Құқықтық жүйе және Қазақстан Республикасының құқықтық жүйесі
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3.5 бет.
І тарау. Қазақстан Республикасының құқықтық жүйесінің ұғымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6.7 бет.
ІІ тарау. 2.1 Роман . германдық құқықтық жүйе ... ... ... ... ... ... ..8.15 бет.
2.2 Ағылшын.американдық құқықтық жүйе ... ... ... ..16.22 бет.
2.3 Діни .дәстүрлік құқықтық жүйе ... ... ... ... ... ... ... ...23.31 бет.
ІІІ тарау. Қазақстан Республикасының құқықтық жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32.53 бет.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54.56 бет.
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..57.58 бет.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3.5 бет.
І тарау. Қазақстан Республикасының құқықтық жүйесінің ұғымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6.7 бет.
ІІ тарау. 2.1 Роман . германдық құқықтық жүйе ... ... ... ... ... ... ..8.15 бет.
2.2 Ағылшын.американдық құқықтық жүйе ... ... ... ..16.22 бет.
2.3 Діни .дәстүрлік құқықтық жүйе ... ... ... ... ... ... ... ...23.31 бет.
ІІІ тарау. Қазақстан Республикасының құқықтық жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32.53 бет.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54.56 бет.
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..57.58 бет.
КІРІСПЕ.
Бұл еңбек мемлекет және құқық пәнін игеруде жоғары оқу орындарында және колледждерде заң мамандығын алушы студенттерге оқу құралы ретінде толықтырылып үшіші мәрте ұсынылып отыр. Оқу құралы оқушыларға мемлекет және құқық мәселелерін жаңаша осы заман талаптары тұрғысынан түсінуіне бағыт көрсетіп, жөн сілтейді.
Еңбектің авторлары тәуелсіз Қазақстан мемлекеті мен құқығының даму барысын көрсетуге тырысқан.
Мемлекет және құқық теориясы пәнінің өзіне ғана тән ерекшелігі бар, өйткені мемлекет және құқық абстрактілі санат, категория ретінде зерттелінеді, оқытылады.
Аталған теория мемлекет пен құқықты зерттеу барысында оларды мемлекеттегі нақты құқық ретінде белгілі бір тарихи кезеңде болған құбылыстар деп қарастырмайды. Керісінше, оларды жалпы сипаттары бойынша тарихи дамудағы өзгеру сатыларын жан-жақты қамтып, қарастырады. Сонымен бірге ең алдымен осы заманғы мемлекеттілік пен құқықтардың ең дамыған нысандарын зерттеуді өзіне бағыт-бағдар ретінде ұстанады. Олардың мағынасы мен мәнін теориялық көзқарастар тұрғысынан түсіндіреді.
Мемлекет және құқық теориясы –күрделі заңтану ғылымы, ол мемлекет теориясы және құқық теориясы деп аталатын екі бөліктен тұрады.
Мемлекет теориясы мемлекет туралы жалпы ғылым, ол мемлекет типтерін, нысандарын (формаларын) және қызметтерін (функцияларын) зерттейді.
Ал құқық теориясы –заң догматтары мәселелерін, яғни құқық негіздерін, құқық нормаларының түрін, құқықтық қатынастарды , құқықтық сананы, құқықты түсіндіруді, заң алдындағы жауапкершілікті және тағы басқа құқықтық мәселелерді зерттейтін ғылым.
Ал енді Қазақстан Республикасының құқықтық жүйесі, осы замағы құқықтық жүйелер туралы атап өткім келеді.
Курстық жұмыстың негізгі және басты мақсаты. Қоғамның құқықтық өмірі саласында құқықтық жүйенің мүмкіндіктеріне кешенді талдау жасау. Құқықтық өмірдің мәдени астарының негізгі құрамдас бөліктерін жіктеу, олардың жеке – жеке орынын өзара байланысын қатынасын сарапқа салу. Аталған тақырып бойынша екі маңызды әлеуметтік міндетті тұжырымдауға болады. Біріншіден, құқықтық жүйе құқықты қолдануға байланысты барлық тәсілдерді толықтай біріктіреді. Екіншіден, құқықтық жүйе барлық құқықтық құбылыстардың жаңа деңгейде бірігуін білдіреді. Құқықтық жүйе құқықтық мемлекеттің бір белгісі болып табылады. Профессор Н.И.Матузовтың пікірі бойынша: «құқықтық жүйе ұғымының құндылығы қоғамның құқықтық жүйесін талдаумен байланысты болады». Сондықтан кез – келген заң құқықтық жүйенің иерархиялық құрылымына қайшы келмеуі керек. Құқықтық жүйенің қалыптасуы салыстырмалы ұзақ кезеңді алатын қиын іс болып табылады. Заңи әбедиеттерде құқықтық жүйе категориясын салыстырмалы түрде жаңартып отырады. Ол 80 – жылдардың аяғынан бастап енді. Бірақ та Батыс заңгерлері бұл ұғыммен бұрынғы кезден айналысуда. Құқықтық жүйе құқықтық материя құрылыммен жақын байланысты яғни, ол иерархиялық көп құрылымдық сияқты аспектілерден тұрады. Құқықтық жүйе динамикалық даму үстінде болады яғни, ол туралы ұғым үнемі өзгеріп отырады. Құқықтық жүйе басқа құқықтық терминдерден ауыстырмайды және өзгертпейді. Ол жеке ғылыми жүктемені яғни, барлық құқықтық құбылыстардың бірлігін білдіреді.
Заң әдебиеттерінде құқықтық жүйе ұғымына кейбір ғалымдар мынадай талдау береді: «Құқықтық жүйе қоғамдық қызмет ету саласы бойынша екі жақты бірлікті көрсетеді: нормативтік негіздердің қалыптасуын, нормативтік қызметтердің үлгісін». Бұл бірлікте құқықтық жүйенің функциясы ерекше орын алады.
Сондықтан құқықтық және мемлекеттік құрылыстарды олар тарихи дамуында және өзара байланыстарында қаралуы құқықтық жүйелерді талдауды қажет етеді. Құқықтың дамуы кез – келген мемлекетте қайшылықта және күрделі екені көпшілікке мәлім. Жалпы, құқықтық жүйелердің даму деңгейі қоғамда оның қоғамдық экономикалық дәрежесімен анықталады, басқа сөзбен айтқанда өркениеттің дамуы.
Құқықтық тенденциялар Ежелгі Грецияда және Римде сонымен қатар Ежелгі Шығыста пайда болған деп айтып кетуге болады.
Тарихи қалыптасқан нәрсе Қазақстанның құқықтық мәдениетінің құрылымына шығыстық дәстүрлер үлкен ықпал тигізген. Ежелгі Шығыстың құқықтық идеясы қоғамдық топтық – шектеулі сипаттары анық аңғарылады және қоғамдық топтардың класстық құқықтары мен бостандықтары қатаң бекітілуімен көрінеді. Осындай өте күрделі класстық және әлеуметтік құрылымдардың дамуы Ежелгі Шығыстық қоғамда құқықтың прогрессивті даму туралы ойландырады.
Құқықтық жүйенің тарихы жағынан қарағанда сол кездегі құқықтық актілер қазіргі адамдар құқықтар туралы түсініктердің қалыптасуына ықпалын тигізгенін айта кеткен жөн.
Бірақ та қазақ даласы Шығыс пен Батыс арасындағы орталықтан орын алып отырғанын ескеру керек. Сондықтан қазақтардың идеологиясына құқықтық мәдениетіде синтездің аталған екі әлемнің диолог ретінде көрінеді. Батыс дәстүрінің ықпалы Ресейлік құқық жүйесі арқылы іске асырылды. Бұл Қазақстанның Ресейге қосылуынан байланысты. Қазақстанның Ресейге қосылуы күрделі қарама – қайшылық процесстерге сәйкес келеді. 1917 жылғы Ұлы Казан төңкерілісінен кейін Кеңес Одағының құрамындағы Қазақстан социализм жағдайында өмір сүре бастайды.
1991 жылғы желтоқсаннан бастап Қазақстан өз тәуелсіздігін жариялады және құқықтық мемлекет негізінде жұмыс істей бастады.
Курстық жұмысытың белгіленген мақсатқа жету үшін зерттеу жұмысында төмендегі міндеттері болып мыналар табылады:
1. Қоғамның құқықтық жүйесі ұғыммен құрылымы жеке зерттеу;
2. Қоғамның құқықтық жүйесін талдау;
3. Қоғамның құқықтық жүйесі мәселері бойынша өзіндік тәсілдерді зерттеу;
4. Қоғамның құқықтық жүйесін зерттеуге байланысты ұсыныстар енгізу.
Қоғамның жүйесі мәселелері бойынша көптеген мақалалар, жинақтар, оқулықтар жарияланды. Аталған тақырып бойынша зерттеулер бірқатар жетістіктерге жеткен. Бірақ қоғамның құқықтық жүйесі мәселесі көп жылдар қатарынан пікір талас туғызып келеді. Бұдан шығатын қортынды қоғамның құқықтық жүйесі тақырыбы мазмұнды болып табылады, сонымен қатар қызығушылықта тудырады.
Бұл еңбек мемлекет және құқық пәнін игеруде жоғары оқу орындарында және колледждерде заң мамандығын алушы студенттерге оқу құралы ретінде толықтырылып үшіші мәрте ұсынылып отыр. Оқу құралы оқушыларға мемлекет және құқық мәселелерін жаңаша осы заман талаптары тұрғысынан түсінуіне бағыт көрсетіп, жөн сілтейді.
Еңбектің авторлары тәуелсіз Қазақстан мемлекеті мен құқығының даму барысын көрсетуге тырысқан.
Мемлекет және құқық теориясы пәнінің өзіне ғана тән ерекшелігі бар, өйткені мемлекет және құқық абстрактілі санат, категория ретінде зерттелінеді, оқытылады.
Аталған теория мемлекет пен құқықты зерттеу барысында оларды мемлекеттегі нақты құқық ретінде белгілі бір тарихи кезеңде болған құбылыстар деп қарастырмайды. Керісінше, оларды жалпы сипаттары бойынша тарихи дамудағы өзгеру сатыларын жан-жақты қамтып, қарастырады. Сонымен бірге ең алдымен осы заманғы мемлекеттілік пен құқықтардың ең дамыған нысандарын зерттеуді өзіне бағыт-бағдар ретінде ұстанады. Олардың мағынасы мен мәнін теориялық көзқарастар тұрғысынан түсіндіреді.
Мемлекет және құқық теориясы –күрделі заңтану ғылымы, ол мемлекет теориясы және құқық теориясы деп аталатын екі бөліктен тұрады.
Мемлекет теориясы мемлекет туралы жалпы ғылым, ол мемлекет типтерін, нысандарын (формаларын) және қызметтерін (функцияларын) зерттейді.
Ал құқық теориясы –заң догматтары мәселелерін, яғни құқық негіздерін, құқық нормаларының түрін, құқықтық қатынастарды , құқықтық сананы, құқықты түсіндіруді, заң алдындағы жауапкершілікті және тағы басқа құқықтық мәселелерді зерттейтін ғылым.
Ал енді Қазақстан Республикасының құқықтық жүйесі, осы замағы құқықтық жүйелер туралы атап өткім келеді.
Курстық жұмыстың негізгі және басты мақсаты. Қоғамның құқықтық өмірі саласында құқықтық жүйенің мүмкіндіктеріне кешенді талдау жасау. Құқықтық өмірдің мәдени астарының негізгі құрамдас бөліктерін жіктеу, олардың жеке – жеке орынын өзара байланысын қатынасын сарапқа салу. Аталған тақырып бойынша екі маңызды әлеуметтік міндетті тұжырымдауға болады. Біріншіден, құқықтық жүйе құқықты қолдануға байланысты барлық тәсілдерді толықтай біріктіреді. Екіншіден, құқықтық жүйе барлық құқықтық құбылыстардың жаңа деңгейде бірігуін білдіреді. Құқықтық жүйе құқықтық мемлекеттің бір белгісі болып табылады. Профессор Н.И.Матузовтың пікірі бойынша: «құқықтық жүйе ұғымының құндылығы қоғамның құқықтық жүйесін талдаумен байланысты болады». Сондықтан кез – келген заң құқықтық жүйенің иерархиялық құрылымына қайшы келмеуі керек. Құқықтық жүйенің қалыптасуы салыстырмалы ұзақ кезеңді алатын қиын іс болып табылады. Заңи әбедиеттерде құқықтық жүйе категориясын салыстырмалы түрде жаңартып отырады. Ол 80 – жылдардың аяғынан бастап енді. Бірақ та Батыс заңгерлері бұл ұғыммен бұрынғы кезден айналысуда. Құқықтық жүйе құқықтық материя құрылыммен жақын байланысты яғни, ол иерархиялық көп құрылымдық сияқты аспектілерден тұрады. Құқықтық жүйе динамикалық даму үстінде болады яғни, ол туралы ұғым үнемі өзгеріп отырады. Құқықтық жүйе басқа құқықтық терминдерден ауыстырмайды және өзгертпейді. Ол жеке ғылыми жүктемені яғни, барлық құқықтық құбылыстардың бірлігін білдіреді.
Заң әдебиеттерінде құқықтық жүйе ұғымына кейбір ғалымдар мынадай талдау береді: «Құқықтық жүйе қоғамдық қызмет ету саласы бойынша екі жақты бірлікті көрсетеді: нормативтік негіздердің қалыптасуын, нормативтік қызметтердің үлгісін». Бұл бірлікте құқықтық жүйенің функциясы ерекше орын алады.
Сондықтан құқықтық және мемлекеттік құрылыстарды олар тарихи дамуында және өзара байланыстарында қаралуы құқықтық жүйелерді талдауды қажет етеді. Құқықтың дамуы кез – келген мемлекетте қайшылықта және күрделі екені көпшілікке мәлім. Жалпы, құқықтық жүйелердің даму деңгейі қоғамда оның қоғамдық экономикалық дәрежесімен анықталады, басқа сөзбен айтқанда өркениеттің дамуы.
Құқықтық тенденциялар Ежелгі Грецияда және Римде сонымен қатар Ежелгі Шығыста пайда болған деп айтып кетуге болады.
Тарихи қалыптасқан нәрсе Қазақстанның құқықтық мәдениетінің құрылымына шығыстық дәстүрлер үлкен ықпал тигізген. Ежелгі Шығыстың құқықтық идеясы қоғамдық топтық – шектеулі сипаттары анық аңғарылады және қоғамдық топтардың класстық құқықтары мен бостандықтары қатаң бекітілуімен көрінеді. Осындай өте күрделі класстық және әлеуметтік құрылымдардың дамуы Ежелгі Шығыстық қоғамда құқықтың прогрессивті даму туралы ойландырады.
Құқықтық жүйенің тарихы жағынан қарағанда сол кездегі құқықтық актілер қазіргі адамдар құқықтар туралы түсініктердің қалыптасуына ықпалын тигізгенін айта кеткен жөн.
Бірақ та қазақ даласы Шығыс пен Батыс арасындағы орталықтан орын алып отырғанын ескеру керек. Сондықтан қазақтардың идеологиясына құқықтық мәдениетіде синтездің аталған екі әлемнің диолог ретінде көрінеді. Батыс дәстүрінің ықпалы Ресейлік құқық жүйесі арқылы іске асырылды. Бұл Қазақстанның Ресейге қосылуынан байланысты. Қазақстанның Ресейге қосылуы күрделі қарама – қайшылық процесстерге сәйкес келеді. 1917 жылғы Ұлы Казан төңкерілісінен кейін Кеңес Одағының құрамындағы Қазақстан социализм жағдайында өмір сүре бастайды.
1991 жылғы желтоқсаннан бастап Қазақстан өз тәуелсіздігін жариялады және құқықтық мемлекет негізінде жұмыс істей бастады.
Курстық жұмысытың белгіленген мақсатқа жету үшін зерттеу жұмысында төмендегі міндеттері болып мыналар табылады:
1. Қоғамның құқықтық жүйесі ұғыммен құрылымы жеке зерттеу;
2. Қоғамның құқықтық жүйесін талдау;
3. Қоғамның құқықтық жүйесі мәселері бойынша өзіндік тәсілдерді зерттеу;
4. Қоғамның құқықтық жүйесін зерттеуге байланысты ұсыныстар енгізу.
Қоғамның жүйесі мәселелері бойынша көптеген мақалалар, жинақтар, оқулықтар жарияланды. Аталған тақырып бойынша зерттеулер бірқатар жетістіктерге жеткен. Бірақ қоғамның құқықтық жүйесі мәселесі көп жылдар қатарынан пікір талас туғызып келеді. Бұдан шығатын қортынды қоғамның құқықтық жүйесі тақырыбы мазмұнды болып табылады, сонымен қатар қызығушылықта тудырады.
ІІ. АРНАЙЫ ӘДЕБИЕТТЕР:
1. Ашитов З. О. Ашитов Б. З. «Қазақстан Республикасының құқық негіздері»
Алматы. Жеті жарғы, 2003ж.
2. Алексеев С.С. «Государства и права» Москва, 1994ж.
3. Азаров Н.И. «Теория государства и права» Москва, 1998ж.
4. Абдулаев М.И. « Теория государства и права» Москва, 2003ж.
5. Булгакова Д.А. «Мемлекет және құқық теориясы» Алматы, 2007ж.
7. Венгерев «Теория государства и права» Москва, 2000ж.
8. Григорьев В. «Основы теории государства и права» Альбом схема.
Алматы. Жеті жарғы, 2001ж.
9. Давид Рене « Основные правовые системы современости» Москва, 1995ж.
10. Давид Рене, Камилла Жофре – Спинози «Основные правовые системы
современости» Москва, 1998ж.
11. Зиманов С.З. «Общая теория права и ее место в системе правоведения»
Алматы, 1982ж.
12. Зиманов С. З. Өсеров Н «Қазақ әдет – ғұрып заңдарына шариаттың әсері»
Алматы, Жеті жарғы, 1997ж.
13. Ибраева А. С. «Общая теория государства и права» Алматы, 2000ж.
14. Кенжалиев З. « Қазақ әдет – ғұрып құқығының материалдары» Алматы,
Жеті жарғы, 1996ж.
15. Камарова С.А. «Основы государства и права» Москва, Питер, 2003ж.
16. Лазерев В.В. «Теория государства и права» Москва, 1992ж.
17. Матузов Н. И., Малько А. В. «Теория государства и права» Москва.
Юристь 2005ж.
18. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан – 2030. Алматы 2007
19. Назарбаев Н.Ә.Қазақстанның болашағы – қоғамның идеялық бірлігінде.
Алматы, 1993 жыл
20. Өзбекұлы С. Қопабаев Ө. «Мемлекет және құқық теориясы» Алматы.
Жеті жарғы, 2006ж.
21. Өзбекұлы С. «Көшпелі қазақ өркениетіндегі құқық» Алматы, 2002ж.
21. Өсеров Н.Ө. Естаев Ж. «Ислам және қазақтың әдет – ғұрпы» Алматы,
1992ж.
22. Өсеров Н. Ө. Қопабаев Ө.Қ. «Мұсылмандық құқық» Алматы, 1998ж.
23. Өсеров Н.Ө. « Жеті жарғы» Алматы, 1995ж.
24. Сапарғалиев Ғ.С. «Қазақстан мемлекеті мен құқығының негіздері»
Алматы. Атамұра, 2003ж.
25. Сапарғалиев Ғ.С. Ибраева А. С. «Мемлекет және құқық теориясы»
Алматы. Жеті жарғы. 1997ж.
26. Тасмагамбетова А.С. Ерназаров Ж.Т. «Обычное права» Учебное пособие
Орал, 2003ж
27. Табанов С. А. «Салыстырмалы құқық» Алматы, 2003ж.
28. Табанов С. А. Оразова А. Ә. «Күрделі заманның өтпелі кезеңдеріндегі
қазақ қоғамы Ата Заңдарының (Конституцияларының) тарихи – құқықтық
сабақтастығы» Алматы. Жеті жарғы, 2005ж.
29. Хропанюк В.Н. «Теория государства и права» Москва, 1998ж.
30. Черданцев А.Ф. Теория государства и права. Курс лекций Екатеринбург
2000ж.
1. Ашитов З. О. Ашитов Б. З. «Қазақстан Республикасының құқық негіздері»
Алматы. Жеті жарғы, 2003ж.
2. Алексеев С.С. «Государства и права» Москва, 1994ж.
3. Азаров Н.И. «Теория государства и права» Москва, 1998ж.
4. Абдулаев М.И. « Теория государства и права» Москва, 2003ж.
5. Булгакова Д.А. «Мемлекет және құқық теориясы» Алматы, 2007ж.
7. Венгерев «Теория государства и права» Москва, 2000ж.
8. Григорьев В. «Основы теории государства и права» Альбом схема.
Алматы. Жеті жарғы, 2001ж.
9. Давид Рене « Основные правовые системы современости» Москва, 1995ж.
10. Давид Рене, Камилла Жофре – Спинози «Основные правовые системы
современости» Москва, 1998ж.
11. Зиманов С.З. «Общая теория права и ее место в системе правоведения»
Алматы, 1982ж.
12. Зиманов С. З. Өсеров Н «Қазақ әдет – ғұрып заңдарына шариаттың әсері»
Алматы, Жеті жарғы, 1997ж.
13. Ибраева А. С. «Общая теория государства и права» Алматы, 2000ж.
14. Кенжалиев З. « Қазақ әдет – ғұрып құқығының материалдары» Алматы,
Жеті жарғы, 1996ж.
15. Камарова С.А. «Основы государства и права» Москва, Питер, 2003ж.
16. Лазерев В.В. «Теория государства и права» Москва, 1992ж.
17. Матузов Н. И., Малько А. В. «Теория государства и права» Москва.
Юристь 2005ж.
18. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан – 2030. Алматы 2007
19. Назарбаев Н.Ә.Қазақстанның болашағы – қоғамның идеялық бірлігінде.
Алматы, 1993 жыл
20. Өзбекұлы С. Қопабаев Ө. «Мемлекет және құқық теориясы» Алматы.
Жеті жарғы, 2006ж.
21. Өзбекұлы С. «Көшпелі қазақ өркениетіндегі құқық» Алматы, 2002ж.
21. Өсеров Н.Ө. Естаев Ж. «Ислам және қазақтың әдет – ғұрпы» Алматы,
1992ж.
22. Өсеров Н. Ө. Қопабаев Ө.Қ. «Мұсылмандық құқық» Алматы, 1998ж.
23. Өсеров Н.Ө. « Жеті жарғы» Алматы, 1995ж.
24. Сапарғалиев Ғ.С. «Қазақстан мемлекеті мен құқығының негіздері»
Алматы. Атамұра, 2003ж.
25. Сапарғалиев Ғ.С. Ибраева А. С. «Мемлекет және құқық теориясы»
Алматы. Жеті жарғы. 1997ж.
26. Тасмагамбетова А.С. Ерназаров Ж.Т. «Обычное права» Учебное пособие
Орал, 2003ж
27. Табанов С. А. «Салыстырмалы құқық» Алматы, 2003ж.
28. Табанов С. А. Оразова А. Ә. «Күрделі заманның өтпелі кезеңдеріндегі
қазақ қоғамы Ата Заңдарының (Конституцияларының) тарихи – құқықтық
сабақтастығы» Алматы. Жеті жарғы, 2005ж.
29. Хропанюк В.Н. «Теория государства и права» Москва, 1998ж.
30. Черданцев А.Ф. Теория государства и права. Курс лекций Екатеринбург
2000ж.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3-5 бет.
І тарау. Қазақстан Республикасының құқықтық жүйесінің ұғымы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6-7 бет.
ІІ тарау. 2.1 Роман - германдық құқықтық жүйе ... ... ... ... ... ... ..8-15 бет.
2.2 Ағылшын-американдық құқықтық жүйе ... ... ... ..16-22 бет.
2.3 Діни - дәстүрлік құқықтық жүйе ... ... ... ... ... ... ... ... 23-31 бет.
ІІІ тарау. Қазақстан Республикасының құқықтық жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32-53 бет.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...54-5 6 бет.
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..57-58 бет.
КІРІСПЕ.
Бұл еңбек мемлекет және құқық пәнін игеруде жоғары оқу орындарында және колледждерде заң мамандығын алушы студенттерге оқу құралы ретінде толықтырылып үшіші мәрте ұсынылып отыр. Оқу құралы оқушыларға мемлекет және құқық мәселелерін жаңаша осы заман талаптары тұрғысынан түсінуіне бағыт көрсетіп, жөн сілтейді.
Еңбектің авторлары тәуелсіз Қазақстан мемлекеті мен құқығының даму барысын көрсетуге тырысқан.
Мемлекет және құқық теориясы пәнінің өзіне ғана тән ерекшелігі бар, өйткені мемлекет және құқық абстрактілі санат, категория ретінде зерттелінеді, оқытылады.
Аталған теория мемлекет пен құқықты зерттеу барысында оларды мемлекеттегі нақты құқық ретінде белгілі бір тарихи кезеңде болған құбылыстар деп қарастырмайды. Керісінше, оларды жалпы сипаттары бойынша тарихи дамудағы өзгеру сатыларын жан-жақты қамтып, қарастырады. Сонымен бірге ең алдымен осы заманғы мемлекеттілік пен құқықтардың ең дамыған нысандарын зерттеуді өзіне бағыт-бағдар ретінде ұстанады. Олардың мағынасы мен мәнін теориялық көзқарастар тұрғысынан түсіндіреді.
Мемлекет және құқық теориясы - күрделі заңтану ғылымы, ол мемлекет теориясы және құқық теориясы деп аталатын екі бөліктен тұрады.
Мемлекет теориясы мемлекет туралы жалпы ғылым, ол мемлекет типтерін, нысандарын (формаларын) және қызметтерін (функцияларын) зерттейді.
Ал құқық теориясы - заң догматтары мәселелерін, яғни құқық негіздерін, құқық нормаларының түрін, құқықтық қатынастарды , құқықтық сананы, құқықты түсіндіруді, заң алдындағы жауапкершілікті және тағы басқа құқықтық мәселелерді зерттейтін ғылым.
Ал енді Қазақстан Республикасының құқықтық жүйесі, осы замағы құқықтық жүйелер туралы атап өткім келеді.
Курстық жұмыстың негізгі және басты мақсаты. Қоғамның құқықтық өмірі саласында құқықтық жүйенің мүмкіндіктеріне кешенді талдау жасау. Құқықтық өмірдің мәдени астарының негізгі құрамдас бөліктерін жіктеу, олардың жеке - жеке орынын өзара байланысын қатынасын сарапқа салу. Аталған тақырып бойынша екі маңызды әлеуметтік міндетті тұжырымдауға болады. Біріншіден, құқықтық жүйе құқықты қолдануға байланысты барлық тәсілдерді толықтай біріктіреді. Екіншіден, құқықтық жүйе барлық құқықтық құбылыстардың жаңа деңгейде бірігуін білдіреді. Құқықтық жүйе құқықтық мемлекеттің бір белгісі болып табылады. Профессор Н.И.Матузовтың пікірі бойынша: құқықтық жүйе ұғымының құндылығы қоғамның құқықтық жүйесін талдаумен байланысты болады. Сондықтан кез - келген заң құқықтық жүйенің иерархиялық құрылымына қайшы келмеуі керек. Құқықтық жүйенің қалыптасуы салыстырмалы ұзақ кезеңді алатын қиын іс болып табылады. Заңи әбедиеттерде құқықтық жүйе категориясын салыстырмалы түрде жаңартып отырады. Ол 80 - жылдардың аяғынан бастап енді. Бірақ та Батыс заңгерлері бұл ұғыммен бұрынғы кезден айналысуда. Құқықтық жүйе құқықтық материя құрылыммен жақын байланысты яғни, ол иерархиялық көп құрылымдық сияқты аспектілерден тұрады. Құқықтық жүйе динамикалық даму үстінде болады яғни, ол туралы ұғым үнемі өзгеріп отырады. Құқықтық жүйе басқа құқықтық терминдерден ауыстырмайды және өзгертпейді. Ол жеке ғылыми жүктемені яғни, барлық құқықтық құбылыстардың бірлігін білдіреді.
Заң әдебиеттерінде құқықтық жүйе ұғымына кейбір ғалымдар мынадай талдау береді: Құқықтық жүйе қоғамдық қызмет ету саласы бойынша екі жақты бірлікті көрсетеді: нормативтік негіздердің қалыптасуын, нормативтік қызметтердің үлгісін. Бұл бірлікте құқықтық жүйенің функциясы ерекше орын алады.
Сондықтан құқықтық және мемлекеттік құрылыстарды олар тарихи дамуында және өзара байланыстарында қаралуы құқықтық жүйелерді талдауды қажет етеді. Құқықтың дамуы кез - келген мемлекетте қайшылықта және күрделі екені көпшілікке мәлім. Жалпы, құқықтық жүйелердің даму деңгейі қоғамда оның қоғамдық экономикалық дәрежесімен анықталады, басқа сөзбен айтқанда өркениеттің дамуы.
Құқықтық тенденциялар Ежелгі Грецияда және Римде сонымен қатар Ежелгі Шығыста пайда болған деп айтып кетуге болады.
Тарихи қалыптасқан нәрсе Қазақстанның құқықтық мәдениетінің құрылымына шығыстық дәстүрлер үлкен ықпал тигізген. Ежелгі Шығыстың құқықтық идеясы қоғамдық топтық - шектеулі сипаттары анық аңғарылады және қоғамдық топтардың класстық құқықтары мен бостандықтары қатаң бекітілуімен көрінеді. Осындай өте күрделі класстық және әлеуметтік құрылымдардың дамуы Ежелгі Шығыстық қоғамда құқықтың прогрессивті даму туралы ойландырады.
Құқықтық жүйенің тарихы жағынан қарағанда сол кездегі құқықтық актілер қазіргі адамдар құқықтар туралы түсініктердің қалыптасуына ықпалын тигізгенін айта кеткен жөн.
Бірақ та қазақ даласы Шығыс пен Батыс арасындағы орталықтан орын алып отырғанын ескеру керек. Сондықтан қазақтардың идеологиясына құқықтық мәдениетіде синтездің аталған екі әлемнің диолог ретінде көрінеді. Батыс дәстүрінің ықпалы Ресейлік құқық жүйесі арқылы іске асырылды. Бұл Қазақстанның Ресейге қосылуынан байланысты. Қазақстанның Ресейге қосылуы күрделі қарама - қайшылық процесстерге сәйкес келеді. 1917 жылғы Ұлы Казан төңкерілісінен кейін Кеңес Одағының құрамындағы Қазақстан социализм жағдайында өмір сүре бастайды.
1991 жылғы желтоқсаннан бастап Қазақстан өз тәуелсіздігін жариялады және құқықтық мемлекет негізінде жұмыс істей бастады.
Курстық жұмысытың белгіленген мақсатқа жету үшін зерттеу жұмысында төмендегі міндеттері болып мыналар табылады:
1. Қоғамның құқықтық жүйесі ұғыммен құрылымы жеке зерттеу;
2. Қоғамның құқықтық жүйесін талдау;
3. Қоғамның құқықтық жүйесі мәселері бойынша өзіндік тәсілдерді зерттеу;
4. Қоғамның құқықтық жүйесін зерттеуге байланысты ұсыныстар енгізу.
Қоғамның жүйесі мәселелері бойынша көптеген мақалалар, жинақтар, оқулықтар жарияланды. Аталған тақырып бойынша зерттеулер бірқатар жетістіктерге жеткен. Бірақ қоғамның құқықтық жүйесі мәселесі көп жылдар қатарынан пікір талас туғызып келеді. Бұдан шығатын қортынды қоғамның құқықтық жүйесі тақырыбы мазмұнды болып табылады, сонымен қатар қызығушылықта тудырады.
І тарау. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ ҰҒЫМЫ.
Дүниежүзілік тарихта құқықтың пайда болуы туралы осы күнге дейін көптеген пікірлер мен көзқарастар қалыптасқан. Бұл мәселе туралы дау- дамай осы күні де жалғасуда. Құқық мемлекетпен бірге қоғамның обьективтік даму процесінің нәтижесінде өмірге келді. Алғашқы қоғамдағы әлеуметтік нормалар: әдет - ғұрып, салт - дәстүр, мораль, діни өсиеттер, мемлекеттік жүйеде бірте - бірте екінші қатардағы нормаға айналып, құқық әлеуметтік негізгі нормаға айналды. Әдет - ғұрып деп әрбір этностың тарихи дамуы барысында олардың шаруашлық ұйымдастыру, географиялық факторларға және этникалық ерекшеліктеріне байланысты қалыптасып, күнделікті өмірде сан алуан рет қайталануына байланысты дағдыға айналған нормалардың жиынтығын айтады. Әдет - ғұрып жазылмаған нормалар жиынтығы, оның қай кезде, қай мерзімде пайда болғаны ғылымға әлі белгісіз. Тарихи және тархи - құқықтық әдебиеттерде алғашқы қауымдық құрылыстағы қоғамдық қатынастарды реттеу мононормаларға жүктеледі деген пікір бар. Оның құрамына моральдық, діни, қоғамдық өміріді ұйымдастыру нормалары енетінін тілге тиек етеді. Қазақтың мемлекеті тарихына, әдет - ғұрып заңдарын зерттеуге, билер институтының демократиялық халықтық жақтарын ашып көрсетуге арналған ғылыми еңбектері жарық көрді. Ең алғашқы соққыны қазақ халқының құқығы, әдет - ғұрып заң - қағидалары патшалық Ресейден алды. Қазақ құқықғы туралы талай еңбектер жазылды, жазылады да. Көшпелі қазақ қоғамы және әдет - ғұрып заңдарының қалыптасуын сөз еткенде, қазақ қоғамының өткен тарихы жазба деректерге кеміс болғанымен ауыз әдебиетіне өте бай. Соның бір көрінісі - шежіре. Қазақ халқының ежелгі замандағы озық, ойлы да білікті азаматтары ұрпақтан - ұрпаққа жалғасқан ата - бабалар шежіресін, өзінің ұлттық генеалогия тарихын жазып қалдырып отырған. Халық арасында бүкіл қазақтың жетпіс жеті атасын тарататын шежірешілері де болған.
Адам мыңдаған жылдар өмір сүріп келеді. Құқықтың мазмұнын, тарихын, белгі - нышандарын жақсы білу қоғамды дұрыс, сапалы реттеп - басқару өте қажет. Американың ірі этнографы Л. Морган 1877 жылы өзінің Ежелгі қоғам деп аталатын еңбегінде, Ф. Энгельс өзінің әйгілі Семьяның, жеке меншіктің және мемлекеттің шығуы деген зерттеуінде алғашқы қауымдық құрылыстың ыдырауының себептеріне талдау жасап, құнды пікірлер айтты. Бірақ олардың пікірлері қазіргі тарихи - құқықтық әдебиеттерде әр түрлі мағынады бағалануда. Алғашқы қауымдық құрылыста қалыптасқан қатынастар қандай нормалармен реттелінеді деген сауал заңды түрде туындайды. Қоғамның диалектикалық даму процесіне сәйкес құқық туралы көзқарас та, пікірлер де әртүрлі болды. Құқық туралы негізгі теориялар: табиғи, теологиялық, реалистік, әлеуметтік, нормативтік, психологиялық, материалистік, адхократиялық, идеологиялық, құқықтық экзистенциялық теориялар.
ІІ ТАРАУ. 2.1. РОМАН - ГЕРМАНДЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖҮЙЕСІ.
Роман - германдық құқықтық жүйе дегеніміз тарихи даму барысында рим құқығы және оның рецепциясын жасау негізінде нормативтік құқықтық келісімдердің қабылдануы. Бұл құқықтық жүйенің қалыптасып және дамуына VI ғасырда дүниеге келген Византияның императоры Юстинианың Corpus iuris civilis деп аталатын құқықтық құжаты ерекше рөл атқарады. XVIII - XIX ғасырдың бас кезеңінде континенталдық Европа мен АҚШ - та Конституциялар мен салық қатынастарын реттейтін кодекстер пайда болды. Мысалы, АҚШ - тың 1789 жылы, Францияның 1791 жылғы Конституциялары 1804 жылы Францияда қабылданған Наполеонның азаматтық кодексі. Роман - германдық құқықтық жүйенің өзіне тән мынадай ерекшеліктері бар:
1. Мемлекетте міндетті түрде ең жоғарғы күші бар Конституцияның болуы.
2. Құқықтық жүйенің жариялылық (мемлекттік, әкімшілік, қаржы, қылмыстық және қылмыстық - процессуалдық) және жеке болып бөлінуі ( азаматтық, неке, сауда).
3. Мемлекетте парламент қабылдаған заңдарды іс жүзіне асыру үшін заңға сәйкес нормативтік кесімдердің қабылдануы ( жарлық, қаулы, ереже, шешім және т.б.), заңнаманың делегациялануы.
4. Қоғамдық қатынастардың құқықпен реттелінетін негізгі салаларды Кодекспен реттеледі.
5. Құқықтың қайнар көздері ретінде нормативтік құқықтық кесім болып саналады, құқықтық әдет ғұрыпты пайдалану жоққа тән немесе мүлдем қолданылмайды.
6. Судьялар мемлект қабылдаған нормативтік құқықтық кесім негізінде ғана шешім, үкім шығарады.
7. Сот прецеденті құқықтық қайнар көзі бола алмайды және сот тәжірибесінде қолданылмайды.
Р.Давид айтқандай: роман - герман қазіргі әлемде кездестірген бірінші отбасы болып табылады. Роман - германдық құқықтық жүйе Африка елін, Латын Америкасын, Шығыс және Жапония, сонымен қатар Еуропа елдерінің көп бөлігін басқан. Бұл құқықтық жүйе өзінің белгілеріне қарай екі топқа бөледі: романдық және германдық болып. Бірінші топқа Франция, Италия, Бельгия, Люксембург және Нидерландия елдерінің құқықтық жүйесі жатады. Ал, екінші топқа Германия, Австралия, Швейцария және т.б. елдерінің құқықтық жүйесін жатқызуға болады. Роман - герман құқықтық жүйе өз бастауын Ежелгі Рим елінен алады. Оның негізгі қайнар көзі Рим құқығы болып табылады. Сондықтан, бұл құқықтық жүйенің басқа құқықтық жүйелерден айырмашылығы бар.
Өзінің даму барысында роман - германдық құқықтық жүйе көп жолдардан өтті. Зерттелу нәтижесінде үш негізгі эволюциялық кезеңдерден тұрды.
Бірінші кезең - Роман - германдық құқықтық жүйенің дамуы мен құрылуы оның эволюциясына XIII ғасырға дейінгі кезеңді қамтиды. Заңгер ғалымдардың пікір бойынша XIII ғасырда Роман - герман құқықтық жүйенің дамыған уақытты - деп білуге болады. Бұл кезеңнің құқықтық қайнар көзңнен айырмашылығы қандай? Осы кезге дейін қандай бір материалдың жинақталу үлгісін мен оны континентік құқықтың роман - германдық құқықтық жүйге біріктірумен негізделді.
Роман - германдық құқықтық жүйенің дамуының екінші кезеңі ХІІІ - XVIII ғасыр аралығында жатады. Ол басында ХІІІ - XIV ғасырда Италияда, ал кейінірек бүкіл Батыс Еуропаға таралған Ренессанспен немесе Қайта Өрлеу дәуірімен теңестіріліп қарастырылады.
Антикалық мәдени мұрасына мойынсусынуды бейнелейтін Қайта Өрлеу, өзін көптеген салалардан соның ішінде заң саласында да көрсетті. Өз кезегіде бүкіл Батыс Еуропаға, Африканың және Қиыр Шығыстың кейбір елдерінде таралған ұлы ерте кезде мойынсыну соның ішінде Ежелгі Римнің құқықтық дәстүрлері мен құқықтық жүйені қарату идеиясы қоғамның құқықтық мәдениетінің жаңа жағдайларда дамуына және құқықтық өмір сүруінің қажеттілігін түсінуге үлесін тигізді.
Роман - германдық құқықтық жүйесінің дамуының осы кезеңін сипаттай отырып, Рене Давид жаңа қоғам құқық қажеттілігін қайта орнатты деп жазды. Ол Құдай талап ететін және прогресске қажетті реттілік пен қауіпсіздікті тек құқық қана қамтамсыз ете алатынын түсіндірді.
Бұл кезде қайырымдылыққа негізделген христиан қоғамының идеясын кейінге қалдырды. Жер бетіндегі құдай қаласын тұрғызу идеясын бас барта бастауы. Шіркеудің өзі мұны танып, сенішілердің қоғамы - дінге қоғамды және зайырлы қоғамды, ар - намыс сотын және сот төрелігін айқын ажырата бастады. XVIII ғасырда дін мен моральді азматтық тәртіп пен құқыққа араластыруды қойды. Құқыққа қоғамдағы маңыздылығы, өз ролі мен белгілі бір автономдық берілді. Қоғамның алдыңғы деңгейлері бірінші орында заңгерлер мен философтар билік иеленушілерден бүкіл қоғамдық қарым - қатынастар тек құқыққа негізделіп жасауына жәнеөткен көптеген ғасырлар бойы билік еткен монархия мен өктемділікке шек қойылуын талап етті.
Роман - германдық құқықтық отбасының қалыптасуы мен дамуының ерекшеліктері жөнінде айта отырып, англо - саксондық құқықтық жүйесіне қарағанда ол Король немесе өзге де биліктің кеңеюі мен күшеюінің, олардың орталықтануының нәтижесі емес. Роман - германдық құқықтық жүйесі Еуропа континентінде елдердің бір - бірімен берілгені ғана емес бұл бірігу идеясының өзі болмайтындай көрінген кезде пайда болды.
Роман - германдық құқықтық отбасы биліктің орталықтандыруды күшейту тенденциясынан және қандай да бір саяси нысандардың жүзеге асыруларынан тәуелсіз дамып, өз күшін ала бастады. Басынан бастап оның фундаментті Батыс Еуропаның елдерінің мәдениеті мен дәстүрінің ортақтығы болды. Роман - германдық континентальді құқық негізінде жатқан идеялардың тереңдеуінен және таралуының негізгі құралдары Еуропалық университеттер болды. Дәл осындай Рим құқығының рецепция идеясы оның негізгі ой - өрісі, тазару және радикальді ауысқан жағдайларға қалыптасу алғаш рет танымды және жайыла бастады. Құқықтық университетік концепциясы жасалып шығарылды, ол құқықты бар құбылыс ретінде емес, істелуі керек ретіндегі көрсетті.
Құқықтық зерттеудің өз тәсілдері жасалды, оларға сәйкес құқықты тек тәжірибелік және академиялық тұрғыдан қарастыруға дәлірек айтсақ, зерттеші текника - заңдылық және ең бастысы кең әлеуметтік аспектіде, оны гуманизм, жақсылық және әділеттілік қағидаларының бірлестіктер моделі ретінде оны толтыратындар тұрғысынан қарастыруға кеңес берілген жоқ. Университеттік құқықтық ғылымда құқықты өзімен - өзін зерттеу тенденциясымен бірге өзге моральді ғалымдар мен пәндер - философия, дін және теология мен тығыз байланысты және өзара әрекеттестікке артықшылықты болды. Сонымен қоса, құқықты оқыту тар тәжірибелік, прогматикалық мақсатты емес, глобальді, әлеуметтік, гуманистік мақсатты көздеді.
Сол кезеңді есептегендей құқықты оқыту соттардың қандай да бір іс жөніндегі сот қандай шешім шығаратын көрсету басты мақсат етімейді. Құқық өзінің ережелерін басшылыққа ала отырып, қандай да бір сұрақтарды қарастыра отырып, шешімді қалай шығаруын соттарды оқытады. Құқық судьялардың кәсіби және қоғамдық қызметіндегі басшылыққа алуға міндетті нормаларды бекітеді. Құқық жөнінде тәлім беру кезінде күнделікті тәртіп ережелерін мазмұндаумен шектелмейді, ол жалпы сабақ беруді ойластыратын мораль жөніндегі тәлімге ұқса. Рим және университеттік құқықты оқытумен және тәжірибеге енгізуге тырысулармен қатар канондық құқыққа үлкен көңіл бөлінді. Ол рим папасынан шығатын шіркеу соборларының шешімдерінің қаулы мен т.б. актілердің жиынтығын білдіреді. Канондық құқық нормалары арқылы шіркеу ұйымдарының, ал кейінрек отбасы, неке және мүліктік қатынастарды ішкі өмірінің сұрақтары реттелді. Канондық құқық өзінің дамуының мөлшеріне сәйкес кодификацияға ұшырады. Осындай кодификцияның әйгілі актісі канондық құқық жинағы саналады.
Діни бірлестіктердің ішінде қалыптасатын ішкі шіркеулік байланыстар мен қатынастардың реттейтін тәсілі ретіндегі құқықтың осы түрі туралы айтқанда, ХІІІ - ХІХ ғасырда өршіген және католик шіркеуінің өзінің шексіз билігі мен өзінің бүкіл жердегі әсері үшін күрестегі негзігі құралы болған әйгілі инкивизицияны айтпай кетуге болмайды. Шіркеу канондарына қатаң сәйкестікте инквизиция Ересялармен күреске арналған сот полицей мекемесін білдірді. Дегенмен, іс жүзінде ол өзінің басқаруында бүкіл қоғамды ұстады және халықтың деңгейлеріне өте үлкен әсер етті. Инквизициямен жүзеге асырылатын тергеу әрекеттерінің анықтауы мен сот өндірісінің барысында пайда болатын және тек қарым - қатынасты реттеуге арналған процессуальді және өзге де актілер бүкіл қоғамға психологиялық және өзгеше әсер етті. Мұның бәрі көптеген ғасырларға созылған католикалық шәркеу мен оның күшті құралы - инквизиция басты зұлымдық ролін алған - Испанияда жете көрінді. Инквизиция тарихының зерттеушісі, канондық құқық докторы бұрынғы Испан инквизициясының бас хатшысы Х. Льоренте айтқандай, Испаниядан басқа ешбір елде инквизиция мұндай гүлденуге жеткен жоқ. Бұл елдегідей жан - жағынан шіркеу ерлігімен тоқылған терең тамырын басқа елдерге жіберген жоқ. Өзінің сот өндірісін айналдыра қоршаған қаншерлігімен, құпиялығымен өз шешімдерінің өктемдігімен қорлау әдістерін сүйгіштігімен, өз жанындағылардың қатаңдығымен адамдарға паникалық қорқыныш жайды, бүкіл қоғамдағы үрейлендіріп ұстады. Испан инквизициясының және оның қоршаған өмірге әсер ететін тәсілдердің үлгісінде автор бұл құбылысты басқа да елдерде зерттеуге болатындығы жөнінде шешім шығарды. Әрине Испаниядағыдай олардың бәрінде де осы институт қызметіне қатысты құпиялық қағидасын қатаң сақталды, ұрпақтан - ұрпаққа жазылмаған ереже король және инквизиция жөнінде үндеме беріп отырды. Өзіне көптеген нормативтік актілерді енгізетін осы құжаттың материалы осы кезде Батыс Еуропа билік еткен тек саяси және психологиялық атмосфералық ғана емес, сонымен бірге осы кезеңдегі роман - герман құқығының жүйесінің даму ерекшеліктерінің толық және обьективті көрнісін қалыптастыруға мүмкіндік береді.
Еуропа қоғамының дамуына сәйкес эволоцияны құқықты болынан өткізді. Ол туралы пікір ғана емес, оған деген қарым - қатынасы да өзгерді. Университеттік программалар мен курстардағы рим құқығына приористік қарым - қатынас бара - бара академиялық және рационалдық бастаулардың айқындаушысы болатын құқық қағидаларын қалыптастыруға ұмтылыспен ауыса бастады. Қарпайым (табиғи) құқық мектебі (теориясы, доктринасы) деп аталған осы жаңа ағым Еуропа университетерінде XVII - XVIII ғасырда жеңіс тауып және беки түседі.
Роман - германдық құқықтық жүйенің дамуындағы үшінші кезеңі, алдын - ала табиғи құқық мектебінің дайындауымен Еуропа елдеріндегі заңнаманың күшеюімен және кодификациямен сәйкестендіріледі. Бұл кезең қабылданған хронология бойынша әлі күнде жалғасып келеді.
Екінші кезеңнің және үшінші кезеінің басына ортақ болған сол кездегі континентальді Еуропа жеңіп шыққан буржуазиялық көтерілістер феодалді құқық институттарды түбірімен өзгертіп немесе түгелімен жойды. Олар құқық туралы көзқарасқа елеулі өзгерістер енгізіп және заңды роман - германдық құқықтың бірінші қайнар көзінен негізгі қайнар көзіне айналды. Осыған дейін талас тудырған теория да практикада өтті. Оларға сәйкес мемлекет басшысы - суверен (хан, король, император) құқықты өзгерте немесе жаңарта алмады. Ол құқықшығармашылық фукцияларына ие болмады. Құқық мемлекеттік биліктен тыс өмір сүрді. Бірақ, осы теорияға сәйкес суверен сот төрелігін жүзеге асырумен байланысты істерге араласатын өкілеттіліктерге ие болды және өзі соттарды құруға және олардың қызметінің регламенттін немесе процудурасын бекіте алды. Заңды қабылдауға құқығы болмай тұрып, ол ордоионстор, эдиктер және т.б. әкімшілік актілер шығарды.
Роман - германдық құқықтық жүйесінің дамуының осы кезеңін сипаттай отырып, Рене Давид дәл осы кезде Еуропада позитивті құқыққа ең алғаш рет қызғушылық туды деп негіздейді. Суверен құқық шығара алады және оны түгел қарастыра алуын алғаш рет қолданыла бастады. Бұл өкілеттіктер суверен табиғи құқықтардың қағидаларын бектіуге беріледі деп есептелді. Кодификатция роман - германдық құқықтық жүйесінің бүтін құбылыс ретінде бейнеледі. Көптеген Еуропа континенттеріндегі елдерде заңнамалық актілердің жүйелеу жүзеге асырылып, нәтиже ретінде роман - германдық құқытық жүйесінде бүкіл өмірге қажеттерін енгізетін Кодекстер - нормативтік құқықтық акті қабылданды. Осылайша, Францияда (1804), Гермнаияда (1896), Швейцарияда (1907) және т.б. елдерде ең алғаш рет азаматтық кодекстер қабылданды. Ал, кейінрек оларға ұқсас қылмыстық, қылмыстық іс жүргізу және т.б. нормативтік құқықтық актілер қабылданды. Қазіргі уақытта кодекстер көптеген нормативтік құқықтық актілермен қатар, соның ішінде қоғамдық өмірдің бүкіл маңызды салаларын реттейтін қарапайым ағымдағы заңдармен роман - германдық құқытық жүйесінде құқықтың жетекші қайнар көзі болып табылады. Құқықтық қайнар көздері ішінде, маңызды бірақ айқындаушы емес рольді көптеген заңнамалық актілер, әдет - ғұрыптар және құқықтық доктриналар алады. Роман - германдық құқықтық жүйесінің қазіргі деңгейіндегі негізгі белгілері мен ерекшеліктерін жақсы түсіну үшін, Германия мен Францияның құқықтық жүйелерін толығырақ қарастырайық.
Германияның қазіргі құқықтық жүйесінің негізі 1867 жылы Пруссияда Солтүстік Герман Одағында бастаған және оның базасы 1871 жылы Герман империясы құрылғаннан кейін қаланды. Жалпы герман құқығы пайда болғанша жаңа мемлекет территориясында бұрынғы мемлекеттер мен мемлекеттік құрылымдардың заңнамалық актілері мен әдет - ғұрыптары жүзеге асты. Осы кезде Бавария, Пруссия, Саксония және т.б. сол кездегі маңызды герман мемлекеттерінің заңнамалары ерекше роль алды. Елдің заңнамасының бүкіл кейінгі даму үрдісіне елеулі әсер еткен жалпыгермандық заңнамалық актілер, ертерек қабылдаған Қылмыстық және Сауда жинағы (1866 - 1971), Азаматтық іс жүргізуші және Қылмыстық іс жүргізу жинағы, Сот құрылысы туралы заң 1877 жылы, 1896 жылы Азаматтық жинағы және т.б. ерекшеленді. Қазіргі Германияның заңнамасының құрылымда Веймар Республикасы кезінде (1919 - 1933) қабылданған қазіргі жағдайларға бейімделген бірқатар актілер әліде іс жүзіне асып отыр. Елде фашистік диктатура өмір сүрген кезде қабылданған бірқатар заңнамалық ережелер мен актілер өз күшін сақтап келеді.
Германияның қазіргі құқықтық жүйесінде 1949 жылы 23 мамырда қабылданған Конституциясына және оның негізінде жасалған. Конституциясының актілерге айқындаушы роль берілді. Сонымен бірге Конституция неміс зерттеушілермен дәстүрлі мәнде емес, мазмұны позитивті құқықтың негізгі құндылықтарды, либеральді - өкілді парламенттік демократиялық, либеральді - құқықтық мемлекеттің, федеративтік мемлекттің дәстүрлерінде және әлеуметтік мемлекет қағидаларында берілген белгілі бір материальді бірлік деп түсіндіріледі.
Федеративті мемлекеттің негізгі заңы бола тұра, Германия Конституциясы мемлекеттік биліктің орталық органдарының өкілеттігі мен басқаруын, олардың федерация субьектілері - жерлердің мемлекеттік билік органдарымен өзара қарым - қатынасының мәнін, жерлердің мемлекеттілігін құруды және қызмет атқарудың жалпы қағидаларын бекітеді. Жерлердің Конституциялық құрылысы Конституцияның 28 бабына көрсетігендей респубикалық, демократиялық және әлеуметтік құқықтық мемлекеттің негізгі қағидаларына сәйкес болуы тиіс. Германияның құқықтық жүйесінде елдің федеральды Конституциясының сот шешімдері жетекші орынан көрінеді. Конституциялық соттың парламенттік заңдарды талқылауы заңдық күші жағынан шешімдерден жоғары тұрады. Германияның құқықтық жүйесі оның федеративті мәнін көрсетеді.
Францияның құқықтық жүйесі өзінің негізгі белгілерінде Ұлы Француз көтерілісінің 1789 - 1794 жылғы және содан кейін он жылдықтарда анықталды. Сол дәуірдің құқықтық құжаттарының арасында Францияның құқықтық жүйесінің даму қалыптасу және даму үрдісін айқындаған. 1789 жылы Адам және азаматтардың құқықтарының Декларациясы, Ұлы Француз көтеріліс кезеңіндегі Конституциялық актілер, 1804 жылғы Азаматтық Кодекс (Напалеон Кодексі), 1808 жылғы Қылмыстық іс - жүргізу Кодексі және 1810 жылғы Қылмыстық Кодексі бар. Олардың ішіндегі түрін өзгерткен және көпшілігі осы күнде де Францияның құқықтық жүйесіне үлкен әсер етеді. Қазіргі заманғы Француз құқығының қайнар көздерінің арасында орталық орынды Конституциялық актілер, бірінші кезекте Конституцияның өзі алады. Ол 1958 жылы қабылданған өз күшін әлі күнге дейін сақтап келеді. Францияның Конституциясы өзіне тиісті ерекшеліктерді бірі осы қоғамдық қатынастардың дәстүрлі актілерін бекітіп қана қоймай, сонымен бірге парламенттің заң шығарушы қызметін шектейді.
Ал, заңмен мемлекетік биліктің орталық және жергілікті органдарына сайлау тәртібіне; мемлекеттік қызметкерлердің және әскери қызметкерлердің негізгі құқықтарының кепілдіктеріне; кәсіпорынды мемлекеттендіру және мемлекеттік сектордан және секторға ауыстыруға қатысты ережелерді бекітіледі.
Ордонастор - актілердің ішінде маңызды орынды алады. Бұл Францияның үкіметі мен министрлар кеңесімен шығарылатын актілер болып табылады. Ордонастор - делегирим заң шығарушы актілер. Конституция қабылданған кейін бұл актілер әлеуметтік және өзге де сипаттағы төтенше жағдайларды қабылдайтын ерекше шаралар ретінде қарастырылады. Кейіңрек елді басқарудың қарапайым шаралары ретінде кеңінен қолданыла бастады.
Францияның құқықтық қайнар көздері жүйесінде заңдармен және ордонастормен маңызды орынды үкіметтік декреттер алады. Декретті үкіметтінің өз қабылдауы мүмкін, бірақ ол тек қабылданатын актілердің Конституциялығы жөніндегі сұрақты шешетін Конституциялық қадағалау органы - Конституциялық Кеңес қортындысын кейін ғана мүмкін болады. Кейбір декреттер ел президенттімен ешқандай алдын - ала талқылаусыз және қандай да бір қортындысыз шығарылады. Декреттердің реттеушілік рөлі белгілі бір мөлшерде басқа атқарушы - органдармен шығарылатын парламенттік актілердің сәйкес рөлімен толықтырылады. Роман - германдық құқықтың қайнар көздері арасында сауда және сот практикасы саласында белгілі бір мәнге ие құқықтық әдет - ғұрыптарға көңіл аудару керек.
2.2. АҒЫЛШЫН - АМЕРИКАНДЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖҮЙЕСІ.
Дүние жүзінің кейбір мемлекеттерінде англо - саксондық құқықтық жүйе қалыптасқан. Атап айтқанда, Ұлыбритания, АҚШ, Австралия, Жаңа Зеландия және басқа да Англияның бұрыңғы отары болған елдерде кеңінен дамыған. Ағылшын - американдық құқықтық жүйенің ең негізгі ерекшелігі сот билігінің шешімдері мен үкімдердің сот прецедентіне айналып, болашақта ұқсас іс болғанда бұрын қабылданған шешімдерді үлгі, норма ретінде пайдалануы. Негізінде англо - саксондық құқықтық жүйе Ұлыбританияда пайда болды.
Ағылшын - американдық құқықтық жүйенің өзіне тән мынадай ерекшеліктері бар:
1. Жариялық және жеке құқық арасында үлкен айырмашылықтардың болмауы.
2. Сот прецеденті кең қолдануы және оның құқықтық қайнар көзі ретінде танылуы.
3. Судьялар құқық жасайтын субьекті ретінде танылуы.
4. Құқықтық жүйенің жалпы құқық және әділет құқығы болып бөлінуі.
5. Заңнаманың кодификацияға ұшырамауы.
Ағылшын - американдық жалпы құқықтық жүйеде құқықтық принциптері, құқықтық қайнар көздерінің жүйесі, заң текникасы роман - германдық құқықтық жүйеге қарағанда өзгеше. Мұнда құқықтық салаларға бөлінетіндігі көмескі көрінеді.
Ағылшын - американның жалпы құқықтық қайнар көздерінің бірі болып саналатын америкалық құқыққа: 1. Конституция. 2. Сот прецеденті (сот тәжірибесі ). 3. Статуттық заңдар. 4. Заңға тәуелді одан туындайтын актілер. 5. Әділеттілік. 6. Сауда, әдет - ғұрып. 7. Халықаралық шарттар. 8. Доктрина. 9. Шел елдердің заңы. Бұл құқықтық отбасы кеңірек таралған. Онымен Англия, АҚШ, Канада, Австралия, Солтүстік Ирландия, Жаңа Зеландия және т.б. мемлекеттік территориясын алып жатыр. Жер шарының үштен бірі қазіргі кезде осы құқықтық отбасыға және соның ішінде ағылшын құқығына енгізілген қағидалар бойынша өмір сүріп жатыр. Англо - саксон құқықтық жүйелерін жалпы құқық жүйесі деп те атайды. Басқа жүйелерден ол, бәрінен бұрын, құқықтың негізгі қайнар көзі ретінде сот прецедентінің танылуымен ерекшеленеді. Ережелерге сәйкес, сот қандай да бір сұрақ бойынша шешім шығарған кезде жоғары тұрған немесе сол инстанциядағы сотпен ұқсас іске шығарылған шешімінен формальді болады. Дегенмен жаңадан қарастырылып жатқан істің ертерек қаралған істің мән - жайларының өзгешелігіне байланысты сәйкес прецедентті таңдау, түсіндіру, қабылдау немесе қабылдамау үрдісінде сот немесе жекешеленген судьялар маңызды тәуелсіздікке ие болады. Сот прецедентінің құқық қайнар көзі ретінде қарастыру сотқа іс жүзінде құқық шығармашылыққа мүмкіндік береді.
Құқық қайнар көзі және мазмұны тұрғысынан бұл кезең немен ерекшеленеді? Ең алдымен, сол кезеңде өмір сүріп жатқан роман - германдық құқықтық жүйе қалыптасқан элементтерге жалпы құқық мәні ие болғанымен. Бұл жүйе роман - герман жүйесі сияқты жария және жеке құқық немесе азаматтық пен сауда құқығы деп бөлінбейді, тек онда жалпы құқық және жария құқығы деген жүйе бар. Жалпы құқық король сотымен құрылып, бүкіл Англияға қолданылатын құқық болып табылады. Әділдік құқығы канцлер сотымен құрылатын жалпы құқық нормаларына өзгертулер мен толықтырулар енгізетін нормалардың жиынтығы. Мұндай бөлініс бүгінде ағылшын құқығының негізіне айналған сондықтан да ағылшындар заңгерлерді жалпы құқықтың заңгерлері және әділдік құқықтың заңгерлері деп бөліп қарайды.
Бірінші дәуір құқықтың пайда болуы уақытымен және оның дамуымен қауымдасады. 1066 жылы Англиядағы бұрын болып өткен нормандық жаулап алуынан байланысты. Осы кезеңді англо - саксон дәуірі деп атайды. Оның сипаты ретінде санды заңдардың барысы және герман тектес жабайы тайпаларының әдет - ғұрыптары болып табылады. Сол дәуірде Англияда қожалық еткен. Елде барлығына ортақ заң болмады. Бір - бірімен байланыссыз, жергілікті локальды актілер жұмыс істеді.
Екінші дәуірдің дамуы англия құқығының тарихшылары мен заңгерлер 1066 жылы бастап 1485 жылға дейін анықтайды. Тюдор әулетиетін құрғанға дейінгі уақытта. Бұл дәуір жергілікті әдет- ғұрыптың басым рөлін жеңу дәуірі және жалпы құқықтың қалыптасу кезеңі ретінде қарастырылады. Нормандық жаулап алғаннан кейінгі күшті орталық билікті бір орталықтан басқаруды жүзеге асыруға мүмкіндік берді. Бұл дәуір Англиядағы құқықтың жүйенің дамуындағы барлығына өз әсерін тигізеді, осы күнге дейін.
Үшінші дәуір бұл елдің құқықтық жүйесінің дамуы 1485 және 1832 жылға дейінгі кезең және Англиядағы жалпы құқықтың гүлдену кезеңі ретінде қаралады. Оның ерекшелігі, бұл кезеңде қалыптасқан жағдай олармен қарсыласуға мәжбүр болады, сонымен қатар бір уақытта сеірктес болатын әділетті құқық деп аталады. Бұл кезеңде жалпы құқық реформасын жүргізу қажеттілігін жүргізуін зерттеушілер мен заңгерлер және тарихшылар көрсетіп отырды. Қатал тәртіпте шығарған формальды процедурадан жалпы құқық бұл кезеңде екі есе қауіп қатерде болды. Бір жағынан оған ескішіл және сот сословиясының консерваторлары қарсылық көрсетті. Ол жаңа құқық жүйесі - тәуекел алдында болатын - бәсекелес әйел деп аталады. Уақыт өте келе жалпы құқықты алмастыра алады, Римдегі антикалық азаматтық құқық классика кезеңінде преторлық құқықпен алмастырумен байланысты. Осындай қарсылық жүйе әділетті құқық болып табылады. Әділет құқығы лорд - канцлер шешімімен қалыптасты, король және кеңес атынан жүзеге асырылған өз құзыретін берген апеляциялар мен зардаптарды қарауда. Мұндай жағдайларда корольге жүгінген барлық шапағаттылықтың қайнары және әділеттілік ретінде. Оны барлық жұмыстар мен келіспеушіліктерге араласуын өтінуі, намыспен және мәні бойынша қайырымдылық көрсету барысында.
Лорд - канцлердің шешімі уағыздаушы және корольдың намысын сақтаушысы ретінде барлық сұрақтар король әділеттілігі атты доктринасы бойынша шығарылған. Ұзақ уақыт бойы соттың осындай қызметі нәтижесінде Англияның құқықтық жүйесі екі сипатқа ие болды, ол біздің күнге дейін сақталып келген. Сонымен қатар құқықтық нормалар, қарапайым король соттарының қызметі негізінде пайда болған және осыған әділет құқығыда кіреді, жалпы құқық нормаларын толықтыратын және реттейтін.
Төртінші дәуір Англия құқығының дамуымен сипатталады. 1832 жылдан қазіргі уақытқа дейінгі. Бұл кезең ерекшелігі трансформация кеңдігі мемлекетттік механизмдегідей, сонымен қатар Англияның құқықтық жүйесіндегідей. Бұл кезең басында радикальды құқықтық және сот реформалары жүргізілген. Осының нәтижесінде заңгерлер заңгерлер теориялық және практикалық процессуалды құқықтан материалды құқыққа апарған. Сонымен қатар үлкен жұмыс жасаған заң шығарудан тазарту, оны көне қызмет етпейтін актілерден құтқару. Сотттық реформаның жүзеге асырылуының нәтижесінде барлық ағылшын соттары өз құқықтарында теңестірілген. Алдағы дәуірге қарағанда олар жалпы құқық нормаларын және әділетті құқық нормаларын қолдануға мүмкіндік алған.
Ағылшын құқығында құқықтың және соттың реформаларды жүргізу нәтижесінде болған өзгерістерді бағалай отырып, салыстырмалы құқық саласындағы мамандар ХІХ ғасыр реформалары ағылшын құқығын оның дәстүрлі белгілерінен айырған жоқ деп белгілейді.
Олар аналолгиялық реформаларға қарсы болды, сол кезде басқа елдерде жүргізілген, оларға Францияда жүргізілген кодификация. Ағылшын құқығы соттың тәртіппен дамыған. Заңгер соттарға жаңа мүмкіндіктер берген және жаңа бағыт берген. Соған қарамастан осы кезеңде парламент және мемлекеттік әкімшілік және құқықтық актілердің мағынасы кеңейді. Ағылшын құқық жүйесінің континантальді құқық жүйесіне бағытталуы, яғни жақындауы қарастырылған.
Қазіргі уақытта ағылшын құқығының маңызды қайнар көзі ретінде - жоғарғы соттың инстанция шешімдері. Сонымен қатар ХІХ ғасыр аяғы және ХХ ғасыр басында парламент статутының заңды актілері үлкен мәнге ие болды, британ парламентімен қабылданған.
ХХ ғасырда ағылшын құқығының қайнар көзінің ішінде заңдылықтың рөлі өскен, соның ішінде білім, медициналық көмек, әлеуметтік қамсыздандыру салаларында. Заңдылықтың жоғарғы формасы Совет бұйрығы болып табылады. Заңдылықтың көптеген актілері министрліктер мен басқа да басқару органдарымен шығарылады.
Сонымен қатар, ағылшын құқығымен англо - саксондық құқық семьясында ағылшын құқығы ерекшеленеді - АҚШ құқықтық жүйесінде. Оның негізі XVII - XVIII ғасырда қалыптаса бастады, колониализм жағдайында, және өзінің алғаш ерекшеліктерін осы күнге дейін сақтап келеді.
АҚШ - тың құқықтық жүйесінің пайда болуы мен дамуында ағылшын құқығы үлкен рөлге ие болды. Әрбір 13 британ колониясында ағылшын заңдары және жалпы құқық нормасы бірдей қолданылды. Бірақ олардың әрекеті шектелмеді. Ағылшын құқығының қолданылуы жергілікті орган актілерімен шектеді және XVII - XVIII ғасырда британдық колония жиналысындағы заңдық актілермен шектелді.
Бұл құқықытық жүйелер арасындағы ерекшелік және британ колонияларында қолданылған ағылшын құқығы соншалықты үлкен колониялары массачусетс, бір - бірімен қарсыласқан бұл жүйе ағылшын құқығының жалпы жүйесі ретінде қарастырылуы дұрыс па деген сұрақ байланысты.
Белгілі уақыт өтуіне байланысты америка авторы Л. Фридмен бұл туралы жазған ой ақылсыздық ретінде көрінеді немесе осы практика тіліндегі ерекшеліктерге қарай отырып толық сенушілікпен айтуға болады, бұл колония құқығы толығымен ағылшын құқығына жетуде. Дұрыстап қарастыратын болсақ, олардың кейбір ерекшеліктері жоғалып кетеді, егер есімізге түсірсек бірінші колонистер заңгерлер болмаған. Олар өздерімен алып келген заң король сотының заңы болмаған, тек жергілікті заң болған. Оны Халық заңы деп атайтын болған. Әрине, ол ескі заңнан ерекшеленеді. Оның ішіндегі маңыздысы ағылшын элементтері болды.
Колониялық құқық зерттеушісі салыстырғандай құқық жүйесіне ұқсас, адамдармен құрылған. Ол үш бөліктен тұрды: ескі заңның элементтерінің орнына келген, жаңа заң, өмір қажеттілігі негізінде қалыптасқан құқық элементтері. Жұбарлық туындап, ал кейін күш жинап АҚШ - тың құқықтық жүйесі айқындала түсті, егер есімізге түсірсек, құқық жүйесінің әртүрлілігі осы елдің территориясындағы Испания, Голландия, Франция және т.б. Олар қойған жоқ, сонымен қатар өз метрополиясының заңдық ерекшеліктерін көрсеткен. Қазіргі Луизиана штатында - бұрынғы Испания Франция колониясы 1803 жылы АҚШ - қа қосылған - заң жүйесін құрған. Ол сонымен қатар азаматтық құқыққа әсер етеді. Наполен кодексінде көрсетілген жағдайлармен идеялар негізінде жазылған. АҚШ - тың құқықтық жүйесі сонымен қатар бөлек штаттың құқықтық жүйесі шетел құқық жүйесінен биік тұрады деген. Мұндағы басты орынды Конституция алуы 1787 жылы қабылданған. Ол мемлекеттік және жалпы саяси бағыттарды бекітіп қана қойған жоқ, сонымен қатар оның дамуына көмек берді. Америка Конституциясы заңдық, саяси, әлеуметтік және идеологиялық құжат. Онда мемлекеттік орган жүйесі қоғамдық саяси институттар, Конституциялық құқықтық бостандығы, азаматтың құқығы бекітіледі. АҚШ Конституциясы жалпы - саяси институттың қызметін құрайды, заң фундаменті ретінде қарастырылды. АҚШ құқықтық жүйесі және барлық 50 штаттың құқықтық жүйесі құрылып жатқан.
Азаматтық соғыс кезінде АҚШ Конституциясында басқа да өзгерістер енгізілуі керек болды. (ХІІІ, XIV және XV өзгерістер), онда былай делінген, штаттардың заңдық билігі атқарушы және басқа да органдармен бұзылмайды немесе азаматтың Конституциялық құқығы тоқтатылмайды. АҚШ - та дүниеге келген немесе тұрақтанған барлық адамдар және ол билікке бағынған - Конституцияның XIV түзетуде қарастырған - Құрама штат азаматтары болып саналады. Бірде - бір құрама штат азаматтардың құқықтары мен бостандықтарына әсер ететін заңдарды шығаруға құқығы жоқ; бірде - бір штат біреудің өмірін қиюға құқығы жоқ.
Жазылған Конституция, құқық туралы Билльде болды. АҚШ - тың құқықтық жүйесінің жазылған Конституциялық акті жоқ, сонымен бірге құқық туралы Билльдің анологы жоқ секілді. Англияда мүлдем Конституция жоқ деген нақты дұрыс қарастырылмаған. Соңғысы бөлек Конституциялық акті көрсетпейді, мұндай акттердің жиынтығы ретінде қарауға болады. Мысалы, 1911 жылы Парламент туралы акт, халық өкілі туралы 1989 жылғы акт, жергілікті басқару туралы акт 1972 жылғы.
Сонымен қатар жазылған Конституция АҚШ - тың құқықтық жүйесінің ерекшелігі ретінде басқа да ерекшеліктерімен байланысты. Олардың бірі - АҚШ - тың жоғарғы сотының текстті талқылау және елдің Конституциялық мазмұнын қарау құқығы. Конституцияны талқылау акті АҚШ - тың құқықтық қолдану процесінде ерекше теориялық және практикалық рөлге ие. АҚШ - тың жоғарғы сот қызметі Конституция талқылауы бойынша федералды заңдардың және заңдардың заңдылығын соттық бақылау болып саналады. Сонымен мұндай бақылау - АҚШ - тың құқықтық жүйесінің бір ерекшелігі.
АҚШ - тың тағы бір ерекшелігі - оның федералды сипаты құқықтық жүйе және мемлекеттегі федералды құрылым арасындағы байланыс, АҚШ территориясында бір - бірінен ерекшеленетін 51 құқықтық жүйе қалыптасты. Бұл федералды құқық жүйе барлық ел ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3-5 бет.
І тарау. Қазақстан Республикасының құқықтық жүйесінің ұғымы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6-7 бет.
ІІ тарау. 2.1 Роман - германдық құқықтық жүйе ... ... ... ... ... ... ..8-15 бет.
2.2 Ағылшын-американдық құқықтық жүйе ... ... ... ..16-22 бет.
2.3 Діни - дәстүрлік құқықтық жүйе ... ... ... ... ... ... ... ... 23-31 бет.
ІІІ тарау. Қазақстан Республикасының құқықтық жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32-53 бет.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...54-5 6 бет.
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..57-58 бет.
КІРІСПЕ.
Бұл еңбек мемлекет және құқық пәнін игеруде жоғары оқу орындарында және колледждерде заң мамандығын алушы студенттерге оқу құралы ретінде толықтырылып үшіші мәрте ұсынылып отыр. Оқу құралы оқушыларға мемлекет және құқық мәселелерін жаңаша осы заман талаптары тұрғысынан түсінуіне бағыт көрсетіп, жөн сілтейді.
Еңбектің авторлары тәуелсіз Қазақстан мемлекеті мен құқығының даму барысын көрсетуге тырысқан.
Мемлекет және құқық теориясы пәнінің өзіне ғана тән ерекшелігі бар, өйткені мемлекет және құқық абстрактілі санат, категория ретінде зерттелінеді, оқытылады.
Аталған теория мемлекет пен құқықты зерттеу барысында оларды мемлекеттегі нақты құқық ретінде белгілі бір тарихи кезеңде болған құбылыстар деп қарастырмайды. Керісінше, оларды жалпы сипаттары бойынша тарихи дамудағы өзгеру сатыларын жан-жақты қамтып, қарастырады. Сонымен бірге ең алдымен осы заманғы мемлекеттілік пен құқықтардың ең дамыған нысандарын зерттеуді өзіне бағыт-бағдар ретінде ұстанады. Олардың мағынасы мен мәнін теориялық көзқарастар тұрғысынан түсіндіреді.
Мемлекет және құқық теориясы - күрделі заңтану ғылымы, ол мемлекет теориясы және құқық теориясы деп аталатын екі бөліктен тұрады.
Мемлекет теориясы мемлекет туралы жалпы ғылым, ол мемлекет типтерін, нысандарын (формаларын) және қызметтерін (функцияларын) зерттейді.
Ал құқық теориясы - заң догматтары мәселелерін, яғни құқық негіздерін, құқық нормаларының түрін, құқықтық қатынастарды , құқықтық сананы, құқықты түсіндіруді, заң алдындағы жауапкершілікті және тағы басқа құқықтық мәселелерді зерттейтін ғылым.
Ал енді Қазақстан Республикасының құқықтық жүйесі, осы замағы құқықтық жүйелер туралы атап өткім келеді.
Курстық жұмыстың негізгі және басты мақсаты. Қоғамның құқықтық өмірі саласында құқықтық жүйенің мүмкіндіктеріне кешенді талдау жасау. Құқықтық өмірдің мәдени астарының негізгі құрамдас бөліктерін жіктеу, олардың жеке - жеке орынын өзара байланысын қатынасын сарапқа салу. Аталған тақырып бойынша екі маңызды әлеуметтік міндетті тұжырымдауға болады. Біріншіден, құқықтық жүйе құқықты қолдануға байланысты барлық тәсілдерді толықтай біріктіреді. Екіншіден, құқықтық жүйе барлық құқықтық құбылыстардың жаңа деңгейде бірігуін білдіреді. Құқықтық жүйе құқықтық мемлекеттің бір белгісі болып табылады. Профессор Н.И.Матузовтың пікірі бойынша: құқықтық жүйе ұғымының құндылығы қоғамның құқықтық жүйесін талдаумен байланысты болады. Сондықтан кез - келген заң құқықтық жүйенің иерархиялық құрылымына қайшы келмеуі керек. Құқықтық жүйенің қалыптасуы салыстырмалы ұзақ кезеңді алатын қиын іс болып табылады. Заңи әбедиеттерде құқықтық жүйе категориясын салыстырмалы түрде жаңартып отырады. Ол 80 - жылдардың аяғынан бастап енді. Бірақ та Батыс заңгерлері бұл ұғыммен бұрынғы кезден айналысуда. Құқықтық жүйе құқықтық материя құрылыммен жақын байланысты яғни, ол иерархиялық көп құрылымдық сияқты аспектілерден тұрады. Құқықтық жүйе динамикалық даму үстінде болады яғни, ол туралы ұғым үнемі өзгеріп отырады. Құқықтық жүйе басқа құқықтық терминдерден ауыстырмайды және өзгертпейді. Ол жеке ғылыми жүктемені яғни, барлық құқықтық құбылыстардың бірлігін білдіреді.
Заң әдебиеттерінде құқықтық жүйе ұғымына кейбір ғалымдар мынадай талдау береді: Құқықтық жүйе қоғамдық қызмет ету саласы бойынша екі жақты бірлікті көрсетеді: нормативтік негіздердің қалыптасуын, нормативтік қызметтердің үлгісін. Бұл бірлікте құқықтық жүйенің функциясы ерекше орын алады.
Сондықтан құқықтық және мемлекеттік құрылыстарды олар тарихи дамуында және өзара байланыстарында қаралуы құқықтық жүйелерді талдауды қажет етеді. Құқықтың дамуы кез - келген мемлекетте қайшылықта және күрделі екені көпшілікке мәлім. Жалпы, құқықтық жүйелердің даму деңгейі қоғамда оның қоғамдық экономикалық дәрежесімен анықталады, басқа сөзбен айтқанда өркениеттің дамуы.
Құқықтық тенденциялар Ежелгі Грецияда және Римде сонымен қатар Ежелгі Шығыста пайда болған деп айтып кетуге болады.
Тарихи қалыптасқан нәрсе Қазақстанның құқықтық мәдениетінің құрылымына шығыстық дәстүрлер үлкен ықпал тигізген. Ежелгі Шығыстың құқықтық идеясы қоғамдық топтық - шектеулі сипаттары анық аңғарылады және қоғамдық топтардың класстық құқықтары мен бостандықтары қатаң бекітілуімен көрінеді. Осындай өте күрделі класстық және әлеуметтік құрылымдардың дамуы Ежелгі Шығыстық қоғамда құқықтың прогрессивті даму туралы ойландырады.
Құқықтық жүйенің тарихы жағынан қарағанда сол кездегі құқықтық актілер қазіргі адамдар құқықтар туралы түсініктердің қалыптасуына ықпалын тигізгенін айта кеткен жөн.
Бірақ та қазақ даласы Шығыс пен Батыс арасындағы орталықтан орын алып отырғанын ескеру керек. Сондықтан қазақтардың идеологиясына құқықтық мәдениетіде синтездің аталған екі әлемнің диолог ретінде көрінеді. Батыс дәстүрінің ықпалы Ресейлік құқық жүйесі арқылы іске асырылды. Бұл Қазақстанның Ресейге қосылуынан байланысты. Қазақстанның Ресейге қосылуы күрделі қарама - қайшылық процесстерге сәйкес келеді. 1917 жылғы Ұлы Казан төңкерілісінен кейін Кеңес Одағының құрамындағы Қазақстан социализм жағдайында өмір сүре бастайды.
1991 жылғы желтоқсаннан бастап Қазақстан өз тәуелсіздігін жариялады және құқықтық мемлекет негізінде жұмыс істей бастады.
Курстық жұмысытың белгіленген мақсатқа жету үшін зерттеу жұмысында төмендегі міндеттері болып мыналар табылады:
1. Қоғамның құқықтық жүйесі ұғыммен құрылымы жеке зерттеу;
2. Қоғамның құқықтық жүйесін талдау;
3. Қоғамның құқықтық жүйесі мәселері бойынша өзіндік тәсілдерді зерттеу;
4. Қоғамның құқықтық жүйесін зерттеуге байланысты ұсыныстар енгізу.
Қоғамның жүйесі мәселелері бойынша көптеген мақалалар, жинақтар, оқулықтар жарияланды. Аталған тақырып бойынша зерттеулер бірқатар жетістіктерге жеткен. Бірақ қоғамның құқықтық жүйесі мәселесі көп жылдар қатарынан пікір талас туғызып келеді. Бұдан шығатын қортынды қоғамның құқықтық жүйесі тақырыбы мазмұнды болып табылады, сонымен қатар қызығушылықта тудырады.
І тарау. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ ҰҒЫМЫ.
Дүниежүзілік тарихта құқықтың пайда болуы туралы осы күнге дейін көптеген пікірлер мен көзқарастар қалыптасқан. Бұл мәселе туралы дау- дамай осы күні де жалғасуда. Құқық мемлекетпен бірге қоғамның обьективтік даму процесінің нәтижесінде өмірге келді. Алғашқы қоғамдағы әлеуметтік нормалар: әдет - ғұрып, салт - дәстүр, мораль, діни өсиеттер, мемлекеттік жүйеде бірте - бірте екінші қатардағы нормаға айналып, құқық әлеуметтік негізгі нормаға айналды. Әдет - ғұрып деп әрбір этностың тарихи дамуы барысында олардың шаруашлық ұйымдастыру, географиялық факторларға және этникалық ерекшеліктеріне байланысты қалыптасып, күнделікті өмірде сан алуан рет қайталануына байланысты дағдыға айналған нормалардың жиынтығын айтады. Әдет - ғұрып жазылмаған нормалар жиынтығы, оның қай кезде, қай мерзімде пайда болғаны ғылымға әлі белгісіз. Тарихи және тархи - құқықтық әдебиеттерде алғашқы қауымдық құрылыстағы қоғамдық қатынастарды реттеу мононормаларға жүктеледі деген пікір бар. Оның құрамына моральдық, діни, қоғамдық өміріді ұйымдастыру нормалары енетінін тілге тиек етеді. Қазақтың мемлекеті тарихына, әдет - ғұрып заңдарын зерттеуге, билер институтының демократиялық халықтық жақтарын ашып көрсетуге арналған ғылыми еңбектері жарық көрді. Ең алғашқы соққыны қазақ халқының құқығы, әдет - ғұрып заң - қағидалары патшалық Ресейден алды. Қазақ құқықғы туралы талай еңбектер жазылды, жазылады да. Көшпелі қазақ қоғамы және әдет - ғұрып заңдарының қалыптасуын сөз еткенде, қазақ қоғамының өткен тарихы жазба деректерге кеміс болғанымен ауыз әдебиетіне өте бай. Соның бір көрінісі - шежіре. Қазақ халқының ежелгі замандағы озық, ойлы да білікті азаматтары ұрпақтан - ұрпаққа жалғасқан ата - бабалар шежіресін, өзінің ұлттық генеалогия тарихын жазып қалдырып отырған. Халық арасында бүкіл қазақтың жетпіс жеті атасын тарататын шежірешілері де болған.
Адам мыңдаған жылдар өмір сүріп келеді. Құқықтың мазмұнын, тарихын, белгі - нышандарын жақсы білу қоғамды дұрыс, сапалы реттеп - басқару өте қажет. Американың ірі этнографы Л. Морган 1877 жылы өзінің Ежелгі қоғам деп аталатын еңбегінде, Ф. Энгельс өзінің әйгілі Семьяның, жеке меншіктің және мемлекеттің шығуы деген зерттеуінде алғашқы қауымдық құрылыстың ыдырауының себептеріне талдау жасап, құнды пікірлер айтты. Бірақ олардың пікірлері қазіргі тарихи - құқықтық әдебиеттерде әр түрлі мағынады бағалануда. Алғашқы қауымдық құрылыста қалыптасқан қатынастар қандай нормалармен реттелінеді деген сауал заңды түрде туындайды. Қоғамның диалектикалық даму процесіне сәйкес құқық туралы көзқарас та, пікірлер де әртүрлі болды. Құқық туралы негізгі теориялар: табиғи, теологиялық, реалистік, әлеуметтік, нормативтік, психологиялық, материалистік, адхократиялық, идеологиялық, құқықтық экзистенциялық теориялар.
ІІ ТАРАУ. 2.1. РОМАН - ГЕРМАНДЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖҮЙЕСІ.
Роман - германдық құқықтық жүйе дегеніміз тарихи даму барысында рим құқығы және оның рецепциясын жасау негізінде нормативтік құқықтық келісімдердің қабылдануы. Бұл құқықтық жүйенің қалыптасып және дамуына VI ғасырда дүниеге келген Византияның императоры Юстинианың Corpus iuris civilis деп аталатын құқықтық құжаты ерекше рөл атқарады. XVIII - XIX ғасырдың бас кезеңінде континенталдық Европа мен АҚШ - та Конституциялар мен салық қатынастарын реттейтін кодекстер пайда болды. Мысалы, АҚШ - тың 1789 жылы, Францияның 1791 жылғы Конституциялары 1804 жылы Францияда қабылданған Наполеонның азаматтық кодексі. Роман - германдық құқықтық жүйенің өзіне тән мынадай ерекшеліктері бар:
1. Мемлекетте міндетті түрде ең жоғарғы күші бар Конституцияның болуы.
2. Құқықтық жүйенің жариялылық (мемлекттік, әкімшілік, қаржы, қылмыстық және қылмыстық - процессуалдық) және жеке болып бөлінуі ( азаматтық, неке, сауда).
3. Мемлекетте парламент қабылдаған заңдарды іс жүзіне асыру үшін заңға сәйкес нормативтік кесімдердің қабылдануы ( жарлық, қаулы, ереже, шешім және т.б.), заңнаманың делегациялануы.
4. Қоғамдық қатынастардың құқықпен реттелінетін негізгі салаларды Кодекспен реттеледі.
5. Құқықтың қайнар көздері ретінде нормативтік құқықтық кесім болып саналады, құқықтық әдет ғұрыпты пайдалану жоққа тән немесе мүлдем қолданылмайды.
6. Судьялар мемлект қабылдаған нормативтік құқықтық кесім негізінде ғана шешім, үкім шығарады.
7. Сот прецеденті құқықтық қайнар көзі бола алмайды және сот тәжірибесінде қолданылмайды.
Р.Давид айтқандай: роман - герман қазіргі әлемде кездестірген бірінші отбасы болып табылады. Роман - германдық құқықтық жүйе Африка елін, Латын Америкасын, Шығыс және Жапония, сонымен қатар Еуропа елдерінің көп бөлігін басқан. Бұл құқықтық жүйе өзінің белгілеріне қарай екі топқа бөледі: романдық және германдық болып. Бірінші топқа Франция, Италия, Бельгия, Люксембург және Нидерландия елдерінің құқықтық жүйесі жатады. Ал, екінші топқа Германия, Австралия, Швейцария және т.б. елдерінің құқықтық жүйесін жатқызуға болады. Роман - герман құқықтық жүйе өз бастауын Ежелгі Рим елінен алады. Оның негізгі қайнар көзі Рим құқығы болып табылады. Сондықтан, бұл құқықтық жүйенің басқа құқықтық жүйелерден айырмашылығы бар.
Өзінің даму барысында роман - германдық құқықтық жүйе көп жолдардан өтті. Зерттелу нәтижесінде үш негізгі эволюциялық кезеңдерден тұрды.
Бірінші кезең - Роман - германдық құқықтық жүйенің дамуы мен құрылуы оның эволюциясына XIII ғасырға дейінгі кезеңді қамтиды. Заңгер ғалымдардың пікір бойынша XIII ғасырда Роман - герман құқықтық жүйенің дамыған уақытты - деп білуге болады. Бұл кезеңнің құқықтық қайнар көзңнен айырмашылығы қандай? Осы кезге дейін қандай бір материалдың жинақталу үлгісін мен оны континентік құқықтың роман - германдық құқықтық жүйге біріктірумен негізделді.
Роман - германдық құқықтық жүйенің дамуының екінші кезеңі ХІІІ - XVIII ғасыр аралығында жатады. Ол басында ХІІІ - XIV ғасырда Италияда, ал кейінірек бүкіл Батыс Еуропаға таралған Ренессанспен немесе Қайта Өрлеу дәуірімен теңестіріліп қарастырылады.
Антикалық мәдени мұрасына мойынсусынуды бейнелейтін Қайта Өрлеу, өзін көптеген салалардан соның ішінде заң саласында да көрсетті. Өз кезегіде бүкіл Батыс Еуропаға, Африканың және Қиыр Шығыстың кейбір елдерінде таралған ұлы ерте кезде мойынсыну соның ішінде Ежелгі Римнің құқықтық дәстүрлері мен құқықтық жүйені қарату идеиясы қоғамның құқықтық мәдениетінің жаңа жағдайларда дамуына және құқықтық өмір сүруінің қажеттілігін түсінуге үлесін тигізді.
Роман - германдық құқықтық жүйесінің дамуының осы кезеңін сипаттай отырып, Рене Давид жаңа қоғам құқық қажеттілігін қайта орнатты деп жазды. Ол Құдай талап ететін және прогресске қажетті реттілік пен қауіпсіздікті тек құқық қана қамтамсыз ете алатынын түсіндірді.
Бұл кезде қайырымдылыққа негізделген христиан қоғамының идеясын кейінге қалдырды. Жер бетіндегі құдай қаласын тұрғызу идеясын бас барта бастауы. Шіркеудің өзі мұны танып, сенішілердің қоғамы - дінге қоғамды және зайырлы қоғамды, ар - намыс сотын және сот төрелігін айқын ажырата бастады. XVIII ғасырда дін мен моральді азматтық тәртіп пен құқыққа араластыруды қойды. Құқыққа қоғамдағы маңыздылығы, өз ролі мен белгілі бір автономдық берілді. Қоғамның алдыңғы деңгейлері бірінші орында заңгерлер мен философтар билік иеленушілерден бүкіл қоғамдық қарым - қатынастар тек құқыққа негізделіп жасауына жәнеөткен көптеген ғасырлар бойы билік еткен монархия мен өктемділікке шек қойылуын талап етті.
Роман - германдық құқықтық отбасының қалыптасуы мен дамуының ерекшеліктері жөнінде айта отырып, англо - саксондық құқықтық жүйесіне қарағанда ол Король немесе өзге де биліктің кеңеюі мен күшеюінің, олардың орталықтануының нәтижесі емес. Роман - германдық құқықтық жүйесі Еуропа континентінде елдердің бір - бірімен берілгені ғана емес бұл бірігу идеясының өзі болмайтындай көрінген кезде пайда болды.
Роман - германдық құқықтық отбасы биліктің орталықтандыруды күшейту тенденциясынан және қандай да бір саяси нысандардың жүзеге асыруларынан тәуелсіз дамып, өз күшін ала бастады. Басынан бастап оның фундаментті Батыс Еуропаның елдерінің мәдениеті мен дәстүрінің ортақтығы болды. Роман - германдық континентальді құқық негізінде жатқан идеялардың тереңдеуінен және таралуының негізгі құралдары Еуропалық университеттер болды. Дәл осындай Рим құқығының рецепция идеясы оның негізгі ой - өрісі, тазару және радикальді ауысқан жағдайларға қалыптасу алғаш рет танымды және жайыла бастады. Құқықтық университетік концепциясы жасалып шығарылды, ол құқықты бар құбылыс ретінде емес, істелуі керек ретіндегі көрсетті.
Құқықтық зерттеудің өз тәсілдері жасалды, оларға сәйкес құқықты тек тәжірибелік және академиялық тұрғыдан қарастыруға дәлірек айтсақ, зерттеші текника - заңдылық және ең бастысы кең әлеуметтік аспектіде, оны гуманизм, жақсылық және әділеттілік қағидаларының бірлестіктер моделі ретінде оны толтыратындар тұрғысынан қарастыруға кеңес берілген жоқ. Университеттік құқықтық ғылымда құқықты өзімен - өзін зерттеу тенденциясымен бірге өзге моральді ғалымдар мен пәндер - философия, дін және теология мен тығыз байланысты және өзара әрекеттестікке артықшылықты болды. Сонымен қоса, құқықты оқыту тар тәжірибелік, прогматикалық мақсатты емес, глобальді, әлеуметтік, гуманистік мақсатты көздеді.
Сол кезеңді есептегендей құқықты оқыту соттардың қандай да бір іс жөніндегі сот қандай шешім шығаратын көрсету басты мақсат етімейді. Құқық өзінің ережелерін басшылыққа ала отырып, қандай да бір сұрақтарды қарастыра отырып, шешімді қалай шығаруын соттарды оқытады. Құқық судьялардың кәсіби және қоғамдық қызметіндегі басшылыққа алуға міндетті нормаларды бекітеді. Құқық жөнінде тәлім беру кезінде күнделікті тәртіп ережелерін мазмұндаумен шектелмейді, ол жалпы сабақ беруді ойластыратын мораль жөніндегі тәлімге ұқса. Рим және университеттік құқықты оқытумен және тәжірибеге енгізуге тырысулармен қатар канондық құқыққа үлкен көңіл бөлінді. Ол рим папасынан шығатын шіркеу соборларының шешімдерінің қаулы мен т.б. актілердің жиынтығын білдіреді. Канондық құқық нормалары арқылы шіркеу ұйымдарының, ал кейінрек отбасы, неке және мүліктік қатынастарды ішкі өмірінің сұрақтары реттелді. Канондық құқық өзінің дамуының мөлшеріне сәйкес кодификацияға ұшырады. Осындай кодификцияның әйгілі актісі канондық құқық жинағы саналады.
Діни бірлестіктердің ішінде қалыптасатын ішкі шіркеулік байланыстар мен қатынастардың реттейтін тәсілі ретіндегі құқықтың осы түрі туралы айтқанда, ХІІІ - ХІХ ғасырда өршіген және католик шіркеуінің өзінің шексіз билігі мен өзінің бүкіл жердегі әсері үшін күрестегі негзігі құралы болған әйгілі инкивизицияны айтпай кетуге болмайды. Шіркеу канондарына қатаң сәйкестікте инквизиция Ересялармен күреске арналған сот полицей мекемесін білдірді. Дегенмен, іс жүзінде ол өзінің басқаруында бүкіл қоғамды ұстады және халықтың деңгейлеріне өте үлкен әсер етті. Инквизициямен жүзеге асырылатын тергеу әрекеттерінің анықтауы мен сот өндірісінің барысында пайда болатын және тек қарым - қатынасты реттеуге арналған процессуальді және өзге де актілер бүкіл қоғамға психологиялық және өзгеше әсер етті. Мұның бәрі көптеген ғасырларға созылған католикалық шәркеу мен оның күшті құралы - инквизиция басты зұлымдық ролін алған - Испанияда жете көрінді. Инквизиция тарихының зерттеушісі, канондық құқық докторы бұрынғы Испан инквизициясының бас хатшысы Х. Льоренте айтқандай, Испаниядан басқа ешбір елде инквизиция мұндай гүлденуге жеткен жоқ. Бұл елдегідей жан - жағынан шіркеу ерлігімен тоқылған терең тамырын басқа елдерге жіберген жоқ. Өзінің сот өндірісін айналдыра қоршаған қаншерлігімен, құпиялығымен өз шешімдерінің өктемдігімен қорлау әдістерін сүйгіштігімен, өз жанындағылардың қатаңдығымен адамдарға паникалық қорқыныш жайды, бүкіл қоғамдағы үрейлендіріп ұстады. Испан инквизициясының және оның қоршаған өмірге әсер ететін тәсілдердің үлгісінде автор бұл құбылысты басқа да елдерде зерттеуге болатындығы жөнінде шешім шығарды. Әрине Испаниядағыдай олардың бәрінде де осы институт қызметіне қатысты құпиялық қағидасын қатаң сақталды, ұрпақтан - ұрпаққа жазылмаған ереже король және инквизиция жөнінде үндеме беріп отырды. Өзіне көптеген нормативтік актілерді енгізетін осы құжаттың материалы осы кезде Батыс Еуропа билік еткен тек саяси және психологиялық атмосфералық ғана емес, сонымен бірге осы кезеңдегі роман - герман құқығының жүйесінің даму ерекшеліктерінің толық және обьективті көрнісін қалыптастыруға мүмкіндік береді.
Еуропа қоғамының дамуына сәйкес эволоцияны құқықты болынан өткізді. Ол туралы пікір ғана емес, оған деген қарым - қатынасы да өзгерді. Университеттік программалар мен курстардағы рим құқығына приористік қарым - қатынас бара - бара академиялық және рационалдық бастаулардың айқындаушысы болатын құқық қағидаларын қалыптастыруға ұмтылыспен ауыса бастады. Қарпайым (табиғи) құқық мектебі (теориясы, доктринасы) деп аталған осы жаңа ағым Еуропа университетерінде XVII - XVIII ғасырда жеңіс тауып және беки түседі.
Роман - германдық құқықтық жүйенің дамуындағы үшінші кезеңі, алдын - ала табиғи құқық мектебінің дайындауымен Еуропа елдеріндегі заңнаманың күшеюімен және кодификациямен сәйкестендіріледі. Бұл кезең қабылданған хронология бойынша әлі күнде жалғасып келеді.
Екінші кезеңнің және үшінші кезеінің басына ортақ болған сол кездегі континентальді Еуропа жеңіп шыққан буржуазиялық көтерілістер феодалді құқық институттарды түбірімен өзгертіп немесе түгелімен жойды. Олар құқық туралы көзқарасқа елеулі өзгерістер енгізіп және заңды роман - германдық құқықтың бірінші қайнар көзінен негізгі қайнар көзіне айналды. Осыған дейін талас тудырған теория да практикада өтті. Оларға сәйкес мемлекет басшысы - суверен (хан, король, император) құқықты өзгерте немесе жаңарта алмады. Ол құқықшығармашылық фукцияларына ие болмады. Құқық мемлекеттік биліктен тыс өмір сүрді. Бірақ, осы теорияға сәйкес суверен сот төрелігін жүзеге асырумен байланысты істерге араласатын өкілеттіліктерге ие болды және өзі соттарды құруға және олардың қызметінің регламенттін немесе процудурасын бекіте алды. Заңды қабылдауға құқығы болмай тұрып, ол ордоионстор, эдиктер және т.б. әкімшілік актілер шығарды.
Роман - германдық құқықтық жүйесінің дамуының осы кезеңін сипаттай отырып, Рене Давид дәл осы кезде Еуропада позитивті құқыққа ең алғаш рет қызғушылық туды деп негіздейді. Суверен құқық шығара алады және оны түгел қарастыра алуын алғаш рет қолданыла бастады. Бұл өкілеттіктер суверен табиғи құқықтардың қағидаларын бектіуге беріледі деп есептелді. Кодификатция роман - германдық құқықтық жүйесінің бүтін құбылыс ретінде бейнеледі. Көптеген Еуропа континенттеріндегі елдерде заңнамалық актілердің жүйелеу жүзеге асырылып, нәтиже ретінде роман - германдық құқытық жүйесінде бүкіл өмірге қажеттерін енгізетін Кодекстер - нормативтік құқықтық акті қабылданды. Осылайша, Францияда (1804), Гермнаияда (1896), Швейцарияда (1907) және т.б. елдерде ең алғаш рет азаматтық кодекстер қабылданды. Ал, кейінрек оларға ұқсас қылмыстық, қылмыстық іс жүргізу және т.б. нормативтік құқықтық актілер қабылданды. Қазіргі уақытта кодекстер көптеген нормативтік құқықтық актілермен қатар, соның ішінде қоғамдық өмірдің бүкіл маңызды салаларын реттейтін қарапайым ағымдағы заңдармен роман - германдық құқытық жүйесінде құқықтың жетекші қайнар көзі болып табылады. Құқықтық қайнар көздері ішінде, маңызды бірақ айқындаушы емес рольді көптеген заңнамалық актілер, әдет - ғұрыптар және құқықтық доктриналар алады. Роман - германдық құқықтық жүйесінің қазіргі деңгейіндегі негізгі белгілері мен ерекшеліктерін жақсы түсіну үшін, Германия мен Францияның құқықтық жүйелерін толығырақ қарастырайық.
Германияның қазіргі құқықтық жүйесінің негізі 1867 жылы Пруссияда Солтүстік Герман Одағында бастаған және оның базасы 1871 жылы Герман империясы құрылғаннан кейін қаланды. Жалпы герман құқығы пайда болғанша жаңа мемлекет территориясында бұрынғы мемлекеттер мен мемлекеттік құрылымдардың заңнамалық актілері мен әдет - ғұрыптары жүзеге асты. Осы кезде Бавария, Пруссия, Саксония және т.б. сол кездегі маңызды герман мемлекеттерінің заңнамалары ерекше роль алды. Елдің заңнамасының бүкіл кейінгі даму үрдісіне елеулі әсер еткен жалпыгермандық заңнамалық актілер, ертерек қабылдаған Қылмыстық және Сауда жинағы (1866 - 1971), Азаматтық іс жүргізуші және Қылмыстық іс жүргізу жинағы, Сот құрылысы туралы заң 1877 жылы, 1896 жылы Азаматтық жинағы және т.б. ерекшеленді. Қазіргі Германияның заңнамасының құрылымда Веймар Республикасы кезінде (1919 - 1933) қабылданған қазіргі жағдайларға бейімделген бірқатар актілер әліде іс жүзіне асып отыр. Елде фашистік диктатура өмір сүрген кезде қабылданған бірқатар заңнамалық ережелер мен актілер өз күшін сақтап келеді.
Германияның қазіргі құқықтық жүйесінде 1949 жылы 23 мамырда қабылданған Конституциясына және оның негізінде жасалған. Конституциясының актілерге айқындаушы роль берілді. Сонымен бірге Конституция неміс зерттеушілермен дәстүрлі мәнде емес, мазмұны позитивті құқықтың негізгі құндылықтарды, либеральді - өкілді парламенттік демократиялық, либеральді - құқықтық мемлекеттің, федеративтік мемлекттің дәстүрлерінде және әлеуметтік мемлекет қағидаларында берілген белгілі бір материальді бірлік деп түсіндіріледі.
Федеративті мемлекеттің негізгі заңы бола тұра, Германия Конституциясы мемлекеттік биліктің орталық органдарының өкілеттігі мен басқаруын, олардың федерация субьектілері - жерлердің мемлекеттік билік органдарымен өзара қарым - қатынасының мәнін, жерлердің мемлекеттілігін құруды және қызмет атқарудың жалпы қағидаларын бекітеді. Жерлердің Конституциялық құрылысы Конституцияның 28 бабына көрсетігендей респубикалық, демократиялық және әлеуметтік құқықтық мемлекеттің негізгі қағидаларына сәйкес болуы тиіс. Германияның құқықтық жүйесінде елдің федеральды Конституциясының сот шешімдері жетекші орынан көрінеді. Конституциялық соттың парламенттік заңдарды талқылауы заңдық күші жағынан шешімдерден жоғары тұрады. Германияның құқықтық жүйесі оның федеративті мәнін көрсетеді.
Францияның құқықтық жүйесі өзінің негізгі белгілерінде Ұлы Француз көтерілісінің 1789 - 1794 жылғы және содан кейін он жылдықтарда анықталды. Сол дәуірдің құқықтық құжаттарының арасында Францияның құқықтық жүйесінің даму қалыптасу және даму үрдісін айқындаған. 1789 жылы Адам және азаматтардың құқықтарының Декларациясы, Ұлы Француз көтеріліс кезеңіндегі Конституциялық актілер, 1804 жылғы Азаматтық Кодекс (Напалеон Кодексі), 1808 жылғы Қылмыстық іс - жүргізу Кодексі және 1810 жылғы Қылмыстық Кодексі бар. Олардың ішіндегі түрін өзгерткен және көпшілігі осы күнде де Францияның құқықтық жүйесіне үлкен әсер етеді. Қазіргі заманғы Француз құқығының қайнар көздерінің арасында орталық орынды Конституциялық актілер, бірінші кезекте Конституцияның өзі алады. Ол 1958 жылы қабылданған өз күшін әлі күнге дейін сақтап келеді. Францияның Конституциясы өзіне тиісті ерекшеліктерді бірі осы қоғамдық қатынастардың дәстүрлі актілерін бекітіп қана қоймай, сонымен бірге парламенттің заң шығарушы қызметін шектейді.
Ал, заңмен мемлекетік биліктің орталық және жергілікті органдарына сайлау тәртібіне; мемлекеттік қызметкерлердің және әскери қызметкерлердің негізгі құқықтарының кепілдіктеріне; кәсіпорынды мемлекеттендіру және мемлекеттік сектордан және секторға ауыстыруға қатысты ережелерді бекітіледі.
Ордонастор - актілердің ішінде маңызды орынды алады. Бұл Францияның үкіметі мен министрлар кеңесімен шығарылатын актілер болып табылады. Ордонастор - делегирим заң шығарушы актілер. Конституция қабылданған кейін бұл актілер әлеуметтік және өзге де сипаттағы төтенше жағдайларды қабылдайтын ерекше шаралар ретінде қарастырылады. Кейіңрек елді басқарудың қарапайым шаралары ретінде кеңінен қолданыла бастады.
Францияның құқықтық қайнар көздері жүйесінде заңдармен және ордонастормен маңызды орынды үкіметтік декреттер алады. Декретті үкіметтінің өз қабылдауы мүмкін, бірақ ол тек қабылданатын актілердің Конституциялығы жөніндегі сұрақты шешетін Конституциялық қадағалау органы - Конституциялық Кеңес қортындысын кейін ғана мүмкін болады. Кейбір декреттер ел президенттімен ешқандай алдын - ала талқылаусыз және қандай да бір қортындысыз шығарылады. Декреттердің реттеушілік рөлі белгілі бір мөлшерде басқа атқарушы - органдармен шығарылатын парламенттік актілердің сәйкес рөлімен толықтырылады. Роман - германдық құқықтың қайнар көздері арасында сауда және сот практикасы саласында белгілі бір мәнге ие құқықтық әдет - ғұрыптарға көңіл аудару керек.
2.2. АҒЫЛШЫН - АМЕРИКАНДЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖҮЙЕСІ.
Дүние жүзінің кейбір мемлекеттерінде англо - саксондық құқықтық жүйе қалыптасқан. Атап айтқанда, Ұлыбритания, АҚШ, Австралия, Жаңа Зеландия және басқа да Англияның бұрыңғы отары болған елдерде кеңінен дамыған. Ағылшын - американдық құқықтық жүйенің ең негізгі ерекшелігі сот билігінің шешімдері мен үкімдердің сот прецедентіне айналып, болашақта ұқсас іс болғанда бұрын қабылданған шешімдерді үлгі, норма ретінде пайдалануы. Негізінде англо - саксондық құқықтық жүйе Ұлыбританияда пайда болды.
Ағылшын - американдық құқықтық жүйенің өзіне тән мынадай ерекшеліктері бар:
1. Жариялық және жеке құқық арасында үлкен айырмашылықтардың болмауы.
2. Сот прецеденті кең қолдануы және оның құқықтық қайнар көзі ретінде танылуы.
3. Судьялар құқық жасайтын субьекті ретінде танылуы.
4. Құқықтық жүйенің жалпы құқық және әділет құқығы болып бөлінуі.
5. Заңнаманың кодификацияға ұшырамауы.
Ағылшын - американдық жалпы құқықтық жүйеде құқықтық принциптері, құқықтық қайнар көздерінің жүйесі, заң текникасы роман - германдық құқықтық жүйеге қарағанда өзгеше. Мұнда құқықтық салаларға бөлінетіндігі көмескі көрінеді.
Ағылшын - американның жалпы құқықтық қайнар көздерінің бірі болып саналатын америкалық құқыққа: 1. Конституция. 2. Сот прецеденті (сот тәжірибесі ). 3. Статуттық заңдар. 4. Заңға тәуелді одан туындайтын актілер. 5. Әділеттілік. 6. Сауда, әдет - ғұрып. 7. Халықаралық шарттар. 8. Доктрина. 9. Шел елдердің заңы. Бұл құқықтық отбасы кеңірек таралған. Онымен Англия, АҚШ, Канада, Австралия, Солтүстік Ирландия, Жаңа Зеландия және т.б. мемлекеттік территориясын алып жатыр. Жер шарының үштен бірі қазіргі кезде осы құқықтық отбасыға және соның ішінде ағылшын құқығына енгізілген қағидалар бойынша өмір сүріп жатыр. Англо - саксон құқықтық жүйелерін жалпы құқық жүйесі деп те атайды. Басқа жүйелерден ол, бәрінен бұрын, құқықтың негізгі қайнар көзі ретінде сот прецедентінің танылуымен ерекшеленеді. Ережелерге сәйкес, сот қандай да бір сұрақ бойынша шешім шығарған кезде жоғары тұрған немесе сол инстанциядағы сотпен ұқсас іске шығарылған шешімінен формальді болады. Дегенмен жаңадан қарастырылып жатқан істің ертерек қаралған істің мән - жайларының өзгешелігіне байланысты сәйкес прецедентті таңдау, түсіндіру, қабылдау немесе қабылдамау үрдісінде сот немесе жекешеленген судьялар маңызды тәуелсіздікке ие болады. Сот прецедентінің құқық қайнар көзі ретінде қарастыру сотқа іс жүзінде құқық шығармашылыққа мүмкіндік береді.
Құқық қайнар көзі және мазмұны тұрғысынан бұл кезең немен ерекшеленеді? Ең алдымен, сол кезеңде өмір сүріп жатқан роман - германдық құқықтық жүйе қалыптасқан элементтерге жалпы құқық мәні ие болғанымен. Бұл жүйе роман - герман жүйесі сияқты жария және жеке құқық немесе азаматтық пен сауда құқығы деп бөлінбейді, тек онда жалпы құқық және жария құқығы деген жүйе бар. Жалпы құқық король сотымен құрылып, бүкіл Англияға қолданылатын құқық болып табылады. Әділдік құқығы канцлер сотымен құрылатын жалпы құқық нормаларына өзгертулер мен толықтырулар енгізетін нормалардың жиынтығы. Мұндай бөлініс бүгінде ағылшын құқығының негізіне айналған сондықтан да ағылшындар заңгерлерді жалпы құқықтың заңгерлері және әділдік құқықтың заңгерлері деп бөліп қарайды.
Бірінші дәуір құқықтың пайда болуы уақытымен және оның дамуымен қауымдасады. 1066 жылы Англиядағы бұрын болып өткен нормандық жаулап алуынан байланысты. Осы кезеңді англо - саксон дәуірі деп атайды. Оның сипаты ретінде санды заңдардың барысы және герман тектес жабайы тайпаларының әдет - ғұрыптары болып табылады. Сол дәуірде Англияда қожалық еткен. Елде барлығына ортақ заң болмады. Бір - бірімен байланыссыз, жергілікті локальды актілер жұмыс істеді.
Екінші дәуірдің дамуы англия құқығының тарихшылары мен заңгерлер 1066 жылы бастап 1485 жылға дейін анықтайды. Тюдор әулетиетін құрғанға дейінгі уақытта. Бұл дәуір жергілікті әдет- ғұрыптың басым рөлін жеңу дәуірі және жалпы құқықтың қалыптасу кезеңі ретінде қарастырылады. Нормандық жаулап алғаннан кейінгі күшті орталық билікті бір орталықтан басқаруды жүзеге асыруға мүмкіндік берді. Бұл дәуір Англиядағы құқықтың жүйенің дамуындағы барлығына өз әсерін тигізеді, осы күнге дейін.
Үшінші дәуір бұл елдің құқықтық жүйесінің дамуы 1485 және 1832 жылға дейінгі кезең және Англиядағы жалпы құқықтың гүлдену кезеңі ретінде қаралады. Оның ерекшелігі, бұл кезеңде қалыптасқан жағдай олармен қарсыласуға мәжбүр болады, сонымен қатар бір уақытта сеірктес болатын әділетті құқық деп аталады. Бұл кезеңде жалпы құқық реформасын жүргізу қажеттілігін жүргізуін зерттеушілер мен заңгерлер және тарихшылар көрсетіп отырды. Қатал тәртіпте шығарған формальды процедурадан жалпы құқық бұл кезеңде екі есе қауіп қатерде болды. Бір жағынан оған ескішіл және сот сословиясының консерваторлары қарсылық көрсетті. Ол жаңа құқық жүйесі - тәуекел алдында болатын - бәсекелес әйел деп аталады. Уақыт өте келе жалпы құқықты алмастыра алады, Римдегі антикалық азаматтық құқық классика кезеңінде преторлық құқықпен алмастырумен байланысты. Осындай қарсылық жүйе әділетті құқық болып табылады. Әділет құқығы лорд - канцлер шешімімен қалыптасты, король және кеңес атынан жүзеге асырылған өз құзыретін берген апеляциялар мен зардаптарды қарауда. Мұндай жағдайларда корольге жүгінген барлық шапағаттылықтың қайнары және әділеттілік ретінде. Оны барлық жұмыстар мен келіспеушіліктерге араласуын өтінуі, намыспен және мәні бойынша қайырымдылық көрсету барысында.
Лорд - канцлердің шешімі уағыздаушы және корольдың намысын сақтаушысы ретінде барлық сұрақтар король әділеттілігі атты доктринасы бойынша шығарылған. Ұзақ уақыт бойы соттың осындай қызметі нәтижесінде Англияның құқықтық жүйесі екі сипатқа ие болды, ол біздің күнге дейін сақталып келген. Сонымен қатар құқықтық нормалар, қарапайым король соттарының қызметі негізінде пайда болған және осыған әділет құқығыда кіреді, жалпы құқық нормаларын толықтыратын және реттейтін.
Төртінші дәуір Англия құқығының дамуымен сипатталады. 1832 жылдан қазіргі уақытқа дейінгі. Бұл кезең ерекшелігі трансформация кеңдігі мемлекетттік механизмдегідей, сонымен қатар Англияның құқықтық жүйесіндегідей. Бұл кезең басында радикальды құқықтық және сот реформалары жүргізілген. Осының нәтижесінде заңгерлер заңгерлер теориялық және практикалық процессуалды құқықтан материалды құқыққа апарған. Сонымен қатар үлкен жұмыс жасаған заң шығарудан тазарту, оны көне қызмет етпейтін актілерден құтқару. Сотттық реформаның жүзеге асырылуының нәтижесінде барлық ағылшын соттары өз құқықтарында теңестірілген. Алдағы дәуірге қарағанда олар жалпы құқық нормаларын және әділетті құқық нормаларын қолдануға мүмкіндік алған.
Ағылшын құқығында құқықтың және соттың реформаларды жүргізу нәтижесінде болған өзгерістерді бағалай отырып, салыстырмалы құқық саласындағы мамандар ХІХ ғасыр реформалары ағылшын құқығын оның дәстүрлі белгілерінен айырған жоқ деп белгілейді.
Олар аналолгиялық реформаларға қарсы болды, сол кезде басқа елдерде жүргізілген, оларға Францияда жүргізілген кодификация. Ағылшын құқығы соттың тәртіппен дамыған. Заңгер соттарға жаңа мүмкіндіктер берген және жаңа бағыт берген. Соған қарамастан осы кезеңде парламент және мемлекеттік әкімшілік және құқықтық актілердің мағынасы кеңейді. Ағылшын құқық жүйесінің континантальді құқық жүйесіне бағытталуы, яғни жақындауы қарастырылған.
Қазіргі уақытта ағылшын құқығының маңызды қайнар көзі ретінде - жоғарғы соттың инстанция шешімдері. Сонымен қатар ХІХ ғасыр аяғы және ХХ ғасыр басында парламент статутының заңды актілері үлкен мәнге ие болды, британ парламентімен қабылданған.
ХХ ғасырда ағылшын құқығының қайнар көзінің ішінде заңдылықтың рөлі өскен, соның ішінде білім, медициналық көмек, әлеуметтік қамсыздандыру салаларында. Заңдылықтың жоғарғы формасы Совет бұйрығы болып табылады. Заңдылықтың көптеген актілері министрліктер мен басқа да басқару органдарымен шығарылады.
Сонымен қатар, ағылшын құқығымен англо - саксондық құқық семьясында ағылшын құқығы ерекшеленеді - АҚШ құқықтық жүйесінде. Оның негізі XVII - XVIII ғасырда қалыптаса бастады, колониализм жағдайында, және өзінің алғаш ерекшеліктерін осы күнге дейін сақтап келеді.
АҚШ - тың құқықтық жүйесінің пайда болуы мен дамуында ағылшын құқығы үлкен рөлге ие болды. Әрбір 13 британ колониясында ағылшын заңдары және жалпы құқық нормасы бірдей қолданылды. Бірақ олардың әрекеті шектелмеді. Ағылшын құқығының қолданылуы жергілікті орган актілерімен шектеді және XVII - XVIII ғасырда британдық колония жиналысындағы заңдық актілермен шектелді.
Бұл құқықытық жүйелер арасындағы ерекшелік және британ колонияларында қолданылған ағылшын құқығы соншалықты үлкен колониялары массачусетс, бір - бірімен қарсыласқан бұл жүйе ағылшын құқығының жалпы жүйесі ретінде қарастырылуы дұрыс па деген сұрақ байланысты.
Белгілі уақыт өтуіне байланысты америка авторы Л. Фридмен бұл туралы жазған ой ақылсыздық ретінде көрінеді немесе осы практика тіліндегі ерекшеліктерге қарай отырып толық сенушілікпен айтуға болады, бұл колония құқығы толығымен ағылшын құқығына жетуде. Дұрыстап қарастыратын болсақ, олардың кейбір ерекшеліктері жоғалып кетеді, егер есімізге түсірсек бірінші колонистер заңгерлер болмаған. Олар өздерімен алып келген заң король сотының заңы болмаған, тек жергілікті заң болған. Оны Халық заңы деп атайтын болған. Әрине, ол ескі заңнан ерекшеленеді. Оның ішіндегі маңыздысы ағылшын элементтері болды.
Колониялық құқық зерттеушісі салыстырғандай құқық жүйесіне ұқсас, адамдармен құрылған. Ол үш бөліктен тұрды: ескі заңның элементтерінің орнына келген, жаңа заң, өмір қажеттілігі негізінде қалыптасқан құқық элементтері. Жұбарлық туындап, ал кейін күш жинап АҚШ - тың құқықтық жүйесі айқындала түсті, егер есімізге түсірсек, құқық жүйесінің әртүрлілігі осы елдің территориясындағы Испания, Голландия, Франция және т.б. Олар қойған жоқ, сонымен қатар өз метрополиясының заңдық ерекшеліктерін көрсеткен. Қазіргі Луизиана штатында - бұрынғы Испания Франция колониясы 1803 жылы АҚШ - қа қосылған - заң жүйесін құрған. Ол сонымен қатар азаматтық құқыққа әсер етеді. Наполен кодексінде көрсетілген жағдайлармен идеялар негізінде жазылған. АҚШ - тың құқықтық жүйесі сонымен қатар бөлек штаттың құқықтық жүйесі шетел құқық жүйесінен биік тұрады деген. Мұндағы басты орынды Конституция алуы 1787 жылы қабылданған. Ол мемлекеттік және жалпы саяси бағыттарды бекітіп қана қойған жоқ, сонымен қатар оның дамуына көмек берді. Америка Конституциясы заңдық, саяси, әлеуметтік және идеологиялық құжат. Онда мемлекеттік орган жүйесі қоғамдық саяси институттар, Конституциялық құқықтық бостандығы, азаматтың құқығы бекітіледі. АҚШ Конституциясы жалпы - саяси институттың қызметін құрайды, заң фундаменті ретінде қарастырылды. АҚШ құқықтық жүйесі және барлық 50 штаттың құқықтық жүйесі құрылып жатқан.
Азаматтық соғыс кезінде АҚШ Конституциясында басқа да өзгерістер енгізілуі керек болды. (ХІІІ, XIV және XV өзгерістер), онда былай делінген, штаттардың заңдық билігі атқарушы және басқа да органдармен бұзылмайды немесе азаматтың Конституциялық құқығы тоқтатылмайды. АҚШ - та дүниеге келген немесе тұрақтанған барлық адамдар және ол билікке бағынған - Конституцияның XIV түзетуде қарастырған - Құрама штат азаматтары болып саналады. Бірде - бір құрама штат азаматтардың құқықтары мен бостандықтарына әсер ететін заңдарды шығаруға құқығы жоқ; бірде - бір штат біреудің өмірін қиюға құқығы жоқ.
Жазылған Конституция, құқық туралы Билльде болды. АҚШ - тың құқықтық жүйесінің жазылған Конституциялық акті жоқ, сонымен бірге құқық туралы Билльдің анологы жоқ секілді. Англияда мүлдем Конституция жоқ деген нақты дұрыс қарастырылмаған. Соңғысы бөлек Конституциялық акті көрсетпейді, мұндай акттердің жиынтығы ретінде қарауға болады. Мысалы, 1911 жылы Парламент туралы акт, халық өкілі туралы 1989 жылғы акт, жергілікті басқару туралы акт 1972 жылғы.
Сонымен қатар жазылған Конституция АҚШ - тың құқықтық жүйесінің ерекшелігі ретінде басқа да ерекшеліктерімен байланысты. Олардың бірі - АҚШ - тың жоғарғы сотының текстті талқылау және елдің Конституциялық мазмұнын қарау құқығы. Конституцияны талқылау акті АҚШ - тың құқықтық қолдану процесінде ерекше теориялық және практикалық рөлге ие. АҚШ - тың жоғарғы сот қызметі Конституция талқылауы бойынша федералды заңдардың және заңдардың заңдылығын соттық бақылау болып саналады. Сонымен мұндай бақылау - АҚШ - тың құқықтық жүйесінің бір ерекшелігі.
АҚШ - тың тағы бір ерекшелігі - оның федералды сипаты құқықтық жүйе және мемлекеттегі федералды құрылым арасындағы байланыс, АҚШ территориясында бір - бірінен ерекшеленетін 51 құқықтық жүйе қалыптасты. Бұл федералды құқық жүйе барлық ел ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz