Саяси жүйенің түрлері

Жоспар:
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
1. Саяси режимнің мәні және түсінігі
2. Тоталитарлы саяси режим
3. Авторитарлық саяси режим
4. Демократиялық саяси режим
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер

Қазіргі саяси ғылымда саяси режим түсінігін елдегі саяси өмірдің сипатын, еркіндік деңгейіне, билік органдарына құқықтық негіздегі қарым-қатынасына байланысты анықтайды. Осы түсінік турасында анықтама беруде талас-тартыстар саяси талдаудың басқа категорияларымен салыстырғанда аз емес. Бірақ көпшілік зерттеушілер саяси режимді саяси жүйе құрылымының өзара әрекеттестіктегі реттілігімен, саяси билік пен мақсаттардың жүзеге асыруымен байланыстарады.
Саяси режимнің функционалды мазмұны маңызды сұрақтарға жауап береді, яғни қоғамның саяси жүйесінің қызметтерінде ерекше орын алатын. Одан мынадай сұрақтар:
- билікте қандай саяси күштер болады және олар қандай механизммен билікті жүзеге асырады;
- саяси билік қалай шынайы таратылады және оның жүзеге асуын кім бақылайды;
- қоғамда тұлғалардың құқықтары мен бостандықтарына қандай жағдайда кепілдіктер беріледі;
- қоғамда саяси оппозицияның өмір сүруіне жол беріле ме;
- саяси билікке қол жеткізуді жүзеге асыруда қандай әдістер, тәсілдер және құралдар қажет т.б.
Саяси режимнің сапалық сипаттамаларын мынадан анықтауға болады: адам құқықтары мен бостандықтарының өлшемі, мемлекеттік биліктің жүзеге асу әдістері, мемлекет пен қоғамның өзара қарым-қатынас сипаты, саяси шешімдерді қабылдауда қоғамның ықпал жасау мүмкіндіктерінің барлығы немесе жоқтығы, саяси институттардың қалыптасу жолдары.
Нақты бір елдегі өмір сүріп отырған саяси режим түрі субъективті және объективті жағдайларға сондай-ақ басқа да көптеген факторларға байланысты. Сондықтан да саяси режимнің классификациясы өмірде көп кездеседі. Кең тараған саяси әдебиеттерде классификация-ол қоғамда демократиялық принциптердің бірқалыпты дамуы деп көрсетіледі. Осы классификация бойынша саяси режимнің түрі былай анықталады:
- саяси-қоғамдық процестердің интенсивтілігі және даму деңгейі;
- басқарушы элитаның құрылымы және оның қалыптасу механизмі;
- қоғамдағы адам құқықтары мен бостандықтарының жағдайы;
- бюрократиямен қатынас жағдайы;
- қоғамда басқарушылық лигитимді түрде болу деңгейі;
- қоғамдағы саяси санаға қозғау салатын қоғамдық-саяси дәстүрлерді әрқилылылығы
Осы айтылғандармен байланыстырып саяси режимнің негізгі үш түрін ажыратады: тоталитарлық, авторитарлық және демократиялық.

Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Арендт Х. Вирус тоталитаризма //Новое время 1991, №11
2. Лейпхарт А. Многосоставные общества и демократические режимы М., 1997
3. Поппер К. Демократия и народовластие.//Новое время, 1991, №8
Қосымша әдебиеттер:
4. Гаджиев К.С.. Тоталитаризм как феномен XX века //Вопросы философии, 1992, №2
5. Громыко А.Л. Политические режимы. М., 1994
6. Мағзумов М. Қазіргі кезендегі демократиялық саяси институттар// Саясат, 1998,№ 2
7. Ермеков К. Демократиялық даму жолы. // Саясат, 1998, №10
8. Інкәрбаев Е Посттоталитарлық кеңестіктегі саяси өзгертулердің ерекшеліктері //Саясат 2002,№1