерлік есебін жүргізу
ерекшеліктерін жан-жақты қарастырылды.
Екі жақты жазу есебі толығымен , зерттеліп қарастырылды.
Бұл тақырыптың негізгі мақсаты болып жоғарыда айтылған мәселелерді жан-
жақты, мән мағынасын ашып көрсету табылады. Осы сұрақтарды толықтай келесі
беттерде таныса аласыз.
1 Бөлім Бухгалтерлік есепшоттар
1.1 Бухгалтерлік есепшоттары туралы түсінік
Баланс шаруашылық құралдары мен олардың құрылу көздері жағдайының
–белгілі бір сәтке жалпы көрнісін береді. Алайда бұл жеткіліксіз.
Кәсіпорынның шаруашылық қызметін оңтайлы басқару және бақылау үшін
шаруашылық құралдары мен олардың құрылу көздерінің жеке топтар бойынша
ағымдағы егжей-тегжейлі ақпараттары керек. Ал мұндай деректер күнделікті
қажет болып тұрады. Осындай мәліметтерді бухгалтерлік есеп шоттардың
көмегімен қамтамасыз етеді.
Бухгалтерлік шоттар – бұл ағымда есепке алу үшін кәсіпорынның шаруашылық
құралдарының, олардың құрылу көздерінің және шаруашылық процестерінің
құрамында болып жататын өзгерістерді ақшалай және заттай бірліктерді
экономикалық жағынан топтастыру әдісі.
Шот-бұл сонымен қатар есеп беру үшін ақпараттарды жинақтаушы. Әрбір
шоттың атауы онда шаруашылық құралдары мен олардың құрылу көздерінің
қандай топтары есепке алынатындығына байланысты, мысалы: Касса, Есеп
айырысу шоты, Жарғылық капитал және тағы басқалар. Бухгалтерлік шотты
сызба түрінде екі жақты кесте ретінде көрсетуге болады, сол жағын Дебет,
ал оның оң жағын Кредит деп атайды. Бұл ұғымдар тарихи түрде Италияда
дүниеге келген. Бірақ есептің дамуы мен олар өздерінің бастапқы мағыналарын
жоғалтқандықтан, олардың қолданылуы шартты болып табылады. Дебет және
Кредит ұғымдары шаруашылық әрекеттерін жүргізу барысында әртүрлі
бухгалтерлік есепшоттарының өзара байланыстылығын көрсету үшін
пайдаланылады.
Бухгалтерлік есепшоттарында қалдықтарды белгілеу үшін Сальдо (қалдық)
ұғымы қолданылады.
Бухгалтерлік шоттың нысаны мынадай:
ШОТ
(шоттың атауы)
ДЕБЕТ КРЕДИТ
Осы сызбаны пайдалана отырып, шоттарда әрекеттерді жазу үшін оларда тек
қана әрекеттердің нөмірі мен сомасын ғана көрсетеміз.
Шоттар шаруашылық құралдары мен олардың құрылу көздерінің жағдайы, яғни
қалдығы кірістелуі мен шығысталуы туралы сипаттама беруге болатындай етіп
құрылады. Барлық шоттардың құрылуы бірдей, бірақ шоттарда дебет пен
кредиттің мағыналары мен жазбалардың мазмұны әртүрлі болып келеді. Ол
шоттардың нені есепке алатындығына байланысты: шаруашылық құралдары немесе
олардың құрылу көздері.
Балансқа қатысы бойынша бухгалтерлік есептің барлық шоттары активті және
пассивті болып бөлінеді. Сөйтіп, шоттардағы жазбалардың екі сызбасын
көрсетуге болады. Активтік шоттар – бұл шаруашылық құралдарының құрамы,
орналастырылуы және құралдардың пайдаланылуы көрсетілетін шоттар.
Пассивтік шоттар- бұл шаруашылық құралдарының құрылу көздері мен
қаражаттардың мақсатты бағытталуы көрсетілетін шоттар.
Активті шоттардағы жазбалар сызбасы мынадай:
АКТИВТІК ШОТ
ШОТ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
(шоттың аталуы)
ДЕБЕТ КРЕДИТ
1. Бқ-бастапқы қалдық Шаруашылық Шаруашылық әрекеттерінің нәтижесінде
әрекеттерінің нәтижесінде көбеюі (+)азаюы (-)
2.Дебет бойынша айналым (барлық 3.Кредит бойынша айналым (барлық
Шаруашылық әрекеттерінің сомасы) Шаруашылық әрекеттерінің сомасы)
Сқ соңғы қалдық
Активтік шоттардың дебетінде қалдығы мен шаруашылық құралдарының көбеюі,
ал кредитінде-есепке алынатын объектілердің азаюы көрсетіледі. Бухгалтерлік
есепшоттарында жазылған әрекеттер сомасы айналымы деп аталады. Шоттың
дебеті бойынша сомасы тиісінше дебеттік айналым, ал кредиті бойынша сомасы
кредиттік айналым деп аталады. Шаруашылық әрекеттерін жүргізудің соңғы
қалдығы мынадай формуламен анықталады:
Сқ =Бқ +Д.айн. – К. Айн.,
Мұндағы: Д.айн. – дебет бойынша айналым;
К. Айн. – кредит бойынша айналым;
Активтік шоттағы қалдық тек қана дебеттік немесе нөлге тең болуы
мүмкін.
Пассивті шоттардағы жазбалар сызбасы:
ПАССИВТІК ШОТ
ШОТ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
(шоттың аталуы)
ДЕБЕТ КРЕДИТ
Шаруашылық әрекеттерінің нәтижесінде1. Бқ-бастапқы қалдық Шаруашылық
азаюы (-) әрекеттерінің нәтижесінде көбеюі (+)
3.Дебет бойынша айналым (барлық 2.Кредит бойынша айналым (барлық
Шаруашылық әрекеттерінің сомасы) Шаруашылық әрекеттерінің сомасы)
Сқ соңғы қалдық
(1+2-3)
Пассивті шоттардың кредитінде қалдығы мен обьектілердің көбеюі, ал
дебетінде азаюы көрсетіледі. Шаруашылық әрекеттерін жүргізудің соңғы
қалдығы келесідей формуламен анықталады.
Сқ =Бқ + К. айн - Д.айн.
Пассивті шоттардың қалдығы тек қана кредиттік немесе нөлге тең болуы
мүмкін. Активті және пассивті шоттар бухгалтерлік есеп шоттары жүйесінің
негізін құрайды.
1.2 Бухгалтерлік есепшоттарының құрылымы мен түрлері
Кәсіпорынның бухгалтерлік шоттары сол ұйымның бухгалтерлік балансы
баптарының негізінде ашылады. Сондықтан бухгалтерлік шот аттары баланс
баптарының аттарына сәйкес болуы тиіс. Бұның негізгі себебі бухгалтерлік
баланс есепті кезеңнің басына жасалып, оның баптарына сол кездегі, яғни
есепті кезеңнің басы мен соңындағы мүліктер мен қорлану көздерінің ақшалай
өлшемдегі нәтижелері жазылса, бухгалтерлік шотқа осы есепті кезеңнің
басынан соңына дейінгі мүліктер мен қорлану көздерінде болған өзгерістер
түгел жазылып отырылады. Бұдан шығатын қорытынды- бухгалтерлік шоттың
бастапқы қалдығы баланстың есепті кезеңнің басындағы сомасы деп аталатын
бағанынан алынады да, керісінше шоттың соңғы қалдығы баланстың есепті кезең
соңындағы бағанаға жазылады. Осыдан бухгалтерлік баланс пен бухгалтерлік
шот арасындағы тікелей байланысты көруге болады. Бухгалтерлік баланстың
актив баптарына сәйкес ашылатын шотты, яғни мүліктерді, ақшаны тағы
басқаларды есептеуге арналған шотты активті шот, ал пассив баптарына сәйкес
ашылатын шотты, яғни кәсіпорынның меншікті капиталы мен міндеттемелерін
есептеуге арналған шот пассивті шот деп аталады. Активті шоттың бастапқы
және соңғы қалдығы шоттың дебит жағына жазылады , яғни дебиттік болып
табылады. Сонымен қатар бұндай шоттардың көбеюі дебит жағына, ал азаюы
кредит жағына жазылады.
АКТИВТІК ШОТ құрылымы
ДЕБЕТ КРЕДИТ
Бастапқы қалдық қорлардың азаюы -
қорлардың көбеюі + айналым
айналым
Соңғы қалдық
Ал пассивті шоттың бастапқы және соңғы қалдығы шоттың кредит жағына
жазылады , яғни кредиттік болып табылады. Соған сәйкес бұндай шоттардың
көбеюі кредит жағына, ал азаюы дебит жағына жазылады.
ПАССИВТІК ШОТ құрылымы
ДЕБЕТ КРЕДИТ
Қорлану көздерінің азаюы - Бастапқы қалдық
айналым қорлардың көбеюі +
айналым
Соңғы қалдық
Кәсіпорынның бухгалтерлік жүйесіндегі ақпаратты жинақтап, сақтап отыратын
негізгі бірлік – шот болып табылады. Олар кәсіпорынның әрбір активтерінің,
міндеттемелерінің және меншікті капиталдарының, сондай-ақ кірістері мен
шығындарының түрлеріне қарай ашылады. Осы шоттардың белгілі бір ережеге
сәйкес нөмірлері бойынша жасалған тізімін шот жоспары деп атайды. Біздің
елімізде бүгінгі күні барлық кәсіпорындар 2002 жылы 18 қыркүйектегі
Қазақстан Республикасы 438-санды бұйрығымен бекітілген бухгалтерлік
есептің типтік шот жоспары бойынша өздерінің бухгалтерлік жұмысын жүргізіп
келеді. Бұл жоспар бойынша кәсіпорында қолданылатын барлық шоттарды он
тарауға бөліп қарастырған. Сондай -ақ бұл жерде әрбір тараудағы есепшот
жұмысын жүргізуге ыңғайластырылып және өзара белгілі бір ұқсастықтары мен
біртектілігіне қарай орналастырылған.
Бірінші тарау айналымнан тыс активтер деп аталып, онда бес бөлімнің,
яғни материалдық емес активтердің, негізгі құралдардың, қаржы салымдарының
шоттары қарастырылған.
Екінші тарау тауарлы-материалдық қорлар деп аталады. Бұл тарауда
материалдарды, аяқталмаған өндірісті және тауарларды есептеуге арналған үш
бөлім шоты қарастырылған.
Үшінші дебиторлық борыштар және басқадай активтер деп аталатын тарау
сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің борыштарын, күдікті борыштар
бойынша резервтерді, еншілес серіктестіктердің борыштарын, басқа да берешек
қарыздарды, алдағы кезең шығындарын және берілген аванстарды есептеуге
арналған алты бөлімнің шоттарынан тұрады.
Төртінші тарау ұйымның ақшасын есептеуге арналған. Ол тарауда қаржылық
инвестициялар, кассадағы қолма-қол ақша, есеп айырысу шотындағы ақша,
валюталық шоттағы ақша, банктегі арнаулы шоттағы ақша және аударылған
жолдағы ақша деп аталатын алты бөлімнің шоттары орналастырылған.
Бесінші меншікті капитал деп аталатын тарау ұйымның өз меншігіндегі
қаражатына есеп жүргізуге арналған сегіз бөлімнің шоттарынан тұрады. Мұнда
жарғылық қор, төленбеген капитал, қайтарылып алынған капитал, қосымша
төленген капитал, қосымша төленбеген капитал,резервтік капитал, бөлінбеген
табыс, жиынтық табыс бөлімдерінің шоттары орналастырылған.
Алтыншы тарау міндеттемелер деп аталады. Бұл тарауда кәсіпорынның
басқалардан уақытша несиеге, қарызға немесе басқадай алған берешектерін
есептеуге, өнім өндіру, тауарларды сату барысында жұмысшылар мен
қызметкерлерге еңбекақы үшін берешек сомаларын, бюджетке және бюджеттен тыс
мекемелерге қарыз сомаларын есептеуге арналған тоғыз бөлімнің шоттары
орналастырылған.
Жетінші тарау кірістер деп аталады. Бұл тарауда кәсіпорынның негізгі
және негізгі емес қызметтерден алатын кірістері, сатылған тауарлардың
қайтарылуын, сату шегерімін және баға шегерімін есептеуге арналған үш
бөлімнің шоттары орналастырылған.
Сегізінші тарау шығындар деп аталады. Бұл тарауда ұйымның сатылған
тауарларының өзіндік құны, тауарларды сату бойынша шығындары, жалпы және
әкімшілік шығындары, есептелген пайыз бойынша шығындары, негізгі емес
қызмет бойынша шығындары, табыс салығы бойынша шығындар, төтенше
жағдайлардан және операциялардың тоқтатылуынан болатын кірістері мен
шығындары және басқа ұйымдарға үлестік қатысудан болатын кірістері мен
шығындары есептелетін сегіз бөлімнің шоттарынан тұрады.
Тоғызыншы тарау өндірістік есепшоттары деп аталады. Бұл тарауда
кәсіпорынның өнім өндіруі немесе қызмет көрсетуі барысында жұмсаған
материалдық,еңбекақы және әртүрлі аударымдар бойынша шығындары өндіріс
түрлеріне қарай төрт бөлімге бөлініп, топталып қарастырылған шоттардан
тұрады.
Оныншы тарау ұйымның меншігіне жатпайтын басқа кәсіпорындардан уақытша
пайдалануға алынған, жаңылыс келіп түскен, уақытша сақтауға қойылған
тауарларды есептеуге негізделген шоттардан тұрады.Бұл шоттар кәсіпорынның
балансында есептелмейді. Соған сәйкес бұл тарау баланс сыртындағы шоттар
деп аталады. Баланс сыртындағы шоттар тарауының нөмірін уақытша
пайдалануға,сақтауға алынған мүліктердің түріне қарай мекеменің өзі
белгілейді.
Ал бірінші және тоғызыншы тарау аралығындағы шоттар негізінен үш таңбалы
болып келіп, олардың нөмірлері 101-ден басталып 938-ден аяқталады, яғни
бірінші тарау шоттары сәйкесінше 101-ден басталса, екінші тарау шоттары 201-
ден басталады, ал үшінші тарау 301-ден басталады және тағы сол сияқты. Осы
тараулардағы әрбір бөлімдердің бас шоттары екі таңбадан тұрады.
Мысалы:
Бірінші тараудағы материалдық емес активтердің шоты -10-шот,
материалдық емес активтердің амортизациясы шоты-11-шот,
негізгі құралдар шоты-12-шот,
екінші тарау материалдық қорлар шоты-20-шот,
үшінші тарау аванстар шоты-35-шот т.с.с.
Яғни 10-бас шоты екі таңбалы болып және ол материалдық емес активтер деп
аталса, соған сәйкес бөлімше шоттар мына төмендегідей түрде болып келеді:
101-шот-лицензиялық келісімдер
102- шот-бағдарламамен қамтамасыз ету
103- шот-патенттер
104- шот-ұйымдастыру шығындары
105- шот-Гудвилл
106- шот-өзге де материалдық емес активтер
Жалпы бухгалтерлік есеп шоттары одан алынатын ақпараттардың түріне және
мәліметтермен қамтамасыз етілуіне қарай жинақтамалық (топтамалық,
синтетикалық) және талдамалық (аналитикалық) деп аталатын екі түрге
бөлінеді.
Жинақтамалық (топтамалық, синтетикалық) шот негізінен бухгалтерлік
баланстың баптары негізінде ашылады. Бұл шот арқылы белгілі бір мүлік
немесе қорлану көздері туралы жалпылай ақпарат алуға ғана болады. Шоттың
бұл түрінде обьектілер тек қана ақшалай өлшеммен көрсетіледі. Бірақ бұл
жинақтамалық (топтамалық, синтетикалық) шоттардағы мәліметтер кейде
кәсіпорынды тиімді басқару барысында жеткіліксіз болады. Өйткені ұйымдағы
басқарушы немесе осы шоттағы мәліметтерді пайдалану арқылы шешім қабылдаушы
адамға дайын өнімнің қанша түрлі өнім екендігін, оның ішінде әрбір өнімнің
санын және оның бір данасының бағасын білу қажет болуы мүмкін. Сондықтан
бухгалтерлік есепте жинақтамалық (топтамалық, синтетикалық) шоттармен қатар
талдамалық (аналитикалық) деп аталатын шоттар да қолданылады. Негізінен
талдамалық (аналитикалық) шот жинақтамалық (топтамалық, синтетикалық)
шоттардағы мәліметтерді толық және жан жақты ашып көрсетуге арналған.
Есепке алынатын обьектілер бұл шотта өздерінің түрі бойынша ақшалай
өлшеммен және заттай өлшеммен есептелініп жүргізіледі.
Бухгалтерлік есепте жинақтамалық (топтамалық, синтетикалық) және
талдамалық (аналитикалық) деп аталатын шоттар түрінен басқа аралық шот
(субшот) деп аталатын түрі де жиі қолданылады. Бұл шот өзінің аталуына сай
жинақтамалық (топтамалық, синтетикалық) шотқа қарағанда жіктелген түрде, ал
талдамалық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz