Ұжымдастыру жылдары
Жоспар:
I. Кіріспе
• Қазақ ауылы ұжымдастыру қарсаңында.
II. Негізгі бөлім
• Ауыл шаруашылығын күштеп ұжымдастыру
• Ауыл шаруашылығын ұжымдастыру зардаптары.
• Ұжымдастыру саясатына қарсы шаруалар толқуы.
III. Қорытынды
• Ұжымдастыру зардаптарына қарсы күрес.
IV. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
I. Кіріспе
• Қазақ ауылы ұжымдастыру қарсаңында.
II. Негізгі бөлім
• Ауыл шаруашылығын күштеп ұжымдастыру
• Ауыл шаруашылығын ұжымдастыру зардаптары.
• Ұжымдастыру саясатына қарсы шаруалар толқуы.
III. Қорытынды
• Ұжымдастыру зардаптарына қарсы күрес.
IV. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қазақ ауылы ұжымдастыру қарсаңында.
Жаңа экономикалық саясаты республикада дәйекті түрде жүзеге асыру өзінің игі нәтижелерін берді. Кооперативтік қозғалыс одан әрі дамыды. Өндірістік кооперацияның негізгі үш түрі болды:
1.Коммуна — өндірісті қоғамдастыру.
2.Артель – жердің, малдың бір бөлігін, ауылшаруашылық машиналарын, құрал – саймандарды біріктіру.
3.ТОЗ – жер бірлесіп өңдеу мен шөп шабу жөніндегі серіктестік.
Шаруалар ұжымдастыру түрлерін таңдағанда негізінен ТОЗ – ды қалады. 1927 жылғы қазанның 1 – іне қарай Қазақ КСР – інде кооперация шаруа қожалықтарының 23,1% — ін қамтыды. Сол уақытқа қарай 1074 тұтыну қоғамы жұмыс істеді, оның 312 – і ауылдарда болды, қазақ даласының жекелеген түпкірлерінде 140 факторий құрылды. Қазақ шаруалары 1072 ұжымдық шаруашылықта, соның ішінде 101 коммунада, 17 артельде, жерді бірлесіп өңдейтін 294 серіктестікте (ТОЗ–да) ынтымақтастық пен өзара көмек мектебінен өтті. Жаңа экономикалық саясат негізінде республикадағы мал саны артты: 1929 жылы 10,5 млн. – ға жетті. Ауыл мен қыстақтарда орташалар шаруашылықтары көбейіп, орташалардың кедейлермен одағы нығая түсті. Патриархат көшпелі халықтың мәдениеті артты.
Жаңа экономикалық саясаты республикада дәйекті түрде жүзеге асыру өзінің игі нәтижелерін берді. Кооперативтік қозғалыс одан әрі дамыды. Өндірістік кооперацияның негізгі үш түрі болды:
1.Коммуна — өндірісті қоғамдастыру.
2.Артель – жердің, малдың бір бөлігін, ауылшаруашылық машиналарын, құрал – саймандарды біріктіру.
3.ТОЗ – жер бірлесіп өңдеу мен шөп шабу жөніндегі серіктестік.
Шаруалар ұжымдастыру түрлерін таңдағанда негізінен ТОЗ – ды қалады. 1927 жылғы қазанның 1 – іне қарай Қазақ КСР – інде кооперация шаруа қожалықтарының 23,1% — ін қамтыды. Сол уақытқа қарай 1074 тұтыну қоғамы жұмыс істеді, оның 312 – і ауылдарда болды, қазақ даласының жекелеген түпкірлерінде 140 факторий құрылды. Қазақ шаруалары 1072 ұжымдық шаруашылықта, соның ішінде 101 коммунада, 17 артельде, жерді бірлесіп өңдейтін 294 серіктестікте (ТОЗ–да) ынтымақтастық пен өзара көмек мектебінен өтті. Жаңа экономикалық саясат негізінде республикадағы мал саны артты: 1929 жылы 10,5 млн. – ға жетті. Ауыл мен қыстақтарда орташалар шаруашылықтары көбейіп, орташалардың кедейлермен одағы нығая түсті. Патриархат көшпелі халықтың мәдениеті артты.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Т.Омарбеков.20-30жылдардағы Қазақстан қасіреті.-Алматы:Санат, 1997. -320б
2. Қазақстан ауыл шаруашылығындағы мемлекеттік саясат (ХХ ғ. 20-30 жж.) // Қазақ тарихы, 2006. - №3. - 55-56-бб.
3. http://kk.wikipedia.org/wiki/ - Википедия сайты
4. М.Чапай. Қазақстан тарихы. –Алматы.
5. Қазақ энциклопедиясы, 6 том.
1. Т.Омарбеков.20-30жылдардағы Қазақстан қасіреті.-Алматы:Санат, 1997. -320б
2. Қазақстан ауыл шаруашылығындағы мемлекеттік саясат (ХХ ғ. 20-30 жж.) // Қазақ тарихы, 2006. - №3. - 55-56-бб.
3. http://kk.wikipedia.org/wiki/ - Википедия сайты
4. М.Чапай. Қазақстан тарихы. –Алматы.
5. Қазақ энциклопедиясы, 6 том.
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
Кафедра: Тарих
Пәні: Қазақстан тарихы
Тақырыбы: Ұжымдастыру жылдары.
Жетекшісі:
Студент:
2013ж.
Жоспар:
I. Кіріспе
• Қазақ ауылы ұжымдастыру қарсаңында.
II. Негізгі бөлім
• Ауыл шаруашылығын күштеп ұжымдастыру
• Ауыл шаруашылығын ұжымдастыру зардаптары.
• Ұжымдастыру саясатына қарсы шаруалар толқуы.
III. Қорытынды
• Ұжымдастыру зардаптарына қарсы күрес.
IV. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қазақ ауылы ұжымдастыру қарсаңында.
Жаңа экономикалық саясаты республикада дәйекті түрде жүзеге асыру
өзінің игі нәтижелерін берді. Кооперативтік қозғалыс одан әрі дамыды.
Өндірістік кооперацияның негізгі үш түрі болды:
1.Коммуна — өндірісті қоғамдастыру.
2.Артель – жердің, малдың бір бөлігін, ауылшаруашылық машиналарын, құрал –
саймандарды біріктіру.
3.ТОЗ – жер бірлесіп өңдеу мен шөп шабу жөніндегі серіктестік.
Шаруалар ұжымдастыру түрлерін таңдағанда негізінен ТОЗ – ды
қалады. 1927 жылғы қазанның 1 – іне қарай Қазақ КСР – інде кооперация шаруа
қожалықтарының 23,1% — ін қамтыды. Сол уақытқа қарай 1074 тұтыну қоғамы
жұмыс істеді, оның 312 – і ауылдарда болды, қазақ даласының жекелеген
түпкірлерінде 140 факторий құрылды. Қазақ шаруалары 1072 ұжымдық
шаруашылықта, соның ішінде 101 коммунада, 17 артельде, жерді бірлесіп
өңдейтін 294 серіктестікте (ТОЗ–да) ынтымақтастық пен өзара көмек
мектебінен өтті. Жаңа экономикалық саясат негізінде республикадағы мал саны
артты: 1929 жылы 10,5 млн. – ға жетті. Ауыл мен қыстақтарда орташалар
шаруашылықтары көбейіп, орташалардың кедейлермен одағы нығая түсті.
Патриархат көшпелі халықтың мәдениеті артты.
Алайда бұл ұзаққа созылған жоқ. Өлкелік партия ұйымының басшылығына
келген Ф. И. Голощекин ауылды кеңестендіру ұранымен ауылда тап күресін
шиеленістіру бағытын таңдап алды. Шабындық және егістік жерді қайта бөлу
науқаны ауылдағы жағдайды ауырлата түсті. 1926 жылғы көктемде кедейлер
байлардың иелігіндегі 1,3 млн. га шабындық және 1,25 млн. га егістік жерді
тартып алды. Индустрияландыру бағыты азық – түлік қорлары проблемасын күн
тәртібіне қойды. 1928 жылы қаржы мен жұмыс күшін ауыл шаруашылығын
өнеркәсіпке ауыстыру жүйесін қалыптастыру процесі басталды. Барлық
формадағы кооперацияны барынша дамыту саясатын ұжымдастыру бағытына көшіру
көзделді. 1928 жылғы қаңтар – ақпан айларында И. Сталин Сібірге сапарға
шықты. Осы жылы 3 ақпанда болған Омбы округтік комитетінің мәжілісінде
астық дайындау барысында төтенше шаралар қолдануға рұқсат етті. Ф.
Голощекин ауыл мен қоныстарға 4800 уәкіл жіберіп, 31 мың шаруа жазаға
тартылды. 1928 жылғы 1 қазан – 1929 жылғы 1 желтоқсан аралығы – 277 шаруа
атылды.
1928 жылғы 27 тамыз – Аса ірі бай шаруашылықтары мен жартылай
феодалдарды кәнпескелеу және жер аудару туралы декрет жарияланды. Декретте
бай – феодалдар өздерінің мүліктік және қоғамдық ықпалымен ауылды
кеңестендіруге кедергі жасайды деген ұстаным негізге алынды. 657 бай жер
аударылып, 145 мыңы тәркіленіп, олардың ауылшаруашылық құралдары – 877
колхозға, 24. 491 жеке шаруашылыққа бөлініп берілді.
Тәркілеу заңды бұзу арқылы жүзеге асырылды:
1. Орташалар байлар қатарына жатқызылды.
2.Тәркілеуге жататын нормаға дейін жеткізу үшін жекелеген отбасы
шаруашылықтары әдейі біріктірілді.
3.Қанаушы элементтермен қатар дәулетті және орташа шаруашылықтар да
тәркіленді.
Сөйтіп, бай – кулактар қатарына темір шатырлы үйі немесе 2 аты
болғандар да енгізілді. Ауыл шаруашылығын жаппай ұжымдастыру
(коллективизация) бағыты көзделіп, бай – кулактары тап ретінде жою міндеті
алға қойылды. Ұжымдастыру бай – кулактарды тәркілеуден басталды.
Ауыл шаруашылығын күштеп ұжымдастыру — КСРО-да ұсақ, жеке шаруа
қожалықтарын біріктіру арқылы ауыл шаруашылығын мемлекет мүддесіне толық
бағындырып, қайта құрудың теориясы мен практикасы. Ұсақ тауарлы
шаруашылықтарды кооперациялау идеясын ғыл. коммунизмнің негізін қалаушылар
К.Маркс, Ф.Энгельс ұсынған болатын. Қазан төңкерісінен (1917) кейін
құрылған Кеңес империясының экономикалық даму жолын таңдау мәселесінде
үкімет пен партия басшылары екі топқа бөлінді. Олардың алғашқысы — Бухарин
тобы (Н.И. Бухарин, А.Н. Рыков, М.П. Томский) экономикалық жүйеде әлі де
көп жылдар нарықтық қатынас түрі шешуші тетік болып қала береді деп санады.
Екінші топты нағыз сталиншілдер: В.В. Куйбышев, В.М. Молотов, А.А. Андреев,
Л.М. Каганович, С.М. Киров, А.И. Микоян, Г.К. Орджоникидзе және т.б., бел
алып келе жатқан тоталитарлық тәртіп басшылары құрады. Бұлар берік сенімге
және күштеуге сүйену жолымен күрделі экономикалық мәселелерді партиялық-
мемлекеттік жүйе шеше алады деген көзқарасты ұстанды және “жарқын
болашаққа” жету үшін едәуір құрбандықтардың болуын орынды санады. Алғашқы
бухариндік балама жолды кейде толық, кейде ішінара сол кезеңнің ірі
экономистері Н.Д. Кондратьев, Н.П. Макаров, В.В. Новожилов, А.В. Чаянов,
Л.Н. Юрьевский және т.б. қолдады. Қазақ ұлттық интеллигенциясының көрнекті
өкілдері Ә.Н. Бөкейханов, А. Байтұрсынов, Ә. Ермеков, М. Дулатов, М. Шоқай
және т.б. Қазақстандағы дәстүрлі мал шаруашылығымен айналысатын халықтың
эволюциялық дамуын сақтауды жақтады.
Шаруаларды өндірістік кооперацияларға тарту процесі Қазан төңкерісінен
кейін іле-шала басталды. Оны бір жағынан мемлекеттік қарамағына алынған
жерлерде совхоздар (кеңшарлар), МТС-тер (машина-трактор стансалары), екінші
жағынан колхоздар (ұжымшарлар) құру арқылы шешу көзделді. 1928 жылғы 1
шілдеде Қазақстанда 41 кеңшар мен 1881 ұжымшар болды. Ұжымдық
шаруашылықтардың 76-ы ауыл шаруашылығы коммунасы, 1215-і ауыл шаруашылығы
артелі, 590-ы жерді бірлесіп өңдеу серіктестіктері еді. 1928 жылдың маусым
айында болып өткен колхозшылардың Бүкілодақтық 1-съезі жоғарыдағы
сталиншілдер бағытын өмірге енгізуге жол ашып, ауыл шаруашылығын жаппай
ұжымдастыру жолымен әміршіл-әкімшіл басқару арнасына түсіріп, жекеменшіктің
орнына қоғамдық меншікті орнықтыруға күш салды. Осының нәтижесінде
Қазақстандағы колхоз қозғалысы едәуір екпін алды. 1929 жылдың 1 қазанында
Қазақстанда 117,7 мың жеке шаруашылықтар (олардың 9,3 проценті)
ұжымдастырылды. Келесі қараша айында өткен БК(б)П ОК-нің Пленумы осы
жұмыстарды қорытындылап, жекелеген облыстар алдына жаппай ұжымдастыру
міндетін қойды. Бұл міндетті шешу жолдарын белгілеу үшін ОК-тің Саяси
Бюросы арнайы комиссия ұйымдастырды. Оның құрамына Қазақстаннан Ф.И.
Голощекин енгізілді. Осы комиссия дайындаған жоба Саяси Бюро мәжілісінде
қаралып, соның негізінде БК(б)П ОК 1930 жылғы 5 қаңтарда
“Коллективтендірудің қарқыны және мемлекеттің колхоз құрылысына көмек беру
шаралары туралы” қаулы қабылдады. Онда Қазақстан коллективтендіруді 1931
жылдың күзінде немесе 1932 жылдың көктемінде аяқтауы тиіс болып белгіленді.
Бірақ Қазақ өлкелік партия коммитеті 1929 жылдың желтоқсан айында-ақ
ұжымдастыруды егіншілік аудандарында ғана емес мал шаруашылығы аудандарында
да жеделдетуге нұсқау беріп қойған еді. Жаппай коллективтендіру науқаны
басталардан бұрын 1926 – 1928 жылдары Қазақстанда “Кіші Қазан” науқандарын,
яғни ауылды кеңестендіруді, шабындық және жайылымдық жерлерді қайта бөлуді,
ірі мал иелерін тәркілеуді қатыгездікпен белсенді жүзеге асырған Қазақ
өлкелік партия к-тінің 1-хатшысы Голощекин жаппай ұжымдастыруда да
Қазақстанға тән ерекшеліктерді ескермеді. Бүкіл Одақтағы барлық көшпелі
және жартылай көшпелі шаруашылықтардың 80 процентке жуығы (4236 мың адамды
біріктіретін 706 мың жеке, ұсақ шаруашылық) Қазақстанда болатын.
Ұжымдастыру үшін оларды алдымен жерге орналастыру және жаппай
отырықшыландыру керек еді. Бұл екі күрделі процесс (отырықшыландыру мен
ұжымдастыру) шұғыл түрде қатар жүргізілді. 1930 жылғы 1 қаңтар мен 1 наурыз
аралығында ғана ұжымдастырылған шаруа шаруашылықтарының саны бұрынғыдан екі
есе асып кетті. Қазақстан басшылығы отырықшыландыру процесін ғасырлар бойы
қалыптасқан көшпелі мал ш-на, ұлттық салт-дәстүрлерге қарсы қойды. Жаппай
ұжымдастыру кезінде байлар мен кулактарды тап ретінде жою саясаты да
жағдайды одан әрі ауырлата түсті (Кулак кәмпеске). Осындай қатал шаралар
және ет, астық дайындау науқандарындағы асыра сілтеушілік, қазақтарды
дәстүрлі даму жолынан күшпен тайдыру әрекеті халықтың жаппай қарулы
наразылықтарын туғызды. Ресми мәліметтер бойынша 1929 – 1931 жылдары
Қазақстанда 372 рет шаруалардың бұқаралық бас көтерулері болды.
Тоталитарлық жүйе бұл көтерілістерді аяусыз, әскер күшімен басты (Ауыл
шаруашылығын коллективтендіруге қарсы шаруалар қозғалысы).
Көшпелі және жартылай көшпелі шаруаларды зорлап отырықшыландыру
жоспары алғашқы бесжылдықта (1932 жылдың соңына дейін) сәтсіздікке ұшырады.
Қазақстанда 400 мыңның орнына 70,5 мың шаруа қожалығы ғана отырықшыланды.
1933 жылдың 1 шілдесінде Қазақстан шаруашылықтарының 67,3 проценті, ал 1937
жылдың 1 шілдесінде 97,5 проценті ұжымдастырылды. Күштеп ұжымдастырудың
және жоспарлы түрде жаппай отырықшыландырудың зардаптары өте ауыр болды.
1929 – 1933 жылдары аралығында Қазақстандағы мал басының саны 16 есе
азайды. Мұның соңы қазақ халқының ашаршылыққа және жаппай босқыншылыққа
ұшырауына ұрындырды(Ашаршылық, Босқыншылық).
1921-1922 жылдарда патша өкіметінің жер мәселесіндегі отарлау
саясатының зардапты мұраларын жойған Қазакстан Түркістандағы аграрлық
реформалардың жергілікті ұлт еңбекшілері, сондай-ақ қоныс аударған еңбекші
шаруалар үшін елеулі маңызы болды. Ол көшпелі және жартылай көшпелі
ауылдардағы кедейлердің салықтан босатылып, жеңілдіктер алуына жол ашты.
Сонымен бірге оларда ұжымдандыру алғашқы қарапайым түрлері: сауда-саттық
жасау, жабдықтау, несиені пайдалану, кейде мәдени ағарту жұмысстарының
басын біріктіретін қарапайым кооперативтендіруді дамытуға жол салды.
Мемлекеттік кооперативтік сауда жүйесін құрумен бірге даласында сауда
құрылысының жаңа мазмұнымен байытылған ескі түрлері: жәрмеңкелер, сауда
керуендері болды. Міне, осының нәтижесінде 1923 жылы баяуырақ болса да,
ауыл шаруашылығы өндіргіш күштерінің өрлеуі басталды. Ауыл шаруашылығын
машиналар және құралдармен, тұқымдық астықпен жабдықтау жақсарды. Мал саны
да өсті. Ауыл шаруашылығын қалпына келтіруде кооперацияның рөлі артты.
1924 жылы сәуірде РКФСР үкіметі Қазақ АКСР- інің көшпелі және
отырықшылыққа көшкен халықтарын жерге орналастыру туралы жарлық шығарды.
Жерге орналастыруға байланысты барлық шығынды мемлекет өз мойнына алды.
Отырықшыланған шаруашылықтарға салық жөнінен жеңілдіктер берілді. Ауыл
кедейлері мен шаруаларына қаржылай көмек беру ұйымдастырылып, оның көлемі
1,5 млн. сомға өсті. Осы жылдың қазан айында ұжымдастырылған
шаруашылықтардың жалпы саны 794-ке жетіп, оның 96-сы Коммуна, 456-сы
ауылшаруашылық артелі, 242-і жай серіктестіктер болды. Ал 20-жылдар аяғында
Қазақстанда 1250 мындай жеке шаруа қожалықтары колхоздарға ұйымдасты.
Мемлекет техника және қаражат беріп, еңбекші шаруаларға жеңілдіктер жасап,
колхоздарға көмек көрсетуге пейіл қылды. Бірақ көп жерлерде бұл шаралар
тиісті нәтиже берген жоқ. Бұл кезде республикада совхоздар мен МТС-тар
құрыла бастады. Бұлар шаруалардың ұжымдандыру мәселесін шешуге көмектесуге
тиіс еді. Аграрлық саясатты іске асыру барысында ірі байлардың, жартылай
феодалдардың ең әуелі малын, сосын еңбек құралын, одан кейін олардың
тұратын үйлерін тартып алып, жер аударып жіберу бағыты алынды. 1927 ж.
желтоқсанында Республика өкіметінің жоғарғы буындарында ірі-ірі байлар
шаруашылығын тәркіге салу жөніндегі заң жобасын әзірлеу үшін комиссия
құрылды. Комиссияның төрағасы болып Е. Ерназаров тағайындалды. Оның
құрамына О. Исаев, Н. Нұрмақов, Ғ. Тоқжанов, О. Жандосов т. б. кірді. 1928
ж. 27 тамызында Орталық Атқару Комитеті мен Республика Халық Комиссарлары
Кеңесінің мәжілісінде тәркілеу жөніндегі Заң жобасы қабылданып, жарлық
қаулы түріндегі құжатқа айналды. Республика округтерінде тәркілеуді өткізу
жөніндегі өкілдер тағайындалды. Ауыл-ауылға тікелей мыңнан астам ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кафедра: Тарих
Пәні: Қазақстан тарихы
Тақырыбы: Ұжымдастыру жылдары.
Жетекшісі:
Студент:
2013ж.
Жоспар:
I. Кіріспе
• Қазақ ауылы ұжымдастыру қарсаңында.
II. Негізгі бөлім
• Ауыл шаруашылығын күштеп ұжымдастыру
• Ауыл шаруашылығын ұжымдастыру зардаптары.
• Ұжымдастыру саясатына қарсы шаруалар толқуы.
III. Қорытынды
• Ұжымдастыру зардаптарына қарсы күрес.
IV. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қазақ ауылы ұжымдастыру қарсаңында.
Жаңа экономикалық саясаты республикада дәйекті түрде жүзеге асыру
өзінің игі нәтижелерін берді. Кооперативтік қозғалыс одан әрі дамыды.
Өндірістік кооперацияның негізгі үш түрі болды:
1.Коммуна — өндірісті қоғамдастыру.
2.Артель – жердің, малдың бір бөлігін, ауылшаруашылық машиналарын, құрал –
саймандарды біріктіру.
3.ТОЗ – жер бірлесіп өңдеу мен шөп шабу жөніндегі серіктестік.
Шаруалар ұжымдастыру түрлерін таңдағанда негізінен ТОЗ – ды
қалады. 1927 жылғы қазанның 1 – іне қарай Қазақ КСР – інде кооперация шаруа
қожалықтарының 23,1% — ін қамтыды. Сол уақытқа қарай 1074 тұтыну қоғамы
жұмыс істеді, оның 312 – і ауылдарда болды, қазақ даласының жекелеген
түпкірлерінде 140 факторий құрылды. Қазақ шаруалары 1072 ұжымдық
шаруашылықта, соның ішінде 101 коммунада, 17 артельде, жерді бірлесіп
өңдейтін 294 серіктестікте (ТОЗ–да) ынтымақтастық пен өзара көмек
мектебінен өтті. Жаңа экономикалық саясат негізінде республикадағы мал саны
артты: 1929 жылы 10,5 млн. – ға жетті. Ауыл мен қыстақтарда орташалар
шаруашылықтары көбейіп, орташалардың кедейлермен одағы нығая түсті.
Патриархат көшпелі халықтың мәдениеті артты.
Алайда бұл ұзаққа созылған жоқ. Өлкелік партия ұйымының басшылығына
келген Ф. И. Голощекин ауылды кеңестендіру ұранымен ауылда тап күресін
шиеленістіру бағытын таңдап алды. Шабындық және егістік жерді қайта бөлу
науқаны ауылдағы жағдайды ауырлата түсті. 1926 жылғы көктемде кедейлер
байлардың иелігіндегі 1,3 млн. га шабындық және 1,25 млн. га егістік жерді
тартып алды. Индустрияландыру бағыты азық – түлік қорлары проблемасын күн
тәртібіне қойды. 1928 жылы қаржы мен жұмыс күшін ауыл шаруашылығын
өнеркәсіпке ауыстыру жүйесін қалыптастыру процесі басталды. Барлық
формадағы кооперацияны барынша дамыту саясатын ұжымдастыру бағытына көшіру
көзделді. 1928 жылғы қаңтар – ақпан айларында И. Сталин Сібірге сапарға
шықты. Осы жылы 3 ақпанда болған Омбы округтік комитетінің мәжілісінде
астық дайындау барысында төтенше шаралар қолдануға рұқсат етті. Ф.
Голощекин ауыл мен қоныстарға 4800 уәкіл жіберіп, 31 мың шаруа жазаға
тартылды. 1928 жылғы 1 қазан – 1929 жылғы 1 желтоқсан аралығы – 277 шаруа
атылды.
1928 жылғы 27 тамыз – Аса ірі бай шаруашылықтары мен жартылай
феодалдарды кәнпескелеу және жер аудару туралы декрет жарияланды. Декретте
бай – феодалдар өздерінің мүліктік және қоғамдық ықпалымен ауылды
кеңестендіруге кедергі жасайды деген ұстаным негізге алынды. 657 бай жер
аударылып, 145 мыңы тәркіленіп, олардың ауылшаруашылық құралдары – 877
колхозға, 24. 491 жеке шаруашылыққа бөлініп берілді.
Тәркілеу заңды бұзу арқылы жүзеге асырылды:
1. Орташалар байлар қатарына жатқызылды.
2.Тәркілеуге жататын нормаға дейін жеткізу үшін жекелеген отбасы
шаруашылықтары әдейі біріктірілді.
3.Қанаушы элементтермен қатар дәулетті және орташа шаруашылықтар да
тәркіленді.
Сөйтіп, бай – кулактар қатарына темір шатырлы үйі немесе 2 аты
болғандар да енгізілді. Ауыл шаруашылығын жаппай ұжымдастыру
(коллективизация) бағыты көзделіп, бай – кулактары тап ретінде жою міндеті
алға қойылды. Ұжымдастыру бай – кулактарды тәркілеуден басталды.
Ауыл шаруашылығын күштеп ұжымдастыру — КСРО-да ұсақ, жеке шаруа
қожалықтарын біріктіру арқылы ауыл шаруашылығын мемлекет мүддесіне толық
бағындырып, қайта құрудың теориясы мен практикасы. Ұсақ тауарлы
шаруашылықтарды кооперациялау идеясын ғыл. коммунизмнің негізін қалаушылар
К.Маркс, Ф.Энгельс ұсынған болатын. Қазан төңкерісінен (1917) кейін
құрылған Кеңес империясының экономикалық даму жолын таңдау мәселесінде
үкімет пен партия басшылары екі топқа бөлінді. Олардың алғашқысы — Бухарин
тобы (Н.И. Бухарин, А.Н. Рыков, М.П. Томский) экономикалық жүйеде әлі де
көп жылдар нарықтық қатынас түрі шешуші тетік болып қала береді деп санады.
Екінші топты нағыз сталиншілдер: В.В. Куйбышев, В.М. Молотов, А.А. Андреев,
Л.М. Каганович, С.М. Киров, А.И. Микоян, Г.К. Орджоникидзе және т.б., бел
алып келе жатқан тоталитарлық тәртіп басшылары құрады. Бұлар берік сенімге
және күштеуге сүйену жолымен күрделі экономикалық мәселелерді партиялық-
мемлекеттік жүйе шеше алады деген көзқарасты ұстанды және “жарқын
болашаққа” жету үшін едәуір құрбандықтардың болуын орынды санады. Алғашқы
бухариндік балама жолды кейде толық, кейде ішінара сол кезеңнің ірі
экономистері Н.Д. Кондратьев, Н.П. Макаров, В.В. Новожилов, А.В. Чаянов,
Л.Н. Юрьевский және т.б. қолдады. Қазақ ұлттық интеллигенциясының көрнекті
өкілдері Ә.Н. Бөкейханов, А. Байтұрсынов, Ә. Ермеков, М. Дулатов, М. Шоқай
және т.б. Қазақстандағы дәстүрлі мал шаруашылығымен айналысатын халықтың
эволюциялық дамуын сақтауды жақтады.
Шаруаларды өндірістік кооперацияларға тарту процесі Қазан төңкерісінен
кейін іле-шала басталды. Оны бір жағынан мемлекеттік қарамағына алынған
жерлерде совхоздар (кеңшарлар), МТС-тер (машина-трактор стансалары), екінші
жағынан колхоздар (ұжымшарлар) құру арқылы шешу көзделді. 1928 жылғы 1
шілдеде Қазақстанда 41 кеңшар мен 1881 ұжымшар болды. Ұжымдық
шаруашылықтардың 76-ы ауыл шаруашылығы коммунасы, 1215-і ауыл шаруашылығы
артелі, 590-ы жерді бірлесіп өңдеу серіктестіктері еді. 1928 жылдың маусым
айында болып өткен колхозшылардың Бүкілодақтық 1-съезі жоғарыдағы
сталиншілдер бағытын өмірге енгізуге жол ашып, ауыл шаруашылығын жаппай
ұжымдастыру жолымен әміршіл-әкімшіл басқару арнасына түсіріп, жекеменшіктің
орнына қоғамдық меншікті орнықтыруға күш салды. Осының нәтижесінде
Қазақстандағы колхоз қозғалысы едәуір екпін алды. 1929 жылдың 1 қазанында
Қазақстанда 117,7 мың жеке шаруашылықтар (олардың 9,3 проценті)
ұжымдастырылды. Келесі қараша айында өткен БК(б)П ОК-нің Пленумы осы
жұмыстарды қорытындылап, жекелеген облыстар алдына жаппай ұжымдастыру
міндетін қойды. Бұл міндетті шешу жолдарын белгілеу үшін ОК-тің Саяси
Бюросы арнайы комиссия ұйымдастырды. Оның құрамына Қазақстаннан Ф.И.
Голощекин енгізілді. Осы комиссия дайындаған жоба Саяси Бюро мәжілісінде
қаралып, соның негізінде БК(б)П ОК 1930 жылғы 5 қаңтарда
“Коллективтендірудің қарқыны және мемлекеттің колхоз құрылысына көмек беру
шаралары туралы” қаулы қабылдады. Онда Қазақстан коллективтендіруді 1931
жылдың күзінде немесе 1932 жылдың көктемінде аяқтауы тиіс болып белгіленді.
Бірақ Қазақ өлкелік партия коммитеті 1929 жылдың желтоқсан айында-ақ
ұжымдастыруды егіншілік аудандарында ғана емес мал шаруашылығы аудандарында
да жеделдетуге нұсқау беріп қойған еді. Жаппай коллективтендіру науқаны
басталардан бұрын 1926 – 1928 жылдары Қазақстанда “Кіші Қазан” науқандарын,
яғни ауылды кеңестендіруді, шабындық және жайылымдық жерлерді қайта бөлуді,
ірі мал иелерін тәркілеуді қатыгездікпен белсенді жүзеге асырған Қазақ
өлкелік партия к-тінің 1-хатшысы Голощекин жаппай ұжымдастыруда да
Қазақстанға тән ерекшеліктерді ескермеді. Бүкіл Одақтағы барлық көшпелі
және жартылай көшпелі шаруашылықтардың 80 процентке жуығы (4236 мың адамды
біріктіретін 706 мың жеке, ұсақ шаруашылық) Қазақстанда болатын.
Ұжымдастыру үшін оларды алдымен жерге орналастыру және жаппай
отырықшыландыру керек еді. Бұл екі күрделі процесс (отырықшыландыру мен
ұжымдастыру) шұғыл түрде қатар жүргізілді. 1930 жылғы 1 қаңтар мен 1 наурыз
аралығында ғана ұжымдастырылған шаруа шаруашылықтарының саны бұрынғыдан екі
есе асып кетті. Қазақстан басшылығы отырықшыландыру процесін ғасырлар бойы
қалыптасқан көшпелі мал ш-на, ұлттық салт-дәстүрлерге қарсы қойды. Жаппай
ұжымдастыру кезінде байлар мен кулактарды тап ретінде жою саясаты да
жағдайды одан әрі ауырлата түсті (Кулак кәмпеске). Осындай қатал шаралар
және ет, астық дайындау науқандарындағы асыра сілтеушілік, қазақтарды
дәстүрлі даму жолынан күшпен тайдыру әрекеті халықтың жаппай қарулы
наразылықтарын туғызды. Ресми мәліметтер бойынша 1929 – 1931 жылдары
Қазақстанда 372 рет шаруалардың бұқаралық бас көтерулері болды.
Тоталитарлық жүйе бұл көтерілістерді аяусыз, әскер күшімен басты (Ауыл
шаруашылығын коллективтендіруге қарсы шаруалар қозғалысы).
Көшпелі және жартылай көшпелі шаруаларды зорлап отырықшыландыру
жоспары алғашқы бесжылдықта (1932 жылдың соңына дейін) сәтсіздікке ұшырады.
Қазақстанда 400 мыңның орнына 70,5 мың шаруа қожалығы ғана отырықшыланды.
1933 жылдың 1 шілдесінде Қазақстан шаруашылықтарының 67,3 проценті, ал 1937
жылдың 1 шілдесінде 97,5 проценті ұжымдастырылды. Күштеп ұжымдастырудың
және жоспарлы түрде жаппай отырықшыландырудың зардаптары өте ауыр болды.
1929 – 1933 жылдары аралығында Қазақстандағы мал басының саны 16 есе
азайды. Мұның соңы қазақ халқының ашаршылыққа және жаппай босқыншылыққа
ұшырауына ұрындырды(Ашаршылық, Босқыншылық).
1921-1922 жылдарда патша өкіметінің жер мәселесіндегі отарлау
саясатының зардапты мұраларын жойған Қазакстан Түркістандағы аграрлық
реформалардың жергілікті ұлт еңбекшілері, сондай-ақ қоныс аударған еңбекші
шаруалар үшін елеулі маңызы болды. Ол көшпелі және жартылай көшпелі
ауылдардағы кедейлердің салықтан босатылып, жеңілдіктер алуына жол ашты.
Сонымен бірге оларда ұжымдандыру алғашқы қарапайым түрлері: сауда-саттық
жасау, жабдықтау, несиені пайдалану, кейде мәдени ағарту жұмысстарының
басын біріктіретін қарапайым кооперативтендіруді дамытуға жол салды.
Мемлекеттік кооперативтік сауда жүйесін құрумен бірге даласында сауда
құрылысының жаңа мазмұнымен байытылған ескі түрлері: жәрмеңкелер, сауда
керуендері болды. Міне, осының нәтижесінде 1923 жылы баяуырақ болса да,
ауыл шаруашылығы өндіргіш күштерінің өрлеуі басталды. Ауыл шаруашылығын
машиналар және құралдармен, тұқымдық астықпен жабдықтау жақсарды. Мал саны
да өсті. Ауыл шаруашылығын қалпына келтіруде кооперацияның рөлі артты.
1924 жылы сәуірде РКФСР үкіметі Қазақ АКСР- інің көшпелі және
отырықшылыққа көшкен халықтарын жерге орналастыру туралы жарлық шығарды.
Жерге орналастыруға байланысты барлық шығынды мемлекет өз мойнына алды.
Отырықшыланған шаруашылықтарға салық жөнінен жеңілдіктер берілді. Ауыл
кедейлері мен шаруаларына қаржылай көмек беру ұйымдастырылып, оның көлемі
1,5 млн. сомға өсті. Осы жылдың қазан айында ұжымдастырылған
шаруашылықтардың жалпы саны 794-ке жетіп, оның 96-сы Коммуна, 456-сы
ауылшаруашылық артелі, 242-і жай серіктестіктер болды. Ал 20-жылдар аяғында
Қазақстанда 1250 мындай жеке шаруа қожалықтары колхоздарға ұйымдасты.
Мемлекет техника және қаражат беріп, еңбекші шаруаларға жеңілдіктер жасап,
колхоздарға көмек көрсетуге пейіл қылды. Бірақ көп жерлерде бұл шаралар
тиісті нәтиже берген жоқ. Бұл кезде республикада совхоздар мен МТС-тар
құрыла бастады. Бұлар шаруалардың ұжымдандыру мәселесін шешуге көмектесуге
тиіс еді. Аграрлық саясатты іске асыру барысында ірі байлардың, жартылай
феодалдардың ең әуелі малын, сосын еңбек құралын, одан кейін олардың
тұратын үйлерін тартып алып, жер аударып жіберу бағыты алынды. 1927 ж.
желтоқсанында Республика өкіметінің жоғарғы буындарында ірі-ірі байлар
шаруашылығын тәркіге салу жөніндегі заң жобасын әзірлеу үшін комиссия
құрылды. Комиссияның төрағасы болып Е. Ерназаров тағайындалды. Оның
құрамына О. Исаев, Н. Нұрмақов, Ғ. Тоқжанов, О. Жандосов т. б. кірді. 1928
ж. 27 тамызында Орталық Атқару Комитеті мен Республика Халық Комиссарлары
Кеңесінің мәжілісінде тәркілеу жөніндегі Заң жобасы қабылданып, жарлық
қаулы түріндегі құжатқа айналды. Республика округтерінде тәркілеуді өткізу
жөніндегі өкілдер тағайындалды. Ауыл-ауылға тікелей мыңнан астам ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz